BAMBANG KUMALA SÊKTI

Amiwiti lakuning carita, Nalika samana ing paséwakan agung nagara Ngastina Sang Prabu Duryudana lagya kahaḍêp para sentana myang nayaka kang tininḍihan Rêkyana Patih Sangkuni. Uga rawuh jroning parêpatan Panḍita Sokalima Bagawan Drona, Naréndra Ngangga Sang Basukarna miwah ingkang Rama Mara Sêpuh nênggih Naréndra Mandaraka Sang Prabu Salya. Wusnya sauntara kèndêl datan ngandika, suwé- suwé Sang Nata alon ngandika kang kaya-kaya mung wujud gumrêmêng ora katujokaké sapa-sapa. Wosing gremengan anutuh dhiri ya gene Nagara Ngastina tansaya dina tansaya katon surêm prabané, saya susut kuncarané, malah jroning ngasta panguwasa minangka raja, sang Nata tansah binayangan rasa uwas lan kuwatir sawanci-wanci bakal kalèngsèraké déning kahanan. Lan isih akèh manèh pangunêg-unêgé sang Prabu kang kasok lumantar pangunandika kang wujud grênêngan ijèn.

Sumurup kahanan kang kaya mangkono mau para kang ana ing sitinggil paḍa kêḍèp-kêḍèpan sapaḍaning rowang, nanging siji baé ora ana kang wani ngandika nanggapi panganandikané Sang Nata. Amung bareng wus rada akèh kang kaucapaké déning sang Duryudana, Naréndra Mandaraka dadi ilang sabaré tumuli ngandika mêḍot panganandikané Prabu Duryudana :

“Nuwun sèwu Nggèr” ngêndikané Prabu Salya klawan njêjêgagé lênggahé “Sadèrèngipun kèng Bapa nyuwun pangaksami déné paripaksa matur tanpa kadangu déning Anak Prabu Duryudana, sapisan malih pun bapa nyuwun pangapuntên lho nggèr!”.

“Ya jagad Dewa baṭara, Rama Prabu” groyok èsmu kagèt Sang Suyudana gurawalan nanggapi pangandikane Naréndra Mandaraka iku “mugi rama Prabu ingkang karsa nglunturakên sih pangaksami ḍatêng ingkang putra, awit saking jibêg saha bingunging manah kula satêmah kula babasan sampun ndêlêming ing salêbêbting paséwakan, ḍuh rama Prabu kula nyuwun pangaksami saha ngaturakên panuwun déné paduka sampun kaparêng paring pémut ḍumatêng kula”.

“Inggih nggèr, botên dados punapa, botên langkung ḍawah sami-sami” wangsulané Prabu Salya karo mèsêm “yêktosipun wontên punapa ta nggèr? Punapa ingkang andadosaken panggalihanipun anak Prabu? mBok inggih manawi botên ngêmu wawados ingkang mbêbayani yênta kauningan ing liyan, bok inggiha kaparêng blaka ḍatêng pun Bapa nggèr”.

“Ḍuh Rama Jimat pêpunḍèn kawula, èstunipun lingsêm jroning manah manawi namung babagan makatên kémawon kêdah sambat ḍatêng pêpunḍèn, nanging ganḍèng kêng putra ngrumaosi cubluk ing sasêrapan raos lingsêm kêdah kula bucal sawatawis murih sagêd pajaring swasana”.

“Nuwun inggih nggèr, mangga énggala paring ḍawuh bok manawi kêng bapa sagêd atur pamrayogi”.

“Ngaturakên sèwu gunging panuwun Rama Prabu, nanging ganḍèng ing mriki ugi rawuh para nayaka myang pangêmbating praja sanèsipun, mugi Rama Prabu kasakécakna nggèn paduka lênggah, kula baḍé wawan rêmbang kaliyan para-para ingkang sami rawuh langkung rumiyin bok bilih ing mangké wontên bab-bab ingkang kirang trêp mugi Rama Prabu ing Mandaraka karsaa paring papajar”.

“Ha dala….. harak ya ngono bênêré, nggih nggèr mangga kêng Bapa baḍé mirêngakên wawan sabda paduka”.

“Paman Patih Harya Suman…….”.

“Kawula wontên ḍawuh Sinuwun” atur wangsulané Patih Sangkuni karo nyêmbah “Padukéndra paring sabda pun patik ing kapatihan sampun sawêga ing ḍiri baḍé nampi dhawuh timbalan paduka Sri Naréndra”.

“Paman Harya iya, mêsṭinê ndika ingkang lênggahipun paling cakêt kaliyan kula ndika mêsṭi wus uninga apa kang ana ing panggalih manira”.

“Kawula nuwun Sinuwun, lêpat mugi diagungna ing pangaksami paduka, pamirênging pun patik ing kapatihan sakalangkung sampun kirang cêṭa labêt saking sampun kaṭahing umur, awit saking punika ajrih salêbêting manah tumrap kula manawi baḍé damêl dudutan mênggah pangandikan paduka ingkang namung capêt-capêt kula pirêng, inggih awit saking punika mugi kaparênga Kanjêng Sinuwun keparêng paring ḍawuh malih ingkang cêṭa wondéné kula baḍé mirêngakên sadaya ḍawuh pangandika paduka nggèr anak Prabu”.

“Paman Harya, samêngko diagé piyarsakna manira arsa paring pangandika”.

Kèndêl sauntara Sang Prabu Suyudana, amung nétrané mubêng mirsani kabèh kang mapan anèng sitinggil , pranyata kabèh paḍa tumungkul nunggu-nunggu apa kang bakal kaḍawuhake déning Sri Naréndra. Mongkog jroning tyas sang Suyudana déné kabèh maksih paḍa migatèkaké marang kawibawané minangka naréndra kang gung binaṭara.

“Paman Patih Harya Suman” wasana bali paring sabda Sang Naranata “mesṭiné paman uning kahanan sajroning praja Ngastina kari-kari iki, cêṭané wusing klakon Para Panḍawa babat alas Wanamarta, sing mauné  nalika bocah-bocah Panḍawa buḍal miwiti babat alas, paman ngandika jaré Panḍawa mesṭi bakal bali mung kari aran kabaḍog angkrring Wanamarta, nanging pranyata pangirané si Paman kang wus kadung kabacut diprêcaya déning kabèh kadang Korawa babar pisan ora nyata. Malah kapara prasasat mung sakêḍèping nétra Wanamarta kang mauné wujud alas gung liwang –liwung samêngko wus dadi kuṭa kang rêja kinêpung pasawahan lan pakêbonan kang subur, nganti ngungkuli kaénḍahan sarta kasuburaning bumi Ngastina. Kang mangkono mau aran ora nggumunaké yèn akèh para kawula Ngastina kang milih paḍa rangkat buḍal mênyang Ngamarta milih mapan lan omah-omah ing kuṭa anyar iku. Kang mangkono iku, yèn ditêrus-têrusaké ora mokal lamun saya dina kawibawan Ngastina bakal ngalih mênyang Ngamarta lan iku atêgês bakal angucêmaké asmaningsun minangka Ratu ing bumi Ngastina iki”.

Kèndêl manèh sang Suyudana nggone ngandika, malah banjur unjal ambêgan lanḍung lan nétra nrawang adoh mbuh mênyang ngêndi parané arahing pandulu. nDilu kang mangkono mau Patih Sangkuni banjur nyêmbah karo matur anoraga :

“Ḍuh Sinuwun, lêpat nyuwun pangapuntên kaparênga kêng abdi matur”.

“Paman Patih arêp matur apa?”

“Pétangan kula rikala samantên pranyata mlèsèt, punika botên awit saking klintuning pétang, nanging namung inggih awit saking juligipun para Panḍawa. Liripun, miturut pétang kula nalika samantên Panḍawa babat Wanamarta atêgês baḍé abên ajêng kaliyan para lêlêmbat ingkang mBaurêksa saha angaḍaton ing Wanamarta. Manawi nitik konḍangipun para Panḍawa punika satriya ingkang prawira mangka tan wurunga baḍé pêrang tangkêp jaja kantaran bau kaliyan para ingkang angḍaton ing ngriku, lan manawi kalampahan makatên tamtu Panḍawa baḍé lêbur tanpa dadi. Nanging, gandheng pranyata Pandhawa punika julik, para-para ingkang mbau rêksa Wanamarta kabujuk lan kabaliṭuk mawi têmbung manis saêemah Para Gandarwa myang para Drubiksa ingkang maksih ajiwa lugu, kapilut déning pambujukipun para Panḍawa têmah botên ganggu damêl malah kapara sami rêréncang anggènipun Para panḍawa babat wanamarta lan kasêmbadan yasa Kaḍaton saha damêl kuṭa ingkang kados samangké punika. Nanging, prêlu kauningan bilih anggènipun Para Panḍawa sagêd yasa kraton saha mBangun kiṭa punika botên awit kaprawiran nanging wohing laku culika”.

“Dadi kaya mangkono Paman?”.

“Kawula nuwun inggih Sinuwun” atur wangsulané Sangkuni karo rada ngingêr lungguhé “botên namung dugi samantên kajulikanipun para Panḍawa, lumantar para bok bakul para Panḍawa nyêbar wara-wara ḍatêng kawula ing Ngastina, ingkang ngabarakên bilih Ngamarta punika papan ingkang gêmah ripah mila kaṭah para kawula Ngastina ingkang kapincut pawarta ngayawara kasebat têmah sami milih rangkat ngalih ḍatêng Ngamarta kados ingkang Paduka ḍawuhaken ing ngajêng”.

“Jagad Dewa Baṭara, sabanjuré kapiyé Paman?”.

“Nuwun Inggih Sinuwun, ganḍèng têtéla cêṭa bilih para Kadang Paduka Para Panḍawa punika saèstu julik lan kajulikanipun sampun adamêl kapitunaning kawibawan Padukéndra, punika kêdah kaptrapan pidana ingkang murwat timbang kaliyan kapitunan ingkang sampun Paduka sanḍang”.

“Ya Jagad Dewa Baṭara” ngandika sarwi nggêgêt waja Prabu Suyudana dupi miḍangêt aturé Patih Sangkuni “Nyata yèn Panḍawa tan wêruh ing kabêcikan, bisa yasa kaḍaton ing Ngamarta iku harak awit saka kamurahané Rama Adipati Ḍêstrarastra kang wus ngaparêngaké Panḍawa babat Wanamarta, éwa samono ora ngèlingi kabêcikan kang ditampa malah ambudidaya murih ringkihé Nagara Ngastina…..hm….hm”.

“Nuwun sèwu Nggèr” Prabu Salya kang mauné kèndêl baé dumadakan sumêla atur “punapa sakintênipun kêng Bapa kaparêngakên matur ing ngarsa Paduka Anak Prabu ingkang magêpokan kaliyan ḍawuh paduka miwah aturipun Sang Rêkyana Patih Sangkuni?”.

“Mangga Rama Prabu, kula aturi Paring ḍawuh” wangsulané Prabu Duryudana.

“Inggih nggèr, inggih sadèrèngipun kêng Bapa Nyuwun pangapuntên, awit bok bilih atur kula mangké têbih kaliyan pamanggihipun Patih Sangkuni minggahipun kaliyan pamangggih paduka anak Prabu” Prabu Salya njêjêgaké lênggahé tumuli nêrusaké pangandikané “miturut warta ingkang kula tampi saha kasunyatan ingkang sampun kalampahan, Panḍawa anggènipun sagêd babat Wanamarta lan yasa Kaḍaton ingkang sakalangkung éndah, mangun kiṭa ingkang kaliwat rêja, punika botên awit kajulikanipun, nanging awit kaprawiranipun para kadang-kadang Paduka Para Panḍawa ingkang linanḍêsan kandêling panêmbah ḍumatêng Gusti Ingkang Maha Agung, kawiyosaken kaliyan pakarti lampah utami têmah para Gandarwa myang para Drubiksa ingkang suwaunipun nêdya baḍé ganggu damêl ḍumatêng lêkasipun Parapanḍawa, rumaos kasoran ing rèh kautamèn satêmah para têtungguling Para Gandarwa lan Drubiksa ingkang tininḍihan Prabu Yuḍistira sami nyêngkuyung lêkasing para Panḍawa malah kaapara kaparêng nunggal sajiwa kaliyan para Panḍawa”.

“Kok saged makaten Rama?”.

“Inggih nggèr, lakar kasunyatanipun makatên, manawi lêrês aturipun Patih Sangkuni yèn Panḍawa julik èsmu licik, mokal para Gandarwa lan para Drubiksa purun nunggal sajiwa kaliyan Para Panḍawa awit nadyan Para Gandarwa punika kalêbêt badan alus nanging tansah gandrung kaliyan lampah utami. Salajêngipun Nggèr, mila lêrês ḍawuh paduka nggèr anak Prabu lêkasipun para Panḍawa babat Wanamarta punika mila awit saking palilah saha ḍawuhipun kêng rama Adipati Ḍrêstrarastra, nanging mugi kaémutan anggènipun kêng rama kaparêng paring palilah saha ḍawuh murih Panêawa yasa kaḍaton ing Wanamarta punika inggih awit kanggé nglêstantunakên Paduka anggār jumênêng Nata ing purayagung Ngastina punika, paduka mêsṭi émut bilih saupami Panḍawa botên kakintên sampun kobong rikala sêsukan ing Balé sigala-gala tamtu ingkang kawisuda minangka Prabu Anom ing Ngastina mêsṭinipun sanès Paduka nggèr anak Prabu, nanging Anak Prabu Darmakusuma”.

BAMBANG KUMALASÊKTI (2)

“Lajêng karsanipun Rama Prabu Kadospundi?”.

“Kula kintên kanggé mangsulakên kawibawan dalêm Anggèr Sinuwun, sampun ngantos Paduka nggêga aturipun Patih Sangkuni ingkang tansah namung madosi awoning para Pandhawa, nanging langkung prayogi manawi Paduka kersa niru lekasipun para Pandhawa ingkang tansah nengenaken lampah utami, rinten lan dalu tansah mbudidaya murih wewah raharjaning para kawula”.

Kumlanthang pindha slaka tiba ing pajubinan pangandikane Narendra Mandaraka kang asung pamrayoga marang ingkang putra mantu. Dhasar pangandikan kang diucapake kebak pitutur luhur, kang ngucapake tuhu Narendra kang sinung kawibawan, mula wus gawe tintriming kahanan. Resi Drona myang Narpati Ngawangga katon manggut-manggut angalembana sarta banget nayogyani marang iguh lan pratikele Narendra Mandaraka. Patih Sangkuni myang Prabu Kurupati nadyan ing penggalih babar pisan ora kasdu nampa pamrayogane Prabu Salya, nanging bawane kalah perbawa, sakecap datan bisa ngunggahi rembug . Temah pasamuwan dadi sepi tintrim tan ana suwara apa-apa, temah mlebu wetune napas kang padha ambegan padha keprungu cetha.

Nanging kahanan kang tintrim iku dumadakan dadi kosek, awit ing paseban jaba ana gara-gara, Gajah Antipura ingon-ingon praja Ngastina kang yegtine isih kaprenah turune Prabu Gajahoya, kang yegtine wus dadi pusaka pangreksane Dhampar Keprabon lenggahane Narendra Ngastina, ngobrak-abrik kang padha seba lakune ngener tumuju sitinggil. Para prajurit lan para wira kang sumurup kahanan kang kaya mangkono iku gya maju yasa barisan arsa ngendheg lakune Gajah Antipura. Nanging lekase para prajurit lan para wira, pranyata gawe nesune gajah Pusaka iku, mula para kang nyedhak mesthi banjur tinrajang wani dadi mawut gelaring baris akeh para wira lan prajurit kang nandhang kanin. Terus maju Gajah Antipura ngener pernahe Prabu Suyudana. Prayitna Adipati Ngawangga, gya mencolot ngadhang lakune Antipura, nanging during nganti sapanginang suwene ratu Ngawangga iku wus nglumpruk babak bundhas kanggo dolanan Gajah Antipura, temah ngalumpruk tanpa daya.

nDulu kahanan kang nganeh-anehi mangkono iku, Begawan Drona gya sedahakep saluku juga ngeningake cipta, nyawijekne cipta, rasa, budi lan karya, nyoba nyambung lan rasane Gajah Antipura. Eloking kahanan, Gajah Antipura kang maune sajak nesu mau dumadakan banjur katon aring, ngadeg jejer nyawang pernahe Resi Kumbayana. Lan luwih elok maneh, nalika dumadakan Gajah iku tumuli bisa tata jalma tan prabeda lan manungsa

“Heh Resi Drona, Prabu Salya, Ratu Ngangga sarta Raden Duryudana” pangucape Gajah Antipura karo netra manther nyawang pernahe dhampar papan lenggahe Prabu Suyudana “padha sumurupa, temene ngono nggonku teka ing papan iki awit saka ora kuwate atiku ngempet ndulu lelakon kang ora samesthine kelakon ing sitinggil praja Ngastina iki”.

“Lole-lole…….soma lole soma rante, hong tete, siwah buja, bujane buja darma, darmane darma rahayu, ” Begawan Drona sumaur nanggapi ucape Gajah Antipura “mengko dhisik Antipura, jeneng sira ngarani ing sitinggil praja Ngastina ana lelakon kang ora samesthine iki mapan ana ing ngendi? Coba kandhakna kanthi trawaca!”.

“Sang Begawan” wangsulane Antipura sajak disareh-sarehake “Pantes yen ndika durung uninga iya labet andika kalebu durung pirsa sejarah sarta wewadine sitinggil Ngastina iki. Sumurupa Sang Resi, dhampar keprabon kang minangka papan palenggahane Narendra Ngastina iku dadi rereksanku wiwit jaman Sinuwun Prabu Parasara maksih sugeng sawuse leluhurku Prabu Gajahoya manunggal klawan Prabu Parasara. Nalika samana Prabu Parasara paring paweling marang jeneng ingsun supaya njaga kawibawane dhampar dhenta, lire ora saben manungsa kalilan nglungguhi dhampar dhenta iku kajaba kang wenang lan kasinungan wahyu kraton praja Ngastina. Kamangka sasurute Prabu Pandhu wahyu Kraton Ngastina durung kepareng manunggal marang sapa-sapa wae. Samengko lha kok Si Suyudana wani lanyo-lanyo nglungguhi dhampar dhenta, kang mangkono iku cetha yen Duryudana wus tumindak kang murang tata……..”.

“Mengko dhisik Antipura” Begawan Drona sumela “Sira mesthine uga pana, sapa lan apa jejere Anak Prabu Suyudana ing nagara Ngastina, sasurute Gustiku Prabu Pandhu kang nilar para putra kang durung diwasa, kanggo ngreksa murih tetep lumakune reh paprentahan praja Ngastina, para pepundhen lan para sepuh jejed-jejeging praja Ngastina wus kepareng miji Sinuwun Dhretrarastra kinen ngasta pusaraning adil nagara Ngastina, sanadyan nuwun sewu Gusti Dhrestrarastra kasinungan cacat ing paningal, samengko gandheng putra dalem Sri Dhretrarastra kang pambayun ya Anak Prabu Duryudana wis diwasa, mangka ora aran luput yen Anak Prabu Duryudana nyulihi ingkang rama ngayahi wajib paring pangayoman marang para kawula ing Ngastina iki”.

“Begawan Drona, yen apa kang ndika ngendikakne kuwi kabeh jumbuh kalawan kang samesthine, mangka ora ana barang kang luput. Kuciwane, apa kang andika dhawuhake iku mau kabeh mung bener aneng tatacara, lire kang lumaku adoh klawan kang tinulis, ketitik mokal yen andika ora pirsa, Adipati Dhrestrarastra iku mung dhapur ratu wakil lan nalika Raden Jakapitana winisuda nalika samana uga mung dhapur Prabu Anom utawa Prabu wakil, nanging ya gene Prabu Anom Jakapitana banjur kumawani nglenggahi dhampar dhenta pusaka tilarane Sawargi Prabu Parasara ? Mula dina iki uga Prabu Duryudana kudu mudhun saka dhampar, lan salawase ora kepareng nglungguhi dhampar pusaka nagara Ngastina. Yen Prabu Anom Jakapitana kersa nggugu ucapku mangka bakal rahayu sugenge, nanging yen ora nggugu padha titenana ana kedadeyan apa sapungkurku saka papan iki? Wis Sang Resi, mongsa bodhowa nggon ndika nuturi siswa-siswa ndika, aku bakal lunga ngupadi sapa kang pantes lan wenang nglenggahi dhampar dhenta praja Ngastina iki”.

Tanpa ngenteni wangsulan Gajah Antipura tumuli lunga ninggalne pasewakan.

Kabeh kaya wong kamitenggengen, krungu tembung-tembung sing diucapne Gajah Antipura, malah nalika Gajah Pusaka iku lunga ninggalne papan kono, kabeh mung bisa nyawang tanpa ana kang bisa saulu, kalebu Begawan Drona kang mau dadi lawan rembugane Gajah Antipura. Nanging dumadakan pasewakan bali kosek maneh, awit tan weruh sangkan paraning bilahi dumadakan ana gebyaring kilat kesusul jumedhering suwara bledheg kang nyamber Prabu Suyudana, temah Sang Prabu kontal mencelat saka dhampar kang den lenggahi. Para kang padha seba gurawalan atur pangupakara, wusnya sauntara wus pulih kahanane Prabu Suyudana. Bali kepengin nglenggahi dhampar dhenta, nanging eloking kahanan saben-saben lagi arep mapan lenggah mesthi keplorot, cocok karo apa kang diucapne Gajah Antipura sadurunge lunga mau. Mula para sesepuh, kalebu Prabu Salya lan Begawan Drona gya mrayogakake supaya Prabu Duryudana ora nglenggahi dhampar dhenta iku dhisik. Minangka gantine wus ana dhampar liya kang dipapanake ing sacedhake Dhampar Pusaka, yaiku dhampar palenggahane Adipati Dhrestrarastra dhuk jumeneng minangka Prabu Wakil Nagara Ngastina.

Lagi wae Prabu Duryudana mapan lenggah ing dhampar palenggahane Prabu Wakil, dumadakan ana pawongan kang miyak kang lagi padha seba bablas munggah sitinggil. Kang mangkono mau ora mokal lamun wus ndadekne Prabu Suyudana kejot ing penggalih. Mula ora sranta tumuli manabda ndangu kang lagya prapta :

“Ya Jagad Dewa Bathara, iki dina kok manira nemoni lelakon kang nganeh-anehi, wusing katekan kewan kang murang tata, saiki ana paraga kang ora duwe duga. Tanpa palilahingsun wus wani munggah ing sitinggil praja Ngastina. Mangko dhisik heh paraga kang nembe prapta, yen nyawang sandhang panganggomu mesthine sira iku kalebu golonganing para satriya, nanging ya gene sira kumawani ninggal suba sita miwah tatakramane wong kang lagya mratamu, sira iku sapa lan ngendi mungguh sangkan dunungmu?”.

“Iya ta iya, heh punggawa kang mapanake dhiri minangka pangwasa Ngastina, sepisan aku njaluk pangapuramu dene aku ora nyebut andika kanthi sebutan Prabu Suyudana, Awit ora samesthine ndika nganggo sebutan Prabu, ndika ngono mung sak drajate Prabu Anom kang bisane lungguh awit saka kegedhening rasa percayane sudarmamu marang pangojok-ojok sarta culika para kang mung manembah marang hawa-nafsune wae. Kaping pindho, aku iki teka ora ijen nanging karo para sedulurku kang ngranti ana jaba kana, aku iki embane ngono meh padha karo andika, yaiku wong-wong sing kepengin mukti lan kuwasa nanging durung antuk papan kanggo mukti lan lan kanggo kuwasa, mula aku ya padha andika aku nyebut jenengku kanthi sesebutan Prabu, yaiku Prabu Rengganisura. Kaping telune, tekaku ing papan iki, kaya sing tak ucapne ing ngarep aku butuh dadi ratu lan butuh mukti, mula aku kepengin Mukti lan Kuwasa ing Negara Ngastina kene, nggenteni kalenggahan andika minangka Prabu wakil, mung wae aku ora bakal suwe nglungguhi Prabu wakil, mengko yen sing kagungan wis kepareng jumeneng praja Ngastina bakal tak pasrahake lan aku trima dadi abdi kang setya marang Narendra kang wenang nglenggahi dhampar keprabon Negara Ngastina”.

Pindha sinamber gelap luput tinubruk ing mong tuna, Prabu Suyudana krungu ucape tamu kang aran Prabu Rengganisura kang banget ngabangake kuping mau. Saupama tekane tamu kang kanggep murang tata iku ora mbrancuh-mbrancuh klawan anane lelakon tindake Gajah Antipura kaya mau, kira-kira ora nganti kaya iki judhege Prabu Suyudana. Mula Prabu Suyudana mung bisa legeg-legeg, sakecap datan bisa ngandika, mung wajane gathik kemrutug swarane, wadane mbrabak abang kaya kembang wura-wari abang, meh sadhepa papan sakiwa tengene Prabu Suyudana krasa kaya umub, panas sumelet, mracihnani lamun Sang Suyudana temen-temen lagi ngempet dukane.

BAMBANG KUMALASEKTI (3)

JAYA BAYA 30 MINGGU IV MARET 2013.

nDulu kahan kang kaya mangkana, kanggo ngreksa katentremaning sitihinggil Prabu Salya tanpa sranta gya ngendika kanthi suwara kang disareh-sarehake :

“Mangko ta Ki Sanak Prabu Rengganisura, ditepungake wae aku iki kalebu kulawangsangne para Pandhawa uga Para Kurawa, jejulukku Prabu Salyapati Mandaraka negaraku. Kanggo mangsuli apa kang ndika aturake ing ngarsane Anak Prabu Suyudana iku mau, Ingsun kepareng asung wangsulan marang ndika, sing wangsulanku mengko mesthi disarujuki dening Anak Prabu Kurupati”.

“Ngaturaken sewu gunging panuwun Sinuwun” wangsulane Prabu Rengganisura banget anoraga, beda karo nalika rembugan marang Prabu Suyudana mau “manawi makaten mugi Sinuwun Prabu Salya ingkang tuhu Narendra gung wicaksana, kepareng enggal paring pepajar dhumateng kula, murih kula sakadang saged enggal tata-tata punapa ingkang kedah badhe kula lampahi”.

“Prabu Rengganisura iya” wangsulane Prabu Salya sansaya sareh awit dayane tembunge Prabu Rengganisura kang anoraga “supaya luwih cetha dhawuh kawicaksanan saka Prabu Suyudana ndika sakadang dak aturi nunggu ing tapel watesing kutha sisih lor, mengko bakal ana cundhaka kang bakal ngaturake wangsulan kang cetha marang Prabu Rengganisura lan kadang-kadange”.

“Terang trawaca dhawuh paduka Sang Madraspati, samangke kaparenga kula ngrantu rawuhing cundhaka ing tapel watesing kitha sisih ler, boten langkung kula nyuwun tambahing pangestu”. Prabu Rengganisura marang Prabu Salya lan tabik marang liyane, terus balik ninggalake sitinggil Ngastina.

Sapungkure Prabu Rengganisura, Prabu Suyudana tanpa ngucap apa-apa mlorot saka palenggahan mrepegi palenggahanne Prabu Salya nubruk ingkang Rama Marasepuh, ungkep-ungkep aneng pangkon muwun sesenggrukan. Kang padha sumurup dadi bingung, malah siji loro ana kang katut melu sesenggrukan ana uga kang melu nangis gero-gero. Prabu Karna kang padatan pidegsa lan tatag ngadhepi kehing perkara kang remit, suprandene ing wektu iku katon melu alum ponang netra melu kekembeng waspa. Patih Sangkuni sentrap-sentrup tanpa guneman apa-apa, Raden Kartawarma wus lali marang pakaryane minangka panyitraning pasewakan, dlancang kang isi seratan wis ora kena kawaca awit kebanjiran luh kang tan kena binendung wetune. Mung Pandhita Drona kang kendel, nutup socane, lathi umak-umik kahiring obahing driji muter tesbehe, jroning cipta nyuwun pituduh marang Hyang Latahuljiwa. Prabu Salya banjur alon-alon ngangkat astane Prabu Suyudana katuntun bali marang papan palenggahane kanthi sinartan sabda pitutur murih pajaring swasana :

“Dhuh Anak Prabu, keng Bapa babar pisan boten maiben manawi Paduka angger sanget sungkawa wor raos jibeg ingkang tanpa upami, inggih labet wontening prakawis ingkang aeng lan matumpa-tumpa punika. Nanging, gandheng Paduka punika trahing kusuma rembesing madu, turasing andana-warih, tedhaking wong maratapa, langkung malih Paduka punika saka guru miwah pangayomaning para kawula dasih ingkang ngaup ing sangandhaping langit Ngastinapura, pramila lekas paduka angger muwun kados kala wau tuhu babar pisan boten prayogi. Sadaya prakawis ingkang angel boten ateges boten saged dipun udhari, sadaya prakawis ingkang awrat boten kedah dipun tegesi boten kiyat dipun angkat. Sampun, samangke Paduka lerem sawantawis nulya dipuna rembag sareng-sareng kaliyan para parampara myang kadang Santana Ngastina kanthi alon-alon lan ngatos-atos, kula pitados mesthi badhe wonten dudutan ingkang saged kinarya ngudhari ruwet-renteng ingkang nembe nutupi langit praja Ngastina wekdal punika”.

Wusnya ngandika mangkana Prabu Salya bali mapan lenggah ing papane sakawit, kang nuli ditututi klawan sambat sebute Prabu Suyudana :

“Rama Prabu Paduka Dewa kula ing madya-pada punika, Samanten awratipun lelampahan ingkang kedah kula sandhang, upamia boten wonten paduka Rama Prabu pasti sampun kukud jagadipun Prabu Duryudana. Gandheng paduka ingkang langkung kathah manggih prakawis ing salamining sugeng paduka, kula suwun paduka ingkang miwiti paring rerigen ing babagan punika, nembe ing mangke Kakang Narpati Basukarna, Bapa Durna miwah Paman Sangkuni ugi kula suwun paring eguh pratikel ingkang magepokan kaliyan petenging swasana punika”.

“Inggih ngger, saderengipun keng Bapa nyuwun pangaksami, ingkang badhe kula aturaken mangke namung dhapur pamanggih kula pribadi, pramila inggih saged katampi lan saged ugi boten. Wondene pamanggih kula nuwun inggih makaten : manawi kula gagas punapa ingkang dados pangucapipun Gajah Antipura sarta tembungipun Rengganisura punika kala wau, wosipun sami. Inggih punika sami-sami boten sarujuk manawi Paduka Angger Anak Prabu ingkang jumeneng nata ing praja Ngastina punika. Namung bentenipun, manawi Gajah Antipura boten gadhah melik ngendhih kalenggahan Paduka minangka Prabu wakil , kosok wangsulipun manawi Prabu Rengganisura, kajawi boten rujuk manawi Paduka jumeneng Nata ing Ngastina, ugi boten rujuk manawi kalenggahan Prabu Wakil kaasta dening paduka ngger Anak Prabu. Manawi nitik kawontenan saha clereting paningal, nyata manawi Rengganisura ketingal lamun satriya ingkang nggadhahi kalangkungan ing reh kanuragan. Awit saking punika ngger, pun Bapa nggadhahi pamrayogi ngiras pantes ngrantos wangsulipun Gajah Antipura, prayogi manawi angger sinuwun mangun kekadangan kaliyan Rengganisura, kalilanana Rengganisura sakadang ndherek mukti ing Ngastina kaparingana kalenggahan minangka wakil Paduka Angger Anak Prabu, dene manawi Gajah Antipura sampun wangsul lan saged nganthi Nalendra ingkang wenang jumeneng nata ing Ngastina, kaparenga angger sinuwun kula dherekaken kondur dhateng Mandaraka, mugi kalenggahana dhampar keprabon Mandaraka kalenggahana, pun Bapa badhe lengser kaprabon madeg pandhita nulad lekasipun keng eyang Maharsi Wiyasa”.

“Samanten soking katresnan paduka Rama Prabu dhumateng kula” atur wangsulane Prabu Duryudana “sanaosa dhawuh paduka samendhang datan wonten ingkang karempit sadaya kula nalar boten wonten cedhaninipun, nanging nyuwun pangapunten rama dhawuh paduka badhe kula jumbuhaken kaliyan rerigenipun para pepundhen sanesipun langkung rumiyin”.

“Inggih ngger boten dados punapa, malah kula kinten langkung prayogi makaten”.

“Manawi rerigen paduka kados pundi bapa Begawan ing Sukalima?”.

“O Lole…lole, soma lole Hong tete siwah buja, bujane buja darmane darma rahayu” wangsulane Begawan Drona, kang durung wae atur panemu wis disaut dening Patih Sangkuni karo gumuyu klecon :

“Sebute kok diganti ngono? Gek kulakan teka ngendi sebut anyar iki?”

“Adhi Suni ki ngomong apa? Ngregon-regoni nggonku arep munjuk atur ing ngersa dalem wae……” wangsulane Begawan Durna sengol.

“Jane ngono ya ora niat arep regon-regon, bareng krungu tembung sebute wae wis ora kaya padatan, kapeksa ora bisa ngampet, mung nek sajake mung arep menggaris bawahi dhawuh pangandikane Sinuwun Mandaraka harak luwih becik ora usah ndadak nganggo sebut sing dawa-dawa, cukup kula ndherek punapa ingkang sampun kadhawuhaken keng Rama ing Mandaraka…….”

“Paman Sengkuni menenga dhisik, sira durung Ingsun keparengake udhu panemu” Prabu Suyudana ngendika karo mencereng “mangga Bapa Drona kalajengna anggen paduka badhe ngandika”.

“O, inggih ngger, nyuwun pangapunten awit pun Bapa klecon kaliyan tiyang agung ing kepatihan punika, Ngaten inggih ngger , manawi kula mirengaken dhawuh pangandikanipun Sinuwun ing Mandaraka sadaya boten wonten ingkang lepat, namung mugi kaemutan bilih yegtosipun taksih wonten ingkang paling pana ing babagan uda-negaranipun praja Ngastina punika, nuwun inggih panjenenganipun sang Mahatma Bisma inggih Sang Maharsi Dewa Brata ingkang ing titi kalenggahan punika nembe murca saking Pratapan Talkandha. Awit saking punika, kangge ngudhari reruweting prakawis punika prayogi kasumenekna sawantawis, mangke manawi Sang Maharsi Bisma sampun timbul, sadaya tartamtu badhe dados wangsul padhang lan gamblang”.

JAYA BAYA 31 MINGGU V Maret 2013

BAMBANG KUMALA SEKTI (4)

dening : Ibnu Marwah.

“Lajeng kangge paring wangsulan dhateng si Rengganisura, punapa ingkang kedah kula lampahi bapa?, mangka boten ateges kula miris, nanging punapa sakintenipun kadang sata kurawa kuwawa manawi wonten krodhanipun Rengganisura sakadang?”.

“Kawula Nuwun, yayi Prabu” narpati Ngawangga kang wiwit mau mung kendel dumadakan nyaru wuwus “manawi nitik glagat ingkang kula raos, lekasipun Prabu Rengganisura ingkang nedya damel dadakan pasulayan punika tartamtu sampun langkung rumiyin nata kekiyatan, nanging sampun Paduka yayi Prabu kagungan raos uwas, pun kakang sagah minangka bebantening praja Ngastina kangge ngluhuraken asma paduka Yayi Prabu. Awit saking punika kaparengna pun kakang nganti para wira Ngastina badhe nundhung Rengganisura saking bumi Ngastina punika”.

“Adhuh kakang Narpati pangayoman kula” wangsulane Prabu Duryudana kanthi suwara monggkog mratandhani lagi kalegan jroning penggalih awit pangandikane narpati Ngawangga “dhawuh paduka ingkang makaten kala wau ingkang tansah kula anti-anti, samangke borong kasugenganing praja Ngastina kula pasrahaken dhumateng paduka kakang Narpati, makaten ugi babagan katundhung, kabanda utawi kaperjayanipun Rengganisura sakadang ugi dados wewenang paduka sawetahipun”.

“Trawaca dhawuh paduka yayi Prabu, samangke kaparengna pun kakang nyuwun pamit daya-daya nindakaken wajib mugi-mugi sageda lebda ing karya”. Narpati Ngawangga pamit banjur budhal arep nindakake wajib minangka senopati bebetenging nagara. Sabanjure wis ora akeh bab-bab kang dirembug, pasewakan uga banjur bubaran, kabeh padha tata-tata arep nindakne gaweyane dhewe-dhewe. Dene Narendra Mandaraka, Prabu Salya uga banjur tata-tata arep kondur mring Mandaraka. Sigeg.

Gantya mbaleni caritane Prabu Rengganisura kang ngenteni wangsulan ing tepis wiring lor praja Ngastina. Milih papan kang rada bawera, pranyata Prabu Rengganisura kajaba kadherekne kadang telu, siji kang raka sing jejuluk Arya Rengganipati, loro ingkang ari yeku Raden Jangkarsamodra lan Raden Wirakusuma, uga kadherekne para wadyabala jangkep lan para wira lan nayaka, kaya dene Patih Prabandaru, Parampara Sang Begawan Sapuangin lan isih akeh maneh yekti tan kena kawilang siji-siji. Manekawarna prajurit pandhereke Sang Prabu Reggganisura, ana prajurit manungsa wantah, ana kang rupa raseksa lan ana maneh bala Bacingah yeku setengah manungsa setengah yaksa. Nadyanta mangkono wadyabalane Prabu Rengganisura nyata wus luhur amerdi budaya, katitik kabeh katon guyup lan rukun ing ngendi-endi tansah nggedhekne rasa pasaduluran marang sok sapaa wae, mula tan nggumunake lamun tekane prajurit lan barisan saka manca iku ora agawe kekesing lan koseking para kawula Ngastina, malah kepara suwalike akeh nekakne rejeki marang para kawula Ngastina.

Ing papan kang rada bawera iku Sang Prabu Rengganisura yasa Pasanggrahan prasaja kanggo lerem lan para pandherek sasuwene ngranti wangsulan saka Prabu Suyudana. Nalika samana mapan ing tengahing pasanggrahan Prabu Rengganisura lagya lenggah sajagong kalawan para kadang myang Paramparaning Negara Begawan Sapuangin sarta Patih Prabandaru. Ora ana prakara liya kang dadi pirembugan kajaba anggone wis sawantara nunggu wangsulan saka Prabu Suyudana suprandene durung teka-teka.

“Kakangmas” dhawuh pangandikane Prabu Rengganisura katujokne ingkang raka Arya Rengganipati “wusing sawatawis karanti parandene wangsulan saking Prabu Suyudana maksa dereng wonten, punika ndadosaken ing salebet manah kraos boten sakeca, miturut pamawas paduka Kakangmas saenipun kados pundi?”.

“Yayi Prabu” wangsulane Arya Rengganipati karo mesem “pangrasane yayi Prabu tak kira ora beda klawan pangrasane pun Kakang, yaiku jroning dhadha ana rasa kusung-kusung semu kemrungsung, pancen wis dadi adat kang kalumrah aboting pangrasa iku ora kaya rasane wong kang lagi ngenteni. Nanging yayi Prabu, ing nguni nalikane si adhi adu arep klawan Prabu Suyudana ing nguni, katone piye tanggapane Prabu Suyudana jroning nampa rawuh sarta pangandikane si Adhi? Lha, kanthi tanggap iki mau bisa kena kanggo titikan mungguh apa kang mengkone bakal kelakon”.

“Nuwun inggih kakangmas” wangsulane Prabu Rengganisura “nalika samanten Prabu Suyudana katingal kejot, lan duka yayah sinipi suprandene boten kawedal klimahipun dhumateng kula. Malah ingkang paring wangsulan supados kula ngrantu wonten mriki punika nuwun inggih Narendra Mandaraka Prabu Salyapati ingkang nanggel bilih dhawuhipun mesthi kasarujukan dening Prabu Suyudana”.

“Yen mangkono, yekti kena digrayahi yen kang dumadi mengko katone bakal perang, awit tangeh para Kurawa nglilakne nglepeh kamukten tumrap nagara Ngastina. Yen mung kudu perang wae, pun kakang seneng-seneng wae malah kepara luwih cepet bisa ngrampungi Kurawa pun kakang bakal luwih seneng, nanging kapan? Apa timbang kesuwen ngenteni ing papan kene iki, apa ora ora luwih becik yen awake dhewe sing ngangseg mlebu kutha dhimas?”.

“Kakang Arya kula aturi sabar sawatawis, cobi kados pundi pamanggihipun Siwa Begawan Sapuangin ingkang langkung pana ing babagan punika. Kados pundi Wa Begawan manawi miturut pamanggih paduka Wa Begawan Sapuangin?”

“Inggih, ngger miturut keng wa, prayogi karantia sawatawis dene manawi karanti boten wonten karampunganipun boten wonten awonipun manawi awakipun piyambak ingkang ngangseg dhateng kitharaja, nanging sampun ngantos damel rerisak minggahipun damel pisakit dhateng kawula alit”.

“Inggih wa, tuhu wicaksana ingkang Wa Begawan dhawuhaken……..” Prabu Rengganisura wurung nerusake pangandikane awit saka kadohan keprungu suwarane surak-surak ambata rubuh saut-sutan kalayan suwrane tambur myang terompet tengaraning yuda.

“Kakang Arya midhanget suwanten punapa punika?” Prabu Rengganisura ndangu keng raka.

“Iya yayi, iki harak suwarane wadya budhal mring payudan? Katone iki minangka wangsulane Prabu Suyudana marang awake dhewe yayi, mula apa ora luwih prayoga dipapagake wae?”.

“Inggih Kakangmas, mangga kula dherekaken mapag dugining wadya Ngastina ingkang badhe ngajak gojegan mawi siyunge Bathara Kala”.

Mangka sigra budhal Prabu Rengganisura sapendhereke arep mapag tekane wadya Ngastina kang wus komplit klawan pirantining perang.

Paprangan antarane Prabu Rengganisura sawadya lumawan para Kurawa wis ora kena diendhani maneh. Ananging ora mangan wektu suwe, awit nyata yen Prabu Rengganisura sakadang satriya kang wudu ing tanding, sekti mandraguna kang sugih guna kaluwihan. mBaka siji tetunggule para Kurawa wus dadi bandan lan kagiring mlebu pakunjaran Negara Ngastina. Kocapa Prabu Suyudana kang kari ana kadhaton, sakala kejot bareng nyumurupi kabeh gegedhuging praja Ngastina wus kinunjara. Sakala duka yayah sinipi, Prabu Rengganisura linabrak wani. Nanging paksa tan mangga puliha, bebasan ora nganti sapanginang Prabu Suyudana uga wis klakon dadi bandan kaglandhang mlebu pakunjaran nusul para sedulur lan andel-andele. Mung Patih Sangkuni kang bisa lolos ninggalne payudan, jroning cipta arsa minta sraya lan pangayoman marang para Pandhawa ing praja Ngamarta. Pandhita Drona babar pisan ora disikara dening Prabu Rengganisura, malah tetep kalenggahake minangka tetuwaning para paranpara.

“Dhuh Sang Begawan Drona” pangandikane Prabu Rengganisura kang wus lenggah ing pendhapa praja Ngastina “paduka kula aturi pitados, bilih kula sakadang wadya punika boten badhe damel rerisak ing Praja Ngastina lan ugi boten badhe ngrebat panguwaos kalenggahane Prabu Duryudana”.

“Inggih sinuwun” wangsulane Begawan Drona, kang sinusul pitakon “lha kanthi sampun dadosing lelampahan kados punika, lajeng kersa paduka kados pundi?”.

“Sang Panembahan mesthinipun sampun pana menggah sedya kula, kados ingkang sampun kula aturaken dhuk rikala kula minggah sitinggil nalika samanten, nuwun inggih kula kepengin dhampar keprabon nagari Ngastina sageda kalenggahan dening ingkang nggadhuh wahyu kraton ingkang saestu”.

“Nuwun inggih ngger, salajengipun kados pundi menggah tata rakit lumampahing paprentahan nagari Ngastina?”.

“Babar pisan boten wonten ewah-ewahan, kajawi namung ingkang manggen ing pusering praja Panembahan. Ugi babagan kayuwananing tamansari nenggih kasugenganipun Ratu Banowati lan para putri boten badhe wonten ingkang kumawantun angganggu kasugenganipun, para wira badhe amageri taman kangge njagi kawibawanipun para putri”.

Sinigeg kang ana praja Ngastina, gantya mbaleni critane Gajah Antipura kang ninggal praja Ngastina arsa ngupadi paraga kang bakal kalenggahake ing dhampar keprabon Negara Ngastina. Nalika samana lakune Gajah Antisura wus teka papan pacandhene para leluhure, gya leren sawantara ing kono tumuli mangun Samadhi nyenyuwun pituduhe Hyang Suksma Kawekas kudu menyang ngendi nggone ngupadi lan nganggo cara apa supaya bisa manggih kang wenang kalenggahake ing dhampar keprabon Praja Ngastina. Wusnya sawantara maneges marang pangwasane Bathara, mangka pituduhing Hyang Suksma wus katampa yaiku rupa sanepa dhawuh supaya Gajah Antipura puruita marang Resi Hangganasura kang madhepok ing pratapan Punthukpundhen, ing telenging alas Kaniyasa. Wusnya nampa pituduh kang mangkono mau daya-daya Gajah Antipura budhal. Sigeg.