181. siŋ sapa sugiḥ jaṅji, naṅiŋ ora nuhoni, iku anélakaké yèn ora kaṅgonan tĕmĕn.
bocaḥ lanaŋ kaŋ aran si laṇḍuŋ : adaté ora bĕcik. sugiḥ jaṅji, naṅiŋ ora nuhoni. akèḥ woŋ kaŋ maṅkono.
bapakné wus kĕṛĕp mituturi maṅkéné, laṇḍuŋ, woŋ jaṅji iku prasasat utaŋ. siŋ sapa duwé jaṅji, maṅka ora nuhoni, iku papaḍané woŋ ṅapus apusi. éwadéné si laṇḍuŋ ora marèni, kĕṛĕp bahé olèḥ dolanan saka iŋ kañca kañcané, asarana dijaṅjèni kaŋ akèḥ akèḥ, naṅiŋ ora nuhoni, malaḥ aṅguguyu iŋ batin.
anuju gaṛĕbĕg si laṇḍuŋ calaṭu maraŋ si kaṇḍuŋ, tĕmbuṅé, kaṇḍuŋ, pĕcutmu dawa
iku wèḥna iŋ aku, pariṅé bapak maraŋ aku iŋ dina iki : kaŋ rupa paṅanan énak énak, tuwin liyané kaŋ bĕcik bĕcik, dak wènèhaké iŋ kowé kabèḥ. anaṅiŋ si kaṇḍuŋ sarèhniŋ wus kĕṛĕp digorohi, dadi ora ṅandĕl, ora awèḥ pĕcuté dijaluk.
bapakné si laṇḍuŋ ṅruṅu calaṭuniŋ anaké karo si kaṇḍuŋ mahu, bañjur amarani, acalaṭu maraŋ si kaṇḍuŋ, tĕmbuṅé, kowé aja sumĕlaŋ, kaṇḍuŋ, iŋ sapisan iki si laṇḍuŋ bakal nuhoni jaṅji. wèḥna pĕcutmu, ḍèwèkné bakal mènèhaké maraŋ kowé kabèḥ pawèwèḥku iŋ dina iki, kaya ta kaŋ rupa paṅanan, dolanan, gambar : layaŋ wacan bĕcik. ririṅkĕsané : kabèḥ bakal diwènèhaké maraŋ kowé. anaṅiŋ pĕcut iku bakal dak rawati, yèn si laṇḍuŋ goroḥ kaya kaŋ wus kalakon, bakal dak éliṅaké maraŋ jaṅjiné kalawan pĕcut iku.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : jaṅji akèḥ, kaŋ ora ana kayaktèné, ora makolèhaké apa apa, awit iku tĕmbuŋ ṅayawara. mulané yèn woŋ kawĕtu jaṅjiné, kudu kudu anuhoni.
182. ridĕr sugiḥ
iŋ jaman kuna ana ridĕr sawiji, sakiŋ sugihé uwaŋ lan paḷĕmahan, koṅsi kasĕbut iŋ aran ridĕr sugiḥ. kasugihané andadèkaké sumaṅkéyané, malaḥ malaḥ anduwèni paṅira, yèn awaké amuñjuli sakabèhé. kĕṛĕp añipta lan calaṭu maṅkéné, atusan malaḥ éwon kaŋ aṅéstokaké paréntaḥku, apa kaŋ kĕlar ñambadani paṅawasaku, sabaraŋ paréntaḥku kalakon.
anuju iŋ sawiji dina ana lésus, sakiŋ baṅĕté : agawé sumĕlaŋ, yèn andadèkaké rusaké sakèhiŋ tatanduran lan uwit uwitané iŋ sadésa. anuli ana bocaḥ lanaŋ siji, séba maraŋ ridĕr sugiḥ mahu, aturé, bĕndara ridĕr kawasa, griya kula ṛĕbaḥ katĕmpuḥ iŋ prahara, sañjaṅipun bapak, tatanĕmanipun sadaya kados kados iṅgiḥ baḍé risak tumuntĕn. manawi makatĕn, amaṣṭi baḍé ṅlampahi papriman. o, bĕndara ridĕr, pañjĕnĕṅan sampéyan punika kawasa, mugi mugi kaguṅan wĕlas ḍumatĕŋ kula sadaya, aṅèndĕlna prahara punika.
ridĕr mahu aṅlĕs iŋ ati, suwé mandĕŋ maraŋ bocaḥ kaŋ añjaluk tuluŋ, wasana calaṭu maraŋ sakèhiŋ woŋ, kaŋ panuju ana iŋ kono, pasajaniŋ calaṭuné bocaḥ iku iŋ mĕṅko agawé paṅgrahitaku, yèn paṅawasa : kaluhuran lan kasugihaniŋ manusa luwiḥ déniŋ sapélé. aku sinĕbut sugiḥ lan kawasa, anaṅiŋ aku tuwin sarupaniŋ woŋ kabèḥ bisa apa katĕkan iŋ prahara, kaŋ aṅrĕrusakaké maṅkéné iki.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : manusa iku sugiha utawa luhura dikaya apa, ora mrojol saka iŋ paṅawasané gusti allaḥ.
183. woŋ jompo
iŋ nalika ana pĕraŋ, ana saraḍaḍu akèḥ paḍa lumĕbu iŋ padésan, sarta paḍa añjaraḥ aṅrayahi, lakuné iŋ sadalan dalan ambabahaki. woŋ désa kaŋ omaḥ adoḥ adoḥ saka iŋ kono paḍa ṅili maraŋ bètèŋ kaŋ jujugan, aṅgawani baraŋ darbèké kaŋ paṅaji, supaya aja koṅsi dirayaḥ iŋ saraḍaḍu mahu. baṛĕŋ para saraḍaḍu lumĕbu iŋ désa, kaŋ woṅé wus paḍa ṅili mahu, añjajaḥ sajroniŋ omaḥ tinĕmu suwuŋ lan koṭoŋ, baṅĕt iŋ pamuriŋ muriṅé, omaḥ piraŋ piraŋ bañjur dioboṅi, gĕniné mraman mraman, kaya kaya bakal ṅĕntèkaké omaḥ sadésa kabèḥ.
omaḥ akèḥ akèḥ kaŋ dioboṅi mahu ana siji, kaŋ ṅĕṅgoni woŋ loro, siji picak, siji lumpuḥ isiḥ jaka. woŋ loro iku kari, ora koṅsi bisa ṅili karo woŋ akèḥ akèḥ mahu, amarga déniŋ kasusu iŋ paṅiliné. sapa baya kaŋ tutuluŋ maraŋ woŋ loro iku. saraḍaḍuné wus paḍa bubar, woŋ désa liyané wus ora ana siji sijiya, kaŋ bisa tutuluŋ, anuntun kaŋ picak, lan aṅgéṇḍoŋ kaŋ lumpuḥ. wasana jajaka lumpuḥ mahu calaṭu maraŋ kaŋ picak : yèn kowé gĕḷĕm aṅgéṇḍoŋ aku, aku kaŋ nuduhaké dalané, ora orané koṅsi tiwas, dadi kowé lan aku bisa añiṅkiri gĕni. woŋ picak mahu bañjur gĕḷĕm bahé aṅgéṇḍoŋ kaŋ lumpuḥ, karoné lastari mĕntas saka iŋ babaya.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : tuluŋ tinuluŋ sajroniŋ kasusahan iku tamtu paṅgawé bĕcik. siŋ sapa tutuluŋ iŋ liyan, amaṣṭi olèḥ mitra bĕcik kaŋ maḷĕs atutuluŋ.
184. uḷĕr
kyayi sabdapratama duwé anak lanaŋ loro, aran si bĕgja lan si dahulat. iŋ wayaḥ ésuk paḍa midĕr midĕr mĕñaŋ kĕbon karo bapakné, iŋ kono ana papané saṭiṭik, kaŋ diwènèhaké maraŋ bocaḥ loro mahu, supaya ditandurana ḍéwé, watĕs amba dawaniŋ papan kasiṅgĕt iŋ kĕkĕmbaṅan.
déné tatandurané bocaḥ lanaŋ loro mahu, kaŋ bĕcik lan asri ḍéwé, uwit jĕruk kĕprok loro, pĕntilé anĕrucuk, aṅantarani yèn bakal ambiyĕt wohé.
kyayi sabdapratama añĕḍaki uwit jĕruk kĕprok loro mahu, acalaṭu maraŋ anak anaké, dĕḷĕṅĕn siŋ patiŋ parintis ana iŋ ĕpaŋ kuwé, iku ĕṇḍog kaŋ nĕtĕs dadi uḷĕr, samaṅsa wus nĕtĕs, éṅgal dadi gĕḍé, aṅrusakaké goḍoŋ laŋ kĕmbaṅiŋ uwit, añirṇakaké paṅaṛĕp aṛĕpmu maṅan wohé. kapriyé muṅguḥ iŋ pikirmu prayogané, ĕṇḍog iku bĕcik diulapi iŋ sahiki, apa prayoga disarèhaké koṅsi sésuk utawa ĕmbèn.
waṅsulané bocaḥ loro, botĕn, bapak. prayoginipun kahulapan sapunika kémawon. sintĕn iṅkaŋ sumĕṛĕp, manawi iŋ dintĕn béñjiŋ éñjiŋ wontĕn paṅkalanipun, botĕn sagĕd aṅulapi. manawi uḷĕr punika sampun andados, amaṣṭi aṅèl bubucalanipun.
waṅsulané kyayi sabdapratama, paṅiraku, yèn wus andadi, prasasat ora kĕna diulapi. wruhanamu : ṭolé, muṅguḥ ananiŋ uḷĕr iŋ uwit uwitan iku, kaya upamané cacad lan ṛĕṛĕgĕd, kaŋ dumunuŋ iŋ atiné woŋ anom anom. yèn kowé sumĕdya dadi bĕcik, aja talompé aṅgugulaŋ ambuwaŋ pratiṅkaḥ kaŋ ora bĕnĕr, awit sawijiniŋ paṅgawé ala, yèn ora dipapas tumuli, amĕtokaké paṅgawé ala liyané, yèn wus andadi mraman mraman, muṇḍak dina muṇḍak aṅèl buwaṅané.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : samaṅsa kowé rumasa atimu katémpélan iŋ sĕdya ala, éṅgal sirṇakna, awit samubaraŋ kaŋ gampaŋ utawa kĕna linakonan iŋ sanalika, maṅka sinarèhaké, sèjèn dinané andadèkaké rakasa.
185. satru kaŋ gĕḍé ḍéwé
ana jajaka sawiji, adaté añĕñĕṅit, awit yèn ñatur uwoŋ, sok sawiyaḥ wiyaḥ basané.
anuju iŋ sawiji dina jajaka mahu ana
iŋ pajagoṅan, kawĕtu basané sawiyaḥ wiyaḥ manèḥ, anuli ana woŋ tuwa, atakon maraŋ ḍèwèkné, napa dika ajĕŋ wĕruḥ jĕnĕṅé satru dika kaŋ gĕḍé ḍéwé. waṅsulané, maṣṭi kémawon kula ajĕŋ sumĕṛĕp, supados kula sagĕda mrayitnani, sampun ṅantos kéṅiŋ dipun awoni. sahuré woŋ tuwa mahu, yèn mĕkotĕn, ĕmpun dika lali lali, satru dika kaŋ gĕḍé ḍéwé niku ilat dika, saniki ĕmpun akèḥ alané, yèn botĕn dika wasésa botĕn lawas dika bakal diéwani sarta disaraŋ tĕŋ sakèhiŋ woŋ.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : yèn kowé lumuḥ padu, nĕdya jĕñjĕm lan buṅaḥ iŋ kahuripanamu, caṇḍĕtĕn ilatmu, awit iku bisa mĕtokaké bilahi akèḥ.
186. sikil pĕpĕs
ana sudagar aṛĕp luluṅan adoḥ ṅambaḥ sagara, baṛĕŋ lumaku maraŋ paṅgonaniŋ prahu, ana iŋ dalan kasaṇḍuŋ, tiba pĕpĕs sikilé, baṅĕt andadèkaké susaḥ lan pamuriŋ muriṅé, awit kudu añarèhaké aṅkaté, sarta kaṇḍĕgiŋ laku iku andadèkaké pitunané. anuli bali muliḥ.
prahu kaŋ bakal dituṅgaṅi mahu anuli mañcal. antara tĕluŋ sasi, kyayi sudagar mari, añidakaké lakuné anuṅgaŋ prahu séjé, kaŋ tuṅgal paran karo siŋ ḍisik mahu. satĕkané iŋ muara, atakon maraŋ woŋ iŋ kono, nalika apa tĕkané prahu siŋ ḍisik mahu ana iŋ muara kono. sahuré kaŋ tinakonan : bahita punika maṅgiḥ tiwas kèrĕm. sapriki antawis sampun wontĕn tigaŋ wulan, ṛĕṛĕmukanipun kéntas wontĕn ṅriki, anaṅiŋ tiyaṅipun iṅkaŋ sami numpaki, botĕn wontĕn wartosipun, pĕjaḥ utawi gĕsaŋ.
sudagar kagèt baṅĕt, sĕbuté, o, gusti allaḥ kaŋ sipat rahman, dados pĕpĕsipun suku kawula rumiyin, iṅkaŋ kawula aṅgĕp bilahi agĕŋ, kayaktosanipun minaṅka sarana tutulakiŋ pĕjaḥ, iṅkaŋ baḍé pinaṅgiḥ iŋ kawula. sanadyan kawula sadaya botĕn aṅgayuḥ ḍatĕŋ ĕlidipun samukawis iṅkaŋ kalampahan, mugi mugi kawula sami pitajĕṅa, yèn karṣa sampéyan botĕn kéṅiŋ dipun wahoni, sarta tansaḥ andadosakĕn sahé.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : piyala utawi bilahi kaŋ tinĕmu iŋ woŋ, iku tĕrkaḍaŋ ana kaŋ andadèkaké bĕcik utawa kaslamĕtané.
187. woŋ bĕgja
ana ratu kaguṅan putra kakuŋ siji, séda lagi wayaḥ rumaja putra, baṅĕt andadèkaké sĕkĕliŋ galihé, koṅsi ora kĕna dilipur. paṅandikané, aku iki mĕṅku lan ṅĕrèhaké woŋ yutan. pira pira kèhé kaŋ bĕgja sajroniŋ paparintahanaku, maṅka aku ratuné, tĕka cilaka baṅĕt.
ana priyayi gĕḍé lan pintĕr kaŋ ṅruṅu paṅandika maṅkono iku, anuli séba iŋ ṅarṣané saŋ prabu, uñjuké, gusti ratu kawasa, manawi iŋ karaton daḷĕm ṅriki wontĕn tiyaŋ titiga kémawon, iṅkaŋ sampurṇa iŋ kabĕgjanipun, namanipun baḍé kawula sĕrati, lajĕŋ kawula prĕnahakĕn wontĕn iŋ pasaréyanipun putra daḷĕm. kawula purun naṅgĕl, putra daḷĕm amaṣṭi gĕsaŋ tumuntĕn.
saŋ prabu sanalika aṇḍawuhaké paréntaḥ, animbali para abdi, ora antara suwé gumrubyug paḍa séba, añjujug priyayi gĕḍé mahu, supaya ditulisana jĕnĕṅé. anuli priyayi iku takon maraŋ woŋ siji, tĕmbuṅé, apa kaŋ agawé kabĕgjanmu. waṅsulané, ḍumatĕŋ iŋ pañjĕnĕṅan sampéyan piyambak kula purun matur iŋ sayaktosipun. taṅga kula iṅkaŋ wahu sugiḥ, andadosakĕn pamurina kula, anuntĕn griyanipun kabĕsmi ṅantos tĕlasan, iŋ sapunika miṣkin saṅĕt, andadosakĕn biṅaḥ saha adamĕl kabĕgjan kula. waṅsulaniŋ priyayi, luṅaa tumali kowé iku woŋ jahil, ora bisa aṅrasakaké bĕgja. anuli ana woŋ siji, ditakoni kaya kaŋ wus kasĕbut mahu, waṅsulané, kula punika botĕn pĕgat pĕgat aṅajap gaḍaha yatra sarta baraŋ kaṭaḥ, wasana kala iŋ dintĕn wiṅi kula anampèni warisan, kaṭahipun 20.000 rupiyaḥ, punika adamĕl kabĕgjan kula, mila nama kula kéṅiŋ sampéyan sĕrati. waṅsulaniŋ priyayi, iya, anaṅiŋ kapriyé rasaniŋ atimu, sahupama ḍuwitmu samono iku diwĕwahi 20.000 rupiyaḥ déniŋ pañjĕnĕṅané saŋ ratu. baṛĕŋ ṅruṅu patakon maṅkono, paṅgragasé katon iŋ sĕmu, waṅsulané, o, manawi makatĕn, manawi makatĕn. calaṭuné lagi samono, bañjur disĕlani maraŋ priyayi mahu, yèn maṅkono, amaṣṭi kowé duruŋ aran bĕgja, awit woŋ murka ora bĕgja. wis luṅaa, jĕnĕŋmu duruŋ kĕna daktulisi.
liyané woŋ loro iku, kabèḥ kaŋ ṅaku bĕgja, wus paḍa ditakoni, anaṅiŋ ora ana siji kaŋ tinĕmu sampurṇa iŋ kabĕgjané. priyayi mahu bañjur maju iŋ ṅarṣané saŋ prabu, aṅuñjukaké olèḥ olèḥ iŋ paprikṣané, sawusé titi, diwuwuhi iŋ uñjuk maṅkéné : kabĕgjan iṅkaŋ sajati punika botĕn wontĕn iŋ alam doña, anaṅiŋ ginantuṅakĕn iŋ manusa wontĕn iŋ swarga.
188. aji
ana tanaḥ padésan siji, woṅé mèḥ kabèḥ ora sĕmpulur ĕṅgoné amulasara ḷĕmaḥ, rajakayané kaŋ diiṅu bibitan, ora pati ana uṇḍaké, sawaḥ lan patĕgalané ora pati mĕtoni, dadi mèḥ ora cukup pinaṅan. sĕbuté woŋ désa iŋ kono mahu, ḷĕmahé iŋ kéné iki wus ora bĕcik. sabaraŋ kaŋ tinandur wĕtuné muŋ saṭiṭik, tur ora bĕcik. kapriyé baya dadiné, wĕkasan maṅsa wuruṅa paḍa dadi kéré kabèḥ.
cĕḍaké iŋ tanaḥ padésan mahu ana désa siji, iŋ kono tatandurané kabèḥ tulus tulus, rajakayané iya maṅkono, sarta bĕcik bacik, andadèkaké gumuné sakèhiŋ woŋ, kaŋ sawaḥ lan patĕgalané ora mĕtoni mahu. iŋ kono ana woŋ siji, aran ki sudarga, wayahé wus tuwa. anuju iŋ wayaḥ bĕṅi acalaṭu maraŋ taṅga taṅgané, tĕmbuṅé, kañca, dika paḍa pracayaa tĕŋ kula, tulusé tatandurané taṅga iŋ désa niku ĕmpun maṣṭi dédé sabahèné mawon. tatanduran kula lan tatanduran dika botĕn mĕtoni, maṅka tatandurané woŋ niku tĕka tulus tulus kabèḥ. dika pracayaa tĕŋ kula, woŋ niku duwé aji panulusan. dawĕg dika pikir ḍéwé, pripun olèhé bisa tulus, yèn botĕn ṅaṅgo aji, niku ĕmpun maṣṭi.
taṅga taṅga mahu paḍa gugon tuhon, ora béda lan si sudarga, dadi paḍa ṅandĕl iŋ sacalaṭuné, sarta paḍa ṅira prayoga, añjaluka wuruk ajiné. anuli paḍa mĕñaŋ iŋ désané, añjaluk winurukana ajiné. kaŋ jinalukan wuruk wiwitané éram baṅĕt, anaṅiŋ sawusé pinikir saḍéla, anuli maṅsuli, tĕmbuṅé, kañca kañca kabèḥ, siŋ dika arani aji niku gampaŋ mawon yèn dika aṛĕp bisa, unèn unèné cĕṇḍak, dika turut satĕmĕné. déné uniné aji kula mꦄkètĕn : pataŋ prakara kaŋ wajib ora kĕna tiniṅgal, iya iku tata, gĕmi, tabĕri, lan paṅabĕkti maraŋ gusti allaḥ, aṅaṛĕp aṛĕp barkahé.
189. baḷĕntoŋ
bocaḥ wadon kaŋ aran si kahimaḥ, sañatané ayu lan manis, anaṅiŋ duwé cacad sawiji, kaŋ agawé kuciwaniŋ rupané, déné ora ṛĕsikan. woŋ tuwa tuwané wus kĕṛĕp añrĕṅĕni iŋ bab caroboné, sabĕn sabĕn saguḥ amarèni, anaṅiŋ ora ana wĕkasané.
anuju iŋ sawiji dina si kahimaḥ sasĕduluré lanaŋ wadon diajak iŋ bapa biyuṅné mĕñaŋ désa, tilik pamané. si kahimaḥ sasĕduluré baṅĕt paḍa buṅaḥ, aṅguyu asisiṇḍénan sarta liñcak liñcak. kaŋ cinipta muŋ bakal aṅrasakaké buṅaḥ ana iŋ désa. bañjur paḍa dandan. anaṅiŋ baṛĕŋ si kahimaḥ aṛĕp nata saṇḍaṅané kaḷĕbokaké iŋ tumbu, sanalika sirṇa buṅahé, awit kulambiné kabèḥ paḍa patiŋ baḷĕntoŋ, dadi pinĕṅiŋ milu mĕñaŋ désa, muŋ saduluré lanaŋ wadon bahé kaŋ mĕñaŋ, sarta buṅaḥ buṅaḥ ana iŋ désa. si kahimaḥ kari ḍéwé ana iŋ omaḥ, calaṭuné, woŋ carobo iku ora bĕcik baṅĕt. caroboku agawé susahiŋ bapa biyuŋ, lan susaḥku ḍéwé, añirṇakaké paṅaṛĕp aṛĕpku maraŋ kabuṅahan. wiwit iŋ sahiki sabañjuré aku bakal ṛĕsikan, sarta tansaḥ éliŋ, yèn ṛĕsikan iku patut iŋ atasé maraŋ sawiji wijiniŋ woŋ, awit mĕtokaké kabuṅahan lan kahuntuṅan. carobo andadèkaké pituna, lan kĕṛĕp agawé kasusahan.
190. bocaḥ ṅaji
anuju iŋ sawiji dina kyayi jayawadaka mĕñaŋ pamulaṅan, aṛĕp wĕruḥ apa bocaḥ bocaḥ kaŋ ṅaji ana iŋ kono, muṇḍak iŋ kabisané.
iŋ nalika diparikṣani, bocaḥ bocaḥ mahu akèḥ kaŋ andadèkaké paṛĕṅé kyayi jayawadaka, amarga déniŋ uṇḍakiŋ kabisané, anaṅiŋ anaké ḍéwé aran si bima, kaŋ ṅaji iŋ kono, prasasat ora ana kabisané, awit paḍa paḍa panuṅgalané ṅaji saṭiṭik ḍéwé tabĕriné, iku andadèkaké baṅĕt cuwané kyayi jayawadaka.
sakèhiŋ bocaḥ kaŋ andadèkaké paṛĕṅé mahu paḍa diwènèhi layaŋ wacan ṅaṅgo gambar, calaṭuné, bañjurṇa olèḥmu paḍa tabĕri ṅaji, lan piturutmu maraŋ gurumu, amaṣṭi kowé bakal agawé buṅahé woŋ tuwa tuwamu lan gurumu, tuwin agawé buṅahiṅ
woŋ akèḥ, apadéné agawé kabĕgjanmu ḍéwé. tĕmbuṅé maraŋ si bima, bima, kowé anduwènana isin awit déniŋ kĕsèdmu, iku marènana. yèn ora komarèni, ora wuruŋ cilaka, boḍomu bakal agawé kasusahanamu ḍéwé, lan agawé éwaniŋ woŋ akèḥ. mulané maṅkono, awit boḍomu iku amarga déniŋ kotĕmaha, lan awit déniŋ kĕsèdmu.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : dudu kasugihan, dudu kaŋ sarwa gumĕbyar, tuwin dudu sasaṇḍaṅan adi, kaŋ andadèkaké kajèniŋ awak. yèn kowé nĕdya kajèn, sarta pinuṇḍi puṇḍi déniŋ sawiji wijiniŋ woŋ, golèka kawicakṣanan, lan aṅlakonana wajibmu.
191. layaŋ prataṇḍa utaŋ
sawusé kyayi jayawadaka muliḥ saka iŋ pamulaṅan, guruné iŋ kono acarita maraŋ murid muridé, tĕmbuṅé, biyèn ana bocaḥ lanaŋ siji, aran si bima, iku lumuḥ ṅaji, kinira ora prĕlu, awit woŋ tuwa tuwané sugiḥ,. mulané baṛĕŋ wus gĕḍé, kasĕbut iŋ aran bima boḍo asugiḥ.
amarga sakiŋ boḍoné, kĕṛĕp dibaliṭuk iŋ woŋ. kacarita ana woŋ tĕka iŋ omahé, nĕmbuŋ utaŋ ḍuwit akèḥ, saṅgup awèḥ layaŋ prataṇḍa. si bima awèḥ, sawusé ṅuluṅaké ḍuwit bañjur anampèni layaŋ prataṇḍa. baṛĕŋ wis antara lawas si bima nagiḥ, kaŋ utaŋ muṅkir, ora rumaṅsa anampani ḍuwit. layaṅé prataṇḍa anuli dituduḥ tuduhaké maraŋ woŋ liya, ḍapur dipintokaké, awit si bima ora isa maca. tuturé kaŋ dipintoni, layaŋ iku unèn unèné ora karu karuwan, muŋ muni tĕmbuŋ lalawora bahé.
woŋ kaŋ awèḥ layaŋ prataṇḍa utaŋ kaya maṅkono maraŋ si bima, ñata yèn woŋ ala, anaṅiŋ sahupama si bima nalika ĕnomé tabĕri aṅaji, amaṣṭi ora kĕna dibaliṭuk kaya maṅkono, sarta maṅsa koṅsiya tumiba iŋ kamlaratan. wiwit nalika samana si bima iya uga isiḥ kasĕbut iŋ aran bima boḍo, naṅiŋ ora ṅaṅgo kasĕbut sugiḥ manèḥ.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : siŋ sapa bobocahané tabĕri lan ḍĕmĕn ṅaji, tumĕkané iŋ wayaḥ diwasa amaṣṭi ora kaduwuŋ.
192. paṅanan ĕmas
iŋ jaman kuna ana woŋ sawiji, omaḥ iŋ tanaḥ pagunuṅan. kaŋ diajap ora liya muŋ muŋ kasugihan bahé, baṅĕt sĕṅsĕmé maraŋ ĕmas lan salaka, iku kaŋ andadèkaké kabuṅahané, prasasat uripé gumantuŋ maraŋ ana iŋ kono. samaṅsa sumurup yèn iŋ gunuŋ ana ĕmasé, batur baturé anuli dikon ṅĕnĕṅaké pagawéyané ṅolaḥ sawaḥ, diparéntahi paḍa mĕlik lan ṅébor. muṅguḥ gawéné iŋ sadina dina ora liya muŋ añawaŋ lan aṅituṅi uṇḍakiŋ rajabranané, anaṅiŋ sawaḥ lan patĕgalané ora digarap, awit batur baturé paḍa mélik lan ṅébor, ora bisa añambi sasawaḥ. aṇḍuṅané pari anuli ĕntèk. yèn nĕdyaa tuku maraŋ paṅgonan liyané, kadohan, sarta dalané aṅèl, amaṣṭi akèḥ wragadé.
anuju iŋ sawiji dina muliḥ saka iŋ paṅgonané woŋ mĕlik ṅébor mahu, luṅguḥ aṛĕp maṅan. anaṅiŋ kaŋ cumawis muŋ pañjaŋ siji isi ĕmas, baṅĕt andadèkaké gumuné. wiwitané iya uga buṅaḥ andĕḷĕŋ ĕmas iku, anaṅiŋ suwé suwé añjaluk sĕga salawuhé. sahuré siŋ wadon : kala rumiyin sampéyan akalihan kula botĕn kĕkiraṅan iŋ bab tĕḍa, anaṅiŋ sampun antawis lami sampéyan muŋ amrasudi ṅupados ĕmas kémawon, kados punika iṅkaŋ minaṅka rijĕki, ñĕkapi sarta mupaṅati badan.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : iya bĕnĕr ĕmas diaṅgĕp bĕcik ḍéwé ana iŋ ṅalam doña, anaṅiŋ isiḥ kahuṅkulan déniŋ rijĕki kaŋ mupaṅati awak.
193. bocaḥ lanaŋ miṣkin miṣkin
ana ratu, iŋ wayaḥ ésuk miyos saka iŋ kaḍatoné, karṣa amĕŋ amĕŋ, aniṅali bocaḥ lanaŋ siji, saṇḍaṅané ala, kuciwa lan bĕcikiŋ sĕmuné, anuli pinariṅan nĕm rupiyaḥ, ginawéya tuku saṇḍaṅan kaŋ prayoga.
ésuké saŋ prabu mahu amĕŋ amĕŋ manèḥ, aniṅali bocaḥ lanaŋ piraŋ piraŋ, uṇḍa usuk alaniŋ sasaṇḍaṅané. apa baya kaṛĕpé, déné paḍa ṅumpul ana iŋ kono. sawĕnèḥ ana kaŋ ṅacuṅaké taṅané, añjaluk rupiyaḥ, anaṅiŋ ora dipariṅi, bañjur paḍa dibubaraké déniŋ para abdi kaŋ aṇḍèrèk. woŋ kaŋ panuju liwat iŋ kono paḍa gumuyu, calaṭuné : apa kaŋ andadèkaké kahuntuṅané woŋ siji, tĕrkaḍaŋ agawé kasusahaniŋ liyan.
194. babasan
iŋ jaman kuna akèḥ woŋ ḍĕmĕn ṅucapaké babasan, lumraḥ ginawé ṅadat kaṅgo iŋ sadina dina. kacarita ana woŋ loro lalaku, sarèhniŋ ana iŋ dalan kodanan, tĕkané iŋ nagara kawĕṅèn, sakèṭèṅiŋ kuṭa wus paḍa minĕb, dadi kapĕkṣa paḍa ṅinĕp ana iŋ alas tarataban. kaŋ siji ora pĕgat paṅgrundĕlé maṅkéné, nĕmu pakéwuḥ, susaḥ agiḍuḥ. sijiné añahuri, baraŋ karṣaniŋ allaḥ prayoga, tan kĕna winañcénan dinuga.
ésuké woŋ loro mahu aṅruṅu pawarta, yèn omaḥ sajroniŋ nagara, kaŋ nĕdya dijujug, iŋ nalika bĕṅi iku katĕkan iŋ kècu, baraṅé kaŋ duwé omaḥ ĕntèk kabèḥ, malaḥ akèḥ woŋ kaŋ kataton tuwin mati. baṛĕŋ woŋ loro aṅgrahita kaŋ dadi karṣané gusti allaḥ, aṅgoné paḍa kahinĕban iŋ sakèṭèŋ mahu, bañjur kawĕtu calaṭuné maṅkéné : baraŋ karṣaniŋ allaḥ prayoga, tan kĕna winañcénan dinuga.
195. kaṇṭoŋ isi uwaŋ ĕmas
ana sudagar siji kahilaṅan kaṇṭoŋ isi dinar, duwé jaṅji kalumrahaké iŋ akèḥ, sapa sapa kaŋ anĕmokaké, bakal diwènèhi saparoné isiniŋ kaṇṭoŋ mahu. anuli ana woŋ miṣkin kaŋ nĕmu, éṅgal digawa maraŋ kaŋ duwé. déné kaŋ duwé iku cĕṭil sarta ala atiné, ciptané, aku sumĕdya ambudi akal, yèn kaṇtoŋku tinĕmu iŋ woŋ, dibalèkaké maraŋ aku, aja koṅsi kahilaṅan patuwas maraŋ kaŋ nĕmu. iba ta alané woŋ kaŋ atiné kadunuṅan iŋ cĕṭil. baṛĕŋ woŋ miṣkin mahu tĕka, aṅgawa kaṇṭoŋ kaŋ tinĕmu, sumĕdya dibalèkaké, sudagar cĕṭil bañjur mĕtokaké dinar kaŋ ana iŋ kaṇṭoŋ, diituŋ sawusé diituŋ, calaṭuné, iki muŋ katĕmu roŋ puluḥ dinar, mahuné isi pataŋ puluḥ, dadi wus kojupuk kaŋ saparo, mulané aku ora susaḥ awèḥ patuwas maraŋ kowé.waṅsulané woŋ miṣkin : ora rumasa añjupuk. sahupama ora tĕmĕn tĕmĕna, nĕdya ṅĕloŋ isiniŋ kaṇṭoŋ, apa ora prayoga yèn dipèka kabèḥ. anaṅiŋ sudagar cĕṭil ora ṅrèwès. woŋ miṣkin anuli dituṇḍuŋ luṅa, akaṇṭi pipisuḥ.
prakara iku kapiṛĕŋ iŋ paréntaḥ, sarèhniŋ paréntaḥ ora kĕkilapan maraŋ alané sudagar cĕṭil mahu, karoné anuli tinimbalan. baṛĕŋ wus paḍa séba, paréntaḥ ṅandika, kyayi sudagar, kowé kahilaṅan kaṇṭoŋ siji, isi pataŋ puluḥ dinar, kaṇṭoŋ kaŋ tinĕmu iŋ woŋ miṣkin iki maṣṭi dudu duwèkmu, awit muŋ isi roŋ puluḥ dinar. mulané wajib kobalèkaké. déné yèn wus antara sasasi ora ana kaŋ ṅaku, amaṣṭi tĕtĕp dadi duwèké kaŋ nĕmu.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : woŋ miguna iŋ liyan, saalus utawa sajuliganéya iŋ ĕtrapé, kĕṛĕp andadèkaké tiwasé ḍéwé.
196. kadadéyan kaŋ ora diaṛĕp aṛĕp
woŋ désa kaŋ aran jayapracadi, wus lawas anaṇḍaŋ lara, siŋ wadon lan anaké tĕlu isiḥ cilik cilik baṅĕt paḍa kaciṅkraṅan iŋ paṅan, nalika samono anduṅkap maṅsa baḍiḍiŋ, muṇḍak dina muṇḍak aḍĕmé, agawé ĕntèk atiné ĕmbok jayapracadi. wayaḥ ésuk anak anaké paḍa naṅis amarga déniŋ luwé, sĕbuté, ĕmbok jayapracadi, bok iya anaa woŋ awèḥ pagawéyan, supaya anaa siŋ dakpaṅan. wiṅi aku mubĕŋ mubĕŋ maraŋ taṅga añjaluk pagawéyan, ora olèḥ. yèn ora ana siḥ kawĕlasané gusti allaḥ, wĕkasan aku lan anak anakku amaṣṭi paḍa mati kaliṛĕn.
siŋ lanaŋ sumahur. swarané ṅuluŋ, woŋ wadon, yèn aku lan kowé iŋ sabisa bisa wus amrasudi budi golèk paṅan, maṅka ora olèḥ, prayoga paḍa ṅandĕl maraŋ pituluṅiŋ gusti kaŋ maha
kawasa, aja ṅaṅgo sumĕlaŋ. dĕḷĕṅĕn manuk kaŋ mibĕr iŋ awaŋ awaŋ, iku ora ṅaṅgo ñĕbar wiji, ora panèn, ora taṇḍo pari iŋ lumbuŋ, éwadéné dipariṅi paṅan maraŋ gusti allaḥ. apa kowé ora ṅluwihi manuk.
ora antara suwé ana woŋ mañca tĕka, mrabot paṅaṅgoné, lumĕbu iŋ omahé kyayi jayapracadi, atakon dalan, baṛĕŋ ṅruṅu calaṭuné kaŋ duwé omaḥ, sarta wĕruḥ iŋ kamlaratané, baṅĕt wĕlasé, bañjur awèḥ tamba, paṅan sarta sasaṇḍaṅan. baṛĕŋ kyayi jayapracadi wus mari lara, woŋ mañca mahu kaŋ awèḥ pituluŋ, bisané paḍa añambut gawé, ora koṅsi kĕkuraṅan.
déné kyayi jayapracadi lan bojoné iŋ sabañjuré prayitna iŋ baraŋ ḷĕkas, andadèkaké buṅahé woŋ kaŋ ambĕciki mahu, sarta karoné paḍa sukur iŋ gusti allaḥ, kaŋ apariŋ pituluŋ, mĕntas saka iŋ papa. anak anaké anuli diwuruki babasan, uniné maṅkéné: gusti allaḥ ora tahu kasupèn. sabaraŋ karṣa né anuduhaké sihé, lan sabaraŋ kaŋ kalakon awit sakiŋ karṣa né, iku bĕcik kabèḥ.
197. ratu kawasa
ana ratu kawasa linuwiḥ, rumahos yèn anduṅkap rawuhiŋ jaṅji puput yuswané, bañjur animbali kaŋ para putra, paṅandikané, anak anakku kabèḥ, kowé paḍa sumurup ḍéwé muṅguhiŋ paṅawasa lan kasugihanaku, para ratu kaŋ animbaṅi kaluhuranaku, muŋ saṭiṭik wilaṅané. kaŋ iku, apa kowé bisa ṅarani sawiji, kaŋ muñjuli aku. uñjuké para putra, botĕn wontĕn tiyaŋ kawasa aṅuṅkuli pañjĕnĕṅan daḷĕm. saŋ prabu ṅandika manèḥ, yèn maṅkono, muṅguḥ iŋ pandĕḷĕŋmu, aku iki luwiḥ gĕḍé lan luhur, éwadéné, ĕṅgèr, sakèhiŋ kasugihanaku, sakèhiŋ paṅawasaku, lan sakèhiŋ kaluhuranaku, ora bisa andawakaké umurku saḍéla bahé. rajabranaku kaŋ tanpa étuŋ bisa mituluṅi apa apa sajroniŋ kubur. mulané woŋ iku aran cilaka, yèn salawasé urip muŋ mrasudi olèḥ ṅamal iŋ ṅalam doña, awit iku kĕna iŋ rusak, sarta yèn mati : ora kĕna ginawa. kaŋ iku, ĕṅgèr, anak anakku kabèḥ, kowé paḍa aṅaraha kahutaman lan kamurṣidan. prasasat kowé aṅlumpukaké rajabrana, kaŋ agawé kabĕgjaniŋ uripmu, koṅsi tumĕka iŋ jaman kahilaṅan.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : sanadyan kaluhuran, kajèn utawa kasugihan baṅĕt améṅinaké, naṅiŋ ora añjĕñjĕmaké ati sajroniŋ rurubĕd. muŋ kahutaman kaŋ añjĕñjĕmaké.
198. babon lan mĕrak
ana woŋ désa duwé anak lanaŋ isiḥ cilik, aran si jĕṇṭu, acalaṭu maraŋ bapakné, bapak, iṅon iṅon sampéyan babon pamanaḥ kula prayogi dipun sadènana sadaya, papajĕṅanipun lajĕŋ katumbasakĕn mĕrak jaḷĕr akalihan mĕrak èstri. o, iba sahénipun tiniṅalan, yèn sami saba sarta ṅigĕl wontĕn iŋ latar ṅriki, wulunipun gumĕbyar patiŋ pañcurat. bapakné sumahur laḥ, olèhé ĕṇḍog saka iŋ ṅĕndi, jĕṇṭu, mĕrak yèn ṅĕṇḍog muŋ saṭiṭik, maṅka iṅon iṅonku babon ĕṇḍogé sabĕn tahun mèḥ satus. kaŋ iku kowé sumurupa, yèn sabaraŋ kaŋ luwiḥ bĕcik lan asri rupané, ora maṣṭi mahidahi ḍéwé.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : sabaraŋ kaŋ anĕṅsĕmaké iŋ pandĕḷĕŋ amarga déniŋ asriné, ora maṣṭi kabèḥ patut diuṅgul uṅgulaké, kudu kudu ṅaṅgo pikir pahidahé. sarupa rupané, aṅgĕr kadunuṅan iŋ kahutaman, iku kaŋ wajib pinuṇḍi puṇḍi.
199. kawicakṣanan
ana ratu isiḥ nénéman, ambĕk kaduk wani kuraŋ dudga, kasa adamĕl guguyon maraŋ sawijiniŋ pujaṅga, andaṅu karo gumujĕŋ, apa kowé ora bisa awèḥ kawicakṣanan saṭiṭik maraŋ aku.waṅsulané, kawula nuwun, sagĕd, gusti, pañjĕnĕṅan daḷĕm namuŋ éṅĕta ḍatĕŋ babasan makatĕn : pikiṛĕn iŋ wĕkasané.
saŋ prabu kèndĕl bahé, bañjur kondur ṅaḍaton, sĕmuné kakĕnan iŋ galiḥ, babasan kaŋ saka iŋ pujaṅga mahu kĕṛĕp dipaṅandikakaké. ora antara lawas ana woŋ durjana siji ṅalap opaḥ, dipuriḥ añédani saŋ prabu mahu. anuli lumĕbu iŋ kaḍaton, ora ana kaŋ wĕruḥ. baṛĕŋ wĕruḥ iŋ saŋ nata, sarta aṅagagi gagaman, saŋ nata ora sumĕṛĕp, tĕka panuju maṅandikaké babasan mahu, pikiṛĕn iŋ wĕkasané.
durjana mahu kagèt, añana yèn kawaṅuran sĕdyané, éṅgal añuṅkĕmi sampéyané, sarta añuwun paṅapura. saŋ nata sukur iŋ gusti allaḥ, sakiŋ déniŋ rumĕkṣané, sarta iŋ sabañjuré aṅaji aji maraŋ pujaṅga mahu.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : wĕdi maraŋ gusti allaḥ iku ĕtukiŋ kawicakṣanan. manusa yèn wĕruḥ iŋ gusti allaḥ, iku aran linuwiḥ iŋ budiné.
200. patuwas kaŋ urup lan gawéné
anuju iŋ maṅsa baḍiḍiŋ ana woŋ lalaku, kaṇḍĕg iŋ désa koṅsi lawas, amarga déniŋ kacaṇḍak iŋ lara baṅĕt. baṛĕŋ mari, kakuwatané duruŋ pati puliḥ, déné papaṅanan kaŋ mupaṅati aṅuwataké awak, iŋ désa kono ora ana, muŋ woŋ maruŋ siji kaŋ duwé, iku ditukoni iŋ woŋ lalaku mahu, anaṅiŋ ṛĕgané diuṇḍakaké akèḥ ora lumraḥ. aliya saka iŋ maṅkono, olèhé adol laraŋ mahu diumuk umukaké iŋ akèḥ.
anuju iŋ sawiji dina woŋ maruŋ mahu luṅguḥ ana iŋ omaḥ paséwan, sarta ṅombé ĕbir saguci, kambi ṅumuk umukaké olèhé adol laraŋ mahu. sasuwéné aṅgadĕbus, kaŋ ñĕkĕl omaḥ paséwan añjaluk patukuniŋ ĕbir saguci, diṛĕgani salawé rupiyaḥ, baṅĕt andadèkaké gumuné. akèḥ akèḥ paṅgrundĕlé, anaṅiŋ tanpa gawé, kudu kudu ambayar ṛĕganiŋ ĕbir, wuwuḥ wuwuḥ diguguyu iŋ woŋ akèḥ, kaŋ paḍa ana iŋ kono.
kaŋ ñĕkĕl omaḥ paséwan baṛĕŋ wus nampani ḍuwit salawé rupiyaḥ, kaŋ saparo diwènèhaké maraŋ woŋ lalaku mahu, kaŋ saparo diwènèhaké maraŋ woŋ miṣkin miṣkin.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : sabaraŋ paṅaṅgĕpmu maraŋ liyan, tĕtĕpanĕn tumibané maraŋ awakmu ḍéwé.
