doṅèŋ piwulaŋ bĕcik #09

161. layaŋ wacan

kyayi wirakrama aṅundaŋ anak anaké, tĕmbuṅé, ĕṅgèr, paḍa mrénéya, kowé paḍa dakolèhaké layaŋ wacan añar, paṅaṛĕp aṛĕpku kowé bakal ḍĕmĕn, sarta bakal andadèkaké bĕciké iŋ awakmu. aku ṅiras aṛĕp kaṇḍa maraŋ kowé, bab anaké lanaŋ sawijiniŋ woŋ, aran si sarija, yèn maca layaŋ añar. yèn iŋ layaŋ kaŋ winaca iku muni wuwulaŋ maraŋ woŋ kĕsèd, si sarija bañjur calaṭu mĕṅkéné, laḥ iki bĕcik diwacaa maraŋ si kawit, diéliŋ éliṅa iŋ sabĕn dina.

yèn muni wuwulaŋ bab pratikĕliŋ woŋ urip, kudu ṅaṅgo duga duga lan watara, calaṭuné si sarija, iki prayoga diwacaa maraŋ si watĕs. yèn muni wuwulaŋ bab tabĕri iŋ samubaraŋ gawé, calaṭuné, iki bĕcik diwacaa maraŋ si jĕbrag. sabĕn sabĕn si sarija muŋ mĕṅkono bahé, bahud baṅĕt amamatut wuwulaŋ tumrapé maraŋ sawiji wijiniŋ woŋ, anaṅiŋ awaké ḍéwé ora muṇḍak pintĕr, ḍĕmĕné muŋ mamahoni bahé. aku ora susaḥ tutur maraŋ kowé : prayogané kaŋ linakon déniŋ si sarija, wataraku kowé wus paḍa ñaṇḍak, sarta iŋ sakawasa amuriḥ pintĕr iŋ samubaraŋ pratiṅkaḥ.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : woŋ amamañcèni cacadiŋ liyan iku ora andadèkaké kabuṅahan, tuwin kahuntuṅan. amarèni cacadiŋ awaké ḍéwé iku kaŋ luwiḥ prayoga. 

162. woŋ ambĕk sumaṅkéyan

si  sukra ambĕké sumaṅkéyan, koṅsi andadèkaké éwaniŋ woŋ. mulané duwé ambĕk mĕṅkono, awit bapakné sugiḥ, ciptané, aṅluwihi sapaḍa paḍané tumitaḥ, kaŋ ora duwé omaḥ gĕḍé lan asri kaya omahé, tuwin ora mrabot kaya ḍèwèkné. bapakné wus kĕṛĕp mituturi, yèn ambĕké ora patut. anaṅiŋ ora dipahèlu, tansaḥ ambañjuraké pratiṅkahé kaŋ ora bĕcik. paṅaṅgĕpé maraŋ woŋ liya kaya maraŋ baturé, baṅĕt sawiyaḥ wiyahé, tur ajiné awaké sañatané ana saṅisoriŋ woŋ, kaŋ diaṅgĕp sawiyaḥ wiyaḥ iku.

bapakné anuli awèḥ paréntaḥ maraŋ batur baturé, dipĕṅiŋ aṅladèni anaké, tuwin aṅlakoni paréntahé. anaṅiŋ si sukra ora sumurup. baṛĕŋ ésuk taṅi, saṇḍaṅané ora cumawis, lan ora ana kaŋ ṛĕsik. bañjur aṅundaŋ undaŋ baturé, anaṅiŋ ora ana kaŋ tĕka, wĕkasan kapĕkṣa aṅumbahi ḍéwé saṇḍaṅané. baṛĕŋ aṛĕp adus kapĕkṣa nimba ḍéwé, karo garundĕlan. iŋ nalika wayahé maṅan, ora diajak maṅan, prasasat wus ora kaḷĕbu iŋ cacaḥ. si sukra anuli wadul maraŋ ĕmbokné kambi sĕṅgruk sĕṅgruk. waṅsulané ĕmbokné, sukra, taṅimu lagi antara sahĕjam suwéné, duruŋ pira butuḥmu wus baṅĕt, kudu kudu tinuluṅan iŋ woŋ. kapriyé rasaniŋ atimu kahoñcatan pituluṅiŋ woŋ. sahiki pandugaku kowé wus sumurup, yèn batur batur iku prĕlu anané, sabab kalap gawéné. mĕṅkono uga woŋ désa, awit iku kaŋ anandur, dadi paṅaniŋ woŋ akèḥ, maṅka koladaki, sarta kowaṅgĕp sawiyaḥ wiyaḥ. 

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : woŋ ambĕg sumaṅkéyan, aṅuṅgul uṅgulaké awaké, ora lawas anĕmu rurubĕd lan kawiraṅan. 

163. woŋ aṅgrañah

ana bocaḥ lanaŋ aran si jĕṅgès, baṅĕt amaṅani, ora bisa ñaṇḍĕt kĕkaṛĕpané, dadi aṅluwihi paṅgrañahé, sabĕn sabĕn ambudi akal bisané lumĕbu iŋ kamar pasimpĕnan paṅanan,  karo déniŋ manèḥ culikané akaṇṭi julig.

anuju iŋ sawiji dina wayaḥ soré bapak biyuṅné luṅa, ciptané si jĕṅgès, kapasaŋ yoga tĕmĕn, si bapak lan si biyuŋ paḍa luṅa, si kĕmis iya luṅa, aku bisa ambruwaḥ mamaṅan kaŋ énak énak ana sajroniŋ kamar kono. si jĕṅgès iya uga wus dipapacuhi iŋ bapak biyuṅné, ora dililani lumĕbu iŋ kamar mahu, anaṅiŋ woŋ iku yèn aṅlakoni paṅgawé ala sapisan, adat ora kéguḥ aṅlakoni paṅgawé ala manèḥ. si jĕṅgès anuli lumaku jiñjit mĕtu iŋ sĕṇṭoŋ aṅliwati pawon, añjog maraŋ kamar pasimpĕnan paṅanan. satĕkané iŋ kono sarèhniŋ pĕtĕŋ paṅgolèké papaṅanan digagapi bahé, ora suwé karasa yèn taṅané dicĕkĕl iŋ woŋ, baṅĕt kagèté, sarta sĕru ajĕliḥ jĕliḥ, tuluŋ, tuluŋ, ana maliŋ.

batur batur sajroniŋ omaḥ éṅgal paḍa tandaŋ maraŋ paṅgonaniŋ swara alok alok maliŋ mahu, si jĕṅgès tutur karo gumĕtĕr, iki apa, iki apa maliṅé. muṅguḥ kaŋ aṅgujĕṅi taṅané si jĕṅgès baturé ḍéwé kaŋ aran si kĕmis mahu, calaṭuné si kĕmis : aku dudu maliŋ, iki apa maliṅé, iya iku bagus jĕṅgès. si kĕmis bañjur calaṭu maraŋ si jĕṅgès, sakiŋ ḍawahipun rama ijĕṅandika kula umpĕtan wontĕn ṅriki, supados sumĕṛĕpa, sintĕn iṅkaŋ asriŋ mĕṇḍĕti paṅanan. sapunika sampéyan sumĕṛĕp piyambak, sajuliga yèna tiyaŋ anandukakĕn pandamĕl awon, éṅgal lami kawaṅuran.

sacalaṭu calaṭuné si jĕṅgès maraŋ bapakné, apadéné panaṅisé, ora dipraduli, bañjur diukum, sarta ora diandĕl andĕl manèḥ, awit bédané woŋ aṅgrañaḥ karo maliŋ mèḥ ora ana.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : hèḥ bocaḥ bocaḥ, aja paḍa aṅgrañaḥ, awit iku anukulaké calimut. 

164. woŋ kasusu

ana woŋ nonoman aṅlakokaké karéta cocoṅklaṅan aṅambaḥ dalan gĕḍé, maṇḍĕg saḍéla, atakon maraŋ woŋ désa, apa mĕṅko soré bisa tĕkan iŋ nagara, sahuré, manawi lampaḥ sampéyan riṇḍik, iṅgiḥ dumugi. kusir ora ṅrèwès maraŋ calaṭuné woŋ désa mahu, anuli sora aṅatag jarané, ayo, ayo, malaku. yèn lakuku riṇḍik, jaré bisa tĕkan iŋ nagara. kajaba aku wus édan, mituhu tutur mĕṅkono iku. jarané bañjur disandĕraké, ora antara suwé, karétané kataṅgor iŋ watu gĕḍé, nuli aṅgléwaŋ, galiṇḍiṅané tugĕl siji. caluṭuné, sahupama mahu lakuku dak riṇḍikna, amaṣṭi ora nĕmu tiwas mĕṅkéné. calaṭuné woŋ désa mahu iya uga ora tinĕmu iŋ budi, anaṅiŋ satĕmĕné bĕnĕr. wĕruḥku yèn bĕnĕr wus kasèb. mĕṅkono uga kasèp wĕruḥku maraŋ yaktiniŋ bĕbĕsan mĕṅkéné : iŋ samubaraŋ pratiṅkaḥ prayoga kaŋ cañciṅan lan rikat, anaṅiŋ kaṇṭiya sarèḥ lan paṅaraḥ araḥ, dadiné ora tumiba iŋ tiwas. 

165. kasugihan

ana prahu kapal layar mĕñaŋ tanaḥ sabraŋ, kaŋ nuṅgaŋ akèḥ, sarta paḍa sugiḥ sugiḥ, ĕṅgoné dadi sugiḥ iku salawasé omaḥ ana sajabané iŋ tanaḥ sabraŋ. muŋ siji dĕḷĕṅé ora pati duduwé, mulané diladaki.

baṛĕŋ anduṅkap tĕkan iŋ tanaḥ sabraŋ, bañjur ana prahara, prahuné saḍéla kaya kataṅkĕban iŋ alun, saḍéla kombul. wasana kataṅgor iŋ paraŋ, bañjur ṛĕmuk. woŋ kaŋ ana iŋ prahu slamĕt bisa mĕntas iŋ ḍaratan kabèḥ, anaṅiŋ baraŋ baraṅé ora ana kaŋ katututan, sirṇa ana iŋ sagara.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : siŋ sapa ṅandĕlaké kĕsugihan, kĕṛĕp luput iŋ paṅaṛĕp aṛĕpé. sapira akèhiŋ kasugihané, tĕrkaḍaŋ éṅgal sirṇané.

woŋ kaŋ sugiḥ sugiḥ mahu baṅĕt paḍa prihatiné, muŋ siji kaŋ kinira miṣkin, tansaḥ ayĕm bahé. baṛĕŋ ditakoni kaŋ dadi sababiŋ ayĕm, waṅsulané, mulané aku ayĕm, amarga ṛĕmukiŋ prahu aku ora kahilaṅan apa apa, doñaku katututan kabèḥ. calaṭuné kaŋ takon mahu asĕmu éram baṅĕt : doñamu, doñamu, ĕndi doñamu. sahuré, disabar saḍéla, ṅanti tĕkan iŋ nagara, iŋ kono kowé bakal wĕruḥ rupané doñaku.

satĕkané iŋ nagara, tĕtĕla yèn woŋ iku mahu ora tahu duwé paṅaraḥ nĕdya sugiḥ, kaŋ diprĕlokaké muŋ olèha kawicakṣanan lan kahutaman. ana iŋ nagara kono baṅĕt sinuba suba, sarta ora koṅsi lawas bisa atutuluŋ aṅuluri paṅan maraŋ kañca kañcané, kaŋ paḍa aṅéwani mahu.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : siŋ sapa muḍĕŋ kawicakṣanan, tuwin aṅgulaŋ samubaraŋ kaŋ ana phahédahé, iki prasasat amĕṅku rajabrana kaŋ ora bisa ĕntèk ĕntèk, sarta satiba tibané kajèn. 

166. batur wadon

ĕmbok mas jayasadana mahuné sugiḥ, anaṅiŋ wĕkasan akèḥ sasaṇḍuṅané, andadèkaké miṣkiné. baturé wadon kaŋ wus lawas pasuwitané : nĕdya diwĕtokaké, awit rumasa baṅĕt kaciṅkraṅané, ora bisa aṅiṅoni batur. anaṅiŋ calaṭuné batur wadon mahu, kula punika sampéyan iṅoni sarta sampéyan balañja sampun lami, salaminipun kula suwita iŋ sampéyan, ragi kaṭaḥ aṅgèn kula añèlèṅi arta, kados pundi yèn sampéyan kula tilara wontĕn saḷĕbĕtiŋ kasusahan, punika botĕn kalampahan, sasagĕd sagĕd kula baḍé amituluṅi kĕkiraṅan sampéyan, asarana yatra aṅgèn kula ñèlèṅi.

ĕmbok mas jayasadana ambal ambalan amituturi maraŋ batur wadon mahu, yèn kaṛĕpé kaŋ mĕṅkono iku andadèkaké pitunané ḍéwé, anaṅiŋ batur wadon kukuḥ iŋ sĕdyané. ĕbyar wus tumandaŋ iŋ gawé, lèrèné kĕṛĕp koṅsi bĕṅi, patuwasé añambut gawé ginawé mituluṅi kĕkuraṅaniŋ bĕndara, kaŋ isiḥ dipituhu sarta diajèni kaya biyèn, kalané isiḥ sugiḥ.

antara satahun ĕmbok mas jayasadana olèḥ warisan akèḥ titiṅgalané saduluré, dadi bisa amaḷĕs bĕcik maraŋ batur wadon kaŋ mantĕp mahu. salawasé urip ana iŋ omahé bahé, ora diaṅgĕp batur, anaṅiŋ diaṅgip mitra tĕmĕn tĕmĕn.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : budi wĕruḥ iŋ panarima iku dumunuṅa ana iŋ sapa sapa, amaṣṭi ṅrĕṅgani awaké, sarta makolèhaké wawaḷĕs bĕcik. 

167. tĕṅaḥ bĕnĕr

ana woŋ ṅlakokaké karéta mĕtu iŋ dalan ciyut, sakiwatĕṅĕniŋ dalan ana kalèné. sakiŋ kuraŋ iŋ paṅaraḥ arahé, lakuné rada kanĕṅĕnĕn, karétané miriŋ bañjur aṅgléwaŋ, kaḷĕbu iŋ kalèn. baṛĕŋ wus dituluṅi iŋ woŋ akèḥ : karétané mĕntas saka iŋ kalèn, calaṭuniŋ kusir, sahiki bakal dakati ati, aja koṅsi aku tiba iŋ kalèn iku. sawusé calaṭu mĕṅkono, karétané anuli dilakokaké, baṅĕt paṅaraḥ arahé, aja koṅsi kanĕṅĕnĕn manèḥ, anaṅiŋ lakuné kakiwanĕn, karétané aṅgléwaŋ, kaḷĕbu iŋ kalèn manèḥ.

kalané samana akèḥ woŋ désa paḍa wĕruḥ, kabèḥ paḍa ṅarani : yèn kusir mahu baṅĕt coṭo aṅlakokaké karéta. anuli ana jajaka aran si baḷĕṇḍu, acalaṭu sĕmu ñañampahi, tĕmbuṅé, kusir iku anĕtĕpi basané, awit mahu calaṭuné nĕdya diati ati, aja koṅsi tiba manèḥ iŋ kalèn kaŋ sisiḥ tĕṅĕn iku, maṅka kayaktèn, ora tiba iŋ kono, tiba iŋ kalèn kaŋ sisiḥ kiwa. kalané samana ana woŋ tuwa siji acalaṭu mĕṅkéné, sanadyan ḷĕkasé kusir iku boḍo, anaṅiŋ pratiṅkahé kĕna pinirit dadi wuwulaŋ bĕcik. bĕnĕré kudua ati ati, nalika añiṅkiri sawijiniŋ bilahi, aja koṅsi tumiba iŋ bilahi liyané.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : añiṅkiri sawijiniŋ duraka amaṣṭi andadèkaké kabuṅahan, sarta makolèhaké bĕcik. anaṅiŋ añĕgaḥ kaṛĕp maraŋ sarupaniŋ duraka, iku amaṣṭi luwiḥ déniŋ prayoga. 

168. rajabrana

ana woŋ kaṇḍa mĕṅkéné, duruŋ lawas taṅgaku ṅadĕg cĕḍak luwaṅan jĕro kaprĕnaḥ iŋ kĕboné, mrĕbĕs mili karo ṅiṅĕtaké sajroniŋ luwaṅan mahu, sambaté, cilaka tĕmĕn aku iki, paṅrasaku wus ṛĕpit tĕmĕn olèḥku ṅumpĕtaké ḍuwitku ana iŋ kéné, wasana dicoloŋ iŋ uwoŋ.

kalané sasambat kaya mĕṅkono, ana woŋ liwat aṅaṇḍĕgi, atakon maraŋ ḍèwèkné, sabab déniŋ punapa kaguṅan sampéyan arta botĕn kasimpĕnan wontĕn iŋ daḷĕm, kawaḍahan pĕṭi, katiṅal iŋ sabĕn sabĕn dintĕn, sarta gampil pamĕṇḍĕtipun. taṅgaku sumahur, punapa sampéyan kaguṅan paṅgaliḥ, yèn kula nĕdya mĕṇḍĕt aṅĕloŋ gaḍahan kula arta. punika botĕn makatĕn. arta punika botĕn naté kula ĕloŋ ĕloŋ, malaḥ kula puriḥ wĕwahipun. kula pĕṇḍĕm iŋ siti aḷĕbĕt, supados kula sampun gaḍaḥ niyat aṅĕloŋ sakĕḍik.

waṅsulané woŋ liwat mahu, manawi makatĕn karṣa sampéyan, botĕn nĕdya aṅaṅgé kaguṅané arta, paṅrahos kula : botĕn susaḥ sampéyan ṅradatos. karikil punika sampéyan kaḷĕmpakakĕn, lajĕŋ kaḷĕbĕtna iŋ luwaṅan, kahurugana maliḥ, minaṅka lilintuniŋ arta iṅkaŋ ical, prasasat kaguṅan sampéyan arta takṣiḥ wontĕn saḷĕbĕtiŋ luwaṅan.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : paṅgarapmu maraŋ papariṅé gusti allaḥ dèn kalawan duga duga lan watara. yèn ora kabĕnĕran iŋ paṅgarapé, andadèkaké pituna, lan kĕna aṅlarakaké sarta agawé saṅsaraniŋ urip. 

169. woŋ miṣkin

si sahinĕm atiné luwiḥ bĕcik, wĕlas maraŋ woŋ miṣkin utawa woŋ katiwasan, sarta asriŋ dipituluṅi, sabisa bisa amuriḥ mayariŋ kasusahané.

anuju iŋ sawiji dina si sahinĕm dolan dolan karo bapakné, diprimani iŋ kéré, kaŋ aṅaṅgo sarwa momohan. si sahinĕm éṅgal aṅrogoḥ kaṇṭoṅé, ḍuwit saanané diwèhaké kabèḥ, bañjur anutugaké lakuné.

bapakné anuli mĕtu iŋ dalan sisimpaṅan, añjog maraŋ gubug sawiji, calatuné, sahinĕm, sarèhniŋ aku sumurup, yèn kowé ḍĕmĕn tutuluŋ iŋ woŋ miṣkin, mulané kowé dak ajak mĕtu iŋ kéné. iŋ sajroniŋ gubug iki ana raṇḍa lara, anaké papat, baṅĕt paḍa kaciṅkraṅan iŋ paṅan. ayo paḍa ditiliki, wèhana ḍuwit saka iŋ gawanmu.

sahuré si sahinĕm, gawané ḍuwit wus ĕntèk, diwèhaké maraŋ kéré mahu. bapakné ṅaḷĕm iŋ kabĕcikané, tĕmbuṅé, samono iku sahinĕm, kowé iya uga kudu awas, ĕndi kaŋ patut kobĕciki. kéré kaŋ priman mahu iya bĕnĕr miṣkin, anaṅiŋ dĕḷĕṅé waras wiris sarta rosa, isiḥ bisa ñambut gawé, maṅka kowènèhi ḍuwitmu kabèḥ, iŋ sahiki ora ana siŋ kowènèhaké maraŋ raṇḍa miṣkin iku, kaŋ ora bisa golèk paṅan, utawa ṅiṅoni anak anaké.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : woŋ loma iku luwiḥ bĕcik, sarta patut tampa paṅaḷĕmiŋ akèḥ, anaṅiŋ iya uga kudu awas, ĕndi kaŋ patut dilomani. 

170. muṅsuh

bocaḥ lanaŋ kaŋ aran si jaka baṅĕt jirihé, yèn pĕtĕŋ : maṅka ana swara kumrisik, baṅĕt paṅgiwaré, sakiŋ wĕdiné koṅsi ora wĕruḥ iŋ pratiṅkaḥ. bapakné wus kĕṛĕp mituturi, dipuriha manèk manèkaké, anaṅiŋ tanpa gawé, jirihé ora ilaŋ ilaŋ.

baṛĕŋ si jaka wus diwasa, lumĕbu dadi saraḍaḍu. anuli dikoṅkon iŋ upsiré, aṅaturaké layaŋ maraŋ jéndral. dalané paḍaŋ, awit muṅsuḥ kaŋ aṅlurugi wus paḍa mundur, masaṅgrahan adoḥ, kalané si jaka ana iŋ dalan, wĕruḥ uwit witan saka iŋ kadohan, ĕpaṅé obaḥ obaḥ déniŋ kaṅinan. calaṭuné si jaka, é laḥ, prajurit jajaranan tĕka, ṅagagi tumbak, nĕdya matèni aku. sawusé calaṭu mĕṅkono, bañjur lumayu sarosané. sakiŋ baṅĕtiŋ wĕdi, koṅsi ora aṅgrahita, yèn playuné ṅĕnĕr maraŋ paṅgonan pacalaṅiŋ muṅsuḥ. bañjur kataton sarta kacĕkĕl. iya iku jalaran sakiŋ jirihé.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : aja aṅaṇḍut wĕdi kaŋ tanpa karana, awit agawé ṅĕnĕsiŋ ati lan pituna. gusti allaḥ iŋ ṅĕndi ĕndi ana, mulané aja wĕdi maraŋ piala. 

171. woŋ luluṅan

iŋ ṅisor iki caritaniŋ bapa maraŋ anak anaké.

ana woŋ loro nĕdya luluṅan, dalan kaŋ bakal diambaḥ akèḥ babayané. kaŋ siji saduruṅé maṅkat atakon takon dalané kaŋ prayoga ḍéwé, lan kaŋ ora ana mutawatiré, apadéné pratikĕlé, tuwin kaŋ kudu diyaktèni salawasé ana iŋ dadalan. sijiné ora ṅaṅgo mékani mĕṅkono, kaŋ dipikir muŋ ambubuṅaḥ atiné bahé, sakiŋ kalimputé maraŋ iŋ kabuṅahan, koṅsi ora sumurup kĕsasar lan orané. kadadéyané, kaŋ ṅati ati mahu slamĕt tumĕka iŋ paṅgonan kaŋ sinĕdya, déné sijiné, sawusé aṅrasakaké buṅaḥ buṅaḥ iŋ sawatara, anĕmu tiwas mati ana iŋ dalan.

bocaḥ bocaḥ paḍa ṅaḷĕm maraŋ woŋ kaŋ gĕḍé prayitnané mahu, sijiné diarani woŋ luwiḥ boḍo. bapakné sumahur, yèn mĕṅkono, kowé paḍa amuriha nélad woŋ pintĕr kaŋ gĕḍé prayitnané mahu, aja nélad kaŋ boḍo.

anak anaké takon, kados pundi : bapak, déné kula sampéyan puriḥ nélad pratiṅkahipun tiyaŋ iṅkaŋ agĕŋ prayitnanipun wahu, awit kula sadaya maṅsa aṅlampahana kakésahan, mĕdal margi iṅkaŋ wontĕn babayanipun. bapakné sumahur, sañatané kowé iku paḍa luluṅan, aṅambaḥ dalan gawat. awit woŋ ana iŋ ṅalam doña iki sañatané luluṅan, nĕdya maraŋ iŋ paṅgonan kaŋ luwiḥ bĕcik, iya iku iŋ swarga. déné kaŋ nĕdya mañjiŋ swarga, ĕnomé kudu kudu tabĕri muriḥ pintĕr, kahutaman lan murṣid. yèn tĕluŋ prakara iku sĕpi, amaṣṭi kĕsasar lakuné, ora tumĕka iŋ swarga, balik tumiba iŋ karusakan.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : é woŋ anom anom, yèn kowé nĕdya ora kĕsasar iŋ laku maraŋ jaman laṅgĕŋ, aja katlompèn aṅrakĕti kahutaman. 

172. cacad

bocaḥ kaŋ aran si kusèn wus kapatuḥ aṇḍiṅkul yèn maca layaŋ tuwin nulis, apadéné samubaraŋ kaŋ digarap, koṅsi matané cĕḍak baṅĕt lan taṅané. woŋ tuwa tuwané tuwin guruné wus kĕṛĕp amituturi, dipuriḥ marèni awit yèn ora dimarèni : dadi caḍok, tĕrkaḍaŋ wuṅkuk. anaṅiŋ sakiŋ wus baṅĕt kapatuhé, ora bisa marèni.

anuli ana woŋ wadon tĕka iŋ omahé woŋ tuwa tuwané, sakiŋ coṭoniŋ pandĕḷĕŋ : ṅuluṅiŋ swara : cĕgèḥ iŋ ambĕkan, lan wuṅkuké : sawaṅané wus tuwa, sulaya lan kayaktèné, dadi coloŋ pĕṭèk. nalika samana woŋ wadon mahu ṅruṅu yèn si kusèn disrĕṅĕni iŋ woŋ tuwa tuwané : bab iŋ paṇḍiṅkulé, anuli milu calaṭu, tĕmbuṅé, ĕṅgèr kawujudané awakku iki muga muga ananaṅiya atimu, mituhu maraŋ wulaŋ lan paréntahé woŋ tuwa tuwamu. kalané aku isiḥ ĕnom, iya kapatuḥ pan ḍiṅkul, sahiki akèḥ cacadiŋ awakku, muŋ jalaran sakiŋ kapatuḥ aṇḍiṅkul iku.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : aṅgugua ujariŋ woŋ kaŋ mituturi bĕcik, sarta éliṅa, yèn ora kowaṅgĕp, kaduwuŋmu bakal kasèp. 

173. ali ali

ana sudagar sugiḥ, duwé anak lanaŋ tĕlu, aran si samsi, si kasim, lan si kaṇṭa. bocaḥ tĕlu iku paḍa luluṅan wus antara lawas, wasana muliḥ baṛĕṅan.

bapakné baṅĕt buṅaḥ iŋ ulihé anaké tĕlu, kaŋ paḍa utama iŋ kalakuané, agawé kabuṅahaniŋ bapa. anuju iŋ sawiji dina bapakné calaṭu, ĕṅgèr anak anakku, ruṅokna calaṭuku. aku iŋ sahiki muṇḍak dina ṅrasa suda iŋ kakuwatanaku, bokmanawa éṅgal tumĕka iŋ jaṅji, atiṅgal doña iki. kowé iya paḍa sumurup, yèn iŋ sapuṅkurku bakal akèḥ titiṅgalanaku maraŋ kowé, bocaḥ siji olèḥ saduman. aku duwé ali ali tĕlu akèḥ ṛĕgané, iku nĕdya dakwèhaké maraŋ kowé iŋ sahiki, anaṅiŋ sarèhniŋ kaŋ siji bĕcik ḍéwé, lan akèḥ ḍéwé ṛĕgané, ṅuṅkuli kaŋ loro, iku kaṛĕpku bakal dakwènèhaké maraŋ kowé salaḥ sawiji, ĕndi kaŋ salawasé luluṅan aṅlakoni paṅgawé bĕcik ḍéwé. aku ora sumĕlaŋ, amaṣṭi kowé bakal paḍa tutur iŋ satĕmĕn tĕmĕné.

si samsi anuli carita, kalanipun kula kakésahan, wontĕn tiyaŋ titip ḍatĕŋ kula awarṇi uwaŋ mas sakaṇṭoŋ, sarta awarṇi sosotya kaṭaḥ, botĕn kawical tuwin kacacahakĕn, saha botĕn mawi anĕḍa sĕrat pĕṭuk. saṛĕŋ sampun antawis lami, arta saha sosotya wahu kaṭĕḍa waṅsulipun ḍatĕŋ iṅkaŋ gaḍaḥ, iṅgiḥ lajĕŋ kula sukakakĕn.

anuli si kasim carita, anuju iŋ satuṅgil dintĕn kula aniṅali laré baḍé katrajaŋ iŋ karéta, kapalipun kakaliḥ sami ambaṇḍaŋ, kula nékad ṅĕtohakĕn ṅumur atutuluŋ, laré wilujĕŋ mĕntas sakiŋ bilahi.

caritané si kaṇṭa, anuju iŋ satuṅgil dintĕn kula dolan dolan ḍatĕŋ piṅgiriŋ lèpèn, botĕn antawis daṅu miṛĕŋ swara jĕliḥ jĕliḥ nĕḍa tuluŋ, kula julalatan ṅiwa nĕṅĕn, lajĕŋ sumĕṛĕp wontĕn tiyaŋ lémbak lémbak iŋ lèpèn mèḥ pĕjaḥ. kula sampun wanuḥ ḍatĕŋ tiyaŋ punika, iṅkaŋ wahu sampun kĕṛĕp ṅawon awon ḍatĕŋ kula, sarta amuriḥ iŋ karisakan kula, éwadéntĕn kula éṅgal ñĕgur iŋ lèpèn, aṅĕlaṅèni sarta anuluṅi, wilujĕŋ kula bĕkta mĕntas ḍatĕŋ ḍaratan.

bapakné lan si samsi tuwin si kasim paḍa baṛĕṅan calaṭu, kowé kaṇṭa, siŋ wajib anduwèni ali ali kaŋ bĕcik ḍéwé. bapakné calaṭu manèḥ, wijaṅiŋ gawé bĕcik tĕluŋ prakara mahu mĕṅkéné, si samsi tĕmĕn, si kasim bĕcik budiné, si kaṇṭa anĕtĕpi wajib paréntahiŋ agama, awit amaḷĕs bĕcik maraŋ piala, agawé kabĕcikan maraŋ satru.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : pĕpĕṭiṅaniŋ kahutaman iku, agawé kabĕcikan maraŋ woŋ kaŋ ṅalani. 

174. woŋ maruŋ

sapatiné kyayi sĕcakarti aniṅgali waruŋ siji maraŋ anaké lanaŋ aran si yakup, papayoniŋ dagaṅan iŋ waruŋ iku luwiḥ déniŋ cukup pinaṅan. si sĕcakarti nalikané isiḥ urip baṅĕt tabĕriné, ṅati ati lan tĕmĕn iŋ paṅupajiwané, mulané cok woṅa ḍĕmĕn tuku maraŋ waruṅé. anaṅiŋ baṛĕŋ si yakup kaŋ anduwèni waruŋ, ciptané, aku sumĕdya anandukaké akal, supaya bisaa olèḥ baṭi tikĕl. salawasé kaduwé iŋ si bapak, waruŋ iki bĕcik sĕsĕbutané, iku kaŋ bakal andadèkaké kahuntuṅanaku.

iŋ samaṅsa si yakup duwé sĕdya ambaliṭuk uwoŋ, añalibukaké baraŋ ala diawadaké bĕcik, utawa aṅuraṅi takĕran, sĕdya iku tumuli dilakoni.

wiwitané lastari bĕcik, ora ana kaŋ sumurup, sarta andadèkaké buṅahé si yakup. lawas lawas kawaṅuran pambaliṭuké, andadèkaké tiwasiŋ paṅupajiwané, malaḥ malaḥ akèḥ utaṅé. wĕkasan waruṅé lan sabaraŋ duwèké diĕdol, ginawé ñahuri utaṅé.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : diwĕkĕl lan dipĕṭĕl iŋ samubaraŋ gawé iku malèhaké kabuṅahan sarta kahuntuṅan. woŋ kaṛĕm ambaliṭuk, sajuligané ya iŋ patrapé, wĕkasan anĕmu pituna lan saṅsara. 

175. sada

ana sawijiniŋ woŋ sugiḥ batur, aṅgrahita yèn batur baturé iku ana kaŋ culika, añoloŋ baraŋ duwèké. anuli paḍa diundaṅi kabèḥ, satĕkané iŋ ṅaṛĕpané, dicalaṭoni mĕṅkéné, kowé salaḥ sawiji ana kaŋ ora tĕmĕn. sarèhniŋ salawasé aku luluṅan olèḥ kawruḥ, bisa anitik maliŋ, mulané kawruḥ iku iŋ sahiki nĕdya dakayoni, iki aku duwé sada iŋ sawatara, paḍa dawané, kowé paḍa añjupuka miji, anuli paḍa aṅgarapa gawému ḍéwé ḍéwé, anaṅiŋ yèn wus antara satĕṅaḥ ĕjam, paḍa baliya mréné. wruhanamu, sada iku kabèḥ ana wadiné, yèn kaŋ ñĕkĕl culika amaṣṭi modod muṇḍak dawa, dadi kawaṅuran alané.

batur batur mahu anuli paḍa dicĕkĕli sada niji. baṛĕŋ wus antara satĕṅaḥ jam, paḍa bali maraŋ ṅaṛĕpané bĕndarané, cĕcĕkĕlané sada diparikṣani, kabèḥ isiḥ paḍa dawané, muŋ siji kaŋ dicĕkĕl iŋ si jaya akèḥ sudaniŋ dawané. bĕndarané bañjur calaṭu, kowé maliṅé. kañca kañcamu kabèḥ sarèhniŋ ṛĕsik, ora ṅĕloṅi dawaniŋ sada. ṛĕgĕdiŋ aṅĕn aṅĕnmu kaŋ agawé wĕdimu, wasana anuturaké alamu ḍéwé. kadurjananmu aṅilaṅaké siḥku, lan agawé mariné pasuwitamu maraŋ aku. kaŋ iku, kowé aja lali lali, sanadyan kowé bisa ṅaliŋ aliṅi alamu, ora koṅsi kawruhan iŋ aku, anaṅiŋ gusti allaḥ ora samar, iku kaŋ ṅuniṅani osikiŋ ati, sarta éṅgal lawas amaṣṭi ṅukum maraŋ kaŋ ṅlakoni paṅgawé ala.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : sajuliganéya maliŋ anandukaké kadurjanané, iŋ wĕkasan amaṣṭi kawaṅuran. 

176. inuman kĕras

ana bocaḥ lanaŋ siji, salawasé duruŋ tahu ṅlakoni mukti, sarta muŋ maṅan salumrahé bahé, tilik akrabé woŋ sugiḥ sarta sabĕn sabĕn ambruwaḥ maṅan kaŋ énak énak. ana iŋ kono baṛĕŋ wus olèḥ iŋ sawatara dina, panuju paḍa maṅan, bocaḥ mahu ditawani ṅombé aṅgur, anaṅiŋ ora aṛĕp, sarta baṅĕt tétéla iŋ jiñjané maraŋ aṅgur, anuli ditakoni sababiŋ koguk. waṅsulané, kula ajriḥ ṅombé aṅgur, awit pamanaḥ kula dipun mori wisa. kaŋ duwé omaḥ gumuyu, sahuré, dimori wisa, sabab déniŋ apa kowé duwé paṅira kaya mĕṅkono. waṅsulané, wiṅi kala sami nĕḍa, kula aṅgaḍahi paṅgrahita, manawi dipun mori wisa. kataṇḍa wontĕn iṅkaŋ sami ḍahar, sadèrèṅipun ṅuñjuk aṅgur, tanduk pratiṅkahipun sami kados tiyaŋ lantip. saṛĕŋ sampun kaṭaḥ aṅgènipun ṅuñjuk, paṅrahos kula budi akalihan kakuwatanipun sami sirṇa, awit wicantĕnipun kados tiyaŋ tanpa budi, lampahipun botĕn sagĕd jĕjĕg.

sakèhé kaŋ maṅan iŋ kono, mĕnĕŋ paḍa pandĕŋ pinandĕŋ, wasana ana siji kaŋ calaṭu, ḷĕṛĕs wicantĕnipun laré punika, tiyaŋ ṅombé aṅgur sakĕḍik kados kados añawabi sahé ḍatĕŋ badan. yèn kaduk iŋ paṅombénipun, aṅrisakakĕn badan kalihan pikir, mila sasaminipun wisa.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : aṅaṅgowa duga duga lan watara iŋ pamaṅan lan paṅombému. yèn ora mĕṅkono, kĕna aṅlarakaké awak, lan agawé saṅsaraniŋ urip. 

177. woŋ lumaku

ana woŋ miṣkin aluluṅan adoḥ, dadi baṅĕt saṅsayaniŋ laku. karasa laraniŋ sikilé, aṅgarundĕl sadalan dalan awit déniŋ kamlaratané. yèn andĕḷĕŋ woŋ liwat mrabot paṅaṅgoné tuwin anuṅgaŋ karéta bĕcik, paṅgrundĕlé saṅsaya baṅĕt.

wasana lakuné tĕkan iŋ nagara, ana iŋ kono wĕruḥ saraḍaḍu siji, sikilé buntuŋ karo pisan, amarga déniŋ kĕna mimisiŋ mariyĕm. baṛĕŋ wĕruḥ kaŋ kaya mĕṅkono, mari paṅgrundĕlé, calaṭuné, aku iki kaḷĕbu bĕgja, yèn tinimbaŋ karo saraḍaḍu iku, aku maṅsa awèha sikilku karo ditukua sakĕṭi rupiyaḥ. karodéniŋ manèḥ, aku sahiki sumurup iŋ pratikĕl, amuriḥ tansaḥ maṛĕm iŋ salawas lawasé.

ora bĕnĕr yèn aku aṅajapa duduwé kaya woŋ sugiḥ, awit paṅajap mĕṅkono iku ora liya muŋ añirṇakaké sĕnĕṅiŋ ati. aku ora ḍĕmĕn. aṅur aku éliṅa yèn akèḥ woŋ luwé miṣkin ṅuṅkuli aku.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : rakasa lan saṅsaraniŋ urip ora bisa sirṇa déniŋ pasambat tuwin paṅgrundĕl. mayaré muŋ sarana andĕḷĕŋ sapapaḍaniŋ tumitaḥ kaŋ saṅsarané aṅluwihi awaké ḍéwé. 

178. utaŋ

ana woŋ désa aran wirasĕca, baṅĕt rakasa iŋ paṅupajiwané, tansaḥ akèḥ sasaṇḍuṅané, dadi sabaraŋ kaŋ diḷĕkasi ora sĕmpulur. sanadjan baṅĕt ĕṅgoné aṅlakoni kaṅélan karo bojoné, éwadéné ora bisa ñahuri utaṅé, amarga sakiŋ akèḥ tiwasé.

nalika iŋ wayaḥ bĕṅi si wirasĕca calaṭu maraŋ bojoné, tĕmbuṅé, woŋ wadon, kowé wĕruḥ ḍéwé, yèn awit déniŋ ora mĕtuné iŋ tatanduran, lan kèhiŋ kĕbo sapiku kaŋ paḍa mati, taṅèḥ aku bisa ñahuri utaŋku. kaṛĕpku iŋ sahiki, saduwèk duwèkku kabèḥ bakal dakṣahuraké iŋ utaŋ, awit aṅur aku aṇḍiṇḍala omaḥ lan bumiku, sarta añambut gawé ṅalap opaḥ, karo agawé pitunaniŋ liyan.

sahuré siŋ wadon : tamtunipun iṅgiḥ andadosakĕn susaḥ saṅĕt kalampahanipun karṣa sampéyan makatĕn punika, anaṅiŋ ciptanipun manaḥ kula, aluwuŋ kula aṅgarap padamĕl iṅkaŋ awrat muput iŋ sabĕn sabĕn dintĕn, kaliḥ adamĕl pitunaniŋ sanès.

si wirasĕca lan bojoné bañjur añidakaké sĕdyané mahu, omaḥ lan paḷĕmahané diĕdol, ginawé añahuri utaṅé kabèḥ. anuli ñéwa omaḥ siji, sarta añambut gawé, kaŋ minaṅka paṅané. tékad mĕṅkono iku wum maṣṭi agawé saṅsaya, luwiḥ manèḥ iŋ wiwitané, anaṅiŋ ciptaniŋ ati : yèn wus aṅlakoni wajibé, iku kaŋ mayaraké kaṅélané, lan aṅénakaké rasaniŋ paṅanan sawiyaḥ.

ora antara lawas anuli ana priyayi gĕḍé siji, tumĕka iŋ poṇḍoké si wirasĕca, calaṭuné, juru gĕḍoŋkumati, aku ṅruṅu, yèn paḍa paḍa woŋ amoŋ tani iŋ sakiwa tĕṅĕné iŋ kéné, kowé kaŋ puñjul ḍéwé iŋ surupmu amulasara ḷĕmaḥ. déné muṅguḥ iŋ wĕkĕlmu, duruŋ lawas aku wus sumurup ḍéwé, akèḥ taṇḍané. kaŋ iku, apa kowé gĕḷĕm dadi juru gĕḍoŋku.

si wirasĕca gĕḷĕm, sarta baṅĕt buṅaḥ, wiwit nalika samana kahuntuṅané aṅluwihi kaŋ ḍisik.

ĕlidiŋ doṅèŋ yå iku : pakolèhiŋ wĕkĕl akaṇṭi pĕṭĕl amrasasati rajabrana. 

179. woŋ kaṛĕm ñatur alaniŋ liyan

anuju sawiji dina, si jayagupita luluṅguhan karo anak anaké taṅgané, atakon mĕṅkéné, kowé apa paḍa ḍèṅĕr sababé, mulané aku kalané isiḥ bocaḥ digĕṭiṅi iŋ woŋ. sababé, déné aku biyèn duwé lalabuhan ala, ḍĕmĕn tumbak cucukan, wus lumraḥ, woŋ iku samaṅsa aṅlakoni sawijiniŋ paṅgawé ala, ora kéguḥ aṅlakoni ala liyané. mĕṅkono uga aku, alaku mrèmèn mrèmèn, ḍĕmĕn ñatur alané woŋ, wuwuḥ wuwuḥ ṅaṅgo dakkaṇṭèni umuk, tĕrkaḍaŋ aṅaṭik aṭik basa. lalabuhan mĕṅkono iku luwiḥ ala, mulané kowé paḍaa dakṣurupaké, supaya kokéliŋ éliṅa. ujariŋ babasan : añatur alaniŋ liyan kĕna andadèkaké pitunané kaŋ cinatur, anaṅiŋ kaŋ ñatur iya uga anĕmu ora bĕcik. kaŋ mĕṅkono iku wus tinĕmu iŋ awakku ḍéwé, mahuné ora ana woŋ gĕḷĕm kĕkumpulan karo aku, aku digĕṭiṅi sarta disaraŋ. kaŋ mĕṅkono iku ora ṅéram éramaké, awit sapa kaŋ ora jiñja maraŋ woŋ, kaŋ kĕṛĕp ñatur alaniŋ liyan. woŋ tuwa tuwaku tuwin guruku wus kĕṛĕp aṅukum maraŋ aku : iŋ bab alaniŋ lalabuhanaku mahu, kadadéyaniŋ paṅukumé koṅsi iŋ sahiki isiḥ agawé buṅaḥku, awit iŋ wĕkasan mĕtu kahèliṅanaku kaŋ bĕcik, sarta aku sumĕdya amarèni. iya bĕnĕr aṅèl bubuwaṅanané lalabuhan ala, awit wus lumraḥ maṅkono, anaṅiŋ wĕkasané aku bisa marèni. sabañjuré sabĕn sabĕn yèn aku duwé sĕdya ñatur alaniŋ liyan, bañjur kèliṅan maraŋ babasan mĕṅkéné : añatur alaniŋ liyan kĕna andadèkaké pitunané kaŋ cinatur, anaṅiŋ kaŋ ñatur iya uga anĕmu ora bĕcik. 

180. pawèwèḥ iŋ nalika gaṛĕbĕg

bocaḥ lanaŋ kaŋ aran si diman, buṅaḥ buṅaḥ kĕṛĕp acalaṭu, sésuk gaṛĕbĕg. ĕmbok, punapa kula kéṅiŋ niṅali papariṅipun nini ḍatĕŋ kula iŋ dintĕn gaṛĕbĕg béñjiŋ éñjiŋ.

sahuré biyuṅné, ora kĕna : diman, wĕkasé ninèkmu wanti wanti, ora paṛĕŋ aku nuduḥna maraŋ kowé saduruṅé iŋ dina sésuk wayaḥ jam saṅa, mulané sayutana kaṛĕpmu. si diman aṅĕsaḥ, kĕṛĕp aṅiṅĕtaké lawaṅiŋ jromaḥ, paṅgonané aṅrawati pawèwèhiŋ nini, sarta tansaḥ aṅajap gĕlisa ésuk.

baṛĕŋ wus ṅaṅkat pĕtĕŋ, si diman sumĕdya ñalimpĕt lumĕbu iŋ jromaḥ, ciptané, iya bĕnĕr, bocaḥ muraŋ sarak sabĕn sabĕn diukum, anaṅiŋ dak araḥ arahé ḷĕbuku, aja koṅsi ana kaŋ wĕruḥ. sawusé ñipta mĕṅkono, anuli mara mĕṅakaké lawaṅiŋ jromaḥ, bañjur lumĕbu. ora antara suwé aṅruṅu gadĕbĕgiŋ woŋ lumaku, parané mĕñaŋ jromaḥ, si diman éṅgal mĕtu ṅinĕbaké lawaŋ, sasoré ora bisa ṅlimpé anutugaké kaṛĕpé, dadi ora kĕna ora kudu ñabaraké.

ésuké ĕmbokné añaṇḍak taṅané si diman, tĕmbuṅé, diman, iŋ sahiki wus maṅsané kowé buṅaḥ buṅaḥ. sawusé calaṭu mĕṅkono, diajak lumĕbu iŋ jromaḥ. satĕkané iŋ kono, baṅĕt gumuné, calaṭuné, sapa siŋ maṅan ḷĕmpĕré si diman. déné mèḥ ĕntèk, muŋ kari cucuwilan bahé, laḥ iki layaŋ wacan ṅaṅgo gambar patiŋ calonèḥ patiŋ saluwir, iku paṅgawéné sapa. wruhanamu : diman, ḷĕmpĕr lan layaŋ wacan iku papariṅé ninèkmu maraŋ kowé, laḥ iki kitiré, mahuné dicublĕsaké iŋ ḷĕmpĕr, dĕḷĕṅĕn, uniné, iki kawènèhaké maraŋ bocaḥ bĕcik lan baṅun turut, kaŋ tabĕri ṅaji lan tisna maraŋ woŋ tuwa tuwané.

suwé suwé ĕmbokné wĕruḥ kuciŋ ana iŋ jromaḥ, calaṭuné, diman, sahiki aku anduwèni kira kira dadiniŋ prakara kiyé, pĕṭèkku, sakiŋ paṇḍariḍismu kudu kudu wĕruḥ rupané papariṅé ninèkmu, kowé ora mituhu iŋ ujarku, bañjur amĕṅakaké lawaŋ jromaḥ, kaḷĕbon kuciŋ kowé ora sumurup, dadi rusakiŋ layaŋ wacan pariṅé ninèkmu sakiŋ paṅgawému ḍéwé. éwadéné iŋ jĕro isi babasan iku, éliŋ éliṅĕn, uniné mĕṅkéné : patuwasé woŋ aṇḍariḍis pituna lan wiraŋ, sĕṅsĕm maraŋ kawruḥ makolèhaké kawigñan, sarta ṅapénakaké pagawéyan. 

caṇḍaké : doṅèŋ piwulaŋ bĕcik #10