pituduḥ lan wawaḷĕr
1. pahugĕran bab kaprĕcayan.
pituduḥ 2 : paṅéran kaŋ måhå kuwåså iku aṅlimput ånå iŋ ṅĕndi papan, anèŋ sirå ugå ånå paṅéran (makṣudé : tajaliné kaŋ murbèŋ dumadi).
pituduḥ 3 : paṅéran iki måhå kuwåså, pĕpĕsṭèn såkå karṣaniŋ paṅéran ora ånå siŋ biså muruṅaké.
pituduḥ 4 : paṅéran iku nitahaké sirå lantaran båpå lan biyuṅirå, mulå kudu sirå ṅurmati maraŋ båpå lan biyuṅirå.
pituduḥ 5. : iŋ doñå iki ånå roŋ warṇå siŋ diarani bĕbĕnĕr, yakuwi bĕnĕr muṅguhiŋ paṅéran lan bĕnĕr såkå kaŋ lagi kuwåså.
pituduḥ 6 : kĕtĕmu gusti (paṅéran) iku lamun sirå tansaḥ éliŋ.
pituduḥ 7 : cåkrå maṅgiliṅan (urip iku ṅibaraté roḍå kaŋ tansaḥ mubĕŋ).
pituduḥ 8 : åjå sirå wani wani ṅaku paṅéran, sanadyan kawruhirå wis tumĕkå "ṅadĕg sarirå tuṅgal " utåwå biså mĕṅrĕtèni "manuṅgaliŋ kawulå gusti ".
pituduḥ 9 : åjå ndisiki karṣå.
wawaḷĕr 1: åjå sirå wani maraŋ woŋ tuwanirå, jalaran sirå bakal kĕnå bĕṇḍu såkå kaŋ murbèŋ dumadi.
wawaḷĕr 2 : åjå muŋ kèliṅan lan migatèkaké baraŋ kaŋ katon bahé, sabab kaŋ katon gumĕlar iki anané malaḥ ora laṅgĕŋ.
wawaḷĕr 3 : åjå darbé paṅirå yèn ḷĕḷĕmbut iku mĕsṭi alané, jalaran siŋ apik iyå ånå, siŋ ålå iyå ånå, ora bédå karo manuṅså.
wawaḷĕr 4 : åjå lali sabĕn ari (dinå) éliŋ maraŋ paṅéranirå, jalaran sajatiné sirå iku tansaḥ katuṅgon paṅéranirå.
2. pahugĕran kahutamaniŋ batin.
pituduḥ 10: kahanan doñå iku ora laṅgĕŋ, mulå åjå ṅĕguṅaké kasugihan lan drajadirå, awit samåṅså wolak walikiŋ jaman ora kisinan.
pituduḥ 11 : kahanan kaŋ ånå iki ora suwé mĕsṭi ṅalami owaḥ giṅsir, mulå åjå lali maraŋ sapåḍå paḍaniŋ tumitaḥ.
pituduḥ 12 : siŋ såpå sĕnĕŋ ṅrusak katĕntrĕmaniŋ liyan bakal dibĕṇḍu déniŋ paṅéran lan diwĕlèhaké déniŋ tumindaké ḍéwé.
pituduḥ 13 : watakiŋ manuṅså iku kĕpéṅin kuwåså, naṅiŋ paṅéran iku bakal mariṅaké paṅuwåså miturut kĕrṣané paṅéran pribadi.
pituduḥ 14 : janmå iku tan kĕnå kinåyå ṅåpå, mulå sirå åjå sĕnĕŋ ṅaku lan rumaṅså pintĕr ḍéwé.
pituduḥ 15 : ramé iŋ gawé sĕpi iŋ pamriḥ, mĕmayu hayuniŋ bhawånå.
pituduḥ 16 : manuṅså sadrĕmå ṅlakoni, kadyå wayaŋ sahupamané.
pituduḥ 17 : mulat sarirå, tansaḥ éliŋ lan waspådå.
pituduḥ : sabĕgjå bĕgjané kaŋ lali, luwiḥ bĕgjå kaŋ éliŋ klawan waspådå.
pituduḥ 18 : siŋ såpå salaḥ sèlèḥ, lan mélik ṅgéṇḍoŋ lali.
pituduḥ 19 : ṅlurug tanpå bålå, sugiḥ ora ñimpĕn, sĕkti tånpå maguru, lan mĕnaŋ tanpå ṅasoraké.
pituduḥ 20: yèn sirå dibĕciki liyan tulisĕn iŋ watu supåyå ora ilaŋ lan tansaḥ kèliṅan, yèn sirå gawé kabĕcikan maraŋ liyan tulisĕn iŋ ḷĕmaḥ, supåyå éṅgal ilaŋ lan ora kèliṅan.
pituduḥ 21 : siŋ sĕnĕŋ gawé nĕlaṅsané liyan iku iŋ tĕmbé bakal kĕnå piwaḷĕs såkå paṅgawéné ḍéwé.
pituduḥ 22 : lamun sirå muŋ sĕnĕŋ diaḷĕm bahé, iŋ tĕmbé kĕtĕmu bab bab kaŋ kuraŋ prayogå.
wawaḷĕr 5 : wani ṅalaḥ luhur wĕkasané.
wawaḷĕr 6 : åjå sĕnĕŋ gawé rusakiŋ liyan, jalaran sirå bakal kĕnå siku ḍĕṇḍaniŋ guru sajatinirå.
wawaḷĕr 7 : åjå sirå ñacad piyandĕliŋ liyan, jalaran duruŋ mĕsṭi yèn piyandĕlirå iku siŋ bĕnĕr ḍéwé.
wawaḷĕr 8 : åjå lali maraŋ kĕbĕcikan liyan.
wawaḷĕr 9 : åjå sirå dĕgsurå, ṅaku luwiḥ pintĕr tinimbaŋ séjéné.
wawaḷĕr 10 : åjå rumaṅså bĕnĕr ḍéwé, jalaran iŋ doñå iki ora ånå siŋ bĕnĕr ḍéwé.
wawaḷĕr 11 : åjå wĕdi kaṅèlan, jalaran urip anèŋ doñå iku pañcèn aṅèl.
wawaḷĕr 12 : åjå gawé sĕrik atiniŋ liyan lan åjå golèk muṅsuḥ.
wawaḷĕr 13 : åjå sirå mulaŋ gĕṭiŋ maraŋ liyan, jalaran iku bakal nandur cĕcoṅkrahan kaŋ ora ånå uwis uwisé.
wawaḷĕr 14 : åjå ṅumbar håwå napsu lan åjå mélik darbèkiŋ liyan, muṇḍak saṅsårå uripé.
3. pahugĕran laku budi utåmå
pituduḥ 23 : ålå lan bĕcik iku dumunuŋ ånå awaké ḍéwé, mélik ṅgéṇḍoŋ lali, ṅuṇḍuḥ wohiŋ pakarti.
pituduḥ 24 : siŋ såpå lali maraŋ kabĕcikan liyan, iku kåyå kéwan.
pituduḥ 25 : ajiniŋ ḍiri iku dumunuŋ ånå iŋ laṭi lan budi.
pituduḥ 26 : yitnå yuwånå, lénå kĕnå.
pituduḥ 27 : ålå kĕtårå, bĕcik kĕtitik.
pituduḥ 28 : klabaŋ iku wisané ånå iŋ capité. kålåjĕṅkiŋ wisané muŋ ånå pucuk buntut (ĕntup). yèn ulå muŋ dumunuŋ ånå untuné ulå kaŋ duwé wiså. naṅiŋ yèn durjånå wisané dumunuŋ ånå iŋ sakujur badan.
pituduḥ 29 : rawé rawé rantas, malaŋ malaŋ putuŋ.
pituduḥ 30 : mumpuŋ ĕnom ṅudiyå laku utåmå.
pituduḥ 31 : siŋ prasåjå, pracåyå maraŋ ḍiri pribadi.
pituduḥ 32 : ṅèlmu pari, såyå isi såyå tumuṅkul.
pituduḥ 33 : woŋ mati iku baṇḍané ora digåwå.
pituduḥ 34 : woŋ iku kudu ṅudi kabĕcikan, jalaran kabĕcikan iku saṅuniŋ urip.
pituduḥ 35 : woŋ kaŋ ora gĕḷĕm ṅudi kabĕcikan iku prasasat sétan.
pituduḥ 36 : woŋ linuwiḥ iku ambĕg wĕlasan lan sugiḥ paṅapurå.
pituduḥ 37 : pĕraŋ tumrap awaké ḍéwé iku pambudidåyå muriḥ biså mèpèr håwå nĕpsu.
pituduḥ 38 : ṅèlmu iku kĕlakoné kaṇṭi laku, sanadyan akèḥ ṅèlmuné lamun ora ditaṅkaraké lan ora digunakaké, ṅèlmu iku tanpå gunå.
pituduḥ 39 : turutĕn pituturé woŋ tuwå.
pituduḥ 40 : woŋ kaŋ ora wĕruḥ tåtåkråmå udånagårå (uṅgaḥ uṅguḥ), iku påḍå karo ora biså ṅrasakaké råså nĕm warṇå (lĕgi, kĕcut, asin, pĕḍĕs, sĕpĕt, lan pahit).
pituduḥ 41 : woŋ pintĕr naṅiŋ ålå tumindaké, sĕnĕṅé karo woŋ ålå.
pituduḥ 42 : woŋ linuwiḥ iku kudu biså ṅĕpèk ati lan ṅĕpénakaké atiné liyan. yèn kumpul karo mitrå kudu biså ṅĕtrapaké tĕmbuŋ kaŋ manis kaŋ pĕḍĕs, sĕpĕt,biså gawé sĕnĕṅiŋ ati. yèn kumpul paṇḍitå kudu biså ṅomoṅaké tĕmbuŋ kaŋ bĕcik. yèn ånå saṅaṛĕpiŋ muṅsuḥ kudu biså ṅatonaké kuwåså paṅaribåwå kaluwihané.
wawaḷĕr 15 : åjå panastèn lan åjå sĕnĕŋ gawé gĕndrå, jalaran gawé gĕndrå iku sipatiŋ ḍĕmit.
wawaḷĕr 16 : åjå sĕnĕŋ yèn dèn aḷĕm, åjå sĕṅit yèn dèn cacad.
wawaḷĕr 17 : åjå lali piwulaŋ bĕcik.
4. pahugĕran båṅså lan nagårå.
pituduḥ 43 : båṅså iku minåṅkå sarånå kuwatiŋ nagårå, mulå åjå ṅlirwakaké kabaṅsanirå pribadi supåyå antuk kanugrahan adĕgiŋ baṅså kaŋ "andånå wariḥ "
pituduḥ 44 : nĕgårå iku ora gunå lamun ora duwé aṅgĕr aṅgĕr minåṅkå pikukuhiŋ nĕgårå kaŋ aḍaḍasar isi kalbuné mĕnuṅså salumahiŋ nĕgårå kuwi.
pituduḥ 45 : kaŋ bĕcik iku lamun ṅrĕti anané sĕsantiné ṅabdi babrayan aguŋ : "iŋ ṅarṣå asuŋ tulåḍå, iŋ madyå amaṅun karṣå, tut wuri handayani ".
pituduḥ 46 : nĕgårå kitå biså tĕntrĕm lamun muraḥ saṇḍaŋ klawan paṅan, margå pårå kawulå påḍå sĕnĕŋ ñambut gawé, lan ånå paṅuwåså kaŋ darbé watak "bĕr budi båwå lakṣånå”.
pituduḥ 47 : wadyåbålå pamoŋ pråjå kaŋ sĕnĕŋ maraŋ kawulå alit iku dadi sĕnĕṅané pårå kawulå sajroniŋ pråjå lan biså gawé kukuḥ sartå dadi tamèṅiŋ nagårå.
pituduḥ 48 : pårå muḍå åjå ṅuṅkuraké ṅudi kawruḥ kaŋ ñåtå amriḥ biså kinaryå kuwatiŋ nagårå, uṅguliŋ båṅså, lan biså gawé rahayuniŋ sasåmå.
pituduḥ 49 : paṅuwåså pamoṅé nĕgårå iku kudu biså gawé tĕntrĕm pårå kawulané, amargå yèn ora maṅkono biså kadadéyan pårå kawulå ṅrĕbut paṅuwasaniŋ nĕgårå.
pituduḥ 50 : nĕgårå kuwat iku margå kawulané sĕnĕŋ uripé lan disujudi déniŋ liyå nĕgårå.
pituduḥ 51: lamun sirå dadi wadyåbålå pamoṅiŋ nagårå, åjå sirå ḍĕmĕn kuwåså ḍéwé. jalaran yèn sirå wis ora kasinuṅan paṅuwåså manèḥ, iŋ tĕmbé bakal ndadèkaké ora kajèniŋ awakirå iŋ tĕṅahiŋ babrayan. ṅéliṅånå yèn sajatiné isiḥ ånå woŋ kaŋ biså ṅalahaké sirå iŋ babakan åpå bahé.
pituduḥ 52 : déné siŋ mĕṅku nagårå ora darbé watak "bĕr budi båwå ḷĕkṣånå ". iku biså ñjalari wadyabålå kaŋ dadi tĕtuṅguliŋ prajurit nĕgårå kuwi ora sujud manèḥ lan biså ugå kĕpéṅin ṅrĕbut paṅuwasaniŋ nĕgårå.
pituduḥ 53 : yèn woŋ bĕcik kaŋ kuwåså, kabèḥ kaŋ ålå didandani lamun kĕnå, déné yèn ora kĕnå disiṅkiraké muṇḍak nulari (cuplak aṇḍĕŋ aṇḍĕŋ).
pituduḥ 54 : pĕraŋ iku bĕcik lamun tujuwané ṅgayuḥ kamardikaniŋ nagårå lan baṅsané, lan pĕraŋ iku ålå lamun kaṅgo ñjaraḥ rayaḥ darbèkiŋ liyan.
pituduḥ 55 : woŋ ålå yèn biså kuwåså, kaŋ ålå iku diarani bĕcik. kosokbaliné yèn woŋ bĕcik kaŋ kuwaså, kaŋ bĕcik iku kaŋ ditindakaké.
pituduḥ 56 : wajibiŋ warganiŋ nagårå iku kudu biså rumåså mèlu handarbèni, wajib mèlu haṅgoṇḍèli. mulat sarirå haṅråså wani.
pituduḥ 57 : åjå sĕnĕŋ yèn lagi darbé paṅuwåså, sĕrik yèn lagi ora darbé paṅuwåså. jalaran kuwi kuwi ånå bĕbĕṇḍuné ḍéwé ḍéwé.
pituduḥ 58 : åjå muŋ kĕpéṅin mĕnaṅé ḍéwé kaŋ biså marèkaké crahiŋ nagårå lan båṅså, kudu sĕnĕŋ ṛĕṛĕmbugan ñjågå katĕntrĕman lahir batin.
5. pahugĕran kakaluwargan.
pituduḥ 59 : båpå biyuŋ iku minåṅkå lantaran urip iŋ ṅalam doñå.
pituduḥ 60 : siŋ såpå lali maraŋ woŋ tuwané prasasat lali maraŋ paṅérané, ṅabĕktiyå maraŋ woŋ tuwå.
pituduḥ 61 : woŋ tuwå kaŋ ora ṅudi kabĕcikan sartå ora ṅrĕti maraŋ udånagårå (trapsilå, uṅgaḥ uṅguḥ) lan tåtå kråmå, kuwi sajatiné dudu panutané putrå wayaḥ.
pituduḥ 62 : såpå siŋ sĕnĕŋ urip tĕtaṅgan, kaḷĕbu janmå linuwiḥ. tåṅgå iku prĕlu dicĕdaki naṅiŋ åjå ditrĕṣṇani.
pituduḥ 63 : paribasané tåṅgå iku påḍå karo båpå biyuŋ.
pituduḥ 64 : tåṅgå kaŋ ora bĕcik atiné åjå dicĕḍaki naṅiŋ åjå dimuṅsuhi.
pituduḥ 65 : sadumuk baṭuk sañari bumi ditoḥ pati. (unèn unèn kaṅgo ṅgambaraké kasĕtyané maraŋ kulåwargå).
pituduḥ 66 : mikul ḍuwur mĕṇḍĕm jĕro. unèn unèn kaṅgo ṅgambaraké bĕktiné anak maraŋ woŋ tuwåné).
pituduḥ 67 : anak iku minåṅkå tĕrusané woŋ tuwå, ora ånå katrĕṣṇan kaŋ ṅluwihi katrĕṣṇané woŋ tuwå maraŋ anak.
pituduḥ 68 : trĕṣṇå maraŋ mantu iku påḍå bahé trĕṣṇå maraŋ putrå, jalaran putu iku wohiŋ katrĕṣṇané putrå lan mantu.
pituduḥ 69 : sayojånå iku dohé sĕpuluḥ èwu ḍĕpå. swårå kaŋ kruṅu ṅanti sayojånå, arumiŋ jĕnĕŋ ṅambar ambar salumahiŋ bumi (diaḷĕmbånå).
pituduḥ 70 : golèk joḍo åjå muŋ mburu éndahiŋ warṇå, sanadyan ayu utåwå bagus.
pituduḥ 71 : åjå ṅaku woŋ tuwå lamun woŋ tuwamu katon sugiḥ lan ḍuwur drajadé, jalaran paṅkat lan baṇḍané woŋ tuwamu iku mahu biså sirṇå saduruṅé sirå warisi.
wawaḷĕr 18 : åjå gampaŋ ñĕpatani anak ṅaṅgo tĕmbuŋ kaŋ ora prayogå, jalaran sĕpatané woŋ tuwå biså numusi sartå biså ṅilaṅaké råså bĕktiné anak maraŋ woŋ tuwané.
wawaḷĕr 19 : åjå mènèhi jĕnĕŋ maraŋ anak siŋ kuraŋ pantĕs, jalaran jĕnĕŋ siŋ disaṇḍaŋ anak bakalé kagåwå ṅanti dĕlahan (akhérat).
6. pahugĕran kadoñan:
pituduḥ 72 : båṇḍå kaŋ ṛĕsik iku båṇḍå kaŋ såkå ñambut karyå lan såkå pamĕtu séjéné kaŋ ora ṅrusakaké liyan. déné båṇḍå kaŋ ora ṛĕsik iku båṇḍå coloṅan utåwå såkå nĕmu duwèkiŋ liyan kaŋ kawruhan siŋ duwé.
pituduḥ 73 : kadoñan kaŋ ålå iku atĕgĕs muŋ ṅåṅså åṅså golèk båṇḍå doñå ora mikiraké kiwå tĕṅĕné, ugå ora mikiraké kahanan batin.
pituduḥ 74: golèk båṇḍå iku samadyå bahé, udinĕn katĕntrĕman ñjåbå ñjĕro.
pituduḥ 75: båṇḍå iku anané muŋ anèŋ doñå, mulå yèn mati ora digåwå.
pituduḥ 76 : woŋ golèk kĕmakmuran iku ora kaḷĕbu ṅoyak kadoñan.
pituduḥ 77 : båṇḍå iku gawé mulyå lan ugå gawé cilåkå. gawé mulyå lamun såkå baraŋ kaŋ bĕcik, gawé cilåkå lamun såkå baraŋ kaŋ ålå.
pituduḥ 78 : woŋ urip åjå tansaḥ kĕpéṅin båṇḍå bahé, jalaran kasugihan iku iŋ samåṅså måṅså biså gawé cilåkå.
pituduḥ 79 : siŋ såpå tansaḥ ṅĕguṅaké paṅkaté, wiraŋ lamun ånå owahiŋ jaman. siŋ såpå ṅĕguṅaké baṇḍané, wiraŋ lamun sirṇå baṇḍané.
pituduḥ 80 : ḍèk jaman kunå pĕraŋ iku ṛĕbutan båṇḍå, nĕgårå, lan mboyoŋ putri. naṅiŋ jaman iku ilaŋ baṛĕŋ wis ṅrĕti manåwå wanitå boyoṅan mahu biså gawé riṅkihiŋ nagårå.
wawaḷĕr 20 : båṇḍå iku prĕlu naṅiŋ åjå diumuk umukaké, drajad lan paṅkat iku prĕlu, åjå dipamèr pamèraké, jalaran biså mlèsèdaké awaké ḍéwé.
wawaḷĕr 21 : åjå mélik darbèkiŋ liyan, margå ṛĕbutan råjåbrånå lan wanitå iku biså gawé coṅkrahiŋ pårå sujånå lan gawé nisṭaniŋ ati.
wawaḷĕr 22 : åjå sĕnĕŋ mamèraké båṇḍå lan ṅĕguṅaké paṅkat, sabab båṇḍå biså luṅå, drajad/paṅkat biså oñcat.
wawaḷĕr 23 : åjå sĕnĕŋ maraŋ woŋ kaŋ ṅujå håwå napsu margå akèḥ baṇḍané. jalaran båṇḍå mahu biså gawé cilåkå amargå duruŋ mĕsṭi båṇḍå kaŋ ṛĕsik.
7. mamayu hayuniŋ pribadi.
pituduḥ 81 : iŋ samubaraŋ gawé åjå sok wani mĕsṭèkaké, awit akèḥ lalakon kaŋ akèḥ baṅĕt sambékalané siŋ ora biså dinugå tumibané. jĕr kåyå uniné pĕpèṅĕt, "manåwå manuṅså iku pañcèn wajib ihtiyar, naṅiŋ pĕpĕsṭèné dumunuŋ iŋ astané paṅéran kaŋ måhå wikan ". mulå ora samĕsṭiné yèn manuṅså iku ñumurupi bab bab siŋ duruŋ kĕlakon. sahupåmå ñumurupå, prayogå åjå diblakakaké woŋ liyå, awit tĕmahané muŋ bakal murihaké bilahi.
pituduḥ 82 : sabar iku iṅaran mustikaniŋ laku, jumbuḥ karo uniné bĕbasan : "sabar iku kuñciniŋ swargå ", atĕgĕs marganiŋ kamulyan. sabar, liré momot kuwat naṇḍaŋ sakèhiŋ cobå lan pandadaraniŋ ṅahurip, naṅiŋ ora atĕgĕs gampaŋ pĕpĕs kĕntèkan pĕṅaṛĕp aṛĕp. suwaliké malaḥ kĕbak pĕṅaṛĕp aṛĕp lan kuwåwå nampani åpå bahé kaŋ gumĕlar iŋ salumahé jagad iki.
pituduḥ83 : kahanan doñå iki ora laṅgĕŋ, tansaḥ owaḥ giṅsir. yèn sirå kĕbĕnĕran katuṅgonan båṇḍå lan kasinuṅan paṅkat, åjå bañjur rumaṅså "såpå sirå såpå iṅsun ", tansaḥ ṅĕndĕlaké paṅuwasané tumindak dĕgsurå maraŋ sapåḍå påḍå. éliṅå yèn båṇḍå iku gampaŋ ilaŋ (sirṇå). paṅkat sawayaḥ wayaḥ biså oñcat.
pituduḥ 84 : sahibå bĕciké samaṅså woŋ kaŋ lagi kasinuṅan kabĕgjan lan nampå kabuṅahan iku tansaḥ éliŋ gĕḍé ṅucap syukur maraŋ kaŋ pĕpariŋ. awit éliṅå yèn tumindak kåyå maṅkono mahu kajåbå biså ṅilaṅi watak jubriyå ugå mlĕtikaké råså rumåså yèn woŋ dilahiraké maraŋ sapåḍå paḍané titaḥ, mbĕṅkas kasaṅsaran, muṅgahé ṅrĕkṣå hayuniŋ jagad.
pituduḥ 85 : åjå sok ṅĕndĕl ĕndĕlaké samubaraŋ kaluwihanmu, åpå manèḥ mamèraké kasugihan lan kapintĕranmu. yèn aṅgonmu ṅoṅasaké ḍiri mahu muŋ winatĕs iŋ laṭi tanpå bukti, ḍoṅé pakarti kåyå maṅkono iku ṅĕṅon awakmu dadi ora aji. luwiḥ prayogå turutĕn pralampitané tanduran pari. pari kaŋ mĕntĕs mĕsṭi tumĕluŋ, kaŋ ndoṅak mracihnani yèn koṭoŋ tanpå isi.
pituduḥ 86 : "rumåså sarwå duwé " lan "sarwå duwé rumåså ", iku yèn ditulis gĕnaḥ muŋ diwolak walik bahé, naṅiŋ surasané jĕbul kåyå bumi karo laṅit. siŋ kapisan nuduhaké watak ṅĕdir ĕdiraké, wĕṅis satindak lakuné (polahé), yèn ṅgayuḥ pĕpéṅinan ora mahèlu laku dudu, samubaraŋ pakarti nisṭå ditrajaŋ wani. déné siŋ kapiṇḍo pakartiné tansaḥ kĕbak wĕlas asiḥ, wicakṣånå iŋ sabĕn laku, rumåså doså samåṅså gawé kapitunané liyan.
pituduḥ 87 : nadyan wĕsi iku kañatané atos, éwå samono yèn wis kĕtrajaŋ iŋ tahiyèŋ yå bakal ĕntèk gripis. samono ugå tumrapiŋ woŋ kaŋ kataman råså mèri, atiné mbåkå saṭiṭik ugå bakal gripis, awit rumaṅså yèn awaké tansaḥ apĕs, sahéṅgå kélaṅan grĕgĕt lan lumuḥ makaryå. wusanané pĕpĕs atiné kĕntèkan pĕṅaṛĕp aṛĕp.
pituduḥ 88: yèn sirå sacårå badaniyaḥ lan rohaniyaḥ tĕtĕp kĕpéṅin bagas kuwarasan, tansaḥ éliṅå roŋ prakårå iki : (å). tansaḥ jaganĕn sakèhiŋ samubaraŋ kaŋ nĕdyå sirå ḷĕbokaké iŋ tutuk, diṭiṇṭiŋ luwiḥ ḍisik åpå bakal gawé rusakiŋ rågå åpå ora. (b). kulinaknå mikir luwiḥ ḍisik samubaraŋ kaŋ aṛĕp sirå wĕtokaké såkå tutuk. liré pikiṛĕn luwiḥ ḍisik klawan matĕŋ åpå kaŋ bakal sirå wĕtokaké iku ora malaḥ gawé kucĕmiŋ awakmu ḍéwé, glarani atiniŋ liyan åpå ora. déné yèn ora ånå pahédahé luwiḥ bĕcik åjå kok kojaḥ amriḥ ora naṇḍaŋ piduwuŋ.
pituduḥ 88 : digĕṇḍoṅånå dikuñcènånå kåyå ṅåpå, naṅiŋ woŋ iku yèn wis tinakdir tĕkan jañjiné utåwå ajalé, måṅså bakal wuruṅå. iki manèḥ péliŋ kitå, yèn kitå manuṅså mono iŋ atasé badan lan umuré ḍéwé ora kuwåså. åpå manèḥ siŋ muŋ wujud baraŋ sampiran kåyådéné drajad sĕmat lan paṅkat, kaluhuran, kasugihan, lan kaluṅguhan. mulå såkå iku åjå kibir, jubriyå lan åjå sok dumèḥ. awit isiḥ ånå paṅuwåså liyå (gusti allaḥ) kaŋ luwiḥ kuwåså.
pituduḥ 90 : ṅombé lan mĕmaṅan yèn tanpå takĕr lan tanpå piliḥ piliḥ iku pañcèn biså nĕkakaké bilahi. mulå ñaṇḍĕt ubaliŋ kĕpéṅinan ṅombé lan mĕmaṅan kaŋ kåyå maṅkono mahu wis atĕgĕs sawijiniŋ pamarṣudi ñĕgaḥ karusakaniŋ jiwå lan rågå. wondéné sranané kaŋ prayogå yå iku påså siŋ mĕṅku añcas pupur saduruṅé bĕñjut ñiṅkiri saduruṅé bilahi.
pituduḥ 91 : kamulyan lan kanikmataniŋ urip woŋ woŋ kaŋ sugiḥ dituku måwå taṅisiŋ rakyat kaŋ mlarat.
pituduḥ 92 : kaŋ kinaran janmå kaŋ wis kadunuṅan ciptå kaŋ wĕniŋ iku, yå iku såpå kaŋ wis tĕmĕn tĕmĕn mantĕp paṅiḍĕpé maraŋ gusti kaŋ murbèŋ dumadi. woŋ kaŋ kåyå maṅkono mahu samåṅså nindakaké pakarti åpå tå åpå tansaḥ linambaran ati kaŋ sarwå tĕpå tulus, kabèḥ kabèḥ amuŋ akarånå allaḥ. ora cilik ati, gĕḍéné ṅråså owèt iŋ kalané wohiŋ paṅgawéné mitunani awaké ḍéwé, naṅiŋ biså gawé raharjané sĕsamaniŋ dumadi. kosokbaliné woŋ kaŋ nindakaké paṅibadaḥ naṅiŋ isiḥ ndarbèni pépéṅinan supåyå diwĕruhanå lan digawokanå déniŋ allaḥ, iku pratåṇḍå yèn paṅiḍĕpé lan paṅibadahé duruŋ akarånå allaḥ.
pituduḥ 93 : pambudidayanirå manĕmbaḥ maraŋ paṅéran iku prayogané åjå sirå aṅgo sarånå ṅalab tumuruniŋ pĕpariṅé, naṅiŋ mligiyå nindakaké panĕmbaḥ muŋ såkå niyat manĕmbaḥ. awit woŋ kaŋ ñĕñaḍoŋ sihiŋ paṅéran sarånå laku panĕmbaḥ kaṭik bañjur ñåtå kaḷĕkṣanan pañuwuné, iŋ adat woŋ mahu bañjur dadi kĕṭul kawaspadané maraŋ kaluhuran lan kĕaguṅané kaŋ murbèŋ dumadi. aran isiḥ bĕgjå yèn ora bañjur dadi woŋ jubriyå sĕnĕŋ ñĕpèlèkaké maraŋ sĕsamaniŋ dumadi.
pituduḥ 94 : ånå sawènèhiŋ woŋ kaŋ duwé pĕṅaṅgap mĕnawå ñuñuwun sihiŋ allaḥ iku ora ånå gawéné. awit gusti allaḥ iku adil lan måhå wuniṅå sahéṅgå ora bakal pĕpariŋ maraŋ woŋ kaŋ ora pantĕs nampå gañjaran, naṅiŋ woŋ mahu sajak lali yèn gusti allaḥ mono mahå wĕlas lan mahå asiḥ. ugå anå sawènèhiŋ woŋ kaŋ ora prĕcåyå maraŋ anané gusti allaḥ, prasasat ugå ora prĕcayå maraŋ anané ḍéwé, déné ṅanti awaké lahir ånå iŋ doñå. naṅiŋ yèn woŋ mahu naṇḍaŋ riribĕd lan nalaré wis pantog, adaté tuwuḥ osikiŋ atiné yèn paṅéran iku ånå malaḥ bañjur disĕsuwuni.
pituduḥ 95 : woŋ kaŋ kulinå ṅéniṅaké ciptané kaŋ ṛĕsik iŋ wayaḥ ésuk, lawas lawas bañjur biså ṅĕniṅaké ciptané iŋ wayaḥ bĕṅi ugå, lan saṅsåyå lawas manèḥ biså ṅĕniṅaké ciptå iŋ wayaḥ åpå bahé lan iŋ ṅĕndiyå bahé. naṅiŋ sabaraŋ pratiṅkaḥ iku biså dadi pakulinan manåwå katindakaké kaṇṭi ajĕg, sarånå paṅlantiḥ kaŋ tumĕmĕn lan ora bosĕn. klawan maṅkono sabaraŋ kaŋ mahuné rinåså ṛĕkåså lan abot, bakal sirṇå. maṅkono ugå ånå bédané yèn kitå kĕpéṅin nanĕm wiji kahutaman, iyå kudu kitå glaḍi tanpå bosĕn.
pituduḥ 96 : yèn pinuju wayaḥ bĕṅi laṅité tĕraŋ bañjur tumĕṅåhå iŋ tawaŋ, kitå bakal ñipati sapéraṅané gĕlariŋ alam, abyoriŋ laṅit kaŋ sumilak sinĕbaran lintaŋ lintaŋ patiŋ krĕlip, gĕḍé cilik kåyå wis sĕṅadi tinåtå paṅgonané, aṅin sumilir ṅobahaké kĕkayonan lan gogoḍoṅan kaŋ ṅaṇḍut arumiŋ gandané kĕkĕmbaṅan. siŋ kåyå maṅkono sayĕkti biså nuwuhaké råså paṅråså tĕntrĕm iŋ ati kitå. naṅiŋ luwiḥ såkå iku, åpå siŋ kåyå maṅkono mahu ora ṅosikaké kitå tumrap kaluhuraniŋ kaŋ måhå aguŋ kaŋ wus mranåtå sakabèhiŋ mahu?
pituduḥ 97 : tumrapiŋ woŋ murṣid yèn pinuju kambaḥ iŋ prihatin, nolaḥ nolèḥ ṅiwå nĕṅĕn wis ora ånå pituluṅan manèḥ kaŋ biså diaṛĕp aṛĕp tĕkané. parandéné ora bakal koñcadan iŋ paṅaṛĕp aṛĕp. awit wis maṅrĕti manåwå tambané prihatin kaŋ ampuḥ iku ora liyå kajåbå: sabar. sabar lan tawakal ñuñuwun kaṇṭi tĕmĕn tĕmĕniŋ ati maraŋ kamurahaniŋ kaŋ måhå kuwåså kaŋ ṅrĕgĕm sakabèhiŋ mobaḥ mosikiŋ jagad sahisiné.
pituduḥ 98 : alå alaniŋ kalakuwané woŋ ora kåyå kaŋ sinuŋ watak "såpå sirå såpå iṅsun ". margå sèṇḍènan kaluwihané, ĕmbuḥ kakuwasaané, ĕmbuḥ karosan, sĕnĕŋ tumindak sawĕnaŋ wĕnaŋ maraŋ kalahané kaŋ wis titå ora bakal kumawani mañcahi gĕḍéné ṅanti wani mbandakalani kakaṛĕpané. woŋ kaŋ nduwèni sisipatan kåyå maṅkono mahu prayogå éṅgal ṅéliṅanå manåwå laku jantraniŋ jagad mono wis kinodrat cåkrå maṅgiliṅan; siŋ wiṅi ånå ṅisor déné sésuk gilir gumanti bakal ṅĕrèhaké.
pituduḥ 99 : sabĕn dinå kitå ajĕg ṛĕṛĕsik badan lan paṅaṅgo, kajåbå amriḥ bagas kuwarasan ugå katon apik lan ṅrĕsĕpaké. iki pakulinan kaŋ apik. naṅiŋ luwiḥ prayogå manèḥ yèn jroniŋ ati bañjur katuwuhan osik : åpå sabĕn dinå kitå ugå ṛĕṛĕsik lan ṅupakarå batin lan jiwå kitå amriḥ saṅsåyå apik lan saṅsåyå ṛĕsik såkå sakèhiŋ ṛĕṛĕgĕd såkå anané cacad cacad lan paṅgoḍå. sabab yèn badan waḍag kaŋ kĕnå iŋ rusak iku kitå gĕmaténi, généyå jiwå kitå kaŋ asipat laṅgĕŋ malaḥ kitå lirwakaké paṅupakarané?
pituduḥ 100 : suméṇḍé iŋ takdir iku dudu sipaté woŋ kaŋ sĕnĕŋ ulaḥ luhuriŋ kĕbatinan, naṅiŋ dadi wataké woŋ kaŋ lumuḥ tumandaŋ gawé lan cupĕt nalaré. luhuriŋ kĕbatinan kudu tansaḥ jumbuḥ lan laras karo ajuniŋ kawruḥ lahir. liré, kĕbatinan kaŋ luhur iyå kudu biså ṅujudi pakarti kaŋ luhur ugå, kaŋ biså ñjuñjuŋ lan mulyakaké drajadiŋ nuså lan baṅsané.
pituduḥ 101 : såkå kayuṅyuniŋ manuṅså maraŋ båṇḍå, sĕmat lan drajad aṅgoné migunakaké ṅanti kĕṛĕp ṅlirwakaké kahutaman, ṅlalèkaké jĕjĕriŋ kamaŋnuṅsan. uripé prasasat kaĕsok kabèḥ ånå iŋ kono. ora ṅéliṅi kĕpriyé wusananiŋ dumadi. iŋ jagad pañcèn ora ånå wawaḷĕr woŋ ṅlumpukaké båṇḍå råjåbrånå, jañji pikolèhé manut dalan kaŋ bĕnĕr lan dipigunakaké minåṅkå prabot prĕnataniŋ jagad.
pituduḥ 102 : urip tanpå gagayuhan luhur, bĕbasané kåyå lalawuhan tanpå uyaḥ, sĕpå tan miråså. gagayuhan bisané kasĕmbadan kudu sinartan ṅèlmu, jalaran ṅèlmu mono pañcèn saṅuné ṅahurip, wondéné ṅèlmu iku tinĕmu iŋ laku lan tandaŋ. sakèhiŋ tandaŋ ora bĕcik kĕlakoné yèn ora mapan. liré, bisowå tansaḥ ṅéliṅi maraŋ jantraniŋ kahanan. woŋ kaŋ tandaŋ tanduké mapan, aṅèl kĕpèpèté, jalaran yèn mapan mĕsṭi cĕpak waspadané. déné waspådå mono sirikané målå lan adoḥ såkå bĕbĕṇḍu.
pituduḥ 103 : sakabèhiŋ tumindak iku panimbaṅé manut kawusanané. mulå muriḥ bisané sampurṇå, sabaraŋ kaŋ bakal dilakoni lan ditindakaké iku luwiḥ ḍisik ṭiṇṭiṅånå lan pilaḥ pilahnå ålå bĕciké kaṇṭi wĕniṅé nalar/pikir. yèn wis, tumindaké kaṇṭi dugå lan prayogå, sartå måwå tĕpå tulåḍå. liré, sabaraŋ patrap mahu upamaknå tumrap awaké ḍéwé, ilaŋnå paṅirå irå tumrap awaké liyan kaŋ duruŋ disumurupi. éliṅå, såpå kaŋ aṛĕp mbĕcikaké alam doñå iku, kudu mbĕcikaké awaké ḍéwé luwiḥ ḍisik.
pituduḥ 104 : ciri ciriné jiwå kaŋ isiḥ koṭoŋ mono biså dititik såkå ulat prahupan, tutur wicarå, lan tiṅkaḥ lakuné kaŋ ora naté gĕḷĕm kalaḥ. sabaraŋ tindak tanduké kĕpéṅin uṅgul lan mamèraké kaluwihané, ora aṅgèr kaluwihan biså kaṅgo ṅaḍĕpi babåyå lan ṅĕntas såkå papan cintråkå. kaluwihan kaŋ tanpå dilaṇḍĕsi kahutaman, kĕnå diumpamakaké kayadéné wĕḍak pupur siŋ nèmpèl iŋ ñjaban kulit bahé, ora biså tahan suwé lan gampaŋ luntur margå såkå pakartiné ḍéwé, awit nĕrak ḍasar ḍasar bĕbĕnĕr lan kasucian.
pituduḥ 105 : sabĕn tumindak sĕjaṅkaḥ ṅilowå maraŋ kiñcloŋ kiñcloṅé bañu samudrå siŋ suṭik kaṅgonan saṅkraḥ, jalaran sakèhé uwuḥ mĕsṭi disiṅkiraké miṅgir. sabĕn makaryå sapĕcak, tulaḍanĕn pakartiné bañu tritisan, nadyan tumètès mbåkå satètès, ditindakaké kaṇṭi ajĕg kĕcoṅgaḥ mboloṅaké watu siŋ atosé ṅluwihi wåjå.
pituduḥ 106 : såpå kaŋ biså nĕlukaké muṅsuḥ muṅsuhé, ḍèwèké diarani kuwat. anaṅiŋ såpå kaŋ biså nĕlukaké awaké ḍéwé, iyå ḍèwèké iku kaŋ luwiḥ kuwat manèḥ.
pituduḥ 107 : samåṅså lagi ṅaḍĕpi urip ṛĕkåså prayogané aḍĕpanå klawan èsĕm gumuyu. awit iku wus wujud sĕñjåtå kaŋ biså gawé èṇṭèṅiŋ saṅgan lan bakal numusi muluriŋ pikir. naṅiŋ yèn panaṇḍaṅmu mahu tansaḥ kok aḍĕpi kaṇṭi ulat kaŋ suntrut aḍakané kowé bakal kĕntèkan pikir kaŋ wĕniŋ, wusanané dadi nékat nuruti pokal kaŋ nĕrak bĕbĕnĕr.
pituduḥ 108 : såpå kaŋ ṅaṅgĕp åpå bahé gampaŋ, mĕsṭi bakal nĕmu akéḥ rubédå. såpå kaŋ gampaŋ jañji, iyå kuwi kaŋ araŋ nĕtĕpi.
pituduḥ 109 : urip tĕgĕsé mbudidåyå ṅĕtog tĕnågå (bĕrjuwaŋ). urip nikmat tanpå aṅin prahårå påḍå karo sĕgårå kaŋ mati. aku luwiḥ sĕnĕŋ ditĕṇḍaŋ, dilawan déniŋ nasib, tinimbaŋ diuguŋ.
pituduḥ 110 : laku jujur kuwi påḍå karo ḍuwit kaŋ biså laku iŋ ṅĕndi bahé.
pituduḥ 111 : kaŋ bĕcik lan ålå, kabèḥ mĕsṭi nåmpå pikolèḥ, sanadyantå kaḍaŋ kaḍaŋ nampané cĕpĕt, kaḍaŋ kaḍaŋ alon.
pituduḥ 112 : woŋ kaŋ kinaranan bĕrbudi iku, yåkuwi woŋ siŋ rumåså tambaḥ kasikṣå yèn ñumurupi sapapaḍané naṇḍaŋ påpå lan kasaṅsaran. runtuhé råså wĕlasé adaté bañjur sinusul sarånå cuculé prabéyå lan baraŋ darbèké. naṅiŋ pañcèn aṅèl golèk golèkané woŋ siŋ kåyå maṅkono iku. buktiné ora saṭiṭik woŋ siŋ mati mĕrgå kĕwaṛĕgĕn, åpå manèḥ woŋ siŋ mati amargå kaliṛĕn.
pituduḥ 113 : manuṅså kuwi dadiné bĕcik miwiti såkå ñjĕro mĕñjåbå.
pituduḥ 114 : kaŋ waspådå maraŋ awakmu ḍéwé jalaran iyå awakmu ḍéwé kuwi kaŋ mujudaké muṅsuhmu kaŋ paliŋ gĕḍé.
pituduḥ 115 : manuṅså kaŋ muŋ ṅéliṅi maraŋ pakartiné pañcadriyané mono bakal tansaḥ kasinuṅan råså ḍĕmĕn utåwå saṅsĕm. såkå råså ḍĕmĕn bañjur kaṭukulan råså mélik, såkå råså mélik muṅgaḥ dadi napsu, såkå napsu bañjur nasar pakartiné lan sirṇå bĕbudèné siŋ wĕkasané tumibå iŋ påpå, naṇḍaŋ kasaṅsaran.
pituduḥ 116 : woŋ juwèḥ, kawruhé tumèmpèl iŋ lambé, kumrĕcĕk ṅĕbaki iŋ pasamuwan, katut samirånå mrånå mréné. bédå karo woŋ mĕnĕŋ, kawruhé sumimpĕn ånå iŋ ati wĕniŋ. wĕtuné ora sarånå lambé, naṅiŋ katampanan iŋ pucukiŋ pèn, mili ambèr iŋ kĕrtas putiḥ, rinasakaké iŋ woŋ sajagad.
pituduḥ 118 : amriḥ urip kitå tansaḥ nĕmoni rahayu, åjå kĕṇḍat ṅgĕgulaŋ nandur ciptå utåmå sajroniŋ ati sanubari kitå sinartan pañuwunan kaŋ maṇṭĕŋ maraŋ gusti kaŋ måhå wĕlas lan måhå asiḥ, mugå pinariṅan nugråhå biså ndarbèni ati kaŋ wĕniŋ lan jiwå kaŋ utåmå. pañcèn ora gampaŋ woŋ ṅudi bisané kasinuṅan ciptå utåmå ṅéliṅi manåwå manuṅså mono mulå wis kĕsĕṛĕnan sipat apĕs lan lali. sok ṅonowå yèn tå sawisé naṇḍaŋ apĕs lan lali bañjur gumrégaḥ manèḥ paṅudiné åpå déné ora kĕṇḍat iŋ paṅlantihé mantĕpå iŋ kĕyakinan yèn gusti allaḥ ora bakal ora ṅudanĕni pañuwun kitå.
pituduḥ 119 : kawruḥ lan ṅèlmu iku muŋ biså digayuḥ lan dikuwasani kaṇṭi laku kaŋ laras karo åpå kaŋ diwulaṅaké. liré, kaŋ tinulis kudu biså dicakaké lan ditrapkaké kaṅgo karahayoniŋ babrayan. wondéné lakuné mono kudu sinartan tékad kaŋ gilig lan kakaṛĕpan kaŋ tulus lan mantĕp kinaṇṭènan katĕguhaniŋ iman, kaṅgo ṅaḍĕpi sakèhiŋ paṅgoḍå sartå ñiṅkiri sikĕp laku kaŋ sarwå dudu.
pituduḥ 120 : bañu iku bisaniŋ bĕniŋ yèn wis mĕnĕp. sanadyan mahuné buṭĕk, naṅiŋ yèn wis mĕnĕp, iyå bañjur bĕniŋ. samono ugå tumrap pépéṅinan utåwå gagayuhan yèn diudi ṅanti katog lan mĕnĕp iŋ tĕmbé ugå bakal kasinuṅan sipat bĕniŋ. liré, nadyan pépéṅinan lan paṅgayu biså kaḷĕkṣanan klawan tumuli, éwå samono yèn ditlatèni suwéniŋ suwé ugå bakal kasĕmbadan.
pituduḥ 121 : yèn kĕpéṅin ṅluṅguhi paṅkat kaŋ ḍuwur luwiḥ prayogå yèn dikawiti såkå kaluṅguhan kaŋ ĕṇḍèk ḍéwé. awit klawan maṅkono iŋ tĕmbé kowé ora bakal gampaŋ disĕpèlèkaké déniŋ bawahanmu. lan kaŋ utåmå yå iku kowé nuli biså madĕg dadi pĕmimpin kaŋ biså ṅluṅguhi iŋ kawicakṣanan, adoḥ såkå watak dĕgsurå, anané muŋ sarwå kĕbak råså tĕpå salirå.
pituduḥ 122 : ginubĕl déniŋ råså "tansaḥ kuraŋ maṛĕm " maraŋ asiliŋ pakaryan utawå jijibahan kaŋ diayahi, sahugĕr ora ṅåṅså åṅså, sayĕkti malaḥ dadi pamĕcut kaŋ bĕcik kaṅgo luwiḥ maju. naṅiŋ yèn råså tansaḥ kuraŋ maṛĕm mahu ṅĕnani wuwuhiŋ doñå brånå, ora bédå kåyådéné ririḍu siŋ èsṭiné muŋ tansaḥ rinåså kayadéné pasikṣané ṅahurip.
pituduḥ 123 : éliṅå, mbésuk yèn wis tumĕkaniŋ jañjiné ora kĕnå ora, badan waḍag lan sabaraŋ kalir kaŋ kitå darbèni iki bakal kitå tiṅgalaké kabèḥ, ora ånå kaŋ kitå gåwå mĕñaŋ alam kalaṅgĕṅan. mulå åjå baṅĕt ṅgonirå katrĕm maraŋ kadoñan. åpå manèḥ, såpå kaŋ tansaḥ ṅĕgul ĕgulaké maraŋ doñå branané lan gandruŋ maraŋ pépéṅinan kaŋ ora laṅgĕŋ, èsṭiné ora bakal biså nĕmokaké kahanan kaŋ biså gawé laṅgĕṅiŋ kasĕnĕṅan lan katĕntrĕmaniŋ ati.
pituduḥ 124 : batiné woŋ kaŋ biså ndarbèni ati nriman iku tansaḥ ayĕm lan tĕntrĕm, margå satiṅkaḥ laku tansaḥ linambaran kĕyakinan kaŋ kandĕl maraŋ kadar pĕpariṅé paṅéran. nriman ora tĕgĕs wis maṛĕm åpå anané, naṅiŋ suwaliké kapårå malaḥ suṅkan mĕnĕŋ. muŋ bahé ora gruså grusu kåyå tumindaké woŋ kaŋ nduwèni sipat ṅåṅså åṅså kåyå ora gĕḷĕm ṅakoni karaŋ anané pandum.
pituduḥ 125 : abot abotiŋ cobå tumrapiŋ ṅahurip iku malaḥ ora kåyå woŋ kaŋ lagi kĕbyukan sihiŋ gusti allaḥ. yèn lulus såkå pandadaran biså dadi manuṅså kaŋ kajåbå gĕḍé siḥ kadarmané ugå wicakṣånå lahir batiné. naṅiŋ yèn tå ora tĕguḥ imané, woŋ kaŋ lagi kabomboŋ iŋ doñå artå lan kĕladuk rumåså sarwå kuwagaŋ mbĕnduŋ sĕgårå ñjugrugaké gunuŋ mahu istiṅaraḥ bakal koñcatan kawaspadané. kajåbå lali maraŋ saṅkan parané ugå lali yèn sakèhiŋ drajat lan sĕmat dalasan tĕkan ñawané ḍéwé pisan iku muŋ lugu baraŋ titipan kaŋ sawayaḥ wayaḥ biså dipuṇḍut bali déniŋ kaŋ kaguṅan.
pituduḥ 126 : ambudidåyåhå iŋ båṇḍå manut sakatogiŋ tĕnågå naṅiŋ åjå lali kinaṇṭènan tékad lan sĕdyå yèn sapéraṅan bakal kitå tañjakaké kaṅgo nindakaké paṅibadaḥ. éliṅå yèn pati iku lawaṅiŋ akhérat, déné laku ṅibadaḥ iku kaŋ biså dadi sarånå ṅgampaṅaké manuṅså tumĕkané maraŋ iŋ lawaŋ mahu kaṇṭi råså paṅråså tobat lan sumaraḥ. suwaliké, jiwå rågå kaŋ ora kaṅgo tobat nalaṅså iŋ gusti allaḥ iku ora bédå kåyå aṅgané båṇḍå kaŋ ora dijakati lan ora ditañjakaké kaṅgo paṅgawé kabĕcikan.
pituduḥ 127 : yèn sirå pinuju naṇḍaŋ bagas kuwarasan, éliṅå yèn nalikå kĕnå iŋ lårå, supriḥ sirå tĕtĕp bagas kuwarasan kaṇṭi sisirik prakårå prakårå kaŋ mbiyèn ñĕbabaké lårå. yèn iŋ nalikå sugiḥ, éliṅå yèn kĕnå iŋ pĕkir, ḷĕkas siŋ kåyå maṅkono mahu kaṅgo ṅawékani amriḥ sirå ora gampaŋ kadunuṅan pikiran sĕnĕŋ pamèr lan sĕsoṅaran. kawruhånå, iku kapårå nuduhaké pratåṇḍå yèn ḍèwèké iku sajatiné woŋ kaŋ tunå iŋ råså wĕlas asiḥ lan miskin iŋ kawruḥ.
pituduḥ 128 : kitå manuṅså iki ora kĕnå tansaḥ ṅantu antu tĕkané wĕktu kaŋ bĕcik, jĕr wĕktu kaŋ bĕcik iku sajatiné kudu kitå ḍéwé siŋ gawé. kitå kudu tansaḥ éliŋ yèn sabaraŋ tiṅkaḥ lan tanduk kitå iŋ dinå kaŋ siji iku ṅgåwå kĕputusan tumrap dinå sijiné. déné dinå kaŋ puṅkasan iku kaŋ mutusaké sakabèhiŋ wĕktu lan dinå dinå kaŋ wis kapuṅkur. mulå saduruṅé kitå tumapak maraŋ dinå puṅkasaniŋ urip, dipåḍå biså ṅluṅguhi maraŋ jĕjĕriŋ urip manuṅså.
pituduḥ 129 : woŋ naṇḍaŋ lårå mono akèḥ siŋ mĕrgå aṅgoné ṅombé lan mĕmaṅan kliwat takĕr lan tanpå piliḥ piliḥ. mulå kaṅgo ñaṇḍĕt ubaliŋ håwå maraŋ bab sakaroné mahu, dibiså marṣudi ñudå nuruti kĕcapiŋ liḍaḥ sarånå ṅlakoni påså kaŋ mĕṅku añcas ñiṅkiri saduruṅé katamaniŋ bilahi.
pituduḥ 130 : woŋ kaŋ lagi kasinuṅan kabĕgjan lan kamulyan iku dibiså marṣudi amriḥ laṅgĕŋ, åjå bañjur kalimput watak jubriyå lan sĕmbranå siŋ sisip sĕmbiré biså kĕjluṅup tibå iŋ kasaṅsaran. yèn wis maṅkono muŋ råså gĕtun lan piduwuŋ siŋ kari iŋ pamburiné.
pituduḥ 131 : håwå napsu lan watak aṅkårå iku sawutuhé mañjiŋ iŋ ḍiri pribadiné ḍéwé ḍéwé. yèn diumbar ṅrĕbdå bakal gawé "bĕñcånå lan kasaṅsaran ". suwaliké yèn bab mahu biså dikĕṇḍalèni bakal ñjilmå dadi watak "sabar lan prasåjå ", tulus éklas awèḥ paṅapurå maraŋ sapåḍå påḍå siŋ gawé kaluputan.
pituduḥ 132 : tapaniŋ ati iku muŋ tĕmĕn, yèn tapaniŋ ñåwå muŋ éliŋ. siŋ såpå biså éliŋ sĕdinå sapisan bahé, adaté baraŋ kaŋ sinĕdyå bakal ånå. siŋ såpå tĕmĕn salawasé, kabèḥ paṅajabé bakal kacaṇḍak. déné kaŋ aran sajatiniŋ katĕmĕnan iku sakabèhiŋ pakarti kaŋ ditindakaké klawan madĕp mantĕp tanpå maṇḍĕg maṅu lan tolaḥ tolèḥ, sahéṅgå sabaraŋ kakaṛĕpané bakal ginayuḥ.
pituduḥ 134 : woŋ iku yèn lagi naṇḍaŋ lårå lagi biså ṅrasakaké sĕpirå muṅguḥ bĕgjané woŋ kaŋ kanugrahan awak kaŋ tansaḥ kuwarasan. naṅiŋ suwaliké, woŋ siŋ awaké sĕgĕr waras lumrahé lali ṛĕkasané woŋ lårå. saṅsåyå adoḥ kéliṅané, saṅsåyå cĕḍak aṅgoné ṅumbar håwå nuruti pépéṅinané mripat, ilat, lan tĕliḥ (waḍuk, wĕtĕŋ) kaŋ sajatiné ṅajak maraŋ rusakiŋ rågå. mulå prayogané tansaḥ éliṅå pĕrihiŋ lårå kaṇṭi ṅgĕmatèni kanikmatan kaŋ wis dipariṅaké déniŋ gusti allaḥ tan kĕnå kinayaṅåpå ajiné, yå iku wujud awak kaŋ bagas kuwarasan.
pituduḥ 135 : manuṅså pinariṅan déniŋ paṅéran péraṅaniŋ awak kaŋ kalarasaké karo gumĕlariŋ babrayan. pinariṅan mripat loro, prĕluné supåyå akèhå kaŋ didĕḷĕŋ, yå kaŋ ṅĕnani ubĕr iṅĕriŋ alam, ålå bĕcikiŋ kahanan, lan owaḥ giṅsiriŋ jaman. liré, supåyå linaraṣṇå kaṇṭi lantipiŋ paṅgrahitå. pinariṅan kupiŋ loro, muriḥ akèhå swårå kaŋ diruṅokaké, nuli kaṭiṇṭiṅanå lan kasariṅå kaṇṭi luṅidiŋ pañiptå lan alapĕn kaŋ awèḥ pakolèḥ. pinariṅan taṅan loro, sikil loro, supåyå akèhé kaŋ ditaṇḍaṅi, pilihĕn kaŋ murakabi kaṅgo babrayan aguŋ.
pituduḥ 136 : pañcèn ora ånå wawaḷĕr iŋ jagad iki tumrapiŋ woŋ kaŋ ṅlumpukaké doñå brånå. naṅiŋ kitå kudu tansaḥ éliŋ yèn doñå brånå mono dudu paṅgonané kalaṅgĕṅan. nabi muhammad wus pariŋ sabdå: "ora prayogå niṅgalaké kadoñan margå ṅlakoni akhérat. naṅiŋ jĕnĕŋ woŋ kaŋ nisṭå såpå kaŋ niṅgalaké bab akhérat margå muŋ golèk doñå brånå tanpå waspådå maraŋ puṅkasaniŋ dumadi. "
pituduḥ 137 : braṅatiŋ ati sabiså biså kĕṇḍalènånå, åjå diububi ṅanti muntab dadi ubaliŋ nĕpsu. kåyådéné ñiṛĕp gĕni sarånå ḷĕṅå. napsu amaraḥ mono isiḥ tĕtĕp bakal tansaḥ mbĕbĕḍag salawasé yèn tå ora kinaṇṭènan pikiran kaŋ mĕnĕp, lan ati kaŋ éliŋ. éliṅé ati lan mĕnĕpiŋ pikir bakal numusi muluré budi kaŋ tuṇḍoné biså dadi pañiṛĕp sakèhiŋ pakartiniŋ sétan.
pituduḥ 138 : woŋ kaŋ riṅkiḥ iman lan batiné bakal gampaŋ dadi jujugané durjånå apus apus kaŋ patiŋ sliwĕr golèk maṅsan. piraŋ piraŋ kèhé woŋ kasĕlak pracåyå ṛĕmbug paṅimiŋ imiŋ ora pinikir bakal kadadéyané iŋ tĕmbé. wusanané naṇḍaŋ kapitunan lan kĕnå iŋ apus. mulå ditansaḥ waspådå, åjå lirwå iŋ kaprayitnan.
pituduḥ 139 : samåṅså måṅså ṭukul plĕtikiŋ pikir kaŋ kasaruŋ déniŋ ubaliŋ napsu ålå, yogyané sumĕnĕpnå sahuntårå. yèn biså kåyå maṅkono karan woŋ wicakṣanå, jalaran kajabå biså ṅlĕṛĕmaké ati kaṇṭi mĕnĕpiŋ pikirmu ugå bakal kĕcoṅgaḥ ñiṛĕp ubaliŋ napsumu mahu. wusånå rahayu kaŋ tinĕmu mĕrgå biså sumiṅkir såkå mĕmålå kaŋ tĕkå aṛĕp ṅrĕriḍu awakmu.
pituduḥ 140: woŋ kaŋ saṅsårå uripé jalaran ånå roŋ warṇå. kapisan såkå kaluputané ḍéwé, kaŋ kapiṇḍo mĕrgå såkå pokalé ḍéwé. siŋ kapisan iku paribasané tanĕm tuwuḥ kaŋ tansaḥ kodanan lan kĕpanasan ora diopèni, déné siŋ kaŋ kapiṇḍo paribasané tanĕm tuwuḥ kaŋ tansaḥ diapèk asilé ṅanti ora kobĕr ṭukul goḍoṅé.
pituduḥ 141 : yèn sirå urip iŋ alam doñå iki rumåså nampå pandum kĕsaṭiṭikĕn iku wis dadi pĕpĕsṭèné uripmu, ora prĕlu mbok murinani. pamurinamu prayogå lipuṛĕn sarånå mawas lalabuhanmu ḍéwé, jĕr lalabuhan iŋ alam doñå mono dadi trajuniŋ akèḥ saṭiṭiké pandummu.
8. mamayu hayuniŋ budi lan tékad.
pituduḥ 142 : yèn gĕḷĕm nalusuri sajatiné ora saṭiṭik piwulaŋ lan pitutur bĕcik kaŋ malaḥ kitå tampå såkå woŋ woŋ gawané nacad lan ora ḍĕmĕn maraŋ kitå, katimbaŋ mitrå katruḥ rakĕt kaŋ tansaḥ ṅaḷĕmbånå. awit panacad biså ṅgugaḥ kitå ṅlĕmpĕṅaké laku, déné paṅaḷĕmbånå kapårå biså ñĕbabaké woŋ kĕṛĕp dadi lali.
pituduḥ 143 : manåwå kowé duruŋ maṅrĕtèni maraŋ bab kaŋ kok aṅgĕp ora bĕcik, åjå kĕsusu ṅatonaké råså sĕṅitmu, gĕḍéné ṅanti maoni lan ṅlahiraké panacad. awit kawruhanå yèn pikirané manuṅså iku tansaḥ mobaḥ mosik lan molak malik. åpå kaŋ kok kirå ålå lan kok gĕṭiṅi iku iŋ tĕmbé mburi biså maliḥ kok sĕnĕṅi, kapårå malaḥ biså dadi gantuṅané uripmu.
pituduḥ 144 : kaṛĕpé woŋ ñatur alaniŋ liyan iku bĕtèké muŋ aṛĕp nuduhaké bĕciké awaké ḍéwé. yèn siŋ diajak ñatur woŋ kĕmplo, pamriḥ siŋ kåyå maṅkono mĕsṭi katĕkané. naṅiŋ tumrapiŋ woŋ murṣid: "woŋ kaŋ ṅumbaḥ ṛĕṛĕgĕd iŋ awaké sarånå migunakaké bañu pĕcĕrèn malaḥ såyå nuduhaké blĕntoṅé pambĕgané ".
pituduḥ 145 : tĕmbuŋ kaŋ prayogå kaŋ kĕlahir muŋ margå kadĕṛĕŋ déniŋ dayaniŋ håwå napsu iku pañcèn sakålå iku biså awèḥ råså pĕmaṛĕm. naṅiŋ sawisé iku bakal awèḥ råså gĕtun lan panutuḥ maraŋ ḍiri pribadiné ḍéwé kaŋ satĕmaḥ tansaḥ biså ṅrubédå maraŋ katĕntrĕmaniŋ pikir lan ati. gunĕman saṭiṭik nagiŋ mĕmikir akèḥ iku kaŋ tumrapé manuṅså biså awèḥ katĕntrĕman lan kråså maṛĕm kaŋ gĕḍé ḍéwé.
pituduḥ 146 : siji sijiniŋ dalan amriḥ kaḷĕkṣananiŋ gagayuhan, yå iku makarti kaŋ sinartan kĕpracayaan lan kĕyakinan manåwå åpå kaŋ sinĕdyå mĕsṭi dadi. yèn kitå muŋ kaṇḍĕg iŋ gagasan lan kukuhiŋ kaṛĕp bahé, tanpå tumandaŋ lan makaryå minaṅkå srånå panĕbusé, wohé yå ora bédå kåyå déné iŋ paṅimpèn. cilakané manèḥ, yèn sĕlaginé ṅaṅgit aṅgit mahu wis kasĕlak ṅrasakaké kanikmatané iŋ paṅaṅĕn aṅĕn, wusanané dadi lumuḥ iŋ gawé lan wĕdi iŋ kakéwuḥ (wĕdi kaṅèlan).
pituduḥ 147 : ora bédå karo rob lan surudiŋ sĕgårå, kahanan uripiŋ manuṅså iku ugå ora biså uwal såkå buṅaḥ lan susaḥ. kaŋ prĕlu diciḷĕṅi iŋ kéné yå iku åjå kasĕlak kĕbacut kĕṛĕm kalimput iŋ kabuṅahan lan åjå kasĕlak gampaŋ aṅlĕs yèn lagi kapinujon apĕs. awit kasusahan iku sok malaḥ biså ṅĕntas kitå såkå kaluputan lan kaboḍowan, sahugĕr insyap maraŋ ḍiriné lan ora mupus, åpådéné tansaḥ pracåyå maraŋ kaŋ kaguṅan paṅuwaos.
pituduḥ 148 : mĕnaṅi jaman ṛĕbutan råjåbrånå, akèḥ woŋ kaŋ påḍå kalimput, mèlu mèlu tumiṇḍak nisṭå. ora éliŋ yèn sajatiniŋ urip iŋ doñå iku ora ṅupåyå råjåbrånå bahé, naṅiŋ ugå maṅèsṭi kamulyan iŋ tĕmbé. urip iŋ satĕṅahiŋ goḍå ṛĕñcånå, naṅiŋ tĕtĕp tumindak utåmå, prasasat tåpå iŋ satĕṅahiŋ cobå. såpå kaŋ santoså ora bakal tumindak sasar. mulå tansaḥ ṅugĕmånå sĕbutiŋ pitutur : "sabĕgjå bĕgjané kaŋ lali ṅanti kèlu paṅgawé sasar, isiḥ bĕgjå kaŋ paṅgaḥ éliŋ lan waspådå tĕtĕp iŋ paṅgawé utåmå ".
pituduḥ 149 : yèn sirå kasinuṅan ṅèlmu kaŋ marakaké akèḥ woŋ sĕnĕŋ, åjå sirå malaḥ rumåså pintĕr, jalaran mĕnawå gusti allaḥ muṇḍut bali ṅèlmu kaŋ marakaké sirå kalokå mahu, sirå bañjur kåyå woŋ séjé (owaḥ), malaḥ biså "aji goḍoŋ jati akiŋ ".
pituduḥ 150 : såpå kaŋ katrĕm mĕrgå lagi pinariṅan kakuwasaan iku sajatiné malaḥ dadi sumbĕriŋ dunuṅiŋ woŋ lali, gampaŋ lirwå iŋ kaprayitnan, lan gampaŋ kapilulu iŋ pakarti dudu. awit yèn lagi kuwåså, aḍakané bañjur ṅåṅså åṅså kĕgĕḍèn pañjåṅkå. kaṅgo ṅgayuḥ pañjaṅkané, sakèhiŋ cårå ditĕmpuḥ. ora mahèlu sanadyan ṅanti mantålå gawé saṅsarané mitrå karuḥ. satĕmaḥ muŋ dadi ḷĕḷĕṭĕg kaŋ luwiḥ aji uwuḥ.
pituduḥ 151 : ilat kuwi sawijiniŋ pĕḍaŋ kaŋ laṇḍĕp, kaŋ biså matèni sanadyan tanpå ṅĕtokaké gĕtiḥ.
pituduḥ 152 : ora ånå critané woŋ kĕjuṅkél iku margå kĕsaṇḍuŋ watu gĕḍé, siŋ mĕsṭi mĕrgå kĕsaṇḍuŋ watu siŋ cilik. yèn tatuwå yå margå såkå watu krikil krikil siŋ lañcip lañcip. bab mahu awèḥ pituduḥ supåyå kitå åjå ñĕpèlèkaké maraŋ baraŋ siŋ katoné sĕpélé ora miṅsrå, nagiŋ sajatiné kapårå malaḥ gampaŋ dadi ḍaḍakané woŋ ñjuṅkĕl ñjĕmpalik tibå iŋ påpå.
pituduḥ 153 : woŋ sugiḥ siŋ lumuḥ kélaṅan baṇḍané nadyan kaṅgo kaprĕluwané ḍéwé iku ora liyå sababé margå tansaḥ kuwatir yèn ḍèwèké tibå iŋ kĕmlaratan. naṅiŋ ora ṅrĕtiyå yèn ḍèwèké iŋ wĕktu iku sajatiné wis påḍå karo woŋ mlarat. uripé kapårå luwiḥ saṅsårå katimbaŋ woŋ kĕsrakat, kaŋ batiné tansaḥ ora narimakaké maraŋ adiliŋ kaŋ murbèŋ dumadi.
pituduḥ 154 : dĕṛĕŋ nĕdyå pamèr utawå riyå iku tĕrkaḍaŋ muñculé dadakan kåyå kåyå tanpå rinåså iŋ nalikå kitå pinuju sasrawuṅan karo woŋ liyå. mulå prayogå kitå tansaḥ waspådå ṅĕṇḍalèni ḍiri. déné kaŋ kinaran dĕṛĕŋ utåwå napsu sĕnĕŋ pamèr kaŋ gampaŋ dinĕḷĕŋ lan sinĕkṣèn déniŋ woŋ liyå iku aran riyå kaŋ pratélå (cĕṭå), utåwå ṅĕḍĕŋ. bĕcik kitå siṅkiri. wondéné dĕṛĕŋ sajroniŋ laku panĕmbaḥ, araŋ kaŋ disumurupi woŋ liyå. luwiḥ luwiḥ yèn lagi kapinuju ånå iŋ papan kaŋ sĕpi. sok ṅonowå éliṅå, yèn gusti allaḥ iku tansaḥ ṅudanèni.
pituduḥ 155 : kabèḥ salakuné (tumindaké) woŋ boḍo iku ésṭiné ṅgawé hikmaḥ lan piwulaŋ bĕcik tumrapiŋ woŋ kaŋ ahli budi. awit såkå samubaraŋ kaŋ ora bĕcik kaŋ dilakoni woŋ boḍo déniŋ pårå ahli budi bañjur kari ṅĕmohi lan dadi pandomiŋ urip kaŋ prĕlu disiriki lan disiṅkiri. suwaliké woŋ boḍo suṅkan ñuplik lalakon bĕcik kaŋ dialami pårå ahli budi. mulå ora jĕnĕŋ ahèŋ yèn akèḥ pårå boḍo siŋ uripé tĕtĕp kasuraŋ suraŋ lan pårå ahli budi kaŋ tansaḥ rahayu iŋ uripé.
pituduḥ 156 : åjå sok rumaṅså tinitaḥ apĕs ṅanti gawé pĕpĕsiŋ sĕmaṅatmu. malaḥ prayogå dinarimå maraŋ åpå kaŋ wis sirå tampå såkå kanugrahaniŋ gusti kaŋ mahå kuwåså. awit ṅéliṅånå manåwå ora kuraŋ kuraŋ titaḥ kaŋ luwiḥ ciṅkraŋ lan luwiḥ cacad tinimbaŋ sirå, suprandéné ḍèwèké babar pisan ora kawĕtu nutuḥ maraŋ gusti allaḥ. kaŋ maṅkono mahu ora liyå margå såkå kandĕlé imané lan yakin maraŋ kĕadilaniŋ paṅéran kaŋ måhå kuwåså maraŋ sakabèhiŋ lalakon kaŋ dumadi iŋ jagad rayå iki.
pituduḥ 157 : ṅaḷĕmbånå lan panacad iku påḍå bahé panindaké. liré, tarikané napas påḍå, kĕdaliŋ ilat påḍå lan obahiŋ lambé yå påḍå. sok ṅonowå najan ṛĕkasané utåwå gampaṅé påḍå, naṅiŋ olèḥ olèhané utåwå wohé siŋ ora påḍå. iŋ ṅadat kajåbå sok adoḥ suṅsaté, ugå malaḥ sĕriŋ kosok balèn. siŋ siji biså ṅrakĕtaké pasaduluran sijiné påḍå bahé karo golèk dadakan nandur råså mĕmuṅsuhan.
pituduḥ 158 : åjå ndarbèni pépéṅinan dadi woŋ kaŋ linuwiḥ kaŋ ṅaṇḍut iḍam iḍaman supåyå saṛĕmbugé diandĕlå woŋ akèḥ. luwiḥ prayogå tansaḥ ñjågå bahé baraŋ ṛĕmbugirå kaṇṭi bĕcik, patitis lan mahédahi. karo manèḥ tindak tanduk kaŋ ṅrĕsĕpaké, luwiḥ luwiḥ kaŋ biså awèḥ pahédaḥ maraŋ woŋ liyå iku ajiné ṅuṅkuli sakèhiŋ pitutur kaŋ ṇḍakik ṇḍakik naṅiŋ kaŋ duruŋ kabuktèn ånå iŋ panindak. mulå kuwi tansaḥ udinĕn amriḥ wĕtuniŋ ṛĕmbug "kĕplok lumaḥ kuṛĕpé " karo tindakirå.
pituduḥ 159 : kaŋ kinaran manuṅså winasis yå iku woŋ kaŋ wis kacoṅgaḥ mbĕnĕraké tindak kaŋ mlèñcèŋ. déné asor asoriŋ budiné manuṅså iku ora kåyå woŋ kaŋ mlèñcèṅaké tindak kaŋ wus bĕnĕr. adaté sipat kåyå maṅkéné iki ṭukul margå kasuruŋ déniŋ ati drĕṅki srèi. kamåṅkå såpå kaŋ ṅadani ati drĕṅki lan panastèn iyå iŋ wĕktu iku ḍèwèké wiwit ñikṣå iŋ awaké ḍéwé, lan uripé ora bakal biså tĕntrĕm.
pituduḥ 160 : samaṅsané kowé diclatu woŋ kaṇṭi sĕṅak åjå kok waḷĕs sanalikå kaṇṭi tĕmbuŋ (rĕmbug) kaŋ sĕṅak lan atos. prayogå taṅgapanå måwå pakarti kaŋ alus lan sarèḥ. jĕr, yå klawan laku kaŋ kåyå maṅkono iku, kowé biså ṅĕṇḍakaké watakkaŋ panasbaran, lan biså ṅasoraké sipat kaŋ lagi kasinuṅan iblis.
pituduḥ 161 : iŋ ṅĕndi dunuṅé pamaṛĕm lan katĕntrĕman? sakiŋ uṅĕlé mapanaké råså, ṅanti mèḥ ora ånå woŋ rumåså maṛĕm lan tĕntrĕm uripé. sabañjuré bañjur kĕpiyé? iyå kudu tlatèn ṅolaḥ budi. doḥ ånå råså mèri lan drĕṅki amriḥ gorèhiŋ pikir biså tansaḥ sumiṅkir.
pituduḥ 162 : tĕpå slirå lan mawas ḍiri iku dadi oboriŋ laku ṅgayuḥ rahayu, minåṅkå jimat paripiḥ tumrapiŋ ṅahurip. muṅgahé biså ñĕḍakaké råså asiḥ lan ṅĕdohaké watak drĕṅki lan dak wĕnaŋ maraŋ sapapaḍané. srĕgĕp mawas ḍiri atĕgĕs bakal wĕruḥ maraŋ kĕkuraṅan lan cacadé ḍéwé, sahéṅgå wusanané ṭukul grĕgĕd ndandani muriḥ apiké.
pituduḥ 163 : kitå iki kajåbå ndarbèni badan waḍag lan pañcadriyå, ånå siji ĕṅkas darbèk kitå kaŋ ora kĕnå ginrayaŋ lan ora kasat måtå, naṅiŋ ajiné tan kĕnå kinåyå ṅåpå, yå iku osikiŋ ati kaŋ ajĕg ṅélikaké kitå maraŋ lurusiŋ laku samåṅså kitå kĕtaman plĕtikiŋ ciptå ålå, muṅgahé kĕtuwuhan krĕntĕg nindakaké laku ṅiwå. mulå pomå pomå, tansaḥ bisowå ṅruṅokaké osikiŋ atimu, awit iku kaŋ ṅajak sapari polahmu tumuju mĕñaŋ karahayoniŋ uripmu.
pituduḥ 164 : ṅgayuḥ kaluhuran mono atĕgĕs ṅupåyå tataraniŋ urip kaŋ luwiḥ ḍuwur. yå ḍuwur iŋ bab lahiré, ugå iŋ batiné. liré, siŋ murakabi kaṅgo ḍiri pribadiné, sumrambahé tumrap babrayan aguŋ. såpå kaŋ muŋ mligi ṅgayuḥ kaluhuraniŋ lahir bahé, atĕgĕs muŋ mburu drajat, sĕmat lan paṅkat. duruŋ aran jĕjĕg uripé. suprandéné såpå kaŋ muŋ ṅĕmuṅaké kaluhuraniŋ batin, atĕgĕs ora nuhoni jĕjĕriŋ manuṅså iŋ alam doñå, yå iku tumandaŋ iŋ gawé.
pituduḥ 165 : akèḥ woŋ kaŋ saduruṅé ñobå ṅayahi pagawéyan wis dipantok ḍisik sarånå tĕmbuŋ "aḥ, aku ora biså ". dayaniŋ tĕmbuŋ "ora biså " satĕmaḥ numusi ora biså tĕmĕnan. awit ĕntèk ĕntèkané pocap maṅkono iku atĕgĕs ṅapĕsaké awaké ḍéwé. luwiḥ déné manéḥ bañjur lumuḥ iŋ pambudi. samubaraŋ kaŋ diudi ora bakal dadi. kaŋ ora diluru taṅèḥ bisané kĕtĕmu. mulå pracåyåhå maraŋ ḍiri pribadi. ciptanĕn kaṇṭi maṇṭĕŋ iŋ ati lan éṅgal makartiyå. kakuwataniŋ manuṅså iku dumunuŋ sajroniŋ ciptå, sahugĕr sinartanan pamarṣudi klawan tĕmĕn tĕmĕn. dayaniŋ ciptå cĕṭå bakal nĕkakaké sĕdyå.
pituduḥ 166 : ajå sok ṅgrĕsulå!, wruhanå yèn paṅrĕsulå iku sawijiniŋ målå, déné paṅgrĕsaḥ mono agawé bubraḥ. yèn wis ṅgrĕsaḥ padatané bañjur lali maraŋ kĕwajibané kaŋ kudu diayahi sartå kĕmbå maraŋ saḍĕṅaḥ pakaryan. siŋ såpå ésuk ésuk wis sambat ṅaru årå iŋ bab ṅrĕkasané aṅgoné urip, woŋ mahu prasasat mbutoni sumbĕriŋ paṅupå jiwané ḍéwé. ora trimå maraŋ pandum pĕpariṅé paṅéran kaŋ murbèŋ dumadi.
pituduḥ 167 : yèn kowé kĕpéṅin mulyå uripmu, lakonan åpå kaŋ kok gagas gagas rikalané kowé naṇḍaŋ saṅsårå utåwå lårå. awit iŋ måṅså måṅså kåyå maṅkono mahu manuṅså bañjur kĕtuwuhan budiné kaŋ murṇi, yå iku watak kaŋ sarwå kĕbak wĕlas asiḥ lan ṅrĕti sĕpirå prĕluné woŋ kaŋ tansaḥ ambudi amriḥ åjå ṅanti nĕmoni kaciṅkraṅan.
pituduḥ 168 : woŋ kaŋ wis kinaran "sukṣès " iku, yå iku : woŋ kaŋ wis ṅĕtog kadibdyané, ṅudidåyå ṅanti kacaṇḍak gagayuhan lan iḍam iḍamané laras karo kĕpéṅinané. tĕkané "sukṣès " duruŋ atĕgĕs tamatiŋ critå, naṅiŋ malaḥ kudu tansaḥ luwiḥ waspådå, prayitnå lan ṅati ati. jalaran aḍakané woŋ siŋ wis "sukṣès " iku bañjur kuraŋ kaprayitnané, sĕmbrånå lan gumampaŋ iŋ sabaraŋ tumindaké, kaŋ luput sĕmbiré biså klĕṅgak. mulå sawijiniŋ "sukṣès " iku aṅgĕpan kayadéné sawijiniŋ pandadaran kaṅgo ḷĕstariniŋ paṅgayuḥ bĕcik.
pituduḥ 169 : sabĕn woŋ mono pañcèn nduwèni napsu. awit tanpå napsu woŋ ora bakal duwé krĕkat kĕpéṅin maju. muŋ bahé woŋ kudu biså milaḥ milahaké napsu ĕndi siŋ kudu dicaṇḍĕt, lan napsu siŋ kĕpriyé siŋ kudu diuṅgar. napsu kaŋ bakal nĕkakaké bilahi tumrapiŋ awaké ḍéwé lan woŋ liyå kudu biså dicaṇḍét, déné napsu kaŋ prĕlu diuṅgar yå iku napsu kaŋ ĕmpané tumuju maraŋ karahayoniŋ sapåḍå påḍå.
pituduḥ 170 : hukum alam wis nĕtĕpaké, såpå kaŋ nandur mĕsṭi ṅuṇḍuḥ. déné åpå kaŋ diuṇḍuḥ iyå manut wijiné kaŋ ditandur. yèn siŋ ditandur winiḥ alaŋ alaŋ, iŋ tĕmbé iyå åjå ṅaṛĕp aṛĕp yèn biså bakal panèn pari, iku gĕnaḥ ñalahi kodrat. mulå mumpuŋ isiḥ ésuk, nandurå wiji ciptå lan paṅgawé kaŋ bĕcik bĕcik. awit éliṅånå, yèn akèḥ saṭiṭik anak putu kitå ugå bakal katut mèlu ṅrasakaké pahit gĕtiré woŋ kaŋ bibité ditandur déniŋ woŋ tuwané.
pituduḥ 171 : såpå siŋ duwé pañjåṅkå kudu wani jumaṅkaḥ, jĕr katĕkaniŋ sĕdyå iku muŋ biså mahujud manåwå dilakoni lan ora ñimpaŋ såkå katékadané. kaṛĕp lan sĕdyå, jåṅkå lan panuwun, iku sahumpamå woŋ luluṅan mono tumuju papan kaŋ aṛĕp diparani utåwå dijujug. déné kakaṛĕpan iku kudu ånå kaṇṭiné, yå iku nalar utåwå pĕcahiŋ nalar. jalaran kakaṛĕpan kaŋ tanpå nalar iku ora bédå karo kaṛĕpé bocaḥ cilik. kajåbå tanpå tĕgĕs, ugå sok tanpå wasånå, satĕmaḥ ora ånå dadiné.
pituduḥ 172 : sabab sabab kaŋ gawé cilikiŋ ati lan cĕklèkiŋ sĕmaṅat iku aḍakané dumunuŋ iŋ gĕgambarané pikiran kaŋ sarwå ṅuwatiraké maraŋ lalakon kaŋ duruŋ kĕlakon, tĕmahané pikiran dadi pĕtĕŋ, lumuḥ ihtiyar lan koñcadan grĕgĕtiŋ makaryå. katimbaŋ ñumĕlaṅaké baraŋ kaŋ duruŋ biså ginrayaŋ rak luwiḥ bĕcik åjå pĕgat iŋ ihtiyar kaṇṭi nĕnuwun maraŋ sihiŋ kaŋ murbèŋ kuwaså, jĕr iyå muŋ pañjĕnĕṅané kaŋ murbawaséså urip kitå iki. klawan maṅkono istiṅaraḥ kowé ora bakal ṅéḍap ṅaḍĕpi sakèhiŋ lalakon.
pituduḥ 173 : kĕṛĕp ṅgrĕsaḥ lan ṅrĕsulå iku nuduhaké kariṅkihané tékad. sanadyan diṅrĕsulanan sĕdinå piŋ pitulikur, ora biså owaḥ nasibé. ṅgrĕsaḥ lan ṅrĕsulå iku påḍå karo sambat. woŋ sambat iku kĕnå bahé, naṅiŋ yèn isiḥ kadugå åjå ḍĕmĕn sambat. ṅrĕsulå biså dadi målå, paṅgrĕsaḥ biså gawé bubraḥ, déné pisambat iku dalané woŋ kaŋ sĕnĕŋ mlarat, jalaran sakèhiŋ gagayuhan kaŋ disaṅkani sarånå sambat mono adaté muŋ gayuk gayuk tunå, åpå kaŋ digayuḥ tanpå ånå kabul wusanané.
pituduḥ 174 : ḍasar prĕmati tumrapiŋ woŋ duwé tékad lan duwé gagayuhan yå iku tékad budi santoså. saranå ndulu kåcåmåtå bĕṅgålå kaŋ kitå alami sabĕn dinå, tĕtĕg kawĕgigané pikir bahé ora mujudaké gaman pamuṅkas tumrap kasĕmbadaniŋ sĕdyå. mulå yèn muŋ ṅĕndĕlaké maraŋ puñjuliŋ nalar lan moñcèriŋ kawruḥ bahé, tanpå mĕṅkoni iŋ budi santoså, atiné gampaŋ miyar miyur, gampaŋ kasinuṅan iŋ watak sĕsoṅaran siŋ aḍakané siŋ uwis uwis bañjur kacĕṇṭok påñcåbåyå, ubayané bañjur mbaléñjani.
pituduḥ 175 : ora ånå tindak kaŋ luwiḥ déniŋ mbabayani lan ndrawasi maraŋ awaké ḍéwé, kajåbå nindakaké pégawéyan kaṇṭi srĕmpĕŋ siŋ juntruṅé muŋ ṅoyak dĕṛĕṅé paṅuwåså, drajad lan båṇḍå. pakarti maṅkono adaté ora mĕmpan maraŋ pitutur bĕcik lan panĕmuné liyan kaŋ wigati, anané muŋ råså mélik kaŋ ṅgéṇḍoŋ lali.
pituduḥ 176 : siji sijiniŋ margå amriḥ kaḷĕkṣanané gagayuhan iku yå kudu sarånå makarti. yèn kitå muŋ kaṇḍĕg maraŋ ṅuṅgar uṅgar kaṛĕp lan ṅaṅgit aṅgit gagasan bahé, tibaniŋ ĕṅgon muŋ kåyå iŋ paṅimpèn. luwiḥ luwiḥ manåwå salaginé ṅgagas ṅgagas mahu kasĕlak kĕsusu ṅrasakaké kanikmatané pĕṅaṅĕn aṅĕn, wusånå tumus dadi lumuḥ iŋ gawé lan wĕdi iŋ pakéwuḥ.
pituduḥ 177 : ṅakoni kaluputan iku ora atĕgĕs ṅasoraké ḍiri. naṅiŋ sawijiniŋ tåṇḍå yĕkti yèn woŋ mahu wis biså kinaranan maju satindak iŋ laku kahutaman. kosokbaliné såpå kaŋ suṭik ṅrumasani kaluputané, atĕgĕs woŋ kaŋ ora nduwèni budi pakarti. woŋ kaŋ ora nduwèni doñå brånå iku sinĕbut mlarat. woŋ kaŋ ora nduwèni pikiran iku luwiḥ mlarat. déné woŋ siŋ ora kadunuṅan budi pakarti mono klĕbu mlarat mlaraté woŋ.
pituduḥ 178 : kaŋ kok kaṇḍakaké putiḥ iku duruŋ karuwan putihiŋ (suciniŋ) ati, biså ugå muŋ wujud putihiŋ pupur siŋ kandĕl waråtå. lan siŋ kok kaṇḍakaké abaŋ iku duruŋ tinamtu abaṅiŋ (kĕkĕndĕlaniŋ) bĕbĕnĕr naṅiŋ biså ugå muŋ abaṅé lambé kaŋ kĕcoṅgaḥ ñjlomproṅaké maraŋ juraŋ kaŋ jĕro. déné siŋ kok kaṇḍakaké ṛĕsik, iku duruŋ mĕsṭi ṛĕsikiŋ ati, naṅiŋ adaté muŋ wujud ṛĕsikiŋ saṇḍaṅan rinĕṅgå iŋ sotyå abyor kaŋ biså mblĕṛĕṅaké mripat.
pituduḥ 179 : ṅuṅgar wĕtuniŋ kĕkĕndĕlan siŋ muŋ kadĕṛĕŋ såkå dayaniŋ paṅojok ojok iku kĕṛĕp ora murṇi. tandaŋ lan trajaṅé kaŋ akèḥ bañjur muŋ kabroṅot panasbaran. wusanané malaḥ sok bakal nuñjaŋ palaŋ, babaṭéné kosok balèn karo kaŋ sinĕdyå. mulå minåṅkå gogoṇḍèlané kapitayan, kĕkĕndĕlan iku prayogå kaḍasaranå råså sumuṅkĕm maraŋ kaŋ murbèŋ dumadi, niyat laladi maraŋ sapapaḍané titaḥ. yèn wis maṅkono sakèhiŋ cak cakané pakarti mĕsṭi tansaḥ patitis lan mikolèhi.
pituduḥ 180 : tĕtĕpiŋ råså kamanuṅsan iku ora margå såkå kawruḥ lan kapintĕran kaŋ wis diaṅgĕp luwiḥ luhur iŋ salumahé bumi, naṅiŋ muŋ jalar såkå kadunuṅan tĕḷĕsiŋ råså asiḥ maraŋ sapapaḍaniŋ tumitaḥ. déné råså åsiḥ mahu ciniptå såkå patrap aṅgoné ṛĕkṣå rumĕkṣå lan sugiḥ iŋ paṅapurå sartå tansaḥ kinaṇṭĕnan paṅucap lan pasĕmon siŋ biså gawé ṛĕsĕp lan ora natoni atiniŋ liyan. kawruhånå, manåwå kapintĕran kaŋ ora kinaṇṭènan kahutaman iku sajatiné luwiḥ mbabayani tumrapiŋ babrayan katimbaŋ karo boḍo kaŋ linambaran iŋ budi rahayu.
pituduḥ 181 : ṅlĕṅkårå woŋ biså luwar babar pisan såkå paṅgoḍå. sabab, sumbĕré paṅgoḍå iku ora liyå iyå muŋ såkå awaké ḍéwé. siŋ såpå muŋ ñiṅkiri paṅgoḍå kaŋ kasat måtå bahé, ora dibĕḍol tĕkan oyod oyodé, aḍakané bakal kĕtaman pakéwuḥ lan goḍå kaŋ luwiḥ gĕḍé manèḥ. sok ṅonowå yèn woŋ tlatèn lan sarèḥ, kaṇṭi kĕñcĕṅiŋ tékad kaŋ gilig, mĕsṭi bakal biså mĕntas såkå ririḍu. åjå muŋ maṇḍĕg iŋ paṅgrantĕs, nutuḥ awaké ḍéwé, åpå manèḥ yèn ṅanti ṅuman uman maraŋ woŋ liyå.
pituduḥ 182 : yèn iŋ doñå iki manuṅsané siŋ sugiḥ uripé ora mbĕṭiṭil, kapårå malaḥ ḍĕmĕn tĕtuluŋ maraŋ kaŋ kĕciṅkraṅan, déné siŋ duwé kĕpintéran adoḥ såkå kaṛĕp kaṅgo mintĕri liyan, kapårå malaḥ dadi papan jujugané woŋ tĕtakon, gĕnaḥ kahanané doñå bakal ayĕm tĕntrĕm, adoḥ såkå ririḍu lan kalis såkå goḍå ṛĕñcånå.
pituduḥ 183 : woŋ kaŋ lagi kaṛĕjĕkèn åjå kaduk aṅgoné buṅaḥ, kosokbaliné åjå kaduk nĕlåṅså samaṅsané nĕmahi riribĕd lan naṇḍaŋ susaḥ, gĕḍéné ṅanti ṅgĕtuni baraŋ kaŋ wis kĕlakon. awit kaduk buṅaḥ mahu bakal ṅilaṅi kaprayitnan, kaduk susaḥ ñjalari ati tansaḥ kĕmbå, lan taṅèḥ lamun biså uwal yèn ora dibudèni sarånå tumandaŋ makaryå.
pituduḥ 184 : yèn darbé kaṛĕp lakonanå kaṇṭi gĕmblèṅiŋ tékad kaŋ ñawiji, aḍĕpånå sarånå makarti kaŋ maḍĕp lan mantĕp. saṅuné kudu ati siŋ tatag, ora ṅĕḍap nadyan maṅrĕti yèn dalan kaŋ diambaḥ kĕbak paraŋ curi. yèn tansaḥ roṅèḥ lan raṅu raṅu, atĕgĕs muŋ wani iŋ gampaŋ, wĕdi iŋ pakéwuḥ, samubaraŋ kaŋ sinĕdyå ora bakal ginayuḥ.
pituduḥ 185 : manuṅså iku biså kinaranan urip yèn isiḥ duwé kaṛĕp lan paṅaṛĕp aṛĕp.naṅiŋ yèn kaṛĕp mahu muŋ kaṇḍĕg iŋ paṅaṅĕn aṅĕn lan gagasan bahé, ora bédå manuṅså kaŋ mati sajroné urip. kosokbaliné yèn aṅgoné nandaṅi kaṛĕpé mahu kasĕlak kĕsusu nikmati pikolèhé kaŋ duruŋ klakon, gĕnaḥ aṅgoné makarti muŋ aṅgĕr bahé. kapårå bakal mundur yèn ṅaḍĕpi pakéwuḥ, satĕmaḥ dadi woŋ lumuḥ.
pituduḥ 186: woŋ kaŋ kĕbak déniŋ pépéṅinan iku adaté bañjur ṅåṅså åṅså, mulå lakuné ugå bañjur miyar miyur. kĕpĕṅkok gawé saṭiṭik bahé siŋ digĕḍèkaké paṅrĕsulané, tuṇḍoné atiné gampaŋ pĕpĕs lan ṅlokro. bédå karo woŋ kaŋ wicakṣanå uripé mĕsṭi måwå tékad lan tujuwan. bĕbasan tibå kapiŋ pitu gumrĕgaḥ taṅi kapiŋ wolu ṅruṅkĕbi tékad lan tujuwané.
pituduḥ 187 : aṅgĕr woŋ wis mĕsṭi suṭik diarani cupĕt nalaré, cilik atèn, lan kĕṇḍo tékadé. mulané yèn darbé kaṛĕp åjå mundur mĕrgå luput sapisan piṇḍo bahé, prayogå ambalånå manèḥ ṅanti katĕkaniŋ sĕdyå. samubaraŋ pagawéyan manåwå kok tĕmĕni wiwit sahiki mĕsṭi bakal biså ṅuṇḍuḥ bagéyan lan kahuntuṅan. åpå kaŋ kok sĕdyå bakal tumĕkå, pituwasé lagi kĕtĕmu mburi.
pituduḥ 188 : sarupané pakaryan kaŋ wis kok yakini bĕcikiŋ asilé tumuli éṅgalå katindaknå, åjå ṅĕntèni liyå wĕktu. jĕr kĕkĕñcĕṅan sartå kakaṛĕpan iku yèn diĕṇḍé ĕṇḍé ora muṇḍak kuwaté. naṅiŋ malaḥ muṇḍak riṅkiḥ lan biså ugå ilaŋ dayané. sipat sĕnĕŋ ṅĕṇḍé ĕṇḍé iku mujudaké dalan kaŋ añjog maraŋ watak ora antĕpan lan kĕsèd, suṅkan iŋ gawé siŋ tuṇḍoné dadi tanpå aji urip iŋ babrayan.
pituduḥ 189 : woŋ kaŋ sinĕbut bĕrbudi urip iŋ babrayan iku ora muŋ woŋ kaŋ rumåså kasikṣå ñumurupi sapapaḍané siŋ naṇḍaŋ påpå, naṅiŋ woŋ kaŋ gampaŋ runtuḥ wĕlasé kaŋ tinumbalan runtuhiŋ baraŋ darbèké lan dudwèné kaṅgo tĕtuluŋ maraŋ woŋ siŋ kaciṅkraṅan lan kasaṅsaran. naṅiŋ kaŋ kåyå ṅono mahu pañcèn aṅèl golèk golèkané. tåṇḍå yĕktiné iŋ alam doñå iki ora saṭiṭik woŋ siŋ mati margå kuwaṛĕgĕn, lan akèḥ woŋ siŋ mati margå kaliṛĕn.
pituduḥ 190 : woŋ mono åjå muŋ tumandaŋ aṅgĕr barès naṅiŋ kaṇṭi laku kaŋ ora bèrès. dibiså tansaḥ milaḥ milahaké ĕndi siŋ kĕñcĕŋ lan ĕndi siŋ nalisir såkå pahugĕran, sartå kulinaknå ñirik maraŋ paṅgawé musrik, sinuŋ maraŋ watak tulus lan ṅukuhi kajujuran. kawruhanå, manåwå ora ånå pusåkå kaŋ ampuhé ṅluwihi kajujuraniŋ ati lan wĕniṅiŋ pikir kaŋ sĕpi iŋ pamriḥ. pamrihé muŋ sawiji, yå iku maṅan karahayoniŋ babrayan, ṅluhuraké kamulyaniŋ baṅså lan nagarå.
pituduḥ 191 : paṅråså, pikiran lan kakaṛĕpan iku tansaḥ mbudidayå ṛĕbut uṅgul lan ṛĕbut paṅuwåså aṅgoné murbå sapari polahé manuṅså. paṅråså ĕmoḥ diuṅkuli pikiran. pikiran samono ugå suwaliké. wondéné kaŋ moñcol ḍéwé sumĕdyå mbalap ora gĕḷĕm dipĕkak yå iku kakaṛĕpan. mulå wajibiŋ manuṅså kudu biså ṅukuhi sipat manuṅsané. dèn sranani kaṇṭi nañjakaké uripé mèlu ṅrasakaké lan mĕmikir maraŋ ombak umbuliŋ jaman. tumandaŋ iŋ gawé ṅĕsṭi maraŋ rahayuniŋ babrayan muṅgahé maraŋ ajuniŋ jaman.
pituduḥ 192 : salawasé urip ṅlĕṅkårå woŋ biså uwal babar pisan såkå paṅgoḍå, jĕr paṅgoḍå iku sumbĕré ora liyå yå såkå awaké ḍéwé. asalé tumuwuḥ såkå uwohiŋ pikir kaŋ ṅayåwårå, bañjur katarik maraŋ kakaṛĕpan ålå kaŋ wusanané mbabaraké pakarti nisṭå. såpå kaŋ wiwitané éṅgal tumandaŋ naṅgulaṅi paṅgoḍå, bakal muṇḍak kasampurṇané lan patut sinĕbut woŋ kaŋ santoså iŋ budi. balik kaŋ såpå tansaḥ ṅujå paṅgodå samåyå naṅgulaṅi, kakuwatan batiné såyå luṅkraḥ, bakalé bubraḥ dadi ḷĕḷĕṭĕgiŋ jagad.
pituduḥ 193 : woŋ nandur pari iku bakal ṅuṇḍuḥ pari, ora bakal ṅuṇḍuḥ jaguŋ utawå kacaŋ. samono ugå pikiraniŋ manuṅså, ora bédå karo mahu. yèn pikiran kitå tansaḥ kitå kulinakaké lan kitå pigunakaké kaŋ bĕcik bĕcik yå bakal nduwèni dåyå kakuwatan kaŋ bĕcik, satĕmaḥ biså awèḥ pakaryan kaŋ pĕṅaji tumrapiŋ babrayan. mulå katimbaŋ ṅgagas kaŋ ora ora lan ṅayawarå, prayogané ṅgagaså maraŋ laku utåmå lan mulyå. lan luwiḥ utamå manèḥ manåwå gagasan kaŋ maṅkono mahu diwĕḍaraké dadi pakarti pisan.
pituduḥ 194 : råså was sumĕlaŋ iku nĕrakané woŋ siŋ aṛĕp ṅgayuḥ kĕmajuwan. såpå kaŋ wis kĕtaman råså iki salawasé ora bakal biså maju. iŋ sabaraŋ tandaŋ tanduké sarwå tiḍå tiḍå lan tansaḥ awaŋ awaṅĕn ṅaḍĕpi kaṅèlan kaŋ bakal mamalaṅi laku. kosokbaliné tékad iku raså ciptaniŋ karṣå kaŋ wis gĕmblèŋ. adi yèn ånå kĕpénak lan orané bakal diḍaḍagi lan ditĕrjaŋ wani. aŋ pinandĕŋ muŋ bakal tĕkaniŋ sĕdyå. naṅiŋ tékad mono bédå baṅét karo nékad, jĕr nékad kuwi uwohiŋ pakarti kaŋ tuwuḥ såkå kajuḍĕganiŋ nalar siŋ tuṇḍoné kĕcoṅgaḥ tumindak nisṭå, mĕrgå koñcadan papaḍaŋ.
pituduḥ 195 : abotiŋ abot iku ora kåyå yèn kudu nuruti préntaḥ lan pitutur. pahit lan ṅrĕkåså dikåyå ṅåpå préntaḥ lan pitutur iku prayogå lakonånå bahé. lŋ suwaliké baraŋ pahit mahu, kowé mĕsṭi bakal nĕmu baraŋ ḷĕgi siŋ ora klĕbu iŋ pétuṅanmu. pañcèn luwiḥ prayogå pahité ḍisik, tinimbaŋ ḷĕginé. awit bisané kowé ṅrasakaké ḷĕgi iku rak margå kowé wis ṅrasakaké pahit. biså nikmati kabuṅahan margå wis naté ṅalami naṇḍaŋ kasusahan.
pituduḥ 196 : woŋ kaŋ muŋ ḍĕmĕn calaṭu lan muni muni, maṅkå ora gĕḷĕm tumandaŋ gawé, gĕnaḥ ora sumurup maraŋ kaluputané cĕlatuné, sabab calaṭu mono muŋ obahiŋ ati kaŋ ånå iŋ lati, dudu obahiŋ taṅan siŋ kaṅgo tumandaŋ. naṅiŋ yèn wis tumandaŋ gawé ḍéwé, cĕṭå bakal mĕruhi maraŋ luputiŋ calaṭuné. mulå sahibå bĕgjané woŋ kaŋ biså calaṭu klawan éṅgal éṅgal tumandaŋ gawé ḍéwé.
9. mamayu hayuniŋ babrayan.
pituduḥ 197 : siŋ såpå ṅiḍam kaluhuran kudu wani kurban lan ora wĕgaḥ iŋ kaṅèlan. mĕrgå yèn tansaḥ tiḍå tiḍå, mokal åpå siŋ kagayuḥ biså digåṇṭå lan taṅèḥ lamun åpå siŋ diluru biså kĕtĕmu. makarti wani ṛĕkåså kaṇṭi masrahaké urip lan jiwå rågå maraŋ kaŋ murbèŋ kuwåså. yèn kĕpéṅin mĕnaŋ pañcèn laraŋ patukoné, yå iku kudu biså nuhoni sĕsanti: "surå dirå jayaniṅrat ḷĕbur déniŋ paṅastuti ".
pituduḥ 198 : isiḥ bĕjå yèn kowé diunèkaké "ora lumraḥ uwoŋ ", jalaran isiḥ diaṅgĕp manuṅså. yå muŋ solaḥ tiṅkaḥmu kaŋ kudu kok owahi amriḥ ora gawé sĕrikiŋ liyan. cilakané yèn diunèkaké "ora lumraḥ manuṅså ", jalaran kowé diaṅgĕp sétan gĕntayaṅan siŋ muŋ dadi ḷĕḷĕṭĕgiŋ jagad margå pakartimu kaŋ niṅgal sipat kamanuṅsan. mulå éṅgal éṅgalå sumujudå maraŋ gusti kaŋ murbèŋ dumadi. sipaté gusti allaḥ mono sarwå wĕlas asiḥ maraŋ umaté kaŋ wis saḍar maraŋ doså dosané sartå tĕmĕn tĕmĕn bali tuhu maraŋ ḍawuḥ ḍawuhé.
pituduḥ 199 : ora ånå paṅgawé luwiḥ déniŋ mulyå kajåbå dadånå siŋ ugå atĕgĕs mbiyantu ñampĕti kĕkuraṅaniŋ kabutuhané liyan. dadånå maraŋ sapapåḍå iku atĕgĕs ugå mituluṅi awaké ḍéwé ṅlĕlantiḥ maraŋ råså lilå ḷĕgåwå kaŋ ugå atĕgĕs aṅabĕkti maraŋ paṅéran kaŋ måhå wikan. pañcèn paṅabĕkti mono wis aran pasraḥ, dadi kitå ora ṅajab maraŋ baliné sumbaṅsiḥ kaŋ kitå asuṅaké. kabèḥ iku siŋ kaguṅan muŋ paṅéran kaŋ måhå kuwåså, kitå ora wĕnaŋ ṅajab wohiŋ paṅabĕkti kaṅgo kitå ḍéwé. nindakaké kabĕcikan kaṇṭi dadånå kitå pañcèn wajib, naṅiŋ ṅuṇḍuḥ wohiŋ kahutaman kitå ora wĕnaŋ.
pituduḥ 200 : mĕmitran pasaduluran ṅanti jĕjoḍowan kuwi yèn siji lan sijiné biså ĕmoŋ kinĕmoŋ, istiṅaraḥ biså sĕmpulur bĕcik. yèn ånå padudon sapisan piṇḍo iku wis aran lumraḥ, biså nambahi rakĕtiŋ sasambuṅan. naṅiŋ suwaliké yèn påḍå aṅèl ṅĕṅgoni sipat ĕmoŋ kinĕmoŋ mahu gĕnaḥ låṅkå laṅgĕṅé, malaḥ bédaniŋ panĕmu siṭik bahé biså marakaké ḍahuru.
pituduḥ 201 : woŋ kaŋ ora naté naṇḍaŋ prihatin ora bakal kasinuṅan råså paṅråså kaŋ ñjalari tĕkané råså trĕñuḥ lan wĕlas lahir batiné. woŋ kaŋ wis naté kĕtaman iŋ prihatin luwiḥ biså ṅrasakaké panaṇḍaṅé woŋ liyå. mulå aḍakané luwiḥ gĕḷĕm awèḥ pituluṅan maraŋ kaŋ kasusahan.
pituduḥ 202 : sarupaniŋ wawadi siŋ ålå lan siŋ bĕcik, yèn isiḥ kok gémbol lan mbok kĕkĕt kaṇṭi ṛĕmit iŋ ati salawasé isiḥ bakal tĕtĕp dadi batur. naṅiŋ yèn wis mbok kétokaké saṭiṭik bahé bakal dadi bandaramu. isiḥ lagi ñimpĕn wawadiné ḍéwé bahé wis abot. åpå manèḥ yèn ṅanti pinracåyå ṅgĕgĕm wawadiné liyan. mulå såkå iku åjå sok ḍĕmĕn kĕpéṅin mĕruhi wawadiné liyan. siŋ wis cĕṭå muŋ bakal nambahi saṅgan siŋ sajatiné dudu wajibmu mèlu opèn opèn.
pituduḥ 203 : sok såpåhå bakal nduwèni råså kurmat maraŋ woŋ kaŋ tansaḥ katon biṅar lan paḍaŋ polatané, nadyan tå woŋ mahu nĕmbé bahé naṇḍaŋ susaḥ utåwå nĕmoni pĕpalaŋ iŋ paṅuripané. kosokbaliné, woŋ kaŋ tansaḥ katon suntrut kĕṛĕp ṅgrundĕl lan grĕnĕṅan mĕrgå ora katĕkan sĕdyané iku cĕṭå bakal koñcatan kakuwataniŋ batin lan tĕnagané, taṅèḥ lamun éntukå pituluṅan, kapårå malaḥ dadi sisirikaniŋ mitrå karuhé.
pituduḥ 204 : kitå iki dipariṅi caṅkĕm siji lan kupiŋ loro déniŋ kaŋ måhå kuwåså, liré mĕṅku kaṛĕp amriḥ kitå iki kudu luwiḥ akèḥ ṅruṅokaké katimbaŋ micårå. yĕktiné woŋ kaŋ ḍĕmĕn ṅumbar caṅkĕmé tinimbaŋ kupiṅé iku adaté wicarané gabug. suwaliké siŋ akèḥ ṅruṅokaké, wicarané saṭiṭik naṅiŋ patitis lan mĕntĕs. pantĕs dadi jujugané saḍĕṅaḥ woŋ kaŋ mbutuhaké ṛĕmbug kaŋ prayogå.
pituduḥ 205 : woŋ kaŋ tansaḥ ḍĕmĕn ṅupiŋ kĕpéṅin wĕruḥ, åpådéné ñampuri pĕrkarané liyan, gĕḍéné ṅanti nrambul urun ucap, iku påḍå karo golèk golèk momotan kaŋ sajatiné ora prĕlu, aḍakané kapårå malaḥ ṅrĕriḍu awaké ḍéwé.
pituduḥ 206: ucap sakĕcap kaŋ kĕlahir tanpå pinikir kĕṛĕp bahé nuwuhaké drĕdaḥ lan bilahi. mulå wĕtuné tĕmbuŋ satĕmbuŋ såkå lésan iku prayogå tan udinĕn ajå ṅanti ṅgĕpok prakarané woŋ liyå, gĕḍéné ṅanti gawé sérikiŋ liyan. biså ñaṇḍĕt uculé paṅucap kåyå maṅkono mahu wis klĕbu éwoniŋ pakarti kaŋ utåmå. naṅiŋ généyå kok ora sabĕn woŋ biså ṅlakoni?
pituduḥ 207 : woŋ iku yèn wis kasokan kabĕcikan lan rumaṅså kapotaṅan budi, iŋ sakèhiŋ pakartiné lumrahé bañjur ora kĕñcĕŋ lan ṛĕsik. mulané taṅèḥ lamun yèn biså ñjågå jĕjĕgiŋ adil, awit lésané kasumpĕtan, mripaté bĕṛĕŋ, kupiṅé buḍĕg. atiné dadi mati, aṅèl wĕruḥ iŋ bĕbĕnĕr. mulå såkå iku åjå gumampaŋ nåmpå kabĕcikané liyan, samåṅså tujuwané ṅaraḥ maraŋ paṅgawé kaŋ nalisir såkå bĕbĕnĕr.
pituduḥ 208: åjå kasĕlak kĕsusu ñĕpèlèkaké liyan, margå kok aṅgĕp woŋ mahu boḍo. awit ånå kalamaṅsané kowé mbutuhaké rémbug lan pituturé woŋ iku, siŋ kañatané biså mbéṅkas lan ṅuwalaké såkå karuwĕtanmu. pañcèn iŋ sawijiné bab woŋ biså kaaran boḍo, naṅiŋ iŋ babagan liyå taṅèḥ lamun yèn kowé biså naṇḍiṅi.
pituduḥ 209 : yèn micårå åjå gumampaŋ nĕlakaké pĕnacad utawå paṅaḷĕm, luwiḥ luwiḥ ṅanti mĕmaoni. awit wicaramu duruŋ karuwan bĕnĕr. siŋ mĕsṭi panacad mahu gawé sĕrik, paṅaḷĕmé nuwuhaké wiså, déné waonané ora digugu, kabèḥ swårå ålå. mulå kaŋ prayogå iku muŋ mĕnĕŋ, jalaran mĕnĕŋ iku yĕktiné pañcèn mustikaniŋ ṅahurip.
pituduḥ 210 : udinĕn iŋ alam doñå iki åjå ånå woŋ kaŋ kok sĕṅiti, supayå ora ånå woŋ sĕṅit maraŋ kowé, balik sabiså biså påḍå trĕṣṇanånå. amargå lalakon iŋ alam doñå iki anané muŋ waḷĕs winaḷĕs bahé. déné yèn kĕpĕkṣå kowé sĕṅit maraŋ sawijiniŋ woŋ, måṅkå kowé ora biså mbuwaŋ sĕṅitmu, gawénĕn wadi åjå ånå woŋ kaŋ ṅrĕti. yèn kowé ṅaṇḍakaké sĕṅitmu maraŋ liyan, prasasat kowé mamèraké alané atimu.
pituduḥ 211 : ajiniŋ ḍiri ånå iŋ lati. ajiniŋ rågå ånå iŋ busånå. mulå dèn ṅati ati iŋ paṅucapmu, samono ugå aṅgonmu ṅadi busånå kaŋ biså mapanaké ḍiri.
pituduḥ 212 : woŋ pintĕr kaŋ isiḥ gĕḷĕm ñjaluk ṛĕmbugiŋ liyan iku diaṅgĕp manuṅså utuḥ. såpå siŋ rumaṅså pintĕr bañjur suṭik ñjaluk ṛĕmbugiŋ liyan kuwi manuṅså sĕtĕṅaḥ wutuḥ. lan siŋ såpå ora gĕḷĕm ñjaluk ṛĕmbugiŋ liyan, iku biså kinaranan babar pisan duruŋ manuṅså.
pituduḥ 213 : yèn atimu wis gilig aṛĕp gawé kabĕcikan kaṅgo karaharjaniŋ babrayan, bĕratĕn råså uwas maraŋ pandakwå ålå kaŋ ora ñåtå. srananånå kaṇṭi jĕmbariŋ ḍåḍå lan sabariŋ nålå, amriḥ biså nuwuhaké gĕḍéniŋ prabåwå lan cabariŋ sakèhiŋ piålå.
pituduḥ 214 : wicårå kaŋ wĕtuné kaṇṭi tinåtå runtut kaŋ awujud sĕsuluḥ kaŋ amot piwulaŋ bĕcik, ajiné pañcèn ṅuṅkuli mas picis råjåbrånå, biså ṅgugaḥ budi lan ṅuripaké pikir. naṅiŋ kawuniṅånå yèn grĕṅsĕṅiŋ pikir lan uripiŋ jiwå iku ora biså yèn muŋ kagugaḥ sarånå wicårå bahé. kaŋ wigati yå iku wicårå kaŋ måwå tandaŋ minåṅkå tulåḍå. jĕr tulåḍå mono siŋ biså nuwuhaké kapitayan. luwiḥ luwiḥ muṅguhiŋ pårå maṅgalaniŋ pråjå kaŋ wis pinracåyå ṅĕmbani nuså lan båṅså.
pituduḥ 215 : luwiḥ bĕcik ṅasoraké rågå tinimbaṅané ṅoṅasaké kapintĕran kaŋ sajatiné isiḥ ṅuciwani baṅĕt. ṅoṅasaké kapintĕran iku satĕmĕné muŋ kaṅgo nutupi kaboḍowané, jĕr kabèḥ mahu mĕrgå råså samar lan was sumĕlaŋ yèn tå kuṅkulan déniŋ sapapaḍané. tindak maṅkono mahu malaḥ dadi sawijiniŋ goḍå kaŋ muŋ bakal ṅrĕṛĕṇḍĕti lakuniŋ kĕmajuwané ḍéwé iŋ jagadiŋ babrayan.
pituduḥ 216 : såpå woṅé siŋ ora sĕnĕŋ yèn éntuk paṅaḷĕmbånå. naṅiŋ ṭukuliŋ paṅaḷĕmbånå iku ora gampaŋ. kudu disranani kaṇṭi pakarti kaŋ bĕcik lan murakabi maraŋ woŋ akèḥ. yèn muŋ disranani båṇḍå, paṅaḷĕmbanané muŋ kaṇḍĕg iŋ lambé bahé ora tumus iŋ ati. déné yèn disranani paṅgawé kaŋ lalamisan, iŋ pamburiné malaḥ bakal kasiṅkaŋ siṅkaŋ kasiṅkiraké såkå jagadiŋ pasrawuṅan.
pituduḥ 217 : généyå akèḥ woŋ kaŋ ḍĕmĕn ñatur alaniŋ liyan lan ṅaḷĕmbånå awaké ḍéwé? sababé ora liyå margå woŋ woŋ siŋ kåyå ṅono mahu ora ṅrĕti yèn paṅgawé mahu klĕbu pakarti kaŋ ora prayogå, mulå prĕlu diṅrĕtèkaké. awit yèn ora éṅgal éṅgal ñiṅkiri pakarti kaŋ ora bĕcik mahu, wusanané ḍèwèké kaŋ bakal diĕmohi déniŋ pasrawuṅan.
pituduḥ 218 : ṅgayuḥ kaluhuran liré ṅupåyå tataraniŋ urip kaŋ luwiḥ ḍuwur. ḍuwur lahir lan batiné, yå tumrap ḍiri pribadiné ugå sumrambaḥ kaṅgo karaharjaniŋ babrayan. naṅiŋ yèn kaṇḍĕg salaḥ siji, tĕgĕsé goṭaŋ. yèn muŋ nĕṅĕnaké kaluhuraniŋ lahir gĕnaḥ muŋ ṅoyak drajat lan sĕmat, isiḥ miyar miyur gampaŋ kĕnå paṅaribåwå såkå ñjåbå. yèn ṅĕmuṅaké kaluhuraniŋ batin, cĕṭå ora nuhoni jĕjĕriŋ manuṅså, awit ora tumandaŋ iŋ gawé kaṅgo kaprĕluwaniŋ babrayan. atĕgĕs tanpå gunå dipariṅi urip iŋ alam doñå.
pituduḥ 219 : siŋ såpå rumaṅså nduwèni kaluputan, åjå isin ṅowahi kaluputan siŋ wis kaḍuŋ katindakaké mahu. jĕr ṅakoni kaluputan mono wis cĕṭå dudu tindak kaŋ asor, naṅiŋ malaḥ nuduhaké maraŋ pakarti kaŋ utåmå kaŋ ora gampaŋ linakonan déniŋ saḍĕṅaḥ woŋ. iyå woŋ kaŋ wis biså nduwèni watak gĕḷĕm ṅakoni kaluputané maṅkéné iki pantĕs sinĕbut woŋ kaŋ jujur sartå kasinuṅan iŋ budi luhur.
pituduḥ 220 : manuṅså urip iku dibiså ṅuwasani kamardikaniŋ lahir lan batin. kaŋ dikaṛĕpaké kamardikaniŋ lahir iku wujudé biså ñukupi kabutuhaniŋ urip iŋ sabĕn dinané såkå wĕtuniŋ kriṅĕt lan wohiŋ kaṅèlan ḍĕwé ora gumantuŋ iŋ woŋ liyå lan ora dadi saṅganiŋ liyan. dĕné kamardikaniŋ batin iku dicakaké sarånå ñiṅkiri håwå napsu, adoḥ såkå asor lan nisṭaniŋ pambudi, sĕpi iŋ råså mĕlik lan drĕṅki srèi, sartå tuhu maraŋ pahugĕran urip babrayan.
pituduḥ 221 : ora ånå woŋ kaŋ iṅaranan urip, kajabané kaŋ mikir sartå trĕṣṇå maraŋ woŋ kaŋ riṅkiḥ lan naṇḍaŋ påpå cintråkå. biså mèlu ṅrasakaké kasusahané sartå lårå lapané woŋ liyå. kaṇṭi paṅråså kaŋ maṅkono mahu atĕgĕs biså ṅgaḍuḥ kakuwatan kaŋ tanpå watĕs, prĕlu kaṅgo mituluṅi sapåḍå påḍå kaŋ kahanané luwiḥ nrĕñuhaké katimbaŋ ḍiri pribadiné. "pakarti mono darbèk kitå ḍĕwé, naṅiŋ wohé pakarti mahu dadi kaguṅané kaŋ gawé urip ", maṅkono sabdané sawijiné pujåṅgå kalokå.
pituduḥ 222 : woŋ kaŋ bahut mawas ḍiri iku woŋ kaŋ biså mañjiŋ ajur ajèr, ṅrĕti ĕmpan papan laras karo rèḥ swasånå sakupĕṅé tanpå niṅgalaké subåsitå. paribasané woŋ kaŋ bahut ṅadisarirå, åjå muŋ kalimput ĕdiniŋ busånå baé, naṅiŋ bisowå tansaḥ marṣudi maraŋ paḍaṅiŋ sĕmu lan manisiŋ wicårå tanpå ṅlirwakaké maraŋ alus lan luwĕsiŋ solaḥ båwå.
pituduḥ 223 : kacaṇḍakiŋ sawijiniŋ iḍam iḍaman iku ora cukup muŋ dibandaŋ moñcèr lan pĕpakiŋ ilmu lan kawruḥ baé. naṅiŋ ånå syarat siji kaŋ ora kĕnå kalirwakaké, yå iku kapintĕran iŋ bab sasrawuṅan. såpå kaŋ biså tumindak ajur ajèr lan biså nuwuhaké råså ṛĕsèp maraŋ liyan, prasasat wis ĕntuk pawitan kaṅgo nandaṅi sakèhiŋ pagawĕyan åpådéné ṅgayuḥ iḍam iḍamané.
pituduḥ 224 : nindakaké kabĕcikan mono ora mĕsṭi kudu cucul wragad, naṅiŋ biså ditindakaké sarånå pakarti pakarti liyané siŋ sajatiné akèḥ baṅĕt carané. sahugĕr biså gawé sĕnĕṅiŋ liyan, upamané baé måwå ulat sumèḥ taṅkĕp srawuŋ kaŋ sumanak, biså mañjiŋ ajur ajèr iŋ madyaniŋ babrayan, lan biså dadi patulaḍan laku utåmå. kabèḥ mahu klĕbu ĕwoniŋ tindak kabĕcikan kaŋ ajiné ṅlĕluwihi wragad dadånå kaŋ diwènèhaké utåwå dipotaṅaké, åpå manèḥ lamun aṅgoné mènèhi utåwå ṅutaṅi iku sinamudånå kĕbak pamriḥ.
pituduḥ 225 : yèn kowé aṛĕp ṛĕmbugan, pikiṛĕn luwiḥ ḍisik tĕtĕmbuṅan siŋ aṛĕp kok wĕtokaké. åpå wis ṅĕṅgoni tĕluŋ prakårå: bĕnĕr manis, migunani. ĕwå samono siŋ bĕnĕr iku isiḥ prĕlu diṭiṇṭiṅi manèḥ yèn gawé gĕndrané liyan prayogå wuruŋnå. dĕné tĕmbuŋ manis mono ora duwé pamriḥ, pamrihé biså gawé sĕnĕṅé liyan kaŋ tuṇḍoné migunani tumrapé jagadiŋ babrayan.
pituduḥ 226 : sugiḥ omoŋ kaṅgo ṅgayĕṅaké pasamuwan pañcèn apik. naṅiŋ ṅomoŋ muŋ golèk suwuṛé awaké ḍĕwé sok kĕtrucut miyak wawadiné ḍĕwé. pirå baé cacahé woŋ kaŋ kĕplèsèt uripé muŋ margå sukå aṅgoné sugiḥ omoŋ. mulå sabĕcik bĕciké woŋ iku ora kåyå woŋ kaŋ mĕnĕŋ. naṅiŋ mĕnĕṅé woŋ kaŋ darbé bobot kaŋ antĕb siŋ biså dadi pañjujugané pårå pawoṅan kaŋ mbutuhaké ṛĕmbug lan pituduḥ.
pituduḥ 227 : iŋ jagadiŋ sasrawuṅan mono ñirik maraŋ sisipatan kaŋ gumĕḍé lan wawatakan kaŋ tansaḥ ṅĕguṅaké ḍiri. sipat lan wawatakan mahu aḍakané bañjur nuwuhaké råså ora lilå yèn ñipati ånå liyan siŋ luwiḥ katimbaŋ ḍèwèké. mulå sahibå bĕciké samåṅså såpå kaŋ rumaṅså pintĕr ḍĕwé, sugiḥ ḍĕwé, lan kuwåså ḍĕwé iku gĕḷĕmå ṅlaras ḍiri lan ṅlĕṛĕmaké ciptané kaŋ wĕniŋ, yèn sajatiné isiḥ ånå manèḥ kaŋ måhå pintĕr, måhå sugiḥ, lan måhå luhur. klawan maṅkono råså paṅråså dumèḥ lan takabur kaŋ dadi saṇḍuṅan pasrawuṅan biså sumiṅkir.
pituduḥ 228 : luwiḥ bĕcik makarti tanpå sabåwå kaŋ añjog maraŋ karahayoniŋ babrayan, katimbaŋ tumindaké woŋ kaŋ ṛĕkané nindakaké paṅgawé luhur naṅiŋ disambi udur. yĕktiné tåtå tĕntrĕm iku ora bakal biså kagayuḥ yèn tå ora aḍaḍasar karukunan, dĕné karukunan iku muŋ biså kacaṇḍak yèn siji lan sijiné påḍå biså aji iṅajènan lan moŋ kinĕmoŋ.
pituduḥ 229 : yèn kĕpéṅin diajèni liyan, mulå åjå sok ḍĕmĕn martak martakaké, åpå manèḥ ṅanti mamèraké kabisan lan kaluwihanmu. paṅaji ajiniŋ liyan iku sajatiné ora prĕlu mbok buru, bakal tĕkå ḍéwé. nuduhaké kawasisan pañcèn kudu biså miliḥ papan lan ĕmpan. mulå kaŋ prayogå kapårå purihĕn åjå koṅsi woŋ liyå biså ñjajagi. naṅiŋ måṅså kalané ṅaḍĕpi gawé parigawé kĕcoṅgaḥ mrantasi.
pituduḥ 230 : åjå sok ṅluputaké, gĕḍéné ṅuṇḍat uṇḍat woŋ liyå, samåṅså kitå ora katĕkan åpå kaŋ dadi kakaṛĕpan kitå. bĕciké kitå tliti lan kitå golèki sabab sabab iŋ badan kitå ḍéwé, amriḥ kitå biså uwal såkå dayaniŋ paṅirå irå kaŋ ora prayogå. kawruhanå, yèn usadané watak apĕs siŋ ñjalari ṅanti ora katĕkan sĕdyå kitå iku, ora ånå liyå, yå dumunuŋ ånå iŋ awak kitå ḍéwé.
pituduḥ 231: araŋ woŋ siŋ biså mapanaké råså narimå maraŋ åpå bahé kaŋ wis klakon digayuḥ. yèn rumaṅså kuraŋ isiḥ golèk wuwuḥ, yèn wis olèḥ bañjur golèk luwiḥ, yèn wis luwiḥ tumuli mbudidåyå åjå ånå woŋ siŋ biså maḍani. woŋ kaŋ duwé råså maṅkono mahu satĕmĕné mĕmĕlas. uripé tansaḥ ṅåṅså åṅså, ora naté sumèlèḥ atiné. kaṅgo nuruti råså kaŋ kliru kasĕbut sok sok bañjur tumindak ora samĕsṭiné lan nalisir såkå pakarti kaŋ bĕnĕr.
pituduḥ 232 : watak narimå mono yĕkti dadi sihiŋ paṅéran, naṅiŋ yèntå ṅanti kliru iŋ pañuråså biså nuwuhaké kliruniŋ tumindak. narimå, liré ora ṅåṅså åṅså naṅiŋ ora kuraŋ wéwékå lan tansaḥ mbudidåyå amriḥ katĕkaniŋ sĕdyå, dudu atĕgĕs kĕbacut lumuḥ iŋ gawé, suṭik ihtiyar. awit yèn maṅkono ora jĕnĕŋ narimå, nagiŋ kĕsèt. jĕr watakiŋ woŋ kĕsèt iku muŋ gĕḷĕm énaké ĕmoḥ ṛĕkasané, gĕḷĕm ṅĕmplok suṭik tombok, satĕmaḥ dadi woŋ ora wĕruḥ iŋ wiraŋ, siniṅkiraké såkå jagadiŋ babrayan.
pituduḥ 233 : woŋ urip iŋ alam babrayan iku yĕkti aṅèl, kudu biså ṅĕrèḥ pakoné "si aku ", åjå ṅgugu kaṛĕpé ḍéwé lan nuruti håwå napsu. luwiḥ luwiḥ iŋ dinå samĕṅko, alam babrayan doñå tansaḥ kĕbak praḍoṇḍi, siliḥ uṅkiḥ, ṛĕbutan bĕnĕré ḍéwé ḍéwé. mulå siŋ baku, woŋ urip kudu biså miyak aliŋ aliŋ kaŋ nutupi pikiran kaŋ wĕniŋ. liré, sanadyanå sajroniŋ pasulayan, kudu biså ñaṇḍĕt kĕmruṅsuŋ "si aku " istiṅaraḥ sakèhiŋ bédané panĕmu biså disawijèkaké.
pituduḥ 234 : woŋ kaŋ nduwèni watak tansaḥ ñjaluk bĕnĕré ḍéwé iku adaté bañjur kaṭukulan bandånå sĕnĕŋ nĕnacad lan ṅluputaké maraŋ panĕmu sartå tindak tanduké woŋ liyå. méndaḥ bĕciké yèn woŋ siŋ kåyå maṅkono mahu kålå kålå gĕḷĕm ṅgrahitå iŋ ñjĕro batiné : "mbok manåwå aku siŋ kliru, mulå cobå dak tlitiné klawan adil såpå kaŋ sajatiné ñåtå ñåtå bĕnĕr ".
pituduḥ 235 : ṛĕsĕpiŋ omaḥ iku ora dumunuŋ iŋ baraŋ baraŋ méwaḥ kaŋ laraŋ ṛĕgané, naṅiŋ gumantuŋ maraŋ panataniŋ prabot kaŋ prasåjå, sartå pĕmasaṅé ṛĕṛĕṅgan kaŋ adoḥ såkå watak pamèr. samono ugå ṛĕsĕpiŋ salirå iku ora margå såkå pacakan kaŋ èdi pèni, naṅiŋ gumantuŋ iŋ saṇḍaŋ paṅaṅgo kaŋ prasåjå, trapsilå solaḥ båwå, lan paḍaṅiŋ polatan.
pituduḥ 236: yèn kowé kĕpĕnĕr lagi srĕṅĕn lan nĕsu, prayogané woŋ siŋ kok nĕsoni lan kok srĕṅĕni mahu koṅkonĕn éṅgal sumiṅkir. utåwå kowé ḍéwé sumiṅkirå sahuntårå, ajå tĕtĕmonan karo woŋ liyå. sabañjuré mĕnĕṅå lan étuŋ étuṅå kaṇṭi sarèḥ wiwit siji tĕkan sĕpuluḥ. klawan maṅkono atimu bakal biså nimbaŋ nimbaŋ åpå nĕsu lan srĕṅĕnmu maraŋ woŋ mahu bĕnĕr, åpå malaḥ dudu kowé ḍéwé siŋ luput.
pituduḥ 237 : jĕnĕŋ tanpå gunå uripiŋ manuṅså kaŋ ṅanti ora biså ñumurupi maraŋ kaŋ kadadéyan iŋ sakiwå tĕṅĕné. ora biså asuŋ lilimbaṅan lan pamrayogå sakaḍaré kaṅgo karahayoniŋ babrayan. rupak pandĕḷĕṅé ora ånå liyå kaŋ disumurupi kajåbå uripé ḍéwé. mati paṅrasané, jalaran ora kulinå kaṅgo ṅrasak ṅrasakaké kaŋ katon iŋ sabĕn dinané, wusanå dadi cĕṭèk budiné, jalaran såkå kaḷĕpyan maraŋ tĕpå palupi kaŋ mahédahi iŋ uripé.
pituduḥ 238 : åjå sok ñĕñamaḥ luputiŋ liyan, luwiḥ bĕcik tuduhnå kaluputané kaŋ malaḥ biså ṅrumakĕtaké råså pasaduluran. éwåsamono åjå ṅanti kowé kĕsusu mbĕcikaké kalakuwané liyan, yèn awakmu ḍéwé rumåså duruŋ biså ṅĕṅgoni råså sabar lan tĕpå salirå. såpå kaŋ wis ṅrĕti lan ṅrumasani maraŋ sakèhiŋ dosané, iku sawijiniŋ woŋ kaŋ wis ṅrĕti maraŋ jĕjĕriŋ kamanuṅsané, manuṅså kaŋ utåmå.
pituduḥ 239 : ajiniŋ manuṅså iku kapurbå iŋ pakartiné ḍéwé, ora kagåwå såkå katurunan, kapintĕran, lan kasugihané. naṅiŋ gumantuŋ såkå ĕṅgoné nañjakaké kapintĕran lan kasugihané, sartå matrapaké wawatakané kaṅgo kaprĕluwan babrayan. kabèḥ mahu yèn muŋ katañjakaké kaṅgo kaprĕluwané ḍéwé, tanpå pahédaḥ. naṅiŋ yèn pakarti mahu kadayan déniŋ råså pépéṅinan golèk suwur, golèk paṅkat lan doñå brånå, malaḥ biså dadi mamalaniŋ babrayan, jalaran ñinamudanå sarånå ñlamur migunakaké jĕnĕṅé woŋ akèḥ.
pituduḥ 240 : ora ånå budi kaŋ luwiḥ luhur saliyané nduwèni råså asiḥ maraŋ nuså lan baṅsané. kadunuṅan råså rumaṅså nduwèni sasaṅgĕman lan kuwajiban mranåtå tĕntrĕmiŋ pråjå kaṇṭi pawitan kapintĕran kaŋ dilaṇḍĕsi kawicakṣananiŋ pambudi. tåṇḍå yĕktiné yèn asiḥ, yå iku tansaḥ samaptå tumandaŋ sawayaḥ wayaḥ yèn ånå parigawé kaŋ wigati kaṅgo wargå sapåḍå påḍå, muṅgahé tansaḥ samaptå laladi kaṅgo kaslamĕtaniŋ babrayan lan karaharjaniŋ nagårå.
pituduḥ 241 : woŋ kaŋ kĕṛĕp tansaḥ dipituturi woŋ liyå iku adaté biså dadi woŋ ḍĕmĕn ṅati ati, naṅiŋ manåwå kĕpĕṅkok iŋ prĕlu sok ora biså tumindak lan ṅrampuṅi ḍéwé. kĕpĕkṣå isiḥ kudu nolèḥ woŋ liyå siŋ diwawas biså awèḥ pituduḥ. mulå kuwi prayogå ṅawulåhå maraŋ ati lan kakuwatanmu ḍéwé, jalaran woŋ liyå iku sajatiné yèn ånå apå apané muŋ sadrĕmå ñawaŋ, ora mèlu ṅrasakaké.
pituduḥ 242 : woŋ kaŋ rumåså ḍiriné linuwiḥ, iŋ sawijiniŋ wĕktu mĕsṭi bakal kasuruŋ atiné aṛĕp mamèraké kaluwihané, liré amriḥ dimaṅrĕtènånå déniŋ woŋ akèḥ yèn ḍèwèké mono woŋ kaŋ pinuñjul lan supåyå diajènånå. sumurupå, sakabèhiŋ kaluwihan mahu yèn ora dicakaké måwå lalabuhan kaŋ murakabi maraŋ babrayan, tanpå gunå kapårå malaḥ ora kajèn lan gawé pitunå. mulå kaŋ prayogå biså tulus dadi woŋ kaŋ linuwiḥ manåwå gĕbyariŋ kaluwihan iku muŋ dikatonaké maraŋ batiné ḍéwé, iku wis cukup.
pituduḥ 243 : dadånå utåwå siḍĕkaḥ maraŋ woŋ kaŋ lagi ñaṇḍaŋ påpå cintråkå iku sawijiniŋ paṅwé bĕcik kaŋ patut tinulåḍå, sahugĕr pawèwèḥ mahu ora kinaṇṭènan paṅgrundĕl kaŋ nĕlakaké ora éklasiŋ atiné. tĕtĕmbuṅan kaŋ ḷĕmbaḥ iŋ manaḥ lan mĕrak ati iku luwiḥ gĕḍé ajiné katimbaŋ dadånå kaŋ ora éklas. suprandéné nuluŋ lan mènèhi papaḍaŋ maraŋ jiwané woŋ kaṅkaciṅkraṅan iku kaŋ sajatiné luwiḥ prĕlu lan wigati, katimbaŋ muŋ tĕtuluŋ maraŋ awaké kaŋ awujud kĕlahiran bahé.
pituduḥ 244 : ulat sumèḥ, tindak tanduk sarèḥ kinaṇṭènan tĕmbuŋ aris iku biså ṅruntuhaké ati sartå ṅĕdohaké paṅgoḍaniŋ sétan. kosokbaliné watak wicårå kaŋ kĕras, kajåbå kadugå gawé taṅiniŋ kanĕpson, ugå gampaŋ nuwuhaké salaḥ panåmpå. sabaraŋ prakårå kaŋ sajatiné biså putus sarånå aris lan sarèḥ, kĕpĕkṣå dadi adu wuḷĕdiŋ kulit lan atosiŋ baluŋ, kari si sétan ṅguyu ṅakak buṅaḥ buṅaḥ.
pituduḥ 245 : woŋ kaŋ kulinå urip mubrå mubru iku samaṅsané ṅalami saṇḍuṅan urip saṭiṭik bahé adaté gampaŋ kĕṭukulan gagasan lan gawé kaŋ cĕṅkaḥ karo bĕbĕnĕr, luwiḥ bĕgjå woŋ kaŋ uripé pokal samadyå naṅiŋ ṛĕsik atiné. déné bĕgjå bĕgjané woŋ iku ora kåyå woŋ siŋ tansaḥ urip iŋ kahanan kaŋ kĕbak goḍå ṛĕñcånå, prasasat tåpå ånå satĕṅahiŋ cobå, naṅiŋ tansaḥ tawĕkal lan kandĕl kĕimanané maraŋ adiliŋ paṅéran kaŋ måhå kuwåså.
pituduḥ 246 : sipaté woŋ urip iku mĕsṭi kĕsinuṅan kakuwatan. kaŋ ṅrĕti biså ṅĕcakaké déné kaŋ ora biså ṅrĕti kuraŋ diglaḍi, tĕmahan ora tumañjå. éwåsamono ṅĕmpakaké kakuwatan mulå ora gampaŋ. buktiné ora saṭiṭik kakuwatan kaŋ ĕmpané ora mapan. kawruhanå, yèn rusaké babrayan iŋ antarané margå såkå pakartiné pårå pårå kaŋ ṅrĕti maraŋ dayaniŋ kakuwatané naṅiŋ ora kaṅgo ṅgayuḥ gagayuhan kaŋ mulyå, muŋ kaṅgo nuruti dĕṛĕṅiŋ ati aṅkårå.
pituduḥ 247 : katrĕṣṇan kaŋ tanpå paṅrĕkṣå iku dudu sajatiniŋ katrĕṣṇan. kĕnå diarani sajatiniŋ katrĕṣṇan kaŋ muŋ kadĕṛĕŋ lan kĕnå iŋ paṅaribawaniŋ håwå napsu. dadi yèn ånå unèn unèn " trĕṣṇå iku wutå " yå iku siŋ kaprabawan håwå napsu. siŋ prayogå iku mĕsṭiné kudu ṅugĕmi unèn unèn "trĕṣṇå iku rumĕkṣå " biså salaras tumindaké. rasaniŋ katrĕṣṇan kaŋ cĕḍak ḍéwé tumrap saḍĕṅaḥ manuṅså iku dumunuŋ iŋ awaké ḍéwé. mulå såpå kaŋ trĕṣṇå maraŋ sapåḍå påḍå iku aran trĕṣṇå maraŋ awaké ḍéwé, tuṇḍoné såpå kaŋ tansaḥ ṅrĕkṣå maraŋ karahayoniŋ liyan, ora bédå karo paṅrĕkṣå maraŋ kaslamĕtané ḍéwé.
pituduḥ 248 : srawuŋ iŋ madyaniŋ babrayan iku kajåbå kudu wasis miliḥ papan lan ĕmpan, ugå kudu biså aṅon måṅså lan mulat iŋ sĕmu. åjå ṅgagampaŋ ṅrojoṅi ṛĕmbug kaŋ kowé ḍéwé duruŋ ṅrĕti prakarané. ṛĕmbug saṭiṭik naṅiŋ mranani iku nuduhaké bobotiŋ pribadi. ṛĕmbug akèḥ naṅiŋ ampaŋ malaḥ gawé såṅgå ruṅginé siŋ påḍå ṅrugokaké kapårå ñjuwarèhi.
pituduḥ 249 : woŋ kaŋ wis tĕkan pĕsṭiné utåwå wis katimbalan bali mĕñaŋ jaman kalaṅgĕṅan iku sajatiné lagi kĕnå diwènèhi biji tumrap ajiné kamanuṅsané lan pakartiné nalikå urip. déné woŋ kaŋ isiḥ påḍå urip iku prĕlu disĕmak bahé ḍisik, duruŋ kĕnå dipatrapi biji, jĕr kahanané isiḥ biså owaḥ giṅsir. sarèhné manuṅså iki sawijiniŋ titaḥ kaŋ luhur ḍéwé, mulå wis samĕsṭiné yèn kitå åjå ṅanti kayadéné sato kaŋ patiné muŋ niṅgal tĕṅĕr lulaŋ lan baluŋ bahé. naṅiŋ bisowå kitå nañjakaké urip kitå maraŋ pakarti pakarti utåmå, sumrambahé maraŋ karahayoniŋ urip babrayan.
pituduḥ 250 : mustikané woŋ tuwå maraŋ anak muŋ ånå iŋ laku kaŋ gumati, gunĕm kaŋ ruruḥ, lan ujar kaŋ manis. gumatiné dumunuŋ iŋ tĕpå tulaḍaniŋ tiṅkaḥ laku. gunĕm lan ujar kawĕṅku ånå iŋ ucap kaŋ istiṅaraḥ numusi kajiwan, lan luhuriŋ budi pakarti. mulå yèn ånå åpå åpå, åjå sĕlak maraŋ sĕbutiŋ paribasan : "ora ånå kacaŋ niṅgal lañjaran ".
pituduḥ 251 : naṅgapi kahanan urip iŋ satĕṅahiŋ babrayan iku gampaŋ aṅèl. aran aṅèl kapårå malaḥ biså gawé kĕtliwĕṅiŋ pikir samåṅså aṅgon kitå mawas kĕḍisikan kagubĕl iŋ håwå. aran gampaŋ yèn kitå biså mikir klawan wĕniŋ lan mĕnĕb. iyå pamikir kaŋ mĕnĕb iku kaŋ aran akal budi sajati. kaŋ biså mbabaraké wohiŋ wawasan kaŋ mulus ṛĕsik, ora kacampuran blĕntoṅé "si aku ". åpå manèḥ yèn tå kitå biså tĕtĕp ṅuwasani wĕniṅiŋ pikir, nadyan kahanané urip iŋ satĕṅahiŋ babrayan kisruhå dikåyåṅåpå, istiṅaraḥ ora aṅèl aṅgon kitå naṅgapi.
pituduḥ 252 : srĕṅĕn maraŋ woŋ mono åjå ṅanti kĕnĕmĕnĕn lan kĕliwat liwat muŋ margå wis ṅrĕti yèn woŋ mahu ora bakal wani ṅlawan utåwå wis ora biså ṅlawan, siŋ èstiné muŋ aṛĕp ṅĕdir ĕdiraké drajad paṅkat utåwå kadibyané bahé. pakarti kayå ṅono mahu kajåbå klĕbu ambĕg siyå, ugå woŋ siŋ disrĕṅĕni duruŋ karuwan bakal dadi bĕcik, kapårå biså nuwuhaké råså sĕṅit. kaŋ prayogå iku srĕṅĕn samadyå kaŋ mĕṅku pitutur muriḥ bĕciké.
pituduḥ 253 : woŋ pintĕr kaŋ ora kinaṇṭènan iŋ kahutaman iku ora bédå karo woŋ wutå kaŋ ṅgåwå obor iŋ wayaḥ bĕṅi. maḍaṅi woŋ liyå naṅiŋ ḍèwèké ḍéwé lakuné kĕsasar sasar. kapintĕran maṅkéné iki yèn tå dicakaké iŋ madyaniŋ babrayan bakal nuwuhaké kapitunan, pikolèhé malaḥ muŋ wujud kasaṅsaran lan karusakan.
