41. suliṅiŋ woŋ aṅon
ana ratu kaguṅan abdi wadana gĕḍoŋ, kaŋmahuné tilasiŋ woŋ aṅon. iku kadakwa añoloŋ kaguṅaniŋ saŋ ratu, arupa uwaŋ lan baraŋ adi adi, diumpĕtaké ana iŋ kamar ṅaṅgo lawaŋ wĕsi.
saŋ prabu tumuli tĕḍak mĕñaŋ omahé wadana gĕḍoŋ mahu, añjujug iŋ kamar kaŋ lawaṅé wĕsi, diḍawuhi ṅaṅakaké. baṛĕŋ wis mĕṅa, saŋ prabu lumĕbĕt, anaṅiŋ baṅĕt éramiŋ galiḥ, déné ora aniṅali apa apa sajroniŋ kamar iku, muŋ méja siji lan kurṣi siji, apadéné suliŋ siji, sarta tĕkĕn siji paḍa tumumpaŋ iŋ méja, karodéné yèn woŋ ṅuṅak saka iŋ jaṇḍélaniŋ kamar, andĕḷĕŋ papan paṅonan lan alas pagunuṅan.
wadana gĕḍoŋ mahu muñjuk iŋ saŋ prabu, gusti, kalanipun kawula takṣiḥ anèm, padamĕlan kawula aṅèn ménda, wontĕn kawula iŋ kaḍaton daḷĕm, amargi sakiŋ karṣa daḷĕm. sanadyan kawula sampun pañjĕnĕṅan daḷĕm sĕṅkakakĕn iŋ aluhur, iŋ sabĕn sabĕn dintĕn kawula iṅgiḥ iŋ kamar punika, daṅunipun sajam, damĕl kawula aṅèṅĕt èṅĕt kalayan suka biṅahiŋ manaḥ ḍatĕŋ padamĕlan kawula rumiyin, kawula sambi añuliŋ, gĕṇḍiṅipun iṅkaŋ sabĕn kawula uṅĕlakĕn rumiyin, yèn kawula aṅèn ménda, minaṅka aṅluhurakĕn gusti allaḥ. iŋ sapunika pañuwun kawula iŋ pañjĕnĕṅan daḷĕm, mugi mugi paṛĕṅa iŋ karṣa daḷĕm, aṅantukakĕn kawula ḍumatĕŋ ḍusun paṅgénanipun luluhur kawula, amargi kawula rumahos sakéca wontĕn iŋ ṅrika, akalihan wontĕn iŋ kaḍaton daḷĕm.
saŋ prabu duka baṅĕt maraŋ woŋ kaŋ paḍa aṅala ala maraŋ wadana gĕḍoŋ mahu, bañjur aṅraṅkul maraŋ wadana gĕḍoŋ sarta diḍawuhi aṅlastarèkaké iŋ paṅabdiné maraŋ saŋ prabu.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : dudu ĕmas lan kamulyan, anaṅiŋ ati ṛĕsik kaŋ diaji aji déniŋ woŋ bĕcik.
42. kasaṅiŋ woŋ priman
ana kéré loro aran pak niṣṭa lan pak dama. pak niṣṭa aṅgawa kasaŋ siji disampiraké iŋ puṇḍaké, dadi kaŋ sasisiḥ gumantuŋ ana iŋ ḍaḍa, kaŋ sasisiḥ ana iŋ gigir, ora suwé lumaku. anuli pak dama tĕka, dadi paḍa babaṛĕṅan. pak niṣṭa mahu turut dalan añatur cacadiŋ uwoŋ, anaṅiŋ cacadé ḍéwé ora digĕpok pisan pisan. wĕkasan pak dama añahuri, èmpĕré, cacadiŋ liyan iku kodokokaké sajroniŋ kasaŋmu kaŋ gumantuŋ ana iŋ ḍaḍa, supaya tansaḥ katona, sarta kĕnaa kocatur, anaṅiŋ cacadmu ḍéwé koprĕnahaké iŋ kasaŋ kaŋ gumantuŋ ana iŋ gigir, supaya aja katon iŋ mata. kaŋ iku aku duwé pamrayoga, olèḥmu ñampiraké kasaŋ iku walikĕn, kaŋ ana gigir prĕnaḥna iŋ ḍaḍa, iṅatasé maraŋ awakmu pakolèhé luwiḥ bĕcik.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : woŋ kaŋ marèni cacadé ḍéwé, iku aran pintĕr lan bĕgja, déné woŋ kaŋ ora ṅlumuhi cacadiŋ liyan, iku aran gĕmbluŋ.
43. sapu sada
ana woŋ duwé anak lanaŋ pipitu, iku kĕṛĕp paḍa sulaya, sakiŋ kĕṛĕpiŋ padu, koṅsi aṅowakaké pagawéyané, malaḥ malaḥ andadèkaké paṅarahiŋ woŋ ala iŋ sawatara, paḍa sumĕja aṅĕbĕki warisé, yèn bapakné tumĕka iŋ pati.
anuju sawiji dina bapakné aṅundaŋ anaké pitu mahu, sarta diuluṅi sapu sada niji, calaṭuné, sapa kaŋ bisa nikĕl sapu sada iku, dakwènèhi satus rupiyaḥ. anak lanaŋ pitu bañjur paḍa tumandaŋ, aṅĕtog karosané, sumĕja anikĕl sapu sada mahu, anaṅiŋ ora kĕlar, calaṭuné, aṅlĕṅkara yèn ana kaŋ bisa nikĕl sapu sada iki.
bapakné sumahur, kowé paḍa ṅarani aṅlĕṅkara, aku ṅarani gampaŋ baṅĕt. sawisé calaṭu maṅkono, ĕsuhiŋ sapu diuḍari, sadané dicoklèki. anak anaké paḍa calaṭu, manawi makatĕn, iṅgiḥ gampil panikĕlipun. laréya alit kémawon iṅgiḥ sagĕd.
waṅsulané bapakné, sapu sada iki upamané kowé sasĕdulurmu, iŋ salawasé kowé atut arukun amaṣṭi slamĕt, ora kĕna diwasésa iŋ woŋ liya, déné yèn kowé paḍa ĕcraḥ, papaḍané kaya sapu ilaŋ ĕsuhé, gampaŋ cinoklèkan, kaya kaŋ wus kodĕḷĕŋ iki.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : sanak sadulur kaŋ ora rukun, éṅgal nĕmu karusakan. iŋ ṅĕndi ĕndia dumunuṅiŋ rukun agawé raharjaniŋ woŋ lan nagara.
44. paṅilon
ana sadulur loro lanaŋ wadon, aran si kĕnaŋ lan si jami, karoné iŋ sawiji dina paḍa ṅilo iŋ paṅiloniŋ ĕmbokné. si kĕnaŋ aṅluwihi bagus sarta buṅaḥ andĕḷĕŋ rupané, anaṅiŋ si jami sarèhniŋ rada burik, naṅis andĕḷĕŋ rupané ana iŋ paṅilon.
ĕmbokné wĕruḥ, acalaṭu maraŋ si kĕnaŋ, kĕnaŋ, aja kowé ṅaguṅaké maraŋ kabagusan kaŋ ora awèt salawasé lan ṛĕkṣanĕn kabagusan iku aja koṅsi rusak saduruṅé tumĕka iŋ maṅsa, kaŋ jalaran saka iŋ pakaṛĕpan ala, déné kowé jami, puwuṅĕn alané rupamu, awit ana kaŋ ṅuṅkuli bagus utawa ayuniŋ rupa, sarèhné kowé ora kadunuṅan iŋ ayu, aṅaraha duwé kaluwihaniŋ ati, minaṅka liliruné.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : awak bagusa utawa ayua kaya apa iŋ wĕkasan dadi ḷĕbu, anaṅiŋ kahutamaniŋ ati isiḥ gumĕbyar ana iŋ swarga.
45. gambar
iŋ jaman kuna ana sudagar sugiḥ mati, akèḥ baraŋ titiṅgalané. woŋ sajroniŋ kuṭa iya paḍa sumurup, yèn kyayi sudagar duwé anak lanaŋ muŋ siji lagi luluṅan adoḥ, anaṅiŋ ora ana siŋ sumurup iŋ rupané.
ora antara lawas ana jajaka katĕlu séba iŋ ṅarṣaniŋ paréntaḥ, paḍa ṅaku anaké kyayi sudagar, wajib anduwèni baraŋ titiṅgalané. paréntaḥ tumuli ḍawuḥ añjupuk gambaré kyayi sudagar, kaŋ ñamlĕŋ lan rupané, anuli ṅandika maraŋ jajaka tĕlu mahu, ḍaḍaniŋ gambar iki dakdokoki tĕtĕṅĕr, sapa kaŋ bisa manah ṅĕnani tĕtĕṅĕr iku, maṣṭi anduwèni baraŋ titiṅgalané kyayi sudagar.
jajaka kaŋ siji bañjur ñaṇḍak panaḥ lan gaṇḍéwa, sarta aṅiñcĕŋ, baṛĕŋ diĕculaké, panahé aṅĕnani ḍaḍaniŋ gambar cĕḍak lan tĕtĕṅĕr. pamanahé jajaka sijiné aṅĕnani luwiḥ cĕḍak. anaṅiŋ jajaka katĕluné baṛĕŋ aṅiñcĕŋ lan panahé, taṅané gumĕtĕr, ulaté biyas, anuli naṅis, panaḥ lan gaṇḍéwané bañjur disèlèhaké, calaṭuné, aku ora tahan manaḥ gambar iku, sanadyan ilaṅa warisanaku kabèḥ iya daktĕmaḥ.
paréntaḥ aṅandika maraŋ jajaka kaŋ ora tahan manaḥ mahu, hèḥ jaka kaŋ ambĕg utama, ñata kowé anak lan ahli warisé kyayi sudagar, kaŋ loro iku dudu, awit anak tĕmĕn ora tahan amanaḥ ḍaḍaniŋ bapakné, sanadyan muŋ ḍinapur iŋ gambar iya ora tahan.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : siŋ sapa kadunuṅan iŋ kahutaman sarta trĕṣṇa maraŋ woŋ tuwa tuwané amaṣṭi tampa gañjaran.
46. taḷĕkĕm ĕmas
jajaka miṣkin kaŋ aran si rakidin, anuju sawijiniŋ dina kawĕṅèn ṅinĕp ana iŋ paṅgiliṅan. baṛĕŋ tĕṅaḥ wĕṅi taṅi, andĕḷĕŋ taḷĕkĕm ĕmas siji gumlèṭèk cĕḍak lan paṅgonané turu, bañjur duwé kaṛĕp aṅĕpèk, sumĕja digawa luṅa iŋ sawĕṅi iku uga. iŋ nalika samana osikiŋ ati maṅkéné, kowé aja ñĕñoloŋ. anaṅiŋ sanadyan duwé osik maṅkono, kapéṅiné maraŋ taḷĕkĕm mahu saṅsaya baṅĕt. anuli éṅgal mĕtu saka iŋ paṅgiliṅan bañjur luṅa, sumĕja añiṅkiri bañcana kaŋ anĕkani.
baṛĕŋ lakuné antara wis rada adoḥ, kaduwuŋ sajroniŋ ati, déné ora sida aṅĕpèk taḷĕkĕm mahu, samana aṛĕp ambalèni, anaṅiŋ osikiŋ ati kaya kaŋ uwis mahu, dadi ora sida ambalèni, tumuli anutugaké lakuné.
ṛĕmbulan anuli surup, wasana pĕtĕŋ, si rakidin kasasar iŋ ĕmbĕl. wĕkasaniŋ laku tumĕka iŋ gugumuk, sakiŋ baṅĕt iŋ sayahé bañjur turu ana iŋ kono. ṅaṛĕpaké tatas rahina taṅi déniŋ swara kaŋ ambrĕbĕgi, baṛĕŋ tumĕṅa, baṅĕt kagèté andĕḷĕŋ déné paṅgonané turu ana saṅisoriŋ pagantuṅan, sarta ana woŋ siji kaŋ gumantuŋ, rinubuŋ iŋ manuk gagak. iŋ nalika samana paṅrasané si rakidin kaya ana swara amituturi maṅkéné, dĕḷĕṅĕn woŋ kaŋ gumantuŋ iku, sahupama kowé mahu bĕṅi sida añĕñoloŋ, kadadéyané awakmu iya kaya maṅkono. si rakidin bañjur andoṅa iŋ gusti allaḥ, tĕmbuṅé maṅkéné.
é gusti allaḥ, uwitiŋ kasahénan, akaṭaḥ saha warṇi warṇi wuwulaŋ sampéyan ḍumatĕŋ manusa, mila iŋ salamènipun gĕsaŋ, kawula baḍé aṅluhurakĕn iŋ sampéyan, kaŋ amargi sakiŋ wuwulaŋ wahu.
47. kaṇṭoŋ waḍaḥ ḍuwit
ana anaké woŋ gawé aṛĕŋ, aran si sariman, luṅguḥ ana iŋ alas saṅisoriŋ kĕkayon karo baṅĕt anaṅis sarta asambat sambat. iŋ alas kono panuju ana woŋ gĕḍé ambuburu, paṅaṅgoné sarwa ijo, sarta aṅaṅgo bintaŋ, liwat iŋ paṅgonané luṅguḥ si sariman, bañjur atakon. ya géné kowé naṅis. sahuré si sariman. ĕmbok kula iṅkaŋ wahu sakit saṅĕt.saṛĕŋ sampun mantun kula dipun kèṅkèn ḍatĕŋ pun bapak, lumampaḥ ḍatĕŋ kiṭa, ambĕkta yatra waḍahipun kaṇṭoŋ, pañcèn baḍé bayaran ḍatĕŋ ḍukun iṅkaŋ añjampèni pun biyuŋ. wasana yatra sakaṇṭoṅipun wahu ical wontĕn iŋ margi. punika sababiŋ panaṅis kula.
woŋ gĕḍé mahu bañjur abibisik maraŋ grĕmané, kaŋ aṅiriŋ nuli amĕtokaké rajut sutra abaŋ saka iŋ kaṇṭoṅané, katon yèn iŋ jĕroné isi uwaŋ mas añar añar, dituduhaké maraŋ si sariman, sarta atakon. apa iki kaṇṭoŋmu. sahuré si sariman. o, dédé, kaṇṭoŋ kula warṇinipun awon, sarta iŋ ḷĕbĕt botĕn isi uwaŋ ĕmas makatĕn.
woŋ gĕḍé mahu anuli anuduhaké kaṇṭoŋ séjé rupané ala, atakon maraŋ si sariman. iki layaké kaṇṭoŋmu, sahuré si sariman. iṅgiḥ èstu punika gaḍahan kula. woŋ gĕḍé iku kaŋ anĕmu kaṇṭoṅé si sariman, bañjur diwènèhaké maraŋ kaŋ duwé, calaṭuné, sarèhné atimu tĕmĕn, rajut sahisiné uwaŋ mas iki dakwènèhaké iŋ kowé.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : woŋ kaŋ asiḥ maraŋ sapapaḍané tumitaḥ, ora sĕpi atutuluŋ iŋ kasusahan. déné woŋ kaŋ atiné buras, araŋ araŋ kaciṅkraṅan iŋ paṅan.
iki tutugé doṅèŋ iŋ ḍuwur mahu lalakoné si sariman mahu karuṅu déniŋ jajaka liyané, kaŋ omaḥ iŋ désa cĕḍakiŋ alas kono, aran si gobèr. baṛĕŋ woŋ gĕḍé mahu amburu manaḥ mĕñaŋ alas, si gobèr mapan ana saṅisoriŋ uwit jati, sarta naṅis ajĕliḥ jĕliḥ, sasambaté, o, kaṇtoŋku, o, kaṇtoŋku, kaṇtoŋku isi ḍuwit ilaŋ.
woŋ gĕḍé mahu aṅruṅu pañjĕlihé bañjur amarani, anuduhaké kaṇṭoŋ siji kĕbak isi uwaŋ, sarta atakon, apa iki kaṇṭoŋmu kaŋ ilaŋ. sahuré si gobèr karo kraṅgéhan, iṅgiḥ punika gaḍahan kula iṅkaŋ ical.
grĕma kaŋ ṅadĕg cĕḍak lan woŋ gĕḍé mahu, acalaṭu sĕru maraŋ si gobèr, hèḥ gĕṇṭo ora wĕruḥ iŋ isin, wani tĕmĕn goroḥ iŋ ratumu, mĕṅko dakajar. sawisé calaṭu maṅkono, si gobèr bañjur dicamĕṭèni, kaya kaŋ wus dadi bĕnĕré ukumé woŋ goroḥ nĕdya aṅapus apusi.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : woŋ doracara utawa cidra salawasé ora tampa gañjaran, malaḥ diukum.
48. réyal
ana woŋ désa aran patrayuda, duwé batur lanaŋ aran si darpa, baṅĕt braṅasané sarta yèn panuju napṣu, kawĕtu basané sawiyaḥ wiyaḥ kaŋ ora patut. si patrayuda kĕṛĕp amituturi, dipuriḥ trĕṣṇa iŋ gusti allaḥ, añaṇḍĕta napṣuné. waṅsulané si darpa, punika kula botĕn sagĕd aṅlampahi, awit botĕn aṅĕmuṅakĕn tiyaŋ kémawon, dalasan kéwan adamĕl muriŋ muriŋ ḍatĕŋ kula.
anuju iŋ sawiji dina wayaḥ ésuk si patrayuda calaṭu maraŋ darpa, darpa, kowé mĕṅko soré dakgañjar saréyal, yèn iŋ sadina iki koṅsi muput kowé bisa sarèḥ, ora soṅol ṅĕmpakaké basa sawiyaḥ wiyaḥ. si darpa añaguhi kalawan buṅahiŋ ati.
kañca kañcané si darpa paḍa sakuṭu, sumĕja amagawé, supaya si darpa aja ṅanti tampa gañjaran saréyal. bañjur paḍa agawé pratiṅkaḥ kaŋ kĕna andadèkaké napṣuné si darpa, anaṅiŋ si darpa paṅgaḥ iŋ sabaré, ora koṅsi kawĕtu tĕmbuṅé kaŋ soṅol.
baṛĕŋ wis soré, si patrayuda aṅuluṅaké ḍuwit saréyal kaŋ wis dadi kasaguhané, calaṭuné darpa, kowé iku ora isin, déné sakiŋ aṛĕpmu maraŋ ḍuwit saréyal, bisa amĕṅgak napṣumu, maṅka iŋ atasé maraŋ gusti allaḥ kowé ora gĕḷĕm ñaṇḍĕt napṣumu. tĕmbuŋ mĕṅkono iku diaṅgit sajroniŋ ati maraŋ si darpa, braṅasané ilaŋ, wĕkasan budiné luwiḥ sarèḥ.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : yèn woŋ trĕṣṇa maraŋ gusti allaḥ, sarta katrĕṣṇané iku tansaḥ diaṅgĕp wajib kaŋ gĕḍé ḍéwé, amaṣṭi ṅèṇṭèṅaké samubaraŋ kaŋ rakasa linakonan.
49. taḷĕkĕm kaŋ aṅéram érami
ana woŋ wadon siji, kĕṛĕp kahilaṅan sajroniŋ omaḥ, dadi baraŋ duwèké sabĕn sabĕn tahun saṅsaya suda. woŋ wadon mahu tumuli mĕñaŋ alas, añjujug paṅgonané woŋ tapa, kaŋ wayahé wus tuwa, sarta amratélakaké kasusahané, calaṭuné, kula punika kĕṛĕp kahical icalan baraŋ darbé kula, sarta saḷĕbĕtiŋ griya kula botĕn tata, punapa sampéyan botĕn sagĕd amariṅi isarat, tutulakiŋ lampaḥ botĕn prayogi punika, supados saḷĕbĕtiŋ griya kula lastantuna wilujĕŋ.
sahuré kyayi ajar, woŋ wadon mahu dipuriḥ sarèḥ saḍéla, ora antara suwé aṅuluṅaké taḷĕkĕm siji ṅaṅgo diĕcap, calaṭuné, dawĕg kula awèhi sarat tutulakiŋ ala, rupa taḷĕkĕm niki, niku sabĕn dina dika gawaa mubĕŋ piŋ tĕlu sajroniŋ omaḥ dika, kaya ta tĕŋ pawon, tĕŋ kĕbon, tĕŋ gĕḍogan, tĕŋ buritan, tuwin tĕŋ paṅgonan liyané sajroniŋ omaḥ dika kabèḥ, lawasé satahun. amaṣṭi bĕcik dadiné. naṅiŋ yèn ĕmpun olèḥ satahun, taḷĕkĕm niku dika balèkaké tĕŋ kula maliḥ.
taḷĕkĕm ditampani, sarta digawa muliḥ. sakiŋ baṅĕt pracayané, sapituturiŋ ajar dilakoni, taḷĕkĕm ora towoŋ towoŋ digawa mubĕŋ sajroniŋ omahé. baṛĕŋ lumĕbu iŋ pawon, wĕruḥ yèn baturé aṛĕp ñoloŋ sĕga. tĕkan iŋ kĕbon wĕruḥ baturé ṅĕḍunaké gĕḍaŋ satuṇḍun. ana iŋ gĕḍogan wĕruḥ yèn jarané ora kopèn, ora dikĕrok, ora diguyaŋ, lan kuraŋ pakané, dadi sabĕn sabĕn dina ṅawruhi laku lakuné sajroniŋ omaḥ, kaŋ andadèkaké pitunané. anaṅiŋ laku maṅkono iku mari ḍéwé, amarga déniŋ diparikṣani iŋ sabĕn sabĕn dina.
baṛĕŋ wis olèḥ satahun, woŋ wadon mahu buṅaḥ buṅahiŋ ati lumaku mĕñaŋ paṅgonané kyayi ajar, sarta aṅgawa taḷĕkĕm. calaṭuné, iŋ sapunika saḷĕbĕtiŋ griya kula sampun tata, anaṅiŋ pañuwun kula iŋ sampéyan, paṛĕṅa taḷĕkĕm punika kula gaḍaḥ satahun ĕṅkas, awit isi isarat adi.
kyayi ajar gumuyu, sahuré, kula botĕn awèḥ taḷĕkĕm dika gaḍuḥ maliḥ, isiné mawon kula sukakaké tĕŋ dika. sawisé calaṭu mĕṅkono, taḷĕkĕm bañjur dibukak, isiné ora ana manèḥ muŋ kĕrtas saḷĕmbar ana tulisané, uniné maṅkéné.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : yèn kowé amuriḥ bĕcik lan tatané sajroniŋ omaḥmu, sabaraŋ laku sajroniŋ omaḥ iku kawruhana ḍéwé.
50. paṅéran kaŋ andodoṅa
ana paṅéran siji kèṅsĕr iŋ papraṅan, kaḍèrèkaké iŋ abdi lawas siji, kaŋ mantĕp iŋ bĕndarané. karoné paḍa ñamur paṅaṅgo, amuriḥ aja koṅsi katitik iŋ muṅsuhé.
wayaḥ soré saŋ paṅéran rawuḥ iŋ désa pagunuṅan, ñipĕŋ ana iŋ omahé woŋ désa. anaṅiŋ saŋ paṅéran ora sagĕd saré, amarga sumĕlaŋ yèn tinukup iŋ muṅsuhé, karodéné manèḥ saṅuné ḍuwit mèḥ ĕntèk, awit déniŋ sakiŋ kasasané lumajĕŋ, ora koṅsi sagĕd saṅu akèḥ. iŋ wayaḥ wus bĕṅi saŋ paṅéran jumĕnĕŋ, andodoṅa iŋ gusti allaḥ sajroniŋ galiḥ. anaṅiŋ sakiŋ baṅĕt sumpĕgiŋ galiḥ, saŋ paṅéran aṅĕsaḥ sarta kawiyos pandoṅané sora, o, gusti allaḥ, mugi mugi wĕlasa ḍatĕŋ paṅéran iṅkaŋ añaṇḍaŋ papa.
woŋ désa kaŋ disipĕṅi, ṅruṅu pandoṅané saŋ paṅéran mahu, ésuké calaṭu maraŋ abdi kaŋ aṇḍèrèk, tĕmbuṅé, kula sumĕṛĕp yèn bandara ijĕṅandika punika paṅéran. kula mugi sampéyan wartosi, sabab déniŋ punapa bĕndara paṅéran sĕkĕl iŋ galiḥ. abdi kaŋ ditakoni, amalèhaké, sarta duwé pañjaluk, aja koṅsi tutur iŋ liyané.
baṛĕŋ saŋ paṅéran karṣa maṅkat, woŋ désa mahu maṛĕk iŋ ṅarṣané karo ambrĕbĕs mili, aturé, bĕndara paṅéran sumĕṛĕp kula manawi pañjĕnĕṅan daḷĕm kasĕkĕlan galiḥ sakiŋ pandoṅa daḷĕm kala wahu dalu, mila kula kumapurun darbé atur iŋ pañjĕnĕṅan daḷĕm, añahosi arta kaliḥ dasa réyal. pañuwun kula, iṅkaŋ mugi mugi karṣa amuṇḍut. kaliḥ déniŋ maliḥ, kula baḍé anĕdahakĕn margi, supados wilujĕṅa tindak daḷĕm.
saŋ paṅéran éram iŋ galiḥ, sarta baṅĕt panarimané maraŋ woŋ désa mahu, luwiḥ manèḥ maraŋ gusti allaḥ kaŋ añĕmbadani pandoṅa tĕrus iŋ ati, ora sarana paṅéram éram.
saŋ paṅéran nuli maṅkat, lastari iŋ tindaké, rawuḥ iŋ daḷĕmiŋ sawijiniŋ paṅéran kaŋ kaprĕnaḥ santanané. baṛĕŋ uwis wilujĕŋ pañjĕnĕṅané, woŋ désa mahu winaḷĕs rinoban iŋ kabĕcikan.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : yèn kowé ana sajroniŋ pakéwuḥ, andodoṅaa iŋ gusti allaḥ tĕrus iŋ ati. pituluṅé gusti allaḥ bĕcik lan gĕḍé.
51. bocaḥ tukaŋ gawé taṅgok
woŋ tuwa tuwané si sambiya luwiḥ déniŋ sugiḥ, si sambiya iya sumurup. mulané aṅandĕlaké maraŋ kasugihaniŋ bapa biyuŋ, ora gĕḷĕm sinahu apa apa. taṅgané miṣkin duwé anak lanaŋ, aran si kawit, wayahé lagi jaka, iku tabĕri sinahu gawé taṅgok.
anuju sawiji dina si sambiya dolan dolan urut piṅgiriŋ sagara, si kawit lagi lumaku amikul ĕpriŋ, nĕdya digawa muliḥ. anuli ana bajag iŋ sawatara, mĕtu saka iŋ garumbul, añĕkĕl maraŋ si sambiya lan si kawit, paḍa diglaṇḍaŋ maraŋ prahuné, nĕdya diĕdol. anaṅiŋ ora antara suwé prahuné katĕmpuḥ iŋ prahara, ṛĕmuk kataṅgor iŋ paraŋ ana iŋ pulo kaŋ adoḥ prĕnahé, bajagé paḍa mati kabèḥ, muŋ si sambiya lan si kawit kaŋ urip, paḍa mĕntas iŋ pulo, kaŋ diĕṅgoni iŋ woŋ alasan. iku paḍa ñĕkĕl maraŋ bocaḥ loro mahu.
ciptané si kawit, kagunané gawé taṅgok bokmanawa bisa aṅruntuhaké wĕlasé woŋ alasan mahu, éṅgal anĕgor ĕpriŋ, digawé taṅgok. woŋ alasan lanaŋ wadon, dalasan bocaḥ paḍa ṅrubuŋ, andĕḷĕŋ paṅanamiŋ taṅgok.
baṛĕŋ taṅgok uwis dadi, diwènèhaké maraŋ woŋ alasan siji, kaŋ kinira paṅgĕḍéné, anuli kabèḥ paḍa kapéṅin duwé taṅgok. si kawit bañjur diwènèhi gubug, kaŋ kayoman iŋ uwit uwitan, supaya bisaa aṅgarap gawé, aja ana kaŋ ṅrégoni, sarta diiṅoni ora kĕkuraṅan.
anuli woŋ alasan mahu duwé kaṛĕp, si sambiya dipuriḥ gawéya taṅgok, anaṅiŋ ora bisa, bañjur digĕbugi, malaḥ bakal dipatèni. sahupama ora dipituluṅana iŋ si kawit, amaṣṭi kalakon mati. anaṅiŋ si sambiya dipĕkṣa mènèhaké kulambiné bĕcik maraŋ si kawit, sarta aṅaṅgo kulambiné si kawit, apadéné dikon aṅladèni iŋ si kawit kaya upamané batur, dipuriha nĕgoraké aṅgawakaké ĕpriŋ.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : woŋ pĕṭĕl sarta duwé kabisan, satiba tibané amaṣṭi olèḥ paṅan.
52. pambĕlaḥ bocaḥ
ana bocaḥ lanaŋ loro paḍa sadulur, aran si blĕṇḍuŋ lan si watĕs. si blĕṇḍuŋ watĕké kaduk wani tanpa duduga, aḍiné kaŋ aran si watĕs mahu dijak mĕñaŋ kali anuṅgaŋ prahu, sawisé paḍa nuṅgaŋ, si blĕṇḍuŋ bañjur mañcal.
sarèhné kaliné santĕr, prahuné kèli, kataṅgor iŋ waḍas ṛĕmuk, si blĕṇḍuŋ gulagĕpan cĕḍak paḍas mahu, naṅiŋ ora bisa mĕntas. si watĕs katut kagawa iŋ ombak.
tumuli ana woŋ juru amèk iwak, aṅruṅu pañjĕlihé bocaḥ loro mahu, éṅgal lumayu mĕñaŋ kali, ñĕgur ṅĕlaṅèni si watĕs, katututan bañjur digawa mĕntas, sarta baṅĕt buṅahiŋ ati, déné bisa anuluṅi.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : woŋ bĕcik, yèn nuju ana prĕluné gĕḍé, wani ṅĕtohaké umuré, anuluṅi sapaḍa paḍané tumitaḥ.
baṛĕŋ si watĕs wis kahĕntasaké, si blĕṇḍuŋ mati ana iŋ bañu. woŋ kaŋ rubuŋ rubuŋ ana iŋ kono paḍa takon maraŋ juru amèk iwak. sarèhné kowé ora bisa nuluṅi karo pisan, sabab déniŋ apa kowé ṅĕtohaké umurmu, mila kula nuluṅi siŋ ĕnom. paṅrasaku gampaŋ lan ora ana babayané, yèn kowé nuluṅana siŋ tuwa.
sahuré juru amèk iwak. si blĕṇḍuŋ kaŋ watĕk kaduk wani tanpa duduga, kĕṛĕp añoloṅi iwakku, lan aṅrusakaké jalaku. anaṅiŋ si watĕs budiné bĕcik. kalané sikilku lara, lawas ora bisa amèk iwak. kĕṛĕp awèḥ sĕga lan ḍuwit maraŋ aku. mulané aku rumasa wajib anuluṅi si watĕs ḍisik.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : laku ala anĕmu pahukuman ana iŋ alam doña, laku utama anĕmu wawaḷĕs bĕcik. kaŋ mĕṅkono iku uwis kĕṛĕp kayĕktèn déniŋ karṣané kaŋ maha kawasa.
53. bocaḥ picak
ana jajaka picak, aran si sakri, lakuné riṇḍik aṅati ati sarta aṅaṅgo tĕkĕn. ana iŋ dalan kapĕṭuk karo bocaḥ désa aṇḍugal, aran si kĕṇṭus. iku bañjur amoyoki, calaṭuné, ayo paḍa balapan. aku wani totohan sapuluḥ rupiyaḥ, amaṣṭèkaké rikat playuku karo playumu.
si sakri sumahur, aku kowajak totohan rikatan playu : iya gĕḷĕm. naṅiŋ aku wĕnaṅa miliḥ dalan kaŋ wis tahu dakambaḥ, lan amaṣṭi wayahé iŋ sakaṛĕpku. si kĕṇṭus añaraḥ karo gumuyu, sarta amèk sakṣi maraŋ woŋ kaŋ paḍa panuju ana iŋ kono. si sakri anuli calaṭu, kaṛĕpku mĕṅko bĕṅi wayaḥ bĕḍug paḍa balapan, lumayu mĕñaŋ kuṭa. si kĕṇṭus gĕḷĕm.
baṛĕŋ bĕḍug muni, bocaḥ loro mahu bañjur ḷĕkas balapan. iŋ bĕṅi iku panuju pĕtĕŋ baṅĕt, sarta udan amor aṅin, apadéné dalané kaŋ añjog mĕñaŋ kuṭa mĕtu iŋ alas, sarèhné rina lan wĕṅi iṅatasé si sakri paḍa bahé, saduruṅé ĕbyar lakuné tutuk iŋ kuṭa. naṅiŋ si kĕṇṭus kasasar mĕñaŋ alas, ĕṇḍasé kĕṛĕp kabĕntus iŋ kĕkayon, tuwin kĕṛĕp kasaṇḍuŋ, lan kasrimpĕd iŋ oyod oyodan, nasak nasak iŋ garumbul ĕri, tĕkané iŋ kuṭa baṛĕŋ srĕṅéṅé wis ḍuwur, dadi tĕtĕp kalaḥ, sarta asok ĕtoḥ sapuluḥ rupiyaḥ. aṅgĕr uwoŋ calaṭu mĕṅkono, si kĕṇṭus uwis nampani bubuhané, sumurup patuwasiŋ gawéné, malaḥ malaḥ patut anĕmua wawaḷĕs kaŋ luwiḥ déniŋ iku.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : aja añañampahi maraŋ cilakané sapaḍa paḍamu tumitaḥ, supaya kowé aja koṅsi ginañjar bilahi luwiḥ gĕḍé déniŋ gusti allaḥ.
54. woŋ gawé aṛĕŋ lan woŋ mutih
ana woŋ gawé aṛĕŋ acalaṭu maraŋ woŋ mutiḥ, kaŋ nuju golèk omaḥ paséwan. tĕmbuṅé, kisanak, dika bok nuṅgal sahomaḥ karo kula mawon, omaḥ kula jĕmbar, brukut ginawé simpĕn baraŋ dika lan baraŋ kula.
sahuré woŋ mutiḥ, botĕn pakolèḥ aḍi, yèn kula amor sahomaḥ karo dika, awit jarit kaŋ kula putiḥ kalawan kaṅélan, amaṣṭi bakal iṛĕŋ déniŋ aṛĕŋ dika.
woŋ gawé aṛĕŋ ñahuri karo gumuyu, ĕṅgiḥ, bĕnĕr dika, putiḥ kambi iṛĕŋ botĕn rujuk. jarit putiḥ dituṅgalaké lan aṛĕŋ, papaḍané woŋ atiné suci momoran lan woŋ ala sarta ora wĕruḥ iŋ tatakrama.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : yèn kowé lumuḥ maraŋ paṅgawé ala añiṅkirana kĕkumpulan lan woŋ durjana, dadi lastari kowé kadunuṅan iŋ ati suci.
55. woŋ juru giliŋ lan kuldiné
ana woŋ juru giliŋ lan anaké lanaŋ paḍa gawa kuldi siji mĕñaŋ kuṭa, sumĕja diĕdol iŋ pasar, kapapag lan woŋ nuṅgaŋ jaran, dicalaṭoni mĕṅkéné, kowé iku gĕmbluŋ tĕmĕn, kuldimu koḷĕgèhaké bahé, laḥ bok salaḥ siji nuṅgaṅi. anaké lanaŋ mahu bañjur anuṅgaŋ.
ora suwé ana woŋ ṅlakokaké kèsèr liwat, acalaṭu, hèḥ bocaḥ busuk, apa kowé ora isin nuṅgaŋ kuldi, bapakmu kaŋ wis tuwa kopuriḥ ḍarat. bocaḥ lanaŋ éṅgal mĕḍun, bapakné dikon nuṅgaŋ.
anuli ana woŋ wadon aṅgéṇḍoŋ sĕnik isi wowohan, acalaṭu, bapa kaŋ kaya maṅkono iku ora iḍĕp iŋ wĕlas, énak énak nuṅgaŋ kuldi, anaké dikon ḍarat ṅambaḥ jĕblogan. anak lanaŋ mahu bañjur amboñcèŋ. tumuli ana woŋ aṅon wĕḍus liwat, acalaṭu, mĕsakaké kuldi iku, ora wuruŋ ambruk. kowé iku satĕmĕné nĕdya matèni kuldimu.
bapa lan anak bañjur paḍa mĕḍun saka iŋ kuldi, anaké calaṭu, kados pundi, bapak, prayoginipun kuldi punika, amuriḥ ṅlĕgani pikajĕṅanipun tiyaŋ satuṅgil satuṅgil. punapa prayogi dipun gotoŋ ḍatĕŋ iŋ pĕkĕn, punapa prayogi kacĕgurakĕn iŋ lèpèn.
sahuré bapakné, sahiki tétéla iŋ sumurupku, aṅlĕṅkara yèn ana kaŋ bisa ṅlĕgani kĕkaṛĕpaniŋ woŋ siji siji, mulané bĕnĕr ujariŋ wuwulaŋ, tĕmbuṅé maṅkéné.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : yèn kowé aṅlakoni paṅgawé bĕnĕr, maṅka dicacad utawa dièsĕmi iŋ uwoŋ, aja kopahèlu.
56. grĕma lan asuné
ana grĕma aṅoyahaké asuné maraŋ kañcil, basané, caṇḍakĕn, caṇḍakĕn. asuné tumuli ñandĕr iŋ sarosané amburu kañcil. baṛĕŋ wus kacaṇḍak, digoṇḍol maraŋ ṅaṛĕpané bĕndarané. calaṭuné grĕma kambi añĕkĕl kupiṅiŋ kañcil, uculna, uculna. asu éṅgal aṅuculaké pañakoté, kañcil bañjur diḷĕbokaké iŋ gĕrḍu.
woŋ désa akèḥ kaŋ andĕḷĕŋ pratiṅkahiŋ grĕma lan asuné mahu, anuli ana sawiji wayahé wus tuwa, acalaṭu maraŋ kañcané, asu iku papaḍané woŋ cĕṭil, diuwuḥ iŋ woŋ kĕṭaha, paṅuwuhé, caṇḍakĕn, caṇḍakĕn. woŋ cĕṭil katliwĕŋ pikiré anuruti, amĕtokaké budiné aṅaraḥ ṅamal kadoñan. wasana baṛĕŋ ṅaṛĕpaké tumĕka iŋ jaṅji, malahékat ṅijrahil ṅuwuḥ, uculna, uculna. woŋ kaŋ ṅlumpukaké ṅamal kadoñan mahu ora kĕna ora kudu niṅgal baraŋ darbéné kabèḥ duruŋ ṅanti diaṅgo.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : yèn kowé tansaḥ mĕḷĕŋ sajroniŋ ati ṅaraḥ olèḥ kamulyan iŋ swarga, amaṣṭi éwa maraŋ budi cĕṭil.
57. prawan baṅsa gĕḍé kaŋ ambĕk ladak
anuju sawiji dina anaké wadon tukaŋ miṣkin aran si cublak tĕka iŋ omahé radèn rara sĕmi mahu, calaṭuné, radèn rara, bapak kula iŋ sapunika sakit saṅĕt, sampéyan dipun aturi tĕḍak ḍatĕŋ griyanipun, awit baḍé darbé atur prĕlu saṅĕt.
sahuré radèn rara sĕmi asĕmu ñañampahi, woŋ miṣkin kaya bapakmu maṅsa andadak duwé atur prĕlu, wis, muliha, gawé apa aku mĕñaŋ iŋ gubugmu kaŋ wus rosoḥ. si cublak nuli muliḥ, ora suwé bali manèḥ kambi kĕmpis kĕmpis, calaṭuné, o, radèn rara, mugi dipun éṅgal tĕḍak ḍatĕŋ griyanipun bapak. awit sañjaṅipun bapak, kala takṣiḥ pañjĕnĕṅanipun ibu jĕṅandika, panuju wontĕn pĕraŋ, aḍawaḥ ḍatĕŋ pun bapak, mĕṇḍĕm ĕmas akalihan salaka kaṭaḥ, sarta mawi dipun supahosi, sampun ṅantos ambalakakakĕn paṅgénanipun mĕṇḍĕm ḍatĕŋ tiyaŋ sanès, aṅĕmuŋna ḍatĕŋ sampéyan piyambak, manawi sampéyan sampun yuswa salikur tahun. sarèhniŋ pun bapa iŋ sapunika pintĕn baṅgi gĕsaŋ, dados kĕdaḥ kĕdaḥ ambalakakakĕn iŋ sampéyan tumuntĕn.
radèn rara sĕmi garawalan mĕñaŋ omahé tukaŋ kaŋ lara baṅĕt. anaṅiŋ baṛĕŋ tĕkan iŋ omahé, tukaŋ wis ora bisa calaṭu, ora suwé nuli mati.
radèn rara sĕmi baṅĕt kagèt lan susahé, ṅanti kaya woŋ andaḷĕmiŋ. iŋ sajroniŋ omahé bañjur dikon aṇḍuḍuki, anaṅiŋ ora ana labĕtiŋ pĕṇḍĕman rajabrana.
iŋ salawasé urip radèn rara sĕmi kaduwuŋ, awit déniŋ ladaké koṅsi aṅlarakaké atiné woŋ miṣkin kaŋ aṛĕp mati, lan agawé pitunané ḍéwé.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : ambĕg ladak diéwani déniŋ sarupaniŋ woŋ, sarta ora tahu makolèhaké kasugihan.
58. mĕmĕdi
baṛĕŋ lumaku urut pagĕr bataniŋ patamanan, ora suwé muni bĕḍug. goḍoṅiŋ kĕkayon kumrasak déniŋ kaṅinan. si sĕnèn baṅĕt wĕdiné, tumuli andĕḷĕŋ woŋ iṛĕŋ, aṅgawa kaṇḍi siji. si sĕnèn añjĕliḥ, ambuwaŋ kaṇḍiné, bañjur lumayu sarosané. woŋ iṛĕŋ mahu iya ambuwaŋ kaṇḍiné, lumayu babaṛĕṅan karo si sĕnèn, ṅanti tĕkan iŋ wĕkasané pagĕr bata, ana iŋ kono woŋ iṛĕŋ mahu anuli ilaŋ.
ésuké si sĕnèn kaṇḍa kaṇḍa, yèn andĕḷĕŋ mĕmĕdi, naṅiŋ ora tutur, yèn añoloŋ wowohan. anuli iŋ dina iku uga diundaŋ iŋ priyayi kaŋ duwèni patamanan, sarta dicalaṭoni mĕṅkéné, kowé mahu bĕṅi ñoloŋ wowohan iŋ patamanaku, katitik saka iŋ kaṇḍi kaŋ katĕmu ana iŋ patamanan kono, awit ana tutulisané muni jĕnĕṅé bapakmu, mulané kowé bakal dakkuñjara. kaŋ kowarani mĕmĕdi iku, ora liya muŋ wawayaṅanamu ḍéwé katon ana iŋ pagĕr bata, awit déniŋ paḍaṅiŋ ṛĕmbulan, kaŋ aṇḍaḍari wayaḥ bĕḍug.
mĕṅkono iku kalumrahané sawiji wijiniŋ woŋ, kaŋ aṅlakoni paṅgawé ala. kumrasakiŋ gogoḍoṅan bahé agawé wĕdiné, wĕruḥ wawayaṅané ḍéwé lumayu.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : ati suci ora anduwèni wĕdi, anaṅiŋ woŋ atiné ṛĕgĕd, wĕdi iŋ wayaṅané ḍéwé.
59. kaji
anuju sawiji dina ana kaji miṣkin siji tĕka iŋ omahé, añjaluk paṅinĕpan sawĕṅi, naṅiŋ priyayi mahu ora awèḥ, sahuré ladak. omaḥku dudu pañcèn poṇḍokan. kaji añahuri, kula mugi sampéyan lilani matur pitakèn tigaŋ prakawis. manawi sampun, kula iṅgiḥ lajĕŋ késaḥ. sahuriŋ priyayi, iya daklilani, lan aku bakal amaṅsuli patakonmu.
kaji bañjur takon. sintĕn iṅkaŋ ṅĕṅgèni griya punika sadèrèṅipun sampéyan. waṅsulaniŋ priyayi, bapakku. kaji takon manèḥ, sadèrèṅipun rama ijĕṅandika sintĕn iṅkaŋ ṅĕṅgèni. waṅsulaniŋ priyayi, kakèkku. kaji takon manèḥ, sasampuniŋ sampéyan sintĕn iṅkaŋ baḍé ṅĕṅgèni, waṅsulaniŋ priyayi, yèn pinaṛĕṅaké déniŋ gusti allaḥ, anakku lanaŋ kaŋ bakal ṅĕṅgoni.
calaṭuniŋ kaji, manawi iṅkaŋ ṅĕṅgèni griya punika gĕntos gĕntos, laminipun namuŋ sawatawis, dados sampéyan tuwin luluhur : punapadéné putra wayaḥ sampéyan sadaya, iṅgiḥ nama tamu utawi tiyaŋ lalampaḥ, griya punika sahèstu yèn poṇḍokan. mila sampun kaṭaḥ kaṭaḥ aṅgèn sampéyan mragadi, amuriḥ asrinipun. awit sampéyan ĕṅgèni botĕn lami. aluwuŋ sampéyan añahènana tiyaŋ miṣkin. prasasat adamĕl griya wontĕn iŋ swarga, kaṅgé iŋ salami laminipun.
priyayi mahu baṅĕt kakĕnan iŋ ati déniŋ tĕmbuŋ mĕṅkono iku, anuli awèḥ poṇḍokan maraŋ kaji mahu, wiwit nalika samana iŋ sabañjuré loma maraŋ woŋ miṣkin.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : kamulyan iŋ daḷĕm doña wĕkasané sirṇa, muŋ paṅgawé bĕcik ora ilaŋ ilaŋ.
60. ajar
saŋ paṅéran añakĕti, sarta andaṅu kalawan mèsĕm, sĕmuné añañampahi, sabab déniŋ apa kowé ṅiliŋ iliṅi cumpluŋ iku, siŋ aṛĕp koparikṣa apané. ajar tumĕṅa amandĕŋ maraŋ saŋ paṅéran, waṅsulané, kula nuwun, bĕndara paṅéran. mila cumpluŋ kula iliŋ iliṅi, kula baḍé sumĕṛĕp punapa punika cumpluṅipun tiyaŋ sugiḥ, punapa cumpluṅipun iŋ kéré, anaṅiŋ botĕn pinaṅgiḥ wadosipun.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : hèḥ woŋ urip kaŋ aninitèni, cumpluŋ mahu minaṅka wuwulaŋ, yèn kabagusan iku tanpa gawé, sarta kaŋ éndaḥ éndaḥ wĕkasané dadi ḷĕbu.
caṇḍaké : doṅèŋ piwulaŋ bĕcik #4
caṇḍaké : doṅèŋ piwulaŋ bĕcik #4
