doṅèŋ piwulaŋ bĕcik #04

61. warisan

ana sudagar sugiḥ, aṅlilakaké baraŋ darbéné kabèḥ maraŋ anak anaké, anaṅiŋ ṅaṅgo jaṅji, paḍa aṅiṅonana maraŋ bapakné iŋ sapatuté.

wiwitané anak anaké mahu baṅĕt gumatiné maraŋ bapakné, anaṅiŋ lawas lawas saṅsaya suda gumatiné, wĕkasan paṅaṅgĕpé kĕmba, sarta ora pati aṅopèni. kaŋ diiṅokaké maraŋ bapakné iŋ sadina dina, prasasat diituṅi, sarta diwènèhi paṅaṅgo kaŋ ora timbaŋ lan kapriyayèné.

ki sudagar kĕṛĕp calaṭu mĕṅkéné, aku iki gĕmbluŋ, déné uwaŋ lan baraŋku kabèḥ daklilakaké maraŋ anak anakku.  prayoga anak anakku añjajaluka maraŋ aku, karo aku añjajaluka maraŋ anak anakku.

sudagar mahu duwé potaŋ roŋ ḷĕkṣa rupiyaḥ, kaŋ wus lawas kaaṅgĕp ilaŋ, anaṅiŋ wasanané kaŋ utaŋ ñahur. ki sudagar tumuli akon gawé pĕṭi wĕsi siji, ginawé ñimpĕni uwaŋ roŋ ḷĕkṣa mahu. anak anaké bañjur wiwit gumati manèḥ maraŋ bapakné, sarta bĕcik iŋ paṅaṅgĕpé, paṅarahé, bisaa anduwèni ḍuwit roŋ ḷĕkṣa mahu. anaṅiŋ bapakné ora gĕḷĕm mènèhi sahigar igara, dadi anak anaké muŋ ṅaṛĕp aṛĕp olèḥ warisan bahé.

baṛĕŋ bapakné mati, anak anaké paḍa agahan ambukak pĕṭiné wĕsi, nĕdya diĕdum maraŋ saduluré kabèḥ. anaṅiŋ ḍuwité ora ana, kaŋ ana muŋ krikil. awit ki sudagar uwis makapaké uwaŋ roŋ ḷĕkṣa mahu maraŋ woŋ miṣkin, isiniŋ pĕṭi wĕsi dilironi krikil, sarta ana layaṅé tumumpaŋ, uniné.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : bocaḥ kaŋ ora wĕruḥ iŋ panarima, sarta gĕṭiŋ maraŋ woŋ tuwa tuwané, iku aṅurupaké baraŋ bĕcik olèḥ baraŋ kaŋ luwiḥ déniŋ ala.

62. èsĕmé woŋ aṛĕp mati

ana woŋ tuwa murṣid aṛĕp mati, rinubuŋ iŋ anak lan putuné ana iŋ paturon, sĕmuné kaya woŋ ṅantuk, bañjur mèsĕm piŋ tĕlu kambi mĕṛĕm. baṛĕŋ mĕlèk, anaké lanaŋ kaŋ siji takon, sabab déniŋ apa mèsĕm ṅanti piŋ tĕlu.

bapakné sumahur, mulané aku mèsĕm koṅsi piŋ tĕlu, tĕgĕsé mĕṅkéné, kaŋ sapisan, sarèhné aku ṅaṛĕpaké tumĕka iŋ pati, aku kèliṅan yèn kabuṅahanaku urip bakal sirṇa, pamèsĕmku, déné kabuṅahan iŋ alam doña iki kaḷĕbu rèmèḥ, tĕka baṅĕt diaji aji déniŋ woŋ akèḥ, kaya upamané baraŋ kaŋ luwiḥ adi. kapiṇḍoné, aku kèliṅan maraŋ saṅsaraniŋ uripku, andadèkaké buṅaḥku, déné saṅsara iku iŋ samĕṅko bakal sirṇa, sarta anduṅkap maṅsané liniru iŋ kabĕgjan ana iŋ swarga. kapiŋ tĕluné, aku kèliṅan maraŋ malahékat ṅijrahil, pamèsĕmku, déné malahékat iku tĕka baṅĕt diwĕdèni maraŋ woŋ akèḥ, maṅka tĕkané anuluŋ ñawaniŋ manusa, linuwaraké saka iŋ saṅsara, diirid maraŋ ĕṅgon kabuṅahan kaŋ laṅgĕŋ.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : woŋ kaŋ utama kalakuané ana iŋ ṅalam doña, bakal pinariṅan pati kapénak déniŋ gusti allaḥ.

63. mitra kaŋ koṅsi tumĕka iŋ jaman kahilaṅan

ana woŋ sawiji, akaṇḍa maraŋ anak anaké, tĕmbuṅé, ana priyayi paṅgĕḍéniŋ pulo, tinarka aṅlakoni paṅgawé ala, ditimbali maraŋ gusti ratuné, bakal didaṅu iŋ prakara kaŋ dadi tarka mahu.

iŋ nalika aṅkaté priyayi mahu aṛĕp séba iŋ ṅarṣané saŋ prabu, para mitra mitrané kaŋ wus baṅĕt dipracaya, ora ana kaŋ ṅiriṅaké, paḍa mĕnĕŋ ana ṅomaḥ bahé. sawĕnèḥ para mitra mitrané kaŋ wus kulita muŋ ṅiriṅaké tĕkan iŋ prahu. sawĕnèḥ para mitra mitrané kaŋ ora pisan pisan kinira mantĕp, aṅiriṅaké lakuné ṅanti tumĕka iŋ ṅarṣané  saŋ prabu, ana iŋ kono paḍa mituluṅi, uñjuk maraŋ saŋ prabu, koṅsi priyayi kaŋ tinarka mahu olèḥ paṅapura.

dadi woŋ ana iŋ ṅalam doña iki duwé mitra warṇa tĕlu, sumurupé maraŋ antĕpiŋ mitra iku kalumrahané yèn tumĕka iŋ maṅsa katimbalan déniŋ gusti allaḥ, bakal kadaṅu iŋ bab kalakuané ana iŋ ṅalam doña. mitra warṇa tĕlu mahu iki rupané, 1. uwaŋ lan baraŋ darbé, iku paḍa kari kabèḥ, 2. sanak sadulur lan kawanuhan, iku muŋ ṅiriṅaké tĕkan iŋ kubur, 3. kalakuan bĕcik, iku milu ṅanti tĕkan iŋ paṅayunané gusti allaḥ, sarta makolèhaké siḥ lan paṅapurané gusti kaŋ aguŋ. mulané woŋ urip iku aran gĕmbluŋ, yèn ora amraduliya maraŋ mitra kaŋ kasĕbut iŋ wĕkasan mahu.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : sarèhné uripmu ora lawas, mulané agawéya kabĕcikan ana iŋ ṅalam doña, supaya ñawamu tumĕkané iŋ jaman kahilaṅan anĕmua rahmatiŋ allaḥ.

64. wit ḍuku gĕḍé

ana woŋ kaki kaki aran wudajaya, luṅguḥ saṅisoriŋ uwit ḍuku gĕḍé ṅaṛĕpiŋ omahé, putu putuné ana iŋ kono paḍa maṅan ḍuku, sarta ora uwis uwis paḍa aṅaḷĕm maraŋ ḷĕginiŋ ḍuku.

kakèkné calaṭu, kowé paḍa dakkaṇḍani bubukané panandurku uwit ḍuku iki. sapréné dugaku wis ana sèkĕt tahun, aku ṅadĕg ana iŋ kéné, ḍèk samana isiḥ ṅĕṇṭak ĕṇṭak, uwit ḍuku iki duruŋ ana, aku ṅrĕsula iŋ bab kamlaratanaku maraŋ taṅgaku sugiḥ, tĕmbuŋku, yèn aku duwéya ḍuwit satus rupiyaḥ bahé, amaṣṭi maṛĕm.

taṅgaku mahu woŋ luwiḥ pintĕr sahuré, gampaŋ bahé yèn kowé ṅaraḥ olèḥ ḍuwit satus rupiyaḥ, aṅgĕr kowé gĕḷĕm budidaya. wruhanamu, ḷĕmaḥ kaŋ kowadĕgi iku isi luwiḥ déniŋ satus rupiyaḥ, kowé muŋ kari aṇḍuḍuk bahé.

ḍèk samana aku isiḥ ĕnom sarta boḍo, bĕṅiné ḷĕmaḥ bañjur dakḍuḍuki ṅanti jĕro, ora nĕmu ḍuwit sarupiyaḥ bahé, andadèkaké pamuriŋ muriŋku.

ésuké baṛĕŋ taṅgaku andĕḷĕŋ luwaṅan olèḥku gawé, baṅĕt iŋ guyuné, calaṭuné, woŋ busuk, kaṛĕpku ora mĕṅkono. kowé iŋ sahiki dakwènèhi uwit ḍuku cilik siji, tanduṛĕn ana iŋ luwaṅan olèḥmu gawé iku, yèn wus antara lawas, amaṣṭi mĕtu rupiyahé.

uwit ḍuku tumuli daktandur, lastari, lawas lawas dadi saméné gĕḍéné, wohé piraŋ piraŋ tahun dakĕdoli, papayoné uwis luwiḥ déniŋ satus rupiyaḥ, aliya saka iŋ iku, koṅsi iŋ sahiki muṅguha ḍuwit dadi pawitan, kaŋ tansaḥ mĕtu uyahané. mulané aku ora lali lali maraŋ babasan, kaŋ diḍĕmĕni iŋ taṅgaku mahu, iku aṅgitĕn sajroniŋ atimu, ujaré mĕṅkéné.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : kaŋ aran kasugihan linuwiḥ iku budi, akaṇṭi pĕṭĕl.

65. gowok

ana saraḍaḍu tuwa tĕka iŋ désa, bañjur lara kadadak, ora bisa anutugaké lakuné, moṇḍok ana iŋ lumbuṅé kaŋ duwé omaḥ, alèmèk sukĕt akiŋ kaŋ ginawé turu, ana iŋ kono baṅĕt añaṇḍaŋ papa. kaŋ duwé omaḥ mahu tukaŋ gawé taṅgok, sarta miṣkin, duwé anak wadon siji, aran si sèḍĕt. iku baṅĕt wĕlasé maraŋ saraḍaḍu mahu, sabĕn dina awèḥ ḍuwit suwaŋ.

anuju iŋ dina sawiji saraḍaḍu mahu sĕmuné kéwuhan, atakon maraŋ si sèḍĕt. ĕṅgèr, aku lagi ṅruṅu mahu, yèn woŋ tuwa tuwamu paḍa miṣkin. mulané aku balakanana, ḍuwit kaŋ kowèhaké iŋ aku iki olèḥmu ṅĕndi, awit aku milalu mati kaliṛĕn, karo anampani ḍuwit sĕtèŋ, kaŋ ora khalal dakpaṅan.

sahuré si sèḍĕt. mĕṅgaḥ punika mugi sampun andadosakĕn sumĕlaṅiŋ galiḥ sampéyan. yatra iṅkaŋ kula sukakakĕn iŋ sampéyan punika pikantuk kula ĕsaḥ. sampéyan sumĕṛĕpa, kula punika ṅahos ḍatĕŋ ḍusun, botĕn tĕbiḥ sakiŋ ṅriki, marginipun mĕdal iŋ wana, iŋ ṅriku kaṭaḥ uwitipun gowok. sabĕn kula lumampaḥ ṅahos, ṅiras mĕṇḍĕt gowok, ṅantos aṅsal sataṅgok, kula sadé ḍatĕŋ ḍusun pajĕŋ suwaŋ. tiyaŋ sĕpuḥ sĕpuḥ kula iṅgiḥ sumĕṛĕp, sarta sampun paṛĕŋ yatra papajĕṅaniŋ gowok wahu kula sukakakĕn iŋ sampéyan. wicantĕnipun malaḥ makatĕn. akèḥ woŋ kaŋ miṣkin aṅuṅkuli aku, mulané aku lan kowé wajib ambĕciki, aṅuluri paṅan iŋ sakawasa.

saraḍaḍu mahu ambrĕbĕs mili, baṛĕŋ ṅruṅu calaṭu mĕṅkono, sarta baṅĕt iŋ panarimané, tĕmbuṅé, o, bocaḥ bĕcik, muga muga gusti allaḥ aṅgañjara slamĕt maraŋ kowé, lan maraŋ woŋ tuwa tuwamu amarga déniŋ siḥmu maraŋ sapaḍa paḍamu tumitaḥ. déné muṅguḥ aku, iŋ sahiki wĕruḥ kayĕktèniŋ babasan, ujaré mĕṅkéné.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : yèn woŋ salawasé ora duwé sĕdya añjuruṅi tékad ala, amaṣṭi ñirṇakaké papa, sarta agawé kasĕnĕṅan.

66. jéndral

sawisé antara lawas ana jéndral lalaku, liwat iŋ désa kaŋ kasĕbut iŋ ḍuwur mahu, lakuné nuṅgaŋ karéta, maṇḍĕg ana iŋ paséwan, akon amakani jarané, aṅruṅu pawarta yèn iŋ désa mahu ana saraḍaḍu lara, éṅgal ditiliki.

saraḍaḍu mahu bañjur kacaritakaké bab paṅaṅgĕpé si sèḍĕt. jéndral añahuri, boboté bocaḥ miṣkin, mĕṅkono paṅaṅgĕpé maraŋ kowé, aku tilas jéndralmu manèḥ yèn ora wajiba agawé bĕcik iŋ kowé ṅuṅkuli iku. iŋ sanalika iki aku bakal awèḥ paréntaḥ, supaya kowé dipoṇḍokna iŋ paséwan, sarta diopènana aja koṅsi kĕkuraṅan.

jéndral tumuli aṇḍawuhaké paréntaḥ iŋ bab pamulasarané maraŋ saraḍaḍu mahu, bañjur lumaku mĕñaŋ omahé woŋ tuwa tuwané si sèḍĕt. tĕmbuṅé maraŋ si sèḍĕt. é, bocaḥ bĕcik, kabĕcikanamu agawé ṅĕṛĕsiŋ atiku. kowé awèḥ ḍuwit maraŋ saraḍaḍu tuwa, kèhé rolas uwaŋ, ĕña, daklironi dinar rolas. woŋ tuwa tuwané si sèḍĕt gumun, calaṭuné, tuwan, pariŋ sampéyan punika kĕkaṭahĕn. waṅsulané jéndral. ora, ora, pawèḥku iku luwiḥ déniŋ sapélé, ana iŋ swarga anakmu ginantuṅan kaŋ ṅluwihi iku.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : woŋ agawé kabĕcikan iku anĕtĕpi kamanusané, sarta ginañjar déniŋ gusti allaḥ ana iŋ ṅalam doña lan ana iŋ swarga.

67. maṅgis

ana priyayi gĕḍé duwé anak wadon siji, aran radèn rara kĕnès, dipaṅgonaké ana iŋ kamar kaŋ aṅluwihi bĕcik, anaṅiŋ sarupaniŋ dandanan kaŋ ana sajroniŋ kamar iku, ora tata prĕnahé. ĕmbokné kĕṛĕp mituturi, dikon anata, aja koṅsi patiŋ baléṅkraḥ, anaṅiŋ ora dipahèlu.

anuju iŋ dina ṅahad wayaḥ awan radèn rara kĕnès wis ṅaṅgo aṅgo, aṛĕp luṅa karo ĕmbokné, anuli anaké wadon taṅgané tĕka, aṅgawa maṅgis saḍulaŋ, diwèhaké maraŋ radèn rara kĕnès. sarèhné iŋ kamaré kawratan déniŋ saṇḍaṅan lan dandanan liyané patiŋ talècèk, kéwuhan olèhé mrĕnahaké maṅgis mahu, bañjur didokokaké iŋ kurṣi kaŋ uḷĕs sutra biru. sawisé mĕṅkono, anuli luṅa karo ĕmbokné mĕñaŋ désa, kaŋ ora adoḥ lan omahé.

ulihé soré, tĕkané iŋ omaḥ uwis pĕtĕŋ, radèn rara kĕnès sayaḥ, lumĕbu iŋ kamaré, aṅluṅguhi kurṣi kaŋ ana maṅgisé, kagèt bañjur añjĕliḥ.

ĕmbokné aṅruṅu pañjĕrité éṅgal tĕka aṅgawa colok. satĕkané iŋ kamaré anaké, andĕḷĕŋ maṅgisé paḍa pèñèt, talutuhé aṅgubrasi kurṣi kaŋ uḷĕs sutra, sarta aṅgubrasi kulambi lan tapihé radèn rara kĕnès, mañjiŋ ora bisa ilaŋ ilaŋ.

ĕmbokné añrĕṅĕni, tĕmbuṅé, sahiki kowé wĕruḥ ḍéwé prĕluné anata baraŋ, diprĕnahaké iŋ paṅgonané ḍéwé ḍéwé. rusakiŋ kurṣi lan paṅaṅgomu minaṅka pahukumané pamuraŋ sarak kĕṭuḥ tuwin rusuhiŋ tĕnagamu, mulané éliŋ éliṅĕn ujariŋ paribasan.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : iŋ samubaraŋ pratiṅkaḥ aja pĕgat amuriḥ tata iŋ saprayogané, awit sĕpiniŋ tata asriŋ agawé pitunan.

68. ḍuwĕt

bocaḥ wadon kaŋ aran si kahimaḥ, iŋ sawiji dina anuju tĕraŋ muliḥ saka iŋ dolan dolan, andĕḷĕŋ iŋ ambèn ana taṅgok isi ḍuwĕt paḍa iṭĕŋ iṭĕŋ, atakon maraŋ ĕmbokné, ĕmbok, ḍuwĕt punika sakiŋ pundi, sarta sintĕn iṅkaŋ dipun sukani, déné sapunika maṅsanipun sawĕg sami pĕntil, tĕka sampun wontĕn ḍuwĕt matĕŋ. sahuré biyuṅné, siŋ diwènèhi kowé, siŋ awèḥ saduluranamu si sajinĕm, ḍuwĕt uṇḍuhané iŋ kĕboné ḍéwé, lagi awoḥ sapisan iki. si kahimaḥ calaṭu manèḥ, bĕcik tĕmĕn atiné si sajinĕm. baṅĕt buṅaḥku, déné asiḥ sarta éliŋ maraŋ aku. apa siŋ dakwaḷĕsaké, supaya andadèkna buṅahé.

yèn aku wĕruha kaŋ diḍĕmĕni, amaṣṭi dakkirimi tumuli.

ĕmbokné calaṭu, aku buṅaḥ, déné gĕḍé panarimamu maraŋ si sajinĕm. anaṅiŋ iŋ samĕṅko ana kaŋ agawé susahiŋ atiku. wruhanamu, kalané kowé ṅuṇḍuḥ gowok, tumĕka iŋ dina iki, kowé diwènèhi ḍuwĕt maraŋ si sajinĕm, uwis akèḥ olèḥmu ṅuṇḍuḥ wowohan warṇa warṇa saka iŋ kĕbonmu, anaṅiŋ aku duruŋ tumon olèḥmu sukur iŋ gusti allaḥ. awit sarupaniŋ wowohan pariṅiŋ gusti allaḥ, apa ora wus bĕnĕré paḍa sukur iŋ paṅéran kaŋ aguŋ. sarèhné pira pira papariṅé kaŋ ambuṅahaké, apa ora wus bĕnĕré paḍa amuriḥ paṛĕṅé gusti kaŋ aguŋ. o, kahimaḥ, sukura iŋ gusti allaḥ tĕrus iŋ ati awit déniŋ kamurahané.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : manusa wajib orasah sukur tĕrus iŋ ati maraŋ gusti allaḥ, awit papariṅé ambuṅahaké.

69. saraṅan

bocaḥ lanaŋ kaŋ aran si kĕñuŋ, baṅĕt paṅgrañahé, yèn duwé ḍuwit saṭiṭik, bañjur dijajakaké. anuju iŋ dina sawiji si kĕñuŋ mĕñaŋ pasar, andĕḷĕŋ saraṅan diḍasaraké, anaṅiŋ duruŋ wĕruḥ arané, atakon maraŋ kaŋ ḍasar, bok ayu, niku napa énak dipaṅan. kaŋ ḍasar sumahur, siŋ dika takokaké napa saraṅan niki, si kĕñuŋ sumahur ĕṅgiḥ. woŋ ḍasar calaṭu manèḥ, dawĕk ta dika tuku, énaké aṅluwihi, luwiḥ luwiḥ yèn dibĕnĕm.

ḍuwité si kĕñuŋ wis ĕntèk ditukokaké wowohan, bañjur ṅlimpé ṅutil saraṅan olèḥ sagĕgĕm, éṅgal dikaṇḍut. satĕkané iŋ omaḥ añjujug iŋ pawon. sarèhné panuju sĕpi, saraṅan tumuli dibĕnĕm. sakiŋ panasé, ora suwé kumriñis. si kĕñuŋ baṅĕt buṅaḥ, bĕnĕmané anuli diurugi gĕni mawa, sarta didamoni sĕru.

sarèhné saraṅan mahu ora ṅaṅgo dibĕlèk marapat, dadi paḍa ambaḷĕḍos, awu mawur, gĕni mawa mawut, aṅĕnani matané, sanalika si kĕñuŋ ora wĕruḥ apa apa, mubĕŋ ĕmèk ĕmèkan kaya woŋ picak, sarta naṅis ajĕliḥ jĕliḥ.

woŋ sajroniŋ omaḥ aṅruṅu pañjĕlihé, éṅgal paḍa mĕñaŋ pawon. wĕkasan konaṅan, yèn saraṅan olèhé ṅutil. si kĕñuŋ ṅanti lawas añaṇḍaŋ lara, sarta baṅĕt iŋ panalaṅsané karo anaṅis, déné aṅlakoni paṅgawé ala, sabĕn sabĕn cĕlaṭuné mĕṅkéné.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : woŋ aṅgrañaḥ mamarahi calimut, sarta agawé wiwinihiŋ tékad kaŋ luwiḥ déniŋ ala.

70. jĕruk kĕprok

ana bocaḥ wadon aran si sadiraḥ, umur limaŋ tahun. anuju iŋ dina wĕtoné, pamanané tĕka, awèḥ dinar siji ahèŋ rupané. sasuwéné pamanané luluṅguhan karo bapak biyuṅé, si sadiraḥ mĕtu saka iŋ omaḥ ana ṅaṛĕp lawaŋ, aṅgĕgĕm dinaré. anuli ana woŋ wadon adol jĕruk kĕprok liwat, takon maraŋ si sadiraḥ, apa aṛĕp tuku jĕruk kĕprok bĕcik bĕcik.

sadiraḥ anuduhaké dinaré, calaṭuné, dĕḷĕṅĕn ḍuwitku iki, bĕcik rupané. woŋ dodol sumahur, rak bĕcik rupané jĕrukku, éwadéné yèn aku kotukoni lan ḍuwitmu iku, dakpilihaké jĕruk kaŋ gĕḍé lan bĕcik ḍéwé, sabab kowé iku bocaḥ manis, lan aku ḍĕmĕn iŋ kowé.

si sadiraḥ buṅaḥ tumuli mènèhaké dinaré, sarta añjupuk jĕruk siji. anuli lumĕbu iŋ omaḥ, anuduhaké jĕruk maraŋ woŋ tuwa tuwané, calaṭuné, dĕḷĕṅĕn bapak, ḍuwitku daktukokaké jĕruk kĕprok iki, bĕcik rupané.

woŋ dodol mahu luṅa gagañcaṅan, ora karuwan parané. bapak biyuṅé kagèt, sarta srĕṅĕn maraŋ si sadiraḥ, anaṅiŋ pamanané calaṭu, pira pira kèhé woŋ kaŋ gĕmbluŋ kaya anakmu iku.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : pira pira kèhiŋ woŋ, kaŋ anombokaké kabĕgjan laṅgĕŋ, aṅaraḥ olèḥ ṅamal kadoñan.

pamanané si sadiraḥ mahu sudagar sugiḥ, ora antara suwé nuli muliḥ. soréné ana woŋ wadon tĕka iŋ omahé, aṅgawa taṅgok koṭoŋ, tuku kopi lan gula, aṅuluṅi ḍinar siji, sarta añjaluk susuk. kaŋ ditukoni takon, dinar iki olèḥmu saka iŋ ṅĕndi, awit iŋ sahiki wis ora ana kaŋ kaya mĕṅkono rupané. aku ora paṅliŋ andĕḷĕŋ dinar iki, maraŋ kowé aku iya ora samar, mĕṅko kowé dakajar aṅapusi dinariŋ bocaḥ, kosurupaké patukuniŋ jĕruk siji.

woŋ wadon mahu bañjur diaṅgrak. kaŋ duwé omaḥ anuli koṅkonan awèḥ wĕruḥ maraŋ paréntaḥ. ora antara suwé paréntaḥ ṅlakokaké woŋ loro, amarani woŋ kaŋ ṅapus apusi mahu, bañjur kapatrapan pahukuman.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : siŋ sapa aṅapusi darbéniŋ liyan, amaṣṭi nĕmu wiraŋ lan pahukuman.

71. tanduran ĕmas

ana bocaḥ jaka aran si ĕnuŋ, kabuṅahané agawé guguyon maraŋ sokwoṅa. anuju sawijiniŋ dina si ĕnuŋ nulis layaŋ ana iŋ kamaré, iŋ méjané ana dinar nĕnĕm, iku aṛĕp ditiṅkĕm sajroniŋ layaŋ. ora suwé aḍiné wadon, aran si taṅgok lumĕbu iŋ kamaré, andĕḷĕŋ dinar nĕnĕm mahu, bañjur takon. kakaŋ, ĕmas iku ṭukul iŋ ĕndi. sahuré si ĕnuŋ, dinar iku wohiŋ tanduran ĕmas. samaṅsa diḍĕḍĕr, kaya pratiṅkahé woŋ aṇḍĕḍĕr kacaŋ, amaṣṭi ṭukul. uwité aṅgrĕmbĕl, wohé dinar ambiyĕt. sawisé calaṭu mĕṅkono, anutugaké panulisé, dinaré nĕnĕm tumuli dijupuk maraŋ si taṅgok, digawa mĕñaŋ kĕbon, bañjur dipĕṇḍĕm. anaṅiŋ si ĕnuŋ ora wĕruḥ. baṛĕŋ uwis olèhé nulis layaŋ, si taṅgok bali, calaṭuné, kakaŋ, kowé bakal olèḥ dinar akèḥ, awit dinarmu wis dakḍĕḍĕr kabèḥ.

si ĕnuŋ ṅadĕg kambi muriŋ muriŋ, aḍiné dicĕkĕl taṅané, digawa mĕñaŋ kĕbon, calaṭuné, ṅĕndi olèḥmu aṇḍĕḍĕr dinar, tutura tumuli. ĕmbuḥ sakiŋ laliné si taṅgok maraŋ ĕṅgon pamĕṇḍĕmé, ĕmbuḥ dinaré wus dijupuk iŋ woŋ digolèki ora katĕmu.

nalar mĕṅkono iku karuṅu iŋ bapakné, calaṭuné, ĕnuŋ, goroḥmu wis patut kaḍĕṇḍa ĕnĕm dinar. si taṅgok sañatané isiḥ busuk baṅĕt, déné aṇḍĕḍĕr dinar, anaṅiŋ kowé ala, déné amratak mratakaké tĕmbuŋ goroḥ.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : ujaré goroḥ, sanadyan anĕṅsĕmaké, ora tahu makolèhaké bĕcik.

72. jawawut

ana sudagar siji mĕntas tĕka saka iŋ paran adoḥ, aṅgawa baraŋ dagaṅan ahèŋ ahèŋ lan adi adi. sanak saduluré paḍa buṅaḥ buṅaḥ ambagèkaké, sarta paḍa diwènèhi olèḥ olèḥ, diwĕnaṅaké miliḥ iŋ sasĕnĕṅé.

sanak saduluré anuli paḍa mimiliḥ, ana kaŋ miliḥ kĕkĕliṅan, ana kaŋ miliḥ sĕṅkĕlat sinulam iŋ ĕmas. para wadon sawĕnèḥ amiliḥ kaluŋ mutyara, sawĕnèḥ amiliḥ kaluŋ mĕrjan. muŋ woŋ siji kaŋ luwiḥ pintĕr, amiliḥ kĕrtas ḷĕmpitan cilik siji, ana tulisané uniné : jawawut, baṛĕŋ kĕrtas ḷĕmpitan mahu diuṅkabi, isiné iŋ jĕro muŋ kari sahĕlas, awit ĕntèk kècèr ana iŋ dalan.

woŋ kaŋ ana iŋ kono kabèḥ paḍa aṅguguyu, anaṅiŋ sahuré kaŋ diguguyu maṅkéné, iṅatasé aku jawawut sahĕlas iki wis ñukupi sarta pamurwatku, ajiné aṅuṅkuli baraŋ kaŋ ahèŋ ahèŋ iku.

jawawut sahĕlas mahu bañjur diḍĕḍĕr ana iŋ kĕboné, iŋ sajroniŋ satahun iku uga olèḥ wiji akèḥ, iku anuli disĕbar, antara satahun manèḥ wijiné saṅsaya muṇḍak akèḥ, wasana ñaṇḍak tĕluŋ tahuné tatandurané jawawut dadi piraŋ piraŋ tĕgal. sanak sadulur kaŋ aṅguguyu mahu andĕḷĕŋ tatandurané paḍa tulus tulus bañjur paḍa sumurup yèn jawawut muŋ sahĕlas bisa amituluṅi woŋ akèḥ, calaṭuné.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : kodratiŋ allaḥ añarambahi bumi laṅit sahisiné kabèḥ, dalasan wiji kaŋ luwiḥ cilik kasrambahan. iku dadi taṇḍa, yèn kawasaniŋ allaḥ tanpa watĕs.

73. waluh

ana woŋ désa duwé anak lanaŋ aran si jaka, iku simpĕn waluḥ kuniŋ kuniŋ akèḥ, baṅĕt andadèkaké buṅahé, anaṅiŋ waluḥ mahu bañjur paḍa ilaŋ kabèḥ, andadèkaké baṅĕt iŋ napṣuné, tumuli tutur maraŋ bapakné, kaŋ panuju aṛĕp mĕñaŋ kuṭa karo bojoné. sahuré bapakné, bok aja kakéhan carèwèt bab waluḥmu, aṅur kowé aṅgarapa gawé, pari kaŋ ana iŋ lumbuŋ kahé ĕpénana, aku naṅguŋ, waluḥmu amaṣṭi katĕmu manèḥ.

soré bapakné muliḥ saka iŋ kuṭa, atakon maraŋ anaké, jaka, pariné apa wis koĕpèni. waṅsulané, sampun. bapakné takon manèḥ, waluḥmu apa wis kĕtĕmu. sahuré, dèrèŋ. bapakné calaṭu manèḥ, hèḥ, bocaḥ kĕsèd, bocaḥ goroḥ ora wĕruḥ iŋ isin, sahiki katitik goroḥmu. wruhanamu, kowé dakcoba, waluḥmu dakumpĕtaké ana iŋ tumpukan pari, yèn kowé gĕḷĕma ṅĕpèni pari, waluḥmu amaṣṭi katĕmu. sahiki goroḥmu kawĕlèḥ.

si jaka baṅĕt isiné, añjaluk paṅapura maraŋ bapakné. calaṭuné bapakné, aku iya gĕḷĕm ṅapura iŋ kowé, yèn kowé aprajaṅji, gĕḷĕm ṅaṅgit sajroniŋ ati babasan maṅkéné. é, woŋ goroḥ, iŋ tĕmbé ana maṅsané, kaŋ andadèkaké girisiŋ atimu, cidramu bakal kawiyak ana iŋ paṅayunané gusti allaḥ.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : é, woŋ goroḥ, iŋ tĕmbé ana maṅsané, kaŋ andadèkaké girisiŋ atimu, cidramu bakal kawiyak ana iŋ paṅayunané gusti allaḥ.

74. kobis

ana woŋ wadon pĕṭĕl iŋ samubaraŋ gawé, anandur sayuran warṇa warṇa iŋ kĕboné. anuju sawijiniŋ dina ana iŋ kĕbon acalaṭu maraŋ anaké wadon aran si caṇṭur, tĕmbuṅé, dĕḷĕṅĕn kaŋ patiŋ printis kuniŋ kuniŋ sajroniŋ kobis iki, iku ĕṇḍog kaŋ dadi uḷĕr, aṅrusakaké tatanduran. mĕṅko awan ulapana kabèḥ siŋ ṛĕsik, supaya kobisé aja koṅsi rusak déniŋ uḷĕr.

cipkané si caṇṭur, bésuk bésuk bahé dakulapi, isiḥ talad. wĕkasan kalalèn, ora diṛĕsiki. ĕmbokné bañjur kacaṇḍak iŋ lara, koṅsi lawas ora bisa mĕñaŋ kĕbon. baṛĕŋ wis mari, anaké diajak mĕñaŋ kĕbon paṅgonané gulan kobis. kobisé rusak kabèḥ dipaṅan iŋ uḷĕr, muŋ kari gagaṅé bahé. si caṇṭur kagèt, isin awit déniŋ sĕmbranané, bañjur naṅis. ĕmbokné calaṭu, caṇṭur, sĕmbranamu dadiya wuwulaŋ, iŋ sabañjuré samubaraŋ kaŋ kĕna kolakoni tumuli, aja pisan pisan kosarèhaké koṅsi iŋ dina sésuk. luwiḥ manèḥ kowé aja lali lali maraŋ wuwulaŋ bĕcik, upamakna kaya muni ana iŋ goḍoŋ kobis, kaŋ rusak déniŋ uḷĕr, tĕmbuṅé mĕṅkéné.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : wajibmu lakonana sakal. yèn kosarèhaké koṅsi iŋ sèjèn dina, bokmanawa wis kasèp.

75. kayu rèñcèk lan méṇḍoŋ

ana raṇḍa miṣkin lan anaké lanaŋ loro, wayaḥ soré muliḥ saka añjupuk kayu rèñcèk ana iŋ alas tarataban. ñahi raṇḍa aṅgawa saboṅkok gĕḍé, anaké lanaŋ aṅgawa ñaboṅkok cilik, paḍa tinalèn iŋ méṇḍoŋ. ana iŋ dalan kapapag karo sudagar sugiḥ, diprimani iŋ ñahi raṇḍa. sahuré kiyahi sudagar, ñahi raṇḍa, kowé aja susaḥ priman, anakmu lanaŋ loro kuwé pracayakna maraŋ aku, iŋ bésuk paḍa bisa gawé ĕmas bakalé méṇḍoŋ. tampané ñahi raṇḍa, kyayi sudagar sĕmbranan, anaṅiŋ kyayi sudagar amaṅsuli tĕmĕn calaṭuné mahu. bocaḥ lanaŋ loro anuli dipasrahaké maraŋ kyayi sudagar, karoné paḍa dikon sinahu gawé kĕba lan kalasa.

sawisé antara tĕluŋ tahun, bocaḥ loro mahu paḍa muliḥ, katĕmu karo ĕmbokné, bañjur paḍa nalatèni gawé kalasa alus alus, lan kĕba bĕcik bĕcik, diwènèhaké maraŋ kyayi sudagar. sudagar anuli tumĕka iŋ gubugé ñahi raṇḍa, awèḥ patukuniŋ kalasa lan kĕba arupa dinar, calaṭuné karo gumuyu, kapriyé, ñahi raṇḍa, apa ora kayĕktèn basaku biyèn.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : dèn pĕṭĕl maraŋ pagawéyan, kaŋ binubuhaké iŋ kowé, bokmanawa gubugmu bisa maliḥ dadi omaḥ gĕḍoŋ.

76. tatal sĕmbrétan

ana koṅkonan lumaku iŋ wayaḥ bĕṅi, aṅgawa uwaŋ akèḥ, anĕmu bilahi dibégal ana iŋ dalan, ṅanti anĕmahi mati, jisimé katĕmu gilaŋ gilaŋ ana iŋ dalan. iŋ sawĕṅi iku uga diparikṣa iŋ paréntaḥ maraŋ paṅgonané kabégalan, pamarikṣané ṅaṅgo obor. paréntaḥ bañjur anĕmu tatal sĕmbrétan cĕḍak lan jisim, diwatara sĕsĕmbrétaniŋ pĕṇṭuŋ, éṅgal dikaṇḍut.

ésuké baṛĕŋ priyayi kaŋ nĕmu tatal sĕmbrétan mahu ana iŋ paséban, kagèt andĕḷĕŋ, yèn tĕkĕné priyayi sosorané, kaŋ suméṇḍé iŋ saka, sĕmbrèt saṭiṭik. tatal sĕmbrètan olèhé nĕmu tumuli dijupuk saka iŋ kaṇḍutan, diĕtrapaké iŋ tĕkĕn prĕnahé kaŋ sĕmbrèt mahu, katĕmu ñamlĕŋ. éṅgal aparéntaḥ akon ñĕkĕl sarta ṅuñjara maraŋ kaŋ duwé tĕkĕn, awit iku kaŋ tinarka ambégal sarta matèni.

woŋ kaŋ kĕna iŋ tarka wiwitané muṅkir, anaṅiŋ tatal sĕmbrétan mahu minaṅka ñinaniŋ kadurjanané. baṛĕŋ andĕḷĕŋ yèn ñamlĕŋ ana iŋ tĕkĕn prĕnahé kaŋ sĕmbrèt, bañjur biyas, sarta aṅakoni dosané. aturé, koṅkonan mahu kawanuhané bĕcik, mulané ṅanti kalakon dipatèni, awit kagèndèŋ déniŋ kĕṭaha, mélik maraŋ gagawané uwaŋ akèḥ.

uwaŋ olèhé ambégal isiḥ ana iŋ buntĕlan, diumpĕtaké ana iŋ loṅan, duruŋ ṅanti diuṅkabi. kaŋ ambégal mahu bañjur kahutus kakĕṭok guluné, sakèhiŋ woŋ paḍa gumun, déné jalaran saka iŋ tatal sĕmbrètan kadurjanané katitik.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : añiṅkirana paṅgawé ala, sarta éliṅa, yèn kawasané gusti allaḥ bisa amĕlèhaké alamu, andadèkaké tiwasmu.

77. kĕmbaŋ ṛĕgulo lan tawon

bocaḥ lanaŋ kaŋ aran si jaguŋ, aṛĕp mĕṭik kĕmbaŋ ṛĕgulo, darijiné kĕna iŋ ĕri, aṅrasa lara baṅĕt. anuli ésuké anĕmu tala tawon, nĕdya diĕpèk maduné, anaṅiŋ tawoné paḍa ṅantupi. si jaguŋ bañjur takon iŋ bapakné, tĕmbuṅé, bapak, sabab déniŋ punapa uwit ṛĕgulo tĕka wontĕn ĕrinipun liñcip liñcip, sarta tawon mabĕn tĕka wontĕn antupipun, yèn ṅantup rahosipun sumlĕṅĕt. bapakné sumahur, ĕri lan antup iku minaṅka paṅéliŋ éliŋ, yèn samubaraŋ iŋ ṅalam doña iki, kaŋ bĕcik rupané, lan ḷĕgi rasané, andadèkaké karusakaniŋ woŋ kaŋ ora wéwéka, mulané kowé aja lali lali.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : yèn tawon amaṣṭi duwé antup, pĕṭétan ṛĕgulo ana ĕriné, roŋ prakara iku dadiya wuwulaŋ, samaṅsa kowé kagèndèŋ iŋ paṅgawé makṣiyat, aja pĕgat prayitna iŋ ati.

78. babon

bocaḥ wadon kaŋ aran si sémok miṣkin, gawéné ṅantiḥ. anuju sawijiniŋ dina wayaḥ soré luṅguḥ ḍéwé ana iŋ omaḥ, lawaṅé mĕṅa, anuli baboné taṅgané wadon lumĕbu iŋ omahé, éṅgal diinĕbi lawaŋ, babon dicĕkĕl, bañjur diḍĕlikaké, calaṭuné, babon iki bakal dakwaṛĕgi iŋ pakan, amaṣṭi aku olèḥ ĕṇḍogé akèḥ.

ésuké babon mahu ṅĕṇḍog tĕmĕnan. si sémok kalalèn maraŋ sawijiniŋ prakara, kaŋ andadèkaké baṅĕt iŋ kagèté, awit babon mahu sawisé ṅĕṇḍog bañjur sĕru apĕtok pĕtok. si sémok éṅgal marani, nĕdya amuriḥ mĕnĕṅé, anaṅiŋ taṅgané wis ṅruṅu pĕtoké, tumuli lumĕbu iŋ omahé si sémok, baboné dicĕkĕl digawa nuliḥ. mahuné si sémok kĕṛĕp diwènèhi bĕras lan ĕṇḍog maraŋ taṅgané, baṛĕŋ kawruhan culikané, sabañjuré ora diwènèḥ wènèhi manèḥ, sarta kasĕbut woŋ ambĕḍog.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : aja mélik maraŋ amal ṛĕgĕt, supaya atimu aja ṅaṇḍut watir.

79. manuk dara

si bĕgja lan si dahulat paḍa taṅga. si bĕgja anaké woŋ sugiḥ, aṅiṅu dara akèḥ paḍa bĕcik bĕcik. anaṅiŋ si dahulat anaké woŋ ora duwé, ṅiṅu dara muŋ iŋ sawatara sarta ala ala.

anuju sawijiniŋ dina darané si bĕgja mabur lumĕbu iŋ paguponé si dahulat, ana iŋ kono bañjur nusuḥ. si dahulat wĕruḥ, calaṭuné, iba bakal buṅaḥku, yèn aku anduwènana darané si bĕgja sajoḍo iku, putihé mĕmplak, ĕṇḍas lan buntuté iṛĕŋ mĕḷĕs. darané si bĕgja kabèḥ siŋ dakḍĕmĕni muŋ loro iku. si dahulat uwis duwé cipta aṛĕp añĕkĕl sarta ṅumpĕtaké dara sajoḍo mahu, anaṅiŋ ora sida, calaṭuné, ṅamal ṛĕgĕt ora ambarkahi. lawaṅiŋ pagupon diinĕbaké, dara karo dicĕkĕl, bañjur diulihaké maraŋ si bĕgja.

si bĕgja baṅĕt buṅaḥ maraŋ katĕmĕnané si dahulat, sumĕja maḷĕs agawé buṅaḥ. baṛĕŋ darané mahu ṅĕṇḍog, ĕṇḍogé dijupuk, diḷĕbokaké iŋ paguponé si dahulat, dilirokaké iŋ ĕṇḍogé darané, anaṅiŋ si dahulat ora wĕruḥ.

baṛĕŋ nĕtĕs sarta uwis papak wuluné, si dahulat éram andĕḷĕŋ, déné rupané piyik loro iku añjiblèsi dara kaŋ diulihaké maraŋ si bĕgja, éṅgal tutur maraŋ si bĕgja, yèn katĕmĕnané anĕmu wawaḷĕs kaŋ aṅéram érami.

si bĕgja gumuyu, nuli aṅaṇḍakaké olèhé aṅliru ĕṇḍog, wĕkasan calaṭuné mĕṅkéné, dahulat, tuturku iŋ kowé iku sañatané, anaṅiŋ ora kĕna ora kowé amaṣṭi pracaya, yèn katĕmĕnanamu andadèkaké paṛĕṅé gusti allaḥ, luwiḥ déniŋ buṅaḥku, sarta gusti allaḥ bakal aṅgañjar maraŋ kasatyanmu iku, aṅluwihi gañjaraniŋ manusa iŋ ṅalam doña, awit.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : barkahiŋ allaḥ dumunuŋ iŋ manusa kaŋ añiṅkiri paṅgawé ala, sarta aṅrakĕti kahutaman.

80. manuk kaḍali

ana manuk kaḍali nusuḥ iŋ omahé woŋ désa, bojoné kaŋ duwé omaḥ karan anak biyaŋ jaṅkrik acalaṭu maraŋ anak anaké, ĕṅgèr, aja kowé paḍa ṅaru biru iŋ manuk kaḍali iku. sapa sapa kaŋ aṅgusaḥ manuk kaḍali saka iŋ omahé, prasasat aṅluṅakaké kabĕgjan. taṅgaku aṅrusak susuhiŋ kaḍali kaŋ ana ṅomahé, ĕṇḍogé dipĕcahi, wiwit ḍèk samana sabaraŋ pagawéyané ora ambarkati, wĕkasan andadèkaké tiwasé.

si jaṅkrik takon maraŋ bapakné, bĕnĕr lan orané kaŋ dadi tuturiŋ biyaŋ mahu. sahuré bapakné iya bĕnĕr, wruhanamu, jaṅkrik, taṅgaku mahu ora anélad kamurṣidan tuwin wĕkĕliŋ woŋ tuwa tuwané.

woŋ tuwa tuwané ora ṅaru biru iŋ manuk kaḍali, kaŋ nusuḥ iŋ omahé, yèn baṅun taṅi déniŋ uniné, buṅaḥ kaya woŋ digugaḥ diéliṅaké maraŋ pagawéyané. anaṅiŋ taṅgaku baṅĕt siyané maraŋ uwoŋ lan maraŋ sato khéwan, sabĕn soré mĕñaŋ patikèn, ulihé bĕḍug bĕṅi, yèn ésuk kagèt déniŋ uniniŋ kaḍali, baṅĕt muriŋ muriṅé, mulané susuhé dirusak. sarèhné budiné kasar, ḍoso lan kĕsèd, apadéné ṅĕbrèḥ, maṅka aṅaru biru aṅgusaḥ kaḍali, dadi prasasat añirṇakaké kabĕgjané ḍéwé, mulané.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : iŋ ṅĕndi ĕndiya kaŋ kadunuṅan iŋ ambĕg siya lan kahoñcatan tĕmĕn, amaṣṭi sirṇa rahayuné, ṭukul cilakané.

caṇḍaké : doṅèŋ piwulaŋ bĕcik #5