doṅèŋ piwulaŋ bĕcik #05

81. manuk prĕñjak

jajaka loro kaŋ aran si sĕbul lan si bima, wayaḥ ésuk paḍa dolan dolan mĕñaŋ alas tarataban, anuli ana manuk prĕñjak muni. si sĕbul baṅĕt gugontuhoné, acalaṭu mĕṅkéné, manuk prĕñjak iku aṅgawa bĕgja maraŋ aku, apĕsé ṅalamati yèn aku bakal olèḥ ḍuwit. si bima iya gugontuhon, sahuré, sabab déniŋ apa prĕñjak iku tĕka muŋ aṅgawa bĕgja maraŋ kowé bahé, apa mulané yèn luwiha asiḥ maraŋ kowé karo maraŋ aku. apa ora bĕcik aku karo kowé, aku maṣṭèkaké yèn prĕñjak iku ṅalamati bĕgja maraŋ aku.

sawisé mĕṅkono, bañjur paḍa diya diniya, suwé suwé kadrawasan dadi kĕkĕṛĕṅan, karoné babak buñak sarta bĕñjut, gĕtihé daléwéran. anuli paḍa mĕñaŋ omahiŋ ḍukun, anambakaké tatuné. sasuwéné tatuné ditambani, paḍa anuturaké kaŋ dadi wiwinihiŋ kĕkĕṛĕṅan, sarta paḍa takon maraŋ kyayi ḍukun, sapa iŋ salaḥ sawiji kaŋ diṅalamati bĕgja déniŋ prĕñjak. ḍukun añahuri karo gumuyu, bocaḥ gĕmbluŋ sakaroné, dudu kowé, aku siŋ diṅalamati bĕgja, kowé diṅalamati muliḥ babak buñak sarta ĕṇḍasmu paḍa gĕtihĕn. aku diṅalamati bakal tampa ḍuwit saka iŋ kowé, sumurup opahé olèḥku nambani.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : aja pisan pisan padu karo mitramu, adat iŋ wĕkasan paḍa kaduwuŋ, satrumu baṅĕt buṅaḥ andĕḷĕŋ.

82. manuk jaka tuwa

ana woŋ tuku manuk jaka tuwa siji, nĕdya diwèhaké maraŋ anaké wadon bĕndarané, aran bok rara sumbĕr, anaṅiŋ kaṛĕpé diwuruki calaṭu ḍisik, supaya andadèkna buṅahé kaŋ diwènèhi.

siŋ tuku mahu nuli kacaṇḍak iŋ lara watuk, naṅiŋ ora towoŋ towoŋ muruki jaka tuwané, lawas lawas bisa, anuli diwènèhaké maraŋ bok rara sumbĕr. iŋ nalika diuluṅaké, jaka tuwa calaṭu, kula nuwun, bok rara sumbĕr. sawisé mĕṅkono bañjur watuk watuk, woŋ kaŋ ana iŋ kono paḍa gumuyu gĕr gĕran.

bok rara sumbĕr calaṭu, busuk tĕmĕn jaka tuwa iku, ora amuŋ nirokaké calaṭuné kaŋ muruki, dalasan watuké ditirokaké.

bapakné bok rara sumbĕr sumambuŋ, sanadyan manuk iku busuk naṅiŋ amulaŋ mĕṅkéné, pratiṅkahiŋ woŋ muŋ kaŋ patut lan bĕcik iku tinélada kaŋ ora patut lan ala tiniṅgala.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : aja anélad sabaraŋ pratiṅkahiŋ woŋ, supaya kowé aja diguguyu.

83. jaran tuṅgaṅan bĕcik

iŋ nalika ana pĕraŋ, akèḥ prajurit usar masaṅgrahan ana iŋ tĕba, iŋ wayaḥ bĕṅi ana balantik tĕka, aran si gondrèk, gawéné cok ñoloŋ jaran, bañjur ñoloŋ jaraniŋ usar siji, kaḷĕbu kaŋ bĕcik ḍéwé, diḍĕlikaké ana iŋ alas. baṛĕŋ prajurit usar wis paḍa boḍol, jaran coloṅan mahu dituṅgaṅi mĕñaŋ nagara, sumĕdya diĕdol.

lakuné mĕtu sajabaniŋ kuṭa, satĕkané iŋ pojok bitiṅiŋ kuṭa, andĕḷĕŋ prajurit jaranan panuju galaḍi ana iŋ ara ara. baṛĕŋ salomprèt muni, jaran bañjur lumumpat iŋ kalèn, lumayu nuṅgal prajurit kaŋ paḍa galaḍi mahu, iŋ sabaraŋ polahé manut iŋ aba, miṅĕr ṅiwa miṅĕr nĕṅĕn, añjojog añoṅklaŋ, manut kaŋ dadi aba. si gondrèk aṇḍaroḍog, baṅĕt iŋ wĕdiné, kariṅĕté koṅsi androdos, para prajurit paḍa aṅguguyu.

sawisé bubar galaḍi, si gondrèk dirubuŋ iŋ para prajurit mahu, kurṇèlé acalaṭu, jaran iku isiḥ ĕnom, bĕcik rupané, prigĕlé ora béda karo tuṅgaṅaniŋ prajurit jaranan. iku olèḥmu saka iŋ ṅĕndi. sahuré si gondrèk. aṅsal kula tumbas. anaṅiŋ sarèhné ora bisa aṅgĕnahaké kaŋ adol, wĕkasan diparikṣa, katitik yèn jaran olèhé ñoloŋ, si gondrèk bañjur dipatrapi pahukuman.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : aja kowé ñĕñoloŋ, lan aja goroḥ, maṅsa wuruṅa nĕmu pahukuman.

84. gĕṇṭa

si ruwaḥ, anaké woŋ désa, aṅon sapi ana iŋ alas tarataban. sapiné paḍa dikaluṅi gĕṇṭa, déné sapi kaŋ bĕcik ḍéwé, gĕṇṭané iya ṅuṅkuli kaŋ akèḥ akèḥ. anuli ana woŋ lumaku iŋ alas, acalaṭu maraŋ si ruwaḥ, bĕcik tĕmĕn gĕṇṭa iku, pira olèḥmu tuku. sahuré si ruwaḥ, sarupiyaḥ. woŋ mahu calaṭu manèḥ. apa ora luwiḥ saka iŋ ṛĕga samono, mara daktukuné roŋ rupiyaḥ. si ruwaḥ awèḥ, gĕṇṭa diwènèhaké maraŋ siŋ tuku, ḍuwit roŋ rupiyaḥ dikaṇḍut. sarèhné sapiné wis ora ṅaṅgo gĕṇṭa, dadi si ruwaḥ ora bisa ṅruṅu doḥ cĕḍak paraniŋ sapiné, sabané saṅsaya adoḥ. pisaḥ karo kaŋ akèḥ akèḥ. woŋ kaŋ tuku gĕṇṭa mahu sañatané maliŋ, umpĕtan ana iŋ garumbul, sapi kaŋ misaḥ adoḥ, bañjur dicĕkĕl, digawa luṅa.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : sapa kaŋ wani ambaṭèni maraŋ kowé, kèhé ora majad, amaṣṭi duwé pamuriḥ, woŋ mĕṅkono iku dohana, dadi kowé añiṅkiri kasusahan.

si ruwaḥ bañjur muliḥ karo anaṅis, tutur maraŋ bapakné bab ilaṅiŋ sapi, sĕbuté, aku ora ñana pisan pisan, yèn si maliŋ olèhé wani malaraṅi tuku gĕṇṭa, muŋ aṅaraḥ sapiku. bapakné sumahur, pratiṅkahé maliŋ kaŋ aṅapusi kowé, upama kaya panuntuniŋ paṅgawé makṣiyat, nĕdya aṅloropaké sarupaniŋ woŋ. wiwitané si makṣiyat awèḥ kahuntuṅan saṭiṭik, wĕkasané agawé pitunan akèḥ. si makṣiyat iku yèn diwènèhi sakilan, tumuli añjupuk saḍĕpa, mulané éliŋ éliṅĕn babasan iki.

sanadyan paṅgawé makṣiyat iku améṅinaké sarta ambuṅahaké, aja kolakoni, awit aṅrusakaké budimu, lan añirṇakaké kasĕnĕṅanamu.

iki tutugé doṅèŋ iŋ ḍuwur mahu calaṭuné ĕmbokné mĕṅkéné, ruwaḥ, apa kowé ora kèliṅan maraŋ adaté iŋ désa kéné, prĕluné sapi dikaluṅi gĕṇṭa. waṅsulané si ruwaḥ, kula kapéñcut iŋ arta, pamanaḥ kula namuŋ lowuŋ sagĕd pikantuk baṭi sarupiyaḥ, iṅkaŋ sarana ṛĕsik. cipta kula, gĕṇṭa punika dandosan tanpa pahédaḥ, awit botĕn ṅaṭahakĕn puhaniŋ ḷĕmbu. saṛĕŋ ḷĕmbu sampun ical kapĕṇḍĕt iŋ tiyaŋ, kula sawĕg èṅĕt prĕlunipun kinaluṅan gĕṇṭa. ĕmbokné añahuri, mĕṅkono iku kalumrahané woŋ kaŋ tanpa wéwéka, lan kaŋ kèlu déniŋ hawa napsu. cok paḍa atiṅgal adat kuna, kinira tanpa pahidaḥ, baṛĕŋ uwis ñaṇḍaŋ pitunan, anuli ṭukul budi lan paṅartiné, yèn adat kuna mahu ana prĕluné.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : aja atiṅgal adat kuna, saduruṅé sumurup apa kaŋ dadi pahidahé.

85. manuk kuṭilaŋ

si yakup andĕḷĕŋ manuk kuṭilaŋ méñcok iŋ uwit tañjuŋ, calaṭuné maraŋ aḍiné wadon, satinĕm, dĕḷĕṅĕn manuk kuṭilaŋ iŋ uwit tañjuŋ iku. bĕcik rupané, mĕṅko saḍéla kĕna iŋ aku. si yakup nuli mènèk iŋ tañjuŋ, amasaŋ pikaté, bañjur aṇḍĕlik karo aḍiné, aṅawasaké pasaṅané.

ora antara suwé kuṭilaṅé kaḷĕbu iŋ pikat, si yakup éṅgal mènèk iŋ tañjuŋ, aṛĕp añjupuk manuk kaŋ kaḷĕbu iŋ pikat. duruŋ koṅsi kĕna, tiba karo pikaté. manuké ucul, si yakup taṅané gĕtihĕn kĕna iŋ sĕmpalan ĕpaŋ.

si satinĕm calaṭu, yakup, sahiki kiraku kowé kapok, ora gĕḷĕm mĕmènèk manèḥ, aṅaraḥ ñĕkĕl manuk kuṭilaŋ, awit bokmanawa putuŋ bahu utawa sikilmu.

sahuré si yakup karo gumuyu, ora, olèḥku sahiki ora masaŋ pikat manèḥ ana iŋ kéné, ora déniŋ wĕdi yèn putuŋ bahu utawa sikilku, muŋ déniŋ aku wus sumurup, yèn kaṅélanaku iŋ sadina iki bakal tanpa gawé, awit kuṭilaṅé giras, amarga wus kaḷĕbu iŋ pikat, dadi wĕdi andĕḷĕŋ pikat.

si satinĕm sumahur, yèn maṅkono, dadi pintĕr manuk kuṭilaŋ karo kowé, déné ora gĕḷĕm méñcok iŋ kono manèḥ, awit wĕdi iŋ babaya, maṅka kowé mĕntas tiba, mèḥ bahé bilahi, tĕka sumĕdya anrajaŋ babaya manèḥ karo gumuyu.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : siŋ sapa anĕmu tiwas saṭiṭik ora muṇḍak pintĕr, sanadyan bakal katĕkan iŋ bilahi gĕḍé, iya ora aṅunduri.

86. bĕlo

tuwan phan ḍĕn briŋ wayaḥ soré tumĕka iŋ désané, ésuké ṅadĕg cĕḍak caṇḍéla, andĕḷĕŋ bĕlo siji, tĕtĕgaran ana iŋ tĕgal kacaŋ cina, aṅrusakaké tatanduran, bañjur takon maraŋ juru gĕḍoṅé, kapriyé, déné ana jaran tĕtĕgaran iŋ tĕgal ora ṅaṅgo dipraduli. waṅsulané juru gĕḍoŋ, bĕlo punika dédé kaguṅan sampéyan, gaḍahanipun juru giliŋ, maṅké baḍé kula gusaḥ, sarta iṅkaŋ gaḍaḥ baḍé kula srĕṅĕni iṅkaŋ saṅĕt.

soréné tuwan phan ḍĕn briŋ midĕr midĕr mĕñaŋ paṅgiliṅan, calaṭu maraŋ juru giliŋ, kaŋ lagi ṅadĕg iŋ lawaŋ, juru giliŋ, yèn aku wĕruḥ manèḥ bĕlomu tĕtĕgaran ana iŋ tĕgalku, amaṣṭi dakbĕḍil. waṅsulané juru giliŋ karo gumuyu, sumaṅga kémawon, kula botĕn aṅgrantĕs.

ésuké tuwan phan ḍĕn briŋ andĕḷĕŋ, yèn bĕlo mahu tĕtĕgaran manèḥ ana iŋ tĕgal. ciptané, aku iki dimajanani maraŋ si juru giliŋ. nuli añaṇḍak bĕḍil, kaŋ cumaṇṭèl iŋ pagĕr bata, bĕlo dibĕḍil, kĕna mati babarpisan. batur baturé lanaŋ wadon wĕruḥ, tutur iŋ bĕndarané, kados pundi, bĕndara, déné kaguṅan sampéyan bĕlo sahé tĕka sampéyan sañjata, dados adamĕl pitunan sampéyan piyambak. tuwan phan ḍĕn briŋ sahiki sumurup, yèn kakéhan iŋ napṣu, kuraŋ parikṣané, sarta ginorohan iŋ juru gĕḍoṅé. calaṭuné, juru gĕḍoŋ goroḥ kaŋ dadi jalaraniŋ bilahi, mulané amaṣṭi nĕmpuhi saṛĕganiŋ bĕlo, minaṅka pahukumaniŋ gorohé.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : yén kowé anduwèni paṅira, atur goroḥ bisa aṅĕntas awakmu saka iŋ pakéwuḥ, luput paṅiramu iku, satĕmĕné malaḥ aṅĕbot ṅĕboti dosamu.

87. wĕḍus lanaŋ

omahé radèn tumĕṅguŋ jayaprayitna gĕḍé, praboté bĕcik bĕcik. iŋ sawiji dina radèn tumĕṅguŋ mahu aṛĕp dolan dolan, amĕkas maraŋ baturé wadon aran si mĕṇṭik, calaṭuné, aku aṛĕp dolan dolan, lawaṅiŋ omaḥ kañciṅĕn. uwis kĕṛĕp kowé dakparéntahi maṅkono, ora kolakoni, sapisan iki bok koruṅu, awit yèn ora kokañciŋ, bokmanawa ana woŋ nayab añjupuki baraŋ dandananku. waṅsulané si mĕṇṭik, bakal aṅèstokaké paréntahé. radèn tumĕṅguŋ jayaprayitna bañjur luṅa dolan dolan, anaṅiŋ si mĕṇṭik sawusé antara suwé ṅaṅsu iŋ sumur, sakèhé lawaṅiŋ omaḥ diĕblagaké bahé kaya sabĕn. calaṭuné, déné iŋ luruŋ kono iku sĕpi bahé, ora ana woŋ katon siji sijia. maṅkono iku ṅaṅgo nacad maraŋ baṅĕtiŋ paṅati atiné radèn tumĕṅguŋ jayaprayitna. anaṅiŋ sasuwéné si mĕṇṭik cacaturan karo bocaḥ wadon liyané ana iŋ sumur, anuli ana wĕḍus lanaŋ lumĕbu iŋ omaḥ, wĕruḥ paṅilon gĕḍé siji suméṇḍé iŋ pagĕr bata, katon rupané ana iŋ paṅilon, dikira wĕḍus satĕmĕné, bañjur aṛĕp dibijig. kaŋ katon iŋ paṅilon iya tumandaŋ aṛĕp ambijig anirokaké pratiṅkahé. wĕḍus lanaŋ mahu tumuli sĕru ambijig, anĕmpuḥ paṅilon, pĕcaḥ dadi sawalaŋ walaŋ.

si mĕṇṭik panuju aṛĕp lumĕbu iŋ omaḥ aṅiṇḍit kaḷĕṇṭiŋ, ṅruṅu krompyaṅiŋ kaca, éṅgal lumĕbu iŋ omaḥ, andĕḷĕŋ paṅilon wus ajur, aṅrĕmĕt ṅrĕmĕt taṅané. anuli wĕḍus digusaḥ kambi digĕbugi, anaṅiŋ paṅilon wus ora bisa puliḥ.

baṛĕŋ radèn tumĕṅguŋ jayaprayitna muliḥ, andĕḷĕŋ pĕcahiŋ paṅiloné, baṅĕt napsuné, si mĕṇṭik bañjur dituṇḍuŋ, ora ṅaṅgo dibayar balañjané, amarga déniŋ sĕmbranané, ora aṅèstokaké paréntaḥ, koṅsi andadèkaké pituna. iŋ sabañjuré si mĕṇṭik kaya kaya ora susaḥ diatag manèḥ aṅañciŋ lawaŋ, awit wus anĕmu yĕktiniŋ paribasan, ujariŋ paribasan maṅkéné.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : siŋ sapa ĕnomé aṅĕliraké pitutur bĕcik, adat dadiné pintĕr déniŋ ñaṇḍaŋ pitunan lan ñaṇḍaŋ pahukuman.

88. mĕñjaṅan

ana bocaḥ lanaŋ, aran si bĕgog, anakiŋ gĕrma. nalika patiniŋ bapakné, amarga dibĕḍil iŋ woŋ durjana ana iŋ alas, si bĕgog mahu isiḥ cilik. ĕmbokné kaŋ mulasara iŋ sabisa bisané. baṛĕŋ wus umur roŋ puluḥ tahun, digĕntékaké maraŋ lalakoné bapakné.

anuju iŋ sawiji dina si bĕgog ambuburu mĕñaŋ alas, akaṇṭi gĕrma akèḥ, tuwin woŋ liyané, kaŋ paḍa ḍĕmĕn ambuburu. si bĕgog ambĕḍil mĕñjaṅan gĕḍé siji, naṅiŋ luput. tumuli aṅruṅu woŋ sasambat ana sajroniŋ garumbul, pasambaté, aḍuḥ aku kĕna iŋ bĕḍil. si bĕgog éṅgal marani paṅgonan prĕnahiŋ swara, ana iŋ kono andĕḷĕŋ woŋ tuwa siji, aṅruntuḥ gulasaran kuṭaḥ gĕtiḥ. para kañca kañcané si bĕgog ora suwé iya paḍa tĕka iŋ paṅgonan kono. si bĕgog nuli aṅraṅkul maraŋ woŋ kaŋ kĕna iŋ baḍil mahu, sarta añjaluk paṅapura kambi baṅĕt anaṅis, calaṭuné, ora wĕruḥ yèn iŋ garumbul iku ana woṅé, lan ora ṅruṅu sabawaniŋ woŋ. kaŋ kĕna iŋ bĕḍil sumahur, kowé ora susaḥ añjaluk paṅapura maraŋ aku. iŋ sahiki aku bakal aṅlahiraké sawijiniŋ prakara maraŋ kowé, kaŋ koṅsi sapréné ora kawruhan iŋ woŋ, aku kaŋ matèni bapakmu ana saṅisoriŋ uwit jati iki, iŋ samĕṅko anaké amaḷĕs pati maraŋ aku ana iŋ kéné uga, kaŋ ora kalawan dèn niyati. sawusé tutur maṅkono, baṛĕŋ aṅaṛĕpaké mati, añĕbut : gusti allaḥ adil. woŋ kaŋ paḍa ana iŋ kono kabèḥ gumĕtĕr aṅruṅu pañĕbut iku.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : siŋ sapa amutahaké gĕtihé sapaḍa paḍaniŋ tumitaḥ, amaṣṭi nĕmu pahukuman, awit gusti allaḥ ora kasamaran.

89. iwak guramèḥ

ana juru amèk iwak duwé balumbaŋ siji, ora adoḥ karo omahé, isi iwak guramèḥ akèḥ lan bĕcik bĕcik. asriŋ asriŋ dikon ṅĕdol iŋ baturé aran si bugĕl, diwaḍahi ĕtoŋ.

si bugĕl mahu ñoloŋ iwak guramèḥ siji, iṅon iṅoné dĕmaŋ iŋ désa, paṅgonané iŋ balumbaŋ, diĕmoraké lan iwakiŋ bĕndarané ana iŋ ĕtoŋ mahu, bañjur nĕdya diĕdol maraŋ siŋ duwé. satĕkané iŋ omahé kyayi dĕmaŋ, ditawakaké maraŋ siŋ wadon. ñahi dĕmaŋ baṛĕŋ andĕḷĕŋ iwak guramèḥ mahu, bañjur calaṭu, iwak iki saka iŋ balumbaṅé kyayi dĕmaŋ, aku ora paṅliŋ rupané, iwak tumuli diĕpèk, ora ṅaṅgo diḍuwiti ṛĕgané, malaḥ malaḥ si bugĕl kaaturaké iŋ paréntaḥ, dikuñjara sadina sawĕṅi, awit déniŋ tinĕtĕpaké maliŋ.

ora antara lawas si bugĕl ñoloŋ guramèḥ manèḥ saka iŋ balumbaṅé kyayi dĕmaŋ mahu, ditawakaké maraŋ bĕkĕlé. kyayi bĕkĕl sawusé anamataké guramèḥ kaŋ ana iŋ ĕtoŋ, bañjur calaṭu, iwak iki olèḥmu ñoloŋ saka iŋ balumbaṅé kyayi dĕmaŋ. si bugĕl tumuli diaturaké iŋ paréntaḥ, dikuñjara tĕluŋ dina, muŋ diiṅoni sĕga lan bañu.

si bugĕl nĕdya ṅayoni sapisan ĕṅkas, bokmanawa ana bĕgjané, ñoloŋ guramèḥ gĕḍé siji saka iŋ balumbaṅé kyayi dĕmaŋ mahu, bañjur digawa mĕñaŋ pasar sajroniŋ nagara. iŋ kono ora ana siŋ wĕruḥ maraŋ ḍèwèké lan maraŋ culikané. anuli ana kahum désa panuju mĕñaŋ pasar, wĕruḥ gagawané iwak guramèḥ, bañjur calaṭu, iki iwak coloṅan, kaguṅané kyayi dĕmaŋ. si bugĕl kaaturaké iŋ paréntaḥ manèḥ, kapatrapan pahukuman gitik.

calaṭuné si bugĕl : ora ana manèḥ manèḥ siŋ dakgumuni, déné woŋ tĕka bañjur wĕruḥ yèn iwak coloṅan. ana déné wadiné maṅkéné, iṅon iṅoné guramèḥ kyayi dĕmaŋ kèpèté paḍa dipĕṭĕti saṭiṭik, kaŋ ḍèṅĕr muŋ woŋ kaŋ kaḷĕbu dadi bawahé, awit iku paḍa dituturi. liyané iku ora ana siŋ sumurup, sarta pamĕṭĕté ora ṅatarani. si bugĕl koṅsi suwé olèhé ambudi kaŋ dadi panitikaniŋ iwak mahu, anaṅiŋ ora katĕmu wadiné, wasana calaṭuné, saḍéṅaha uga kaŋ dadi panitikané, ugĕré muŋ maṅkéné.

sanadyan ĕtrapiŋ maliŋ añĕñoloŋ luwiḥ déniŋ ṛĕpit, lawas lawas iya katitik. mulané manusa aja pisan kadunuṅan iŋ kaṛĕp bakal ñĕñoloŋ.

90. srĕṅéṅé

biyaŋ sarija saṛĕgĕp iŋ gawé, wayaḥ surup srĕṅéṅé saka iŋ sawaḥ karo anaké loro, aran si sarija lan si sarijaḥ. satĕkané iŋ jromaḥ, damar wus kĕñcar kĕñcar ana iŋ ambèn. si sarija gumun baṅĕt, calaṭuné, iŋ omaḥ ora ana woŋ siji sijia, sapa siŋ ñumĕt damar iku. si sarijaḥ sumahur, sapa manèḥ siŋ ñumĕd, kajaba si bapak, kaŋ maṣṭi wus muliḥ saka iŋ nagara.

bapakné bañjur paḍa digolèki, ora suwé katĕmu, bocaḥ loro paḍa buṅaḥ buṅaḥ.

ésuké pak sarija ṅarit ana iŋ paṅonan jĕmbar, anak bojoné paḍa milu. srĕṅéṅéné paḍaŋ sumilak, bocaḥ loro paḍa buṅaḥ buṅaḥ. pak sarija calaṭu maraŋ anak anaké, mahu bĕṅi kowé bañjur paḍa bisa mĕṭèk, yèn aku kaŋ ñumĕd damar. balik yèn kowé andĕḷĕŋ srĕṅéṅé, apa kowé ora sumurup kaŋ ñumĕd.

si sarijaḥ sumahur, sahèstu kula sumĕṛĕp, bapak. punika gusti allaḥ kaŋ ñumĕd. dilaḥ botĕn sagĕd murub piyambak. makatĕn ugi srĕṅéṅé, amĕṣṭi wontĕn iṅkaŋ ñumĕd.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : wayaḥ rina katoné srĕṅéṅé gumĕbyar, iku añatakaké kabĕcikan siḥ lan kodratiŋ allaḥ.

91. lintaŋ kaŋ bĕcik ḍéwé

ana bocaḥ loro lanaŋ wadon paḍa sadulur, aran si kaṭik lan si tĕmbĕr, iŋ wayaḥ soré si kaṭik calaṭu maraŋ si tĕmbĕr, tĕmbĕr, dĕḷĕṅĕn lintaŋ kahé, cahyané paḍaŋ sarta gĕbyar gĕbyar. paḍa paḍa lintaŋ kaŋ ana iŋ laṅit kabèḥ iku kaŋ bĕcik ḍéwé. si tĕmbĕr sumahur, iya ñata bĕcik, anaṅiŋ ora ṅuṅkuli bĕciké lan gĕbyar gĕbyaré lintaŋ ésuk. karoné nuli diya diniya aṛĕbut bĕnĕr iŋ bab bĕcikiŋ lintaŋ. wasana dipuriḥ ambĕnĕri maraŋ bapakné, calaṭuné bapakné, bocaḥ busuk karo pisan, catur apa kaŋ korasakaké iku, déné ṅucapaké lintaŋ warṇa loro.

wruhanamu, lintaŋ kaŋ paḍaŋ gĕbyar gĕbyar iku, yèn katon soré, arané lintaŋ soré, yèn katon ésuk, arané lintaŋ ésuk, dadi lintaŋ siji arané loro, manut wayahé katon ana iŋ laṅit.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : yèn woŋ madu sawijiniŋ prakara, koṅsi diya diniya akaṇṭi napṣu, iku bakal aniwasi.

92. gĕlap

ana bocaḥ lanaŋ iŋ nagara aran si kĕmis, luṅa mĕñaŋ alas, aṅuṇḍuḥ gowok. baṛĕŋ aṛĕp muliḥ, bañjur udan dĕṛĕs amor aṅin, sarta gĕlapé ñambĕr ñambĕr, baṅĕt andadèkaké wĕdiné, éṅgal aṇḍĕlik ana iŋ uwit raṇḍu alas growoŋ, kaŋ ora adoḥ lan dalan. sakiŋ ora sumurupé, yèn gĕlap kĕṛĕp añambĕr uwit uwitan.

si kĕmis anuli ṅruṅu swara ṅundaŋ undaŋ, paṅundaṅé, kĕmis, kĕmis, kĕbat mrénéya. si kĕmis anuli mĕtu saka iŋ paṇḍĕlikané, ora antara suwé gĕlap añambĕr raṇḍu alas growoŋ mahu, si kĕmis baṅĕt kagèt, awaké kaya dadi gĕni kabèḥ, anaṅiŋ slamĕt. anuli sĕru calaṭu, swara ṅundaŋ undaŋ mahu amaṣṭi saka iŋ laṅit. é allaḥ, sampéyan iṅkaŋ tutuluŋ iŋ kawula.

swara ṅundaŋ undaŋ mahu nuli karuṅu manèḥ, paṅundaṅé, kĕmis, kĕmis, apa kowé ora ṅruṅu paṅundaŋku. déné kaŋ ṅundaŋ undaŋ maṅkono iku woŋ désa wadon. si kĕmis bañjur amarani, sarta takon. ontĕn napa dika ṅundaŋ kula. sahuré kaŋ tinakonan, kula botĕn ṅundaŋ dika, bagus. siŋ kula undaŋ anak kula si kĕmis. wahu aṅon bañak tĕŋ kali, kira kula aṇḍĕlik ontĕn iŋ sakiwatĕṅĕné ṅriku, amarga déniŋ wĕdi iŋ gĕlap. tĕka kula ṅriki aṅgolèki anak kula, aṛĕp kula ajak muliḥ. laḥ niku napa anak kula mĕtu saka iŋ garumbul.

si kĕmis bocaḥ iŋ nagara anuli kaṇḍa maraŋ woŋ désa wadon mahu, yèn ṅruṅu paṅundaṅé, disĕṅguḥ swara saka iŋ laṅit. calaṭuné woŋ désa wadon. o, bagus, sanadyan swara umĕtua sakiŋ woŋ désa miṣkin kaŋ kaya kula, muga dika sukura iŋ gusti allaḥ, awit gusti allaḥ kaŋ kaguṅan karṣa, déné kula ṅundaŋ undaŋ jĕnĕŋ dika, maṅka kula botĕn wĕruḥ tĕŋ dika.

si kĕmis añahuri sĕmu taṅis. ĕṅgiḥ ñahi, bĕnĕr dika kaŋ ṅundaŋ undaŋ, naṅiŋ paṅundaŋ dika niku sakiŋ karṣané gusti allaḥ, amuriḥ tutuluŋ tĕŋ kula, dadi turuniŋ pituluŋ niku sakiŋ laṅit.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : papaṣṭèniŋ woŋ ana iŋ alam doña dudu sakiŋ panuju, sañatané sakiŋ takdiriŋ gusti allaḥ.

93. cuṇḍuk mĕntul

radèn ṅantèn wirayowana aṛĕp aṅadĕgi gawé mĕñaŋ désa karo anaké wadon loro, dalané ṅaṅgo mĕtu iŋ alas. priyayi wadon tĕtĕlu mahu paṅaṅgoné mrabot, lakuné nuṅgaŋ karéta. baṛĕŋ ṅambaḥ iŋ alas, kusiré ĕṅgoné ṅlakokaké karétané kapiṅgiṛĕn, gĕluṅé anaké radèn ṅantèn wirayowana karo pisan kacaṇṭol iŋ ĕri, kaŋ mantĕluŋ ana sapiṅgiriŋ dalan. gĕluṅé paḍa ucul, cuṇḍuk mĕntulé intĕn runtuḥ. radèn ṅantèn éṅgal akon maṇḍĕg maraŋ kusiré, anuli mĕḍun aṅgolèki cuṇḍuk mĕntul kaŋ runtuḥ karo anaké loro, tuwin karo batur baturé. iya uga katĕmu, anaṅiŋ ĕṅgoné ambĕnĕraké gĕluŋ kaŋ ucul koṅsi mèḥ antara sahĕjam. bocaḥ wadon loro paḍa sĕmu taṅis, awit déniŋ bakal kasèp tĕkané iŋ paṅgonan paṅantèn.

ora antara suwé ana woŋ amèk kayu tĕka, ambĕkané ṛĕṅgosan, atutur maraŋ bocaḥ wadon loro mahu, calaṭuné, mugi sampéyan kèndĕla prihatos, sarta sukura iŋ gusti allaḥ, awit iŋ wana ṅajĕŋ punika wontĕn bégal kaṭaḥ, aṅaḍaŋ lampaḥ sampéyan. dumugi kula iŋ ṅriki, sagĕd apratéla iŋ sampéyan, ñimpaŋ mĕdal margi sanès, awit radinanipun agĕŋ kajagénan iŋ bégal. sahupami sampéyan botĕn kaṇḍĕga iŋ ṅriki, ḍatĕŋ kula amaṣṭi kasèp, sarta sampéyan ḷĕpat ḷĕpat amaṅgiḥ pĕjaḥ.

radèn ṅantèn wirayowana baṅĕt panarimané, sarta aṅgañjar maraŋ woŋ amèk kayu mahu, nuli paréntaḥ maraŋ kusiré, dipuriḥ bali. calaṭuné maraŋ anak anaké, anakku ĕṅgèr, gusti allaḥ ora kĕkuraṅan iŋ rumĕkṣané maraŋ titahé. umurmu lan umurku prasasat ana jroniŋ cuṇḍuk mĕntul kaŋ runtuḥ. sahupama iku ora runtuha, kowé lan aku kaya kaya anĕmu pati, dadi kaṇḍĕgiŋ laku, kaŋ marga déniŋ runtuhiŋ cuṇḍuk mĕntul, sarta agawé muriŋ muriŋ, iku ḍapur kabĕgjanmu lan kabĕgjanku. mulané sakèhiŋ rurubĕt, gĕḍéya cilika, kaŋ tinĕmu iŋ manusa sakiŋ karṣané gusti allaḥ, iku kabèḥ muŋ andadèkaké rahayuné.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : tiwas saṭiṭik, kaŋ andadèkaké prihatin baṅĕt, sakiŋ karṣané gusti allaḥ tĕrkaḍaŋ dadi jalaran luput saka iŋ balahi gĕḍé.

94. sĕmbagi

ana tukaŋ sĕpatu ḍuḍa, duwé anak wadon siji aran si ḍunuk. iku kaŋ ṅopèni sajroniŋ omaḥ kabèḥ, tabĕri lan pintĕr, anaṅiŋ baṅĕt kaṛĕmé maraŋ sasaṇḍaṅan bĕcik. anuju iŋ sawiji dina si ḍunuk tuku sĕmbagi abaŋ pataŋ kacu, bakal ginawé takwa, sakacuné ṛĕga pataŋ uwaŋ. anaṅiŋ diawadaké ṛĕga ṅĕroŋ waŋ maraŋ bapakné, awit bapakné ora sumurup maraŋ ala bĕcikiŋ sĕmbagi, sarta baṅĕt iŋ paṅgubĕlé añjaluk ḍuwit woluŋ uwaŋ, sumurup patukuniŋ sĕmbagi mahu. bapakné amènèhi, dadi si ḍunuk muŋ amĕtokaké woluŋ uwaŋ saka iŋ ḍuwité ḍéwé ĕṅgoné añèlèṅi, minaṅka gĕnĕpiŋ patukoniŋ sĕmbagi. sawisé anampani ḍuwit saka iŋ bapakné, bañjur mĕñaŋ pacinan, sumĕdya ambayar patukuniŋ sĕmbagi, sĕmbagi pataŋ kacu kaŋ wus ditampani, ditiṅgal iŋ omaḥ ana iŋ ambèn.

sasuwéné si ḍunuk luṅa, ana papara tĕka iŋ omahé kyayi tukaŋ sĕpatu, andĕḷĕŋ sĕmbagi kaŋ ana iŋ ambèn, atakon ṛĕgané sakacuné. sahuré tukaŋ sĕpatu, ṛĕgané laraŋ, sakacuné roŋ uwaŋ. papara calaṭu manèḥ, sĕmbaginé bĕcik, dawĕg kula tukuné nĕluŋ uwaŋ sakacu. tukaŋ sĕpatu awèḥ, sĕmbagi diuluṅaké, patukuné wus ditampani, papara anuli luṅa sarta buṅaḥ iŋ ati.

baṛĕŋ si ḍunuk muliḥ, bapakné tutur, ḍunuk, kiraku kowé bakal buṅaḥ aṅruṅu warta saka iŋ aku. sasuwéné kowé luṅa, aku ṅolèhaké baṭi maraŋ kowé, amarga déniŋ ĕṅgonku adol tinuku. sĕmbagimu dakĕdol maraŋ papara, payu tĕluŋ uwaŋ sakacuné, dadi iŋ daḷĕm sakacuné kowé baṭi suwaŋ, kĕna kogawé tuku sĕmbagi liya kaŋ luwiḥ bĕcik.

si ḍunut kagèt sarta biyas, aṅrĕmĕt ṅrĕmĕt taṅan, asĕru sahuré, o, tuna saṅĕt. bapakné aṅgrahita, yèn iŋ ṅaṛĕp digorohi iŋ anaké. si ḍunuk iya bañjur ṅaku karo anagis, yèn sĕmbagi mahu olèhé tuku mataŋ uwaŋ sakacu, dadi iŋ daḷĕm sakacuné tuna suwaŋ.

bapakné sumahur, tuna iku pahukumané goroḥmu. amarga déniŋ kaluputanamu ḍéwé kowé kélaṅan ḍuwit olèḥmu ñèlèṅi. iŋ sahiki ḍuwit woluŋ uwaŋ, kaŋ dakwènèhaké iŋ kowé mahu, dakcoplok saka ḍuwit paṅĕdolku sĕmbagi maraŋ papara. sarèhné kowé aṅgorohi aku, iŋ sabañjuré aku bakal ora awèḥ ḍuwit manèḥ maraŋ kowé, ginawé tuku sĕmbagi.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : woŋ cidra lan goroḥ ora nĕmu kadrajatan doña, mulané ditĕmĕn lan barès, amĕṣṭi kowé diajèni iŋ woŋ.

95. paṅilon

ana bocaḥ wadon aran si suli, cĕpak napṣuné lan baṅĕt panasbarané. ĕmbokné kĕṛĕp mituturi, dipuriḥ sarèḥ iŋ budi, anaṅiŋ ora bisa marèni.

anuju iŋ sawiji dina si suli papasaran, aṅaḍĕp ĕmpluk isi kĕmbaŋ warṇa warṇa. saduluré lanaŋ babalaṅan watu, aṅĕnani ĕmpluk mahu, bañjur pĕcaḥ. si suli baṅĕt napṣu, matané molar malir, rahiné abaŋ patiŋ jĕṅkĕrut, koṅsi katon ala rupané.

ĕmbokné éṅgal añjupuk paṅilon, diaḍĕpaké iŋ rahiné si suli. si suli baṅĕt kagèt andĕḷĕŋ rupané ana iŋ paṅilon, napṣuné ilaŋ, bañjur anaṅis.

ĕmbokné calaṭu, sahiki kowé apa ora wus wĕruḥ ḍéwé muṅguḥ ñĕñĕṅitiŋ rupané woŋ napṣu, koṅsi aṅalakaké rahi. yèn kowé isiḥ sok napṣu maṅkono, amaṣṭi saṅsaya agawé alaniŋ rupa, añirṇakaké manisiŋ rahi.

si suli baṅĕt karasa iŋ atiné, sabañjuré iŋ sabisa bisa anayuti napṣuné. wĕkasan budiné sarèḥ, aṅuṇḍakaké ayuniŋ rupa.

ĕmbokné isiḥ kĕṛĕp mituturi, ĕṅgèr, muṅguḥ kanĕpson lan budi sarèḥ, iku ana kadadéyané ḍéwé ḍéwé, maṅkono uga sarupaniŋ paṅgawé ala lan kahutaman.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : mata iku minaṅka paṅiloniŋ ñawa, dadiné picak déniŋ paṅgawé ala. kahutaman kaŋ amaḍaṅaké pandĕḷĕṅé, lan aṅluhuraké sihiŋ woŋ.

96. ali ali kaŋ ṅyuṅyunaké

ana sudagar aran kyayi wiralaba, luṅa dagaŋ mĕñaŋ tanaḥ sabraŋ, sakiŋ tabĕri lan pintĕré koṅsi dadi sugiḥ baṅĕt. sawusé antara lawas, muliḥ mĕñaŋ nagarané. baṛĕŋ mĕntas saka iŋ prahu, aṅruṅu yèn sanak saduluré lagi paḍa sukan sukan maṅan énak. tumuli diparani maraŋ paṅgonané sukan sukan. anaṅiŋ ora koṅsi salin paṅaṅgo, aṅĕmuṅaké kaŋ diaṅgo ana iŋ dalan bahé, wus sarwa lawas kabèḥ.

baṛĕŋ tĕkan iŋ omaḥ paṅgonané sukan sukan mahu, kaŋ paḍaŋ déniŋ kèhiŋ damar patiŋ kaḷĕñcar, sanak saduluré ora pati katon buṅaḥ katĕmu slamĕt karo kyayi sudagar, awit sakiŋ alaniŋ sasaṇḍaṅané diwatara yèn miṣkin.

kyayi sudagar mahu duwé batur koja siji gawan saka iŋ sabraŋ, iku baṅĕt murina : andĕḷĕŋ paṅaṅgĕpiŋ sanak sadulur mahu maraŋ bĕndarané, déné paḍa kalis kabèḥ. calaṭuné maraŋ bĕndarané, punika tiyaŋ awon sadaya, déné sami botĕn rumĕsĕp ambagèkakĕn iŋ saḍèrèk, iṅkaŋ sampun pisaḥ lami. bĕndarané sumahur, saréḥna saḍéla, amaṣṭi éṅgal paḍa salin pratiṅkaḥ. kyayi sudagar añjupuk ali ali intĕn gĕḍé siji saka iŋ kaṇḍutané, bañjur diaṅgo. ora antara suwé sakèhiŋ sanak saduluré paḍa salin ulat, kabèḥ paḍa marani kyayi wiralaba. ana kaŋ ñaṇḍak taṅané, ana kaŋ ṅraṅkul, kumrubut aṛĕbut ḍucuŋ ĕṅgoné amuriḥ sihé kyayi sudagar.

woŋ koja mahu atakon maraŋ bĕndarané asĕmu gumun. punapa susupé punika aṅgaḍahi paṅawasa ṅyuṅyunakĕn manahiŋ tiyaŋ. kyayi wiralaba sumahur, ora, ali ali intĕn kaŋ gĕbyar gĕbyar iki ginawé taṇḍa yèn aku sugiḥ, awit iŋ atasé sanak sadulurku kasugihan kaŋ ginawé paṅaṛĕp aṅuṅkuli samubaraŋ kabèḥ.

koja bañjur añĕbut. hèḥ woŋ budi mélikan, jawané dudu ali ali iki kaŋ ṅyuṅyunaké kowé, sañatané kowé iku kalimput iŋ paṅaṅsa aṅsa, kapriyé, déné watu maya maya maṅkono bahé tĕka diaji aji aṅluwihi sakiŋ bĕndaraku, kaŋ bĕcik atiné, satĕmĕné.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : woŋ iku aran gĕmbluŋ, yèn aṅandĕlaké kasugihan, luwiḥ saka iŋ pamitran.

97. takwa añar

mas ajĕŋ mandrawara duwé anak wadon siji, aran mas rara bĕruk, iku digawèkaké takwa sĕmbagi alus siji, bakal diaṅgo iŋ gaṛĕbĕg. kaŋ aṅgarap gĕrji. iŋ wayaḥ surup srĕṅéṅé gĕrji mahu tĕka, aṅatĕraké garapané takwa uwis dadi, bañjur diaṅgo maraŋ mas rara bĕruk, cinoba sĕḍĕŋ lan orané. baṛĕŋ tumrap ana iŋ awak, wus kabĕnĕran, ora ana siŋ diwahoni, baṅĕt andadèkaké buṅahé.

ĕmbokné calaṭu, uwis ta, bĕruk, amèka ḍuwit mĕñaŋ jromaḥ, digawé ṅopahi gĕrji, naṅiŋ aṅgawaa colok, awit uwis rada pĕtĕŋ.

mas rara bĕruk nuli mĕñaŋ jromaḥ, naṅiŋ ora ṅèstokaké tuturiŋ biyuŋ, ḷĕbuné tanpa colok, bañjur anuñjaŋ joḍog, tiba karuṅkĕb, naṅis ajĕliḥ jĕliḥ, kulambiné añar gupak ḷĕṅa. ĕmbokné marani, calaṭuné, laḥ iku kadadéyané woŋ muraŋ sarak. sésuk gaṛĕbĕg, kowé ṅaṅgowa kulambimu luwas bahé. yèn duruŋ tumĕka iŋ pĕṇḍaké gaṛĕbĕg manèḥ, kowé ora dakgawèkaké kulambi añar.

bapakné panuju lumĕbu iŋ jromaḥ, amituturi maṅkéné, woŋ gĕmbluŋ ḍĕmĕn anasak iŋ pĕpĕtĕŋ añiṅkiri papaḍaŋ, sarta aṅrakĕti iŋ woŋ boḍo, kalis maraŋ woŋ wicakṣana, iku amaṣṭi bakal wĕruḥ maraŋ yĕktiniŋ babasan iki.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : bocaḥ muraŋ sarak, kaŋ anampik pitutur bĕcik, iku dadiné pintĕr lan wĕruhé iŋ wajibé, yèn wus añaṇḍaŋ pitunan, utawa anĕmu tiwas.

98. jas

iŋ nalika ana pĕraŋ, akèḥ saraḍaḍu lumĕbu iŋ désa, paḍa añjaluk tuduḥ dalan. iŋ désa kono ana buruḥ siji, kapĕkṣa anuduhaké dalan. kalané samana panuju aḍĕm baṅĕt, sarta aṅiné midid. buruḥ mahu añjaluk ñiliḥ jas kaŋ kandĕl maraŋ woŋ désa iŋ kono, anaṅiŋ ora ana gĕḷĕm ñilihi, muŋ woŋ nĕnĕka siji, kaŋ kaplayu atiṅgal balé omahé awit déniŋ pĕraŋ, sarta dudunuŋ ana iŋ désa mahu dadi pañjakiŋ paṇḍé, iku kaŋ wĕlas maraŋ ki buruḥ, añilihi jas wus luwas siji.

saraḍaḍu bañjur paḍa maṅkat. bĕṅiné ana upsir siji tumĕka iŋ désa mahu, paṅaṅgoné sarwa gumĕbyar, sarta aṅaṅgo bintaŋ, aduwé pañjaluk tinuduḥna omahé kaŋ ñilihi jas maraŋ buruḥ kaŋ anuduhaké dalan mahu. satĕkané iŋ omahé, pañjakiŋ paṇḍé baṛĕŋ andĕḷĕŋ upsir kaŋ tĕka, bañjur añjĕliḥ, pañjĕlihé, aḍuḥ, déné iku anakku. sawusé maṅkono, upsir anuli diraṅkul kinĕkĕp kĕkĕp.

upsir iku mahuné lumĕbu dadi saraḍaḍu wus antara lawas. sakiŋ puñjuliŋ budiné, lan bĕcikiŋ kalakuané tuwin kĕkĕndĕlané, kaluṅguhaké dadi upsir. bapakné biyèn dadi ĕmpu ana iŋ désa gĕḍé, anaṅiŋ anaké wus ora wĕruḥ iŋ wartané, muŋ ora paṅliŋ andĕḷĕŋ jas luwas, kaŋ diaṅgo iŋ buruḥ, lan sumurup saka iŋ kaṇḍaniŋ buruh iku, yèn bapakné dudunuŋ ana iŋ désa kono.

bapa lan anak paḍa anaṅis sakiŋ buṅahé, woŋ liyané kaŋ ana iŋ kono kabèḥ iya paḍa urun taṅis. upsir mahu kaṇḍĕg sawĕṅi ana iŋ omahé bapakné, paḍa rarasan koṅsi natas. baṛĕŋ aṛĕp maṅkat, aniṅgali gagawané ḍuwit maraŋ bapakné, sarta aprajaṅji bakal aṅuluri kaŋ dadi paṅané.

woŋ kaŋ ana iŋ kono kabèḥ paḍa calaṭu, sarèhné pañjakiŋ paṇḍé iku anduwèni kawĕlasan, mulané winĕlasan déniŋ gusti allaḥ, tinĕmokaké lan anaké, kaŋ aṅĕntas saka iŋ kamlaratan.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : siŋ sapa atutuluŋ maraŋ woŋ, lan aṅénakaké atiné, yèn tumiba iŋ tiwas, amaṣṭi nĕmu pituluṅiŋ allaḥ.

99. trumpah

ana woŋ miṣkin aran pak wantaḥ, gawéné aṅon wĕḍus. olèḥ olèhané kaŋ dipaṅan iŋ sadina dina luwiḥ déniŋ saṭiṭik, koṅsi ora bisa tuku trumpaḥ, awit sikilé bĕlakĕn.

anuju iŋ sawiji dina pak wantaḥ mahu katĕkan iŋ woŋ siji, kaŋ mahuné wus tahu kaḷĕbu iŋ kuñjara, amarga saka olèhé mamaliŋ, acalaṭu maṅkéné, paṅupajiwaku akèḥ kahuntuṅané, kowé bok nuṅgala gawé karo aku, sanalika dakwènèhi trumpaḥ añar, ṅambaha jĕblogan utawa krikilan ora agawé laraniŋ sikilmu.

sahuré pak wantaḥ, iku ora, aku milalu ora ṅaṅgo trumpaḥ, aṅgĕr lulus wĕkĕl, lumuḥ olèḥ kahuntuṅan akéḥ, kaŋ sarana laku ora bĕnĕr. apa ta ora luwiḥ prayoga sikil gupak baḷĕṭok. karo ati ṛĕgĕd déniŋ paṅgawé duraka.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : kahuntuṅan akèḥ, kaŋ anuntun maraŋ panasaran, wĕkasané muŋ agawé kasusahan. 

100. paku

paṇḍé kaŋ aran kyayi paṅayaḥ pĕṭĕl iŋ gawéné, sadina muput aṅgarap gawé ora ṅétuŋ kaṅélan. taṅgané woŋ sugiḥ duwé anak lanaŋ, aran bagus sadana, iku sabĕn dina mĕñaŋ omahé kyayi paṇḍé, andĕḷĕŋ olèhé aṅgarap gawé, ṅanti suwé ana iŋ kono.

iŋ sawiji dina kyayi paṇḍé calaṭu maraŋ si sadana, paṅaṅguran bok sampéyan sinahu damĕl paku, sintĕn iṅkaŋ sumĕṛĕp, iŋ tĕmbé manawi wontĕn damĕlipun. si sadana miturut, bañjur mapan ṅaṛĕpaké paron, asinahu gawé paku, lawas lawas bisa.

baṛĕŋ wus antara lawas, si sadana tumiba iŋ kamlaratan amarga déniŋ ana pĕraŋ, bañjur kalunta lunta tumĕka iŋ désa sawiji, adoḥ saka iŋ nagarané. iŋ désa kono akèḥ kaṅgoniŋ paku, sabĕn sabĕn yèn ana gawéné, woṅé paḍa tuku mĕñaŋ nagara.

si sadana kaŋ samĕṅko miṣkin baṅĕt, kèliṅan yèn bisa gawé paku, anuli nawakaké gawéné maraŋ woŋ désa iŋ kono, saguḥ aṅgawèkaké paku, aṅgĕr diprĕnahaké paṅgonané paṇḍé. kaŋ tinawanan gawé paḍa aṅrujuki, si sadana bañjur tumandaŋ paṇḍé, sarta akèḥ kahuntuṅané.

si sadana kĕṛĕp calaṭu, bĕcik woŋ iku yèn ana kabisané. sanadyan amuṅa gawé paku bahé, iya prayoga. kagunanku iŋ sahiki makolèhaké kahuntuṅan luwiḥ saka paḷĕmahanaku biyèn. upama iku anaa kaŋ aṛĕp tuku, ora dakuculaké ṛĕga tĕluŋ ḷĕkṣa rupiyaḥ.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : kagunan rèmèḥ yèn pinĕṭĕlan, bisa amujudaké pagawéyan gĕḍé.

• caṇḍaké : doṅèŋ piwulaŋ bĕcik #6