doṅèŋ piwulaŋ bĕcik #06

101. lawé

ana prawan désa aran si kĕblak, gawéné ṅantiḥ, antiḥ antihané alus. baṛĕŋ wus olèḥ iŋ sawatara tukĕl, diputiḥ ana iŋ pakaraṅané. taṅgané prawan aran si suṭur kĕṛĕp mĕñaŋ iŋ pakaraṅan mahu, aṅréwaṅi iŋ pamutihé.

anuli si kĕblak kélaṅan lawé roŋ tukĕl, anarka yèn si suṭur kaŋ añjupuk, éṅgal ditĕkani iŋ omahé, calaṭuné, suṭur, layak kowé siŋ ñoloŋ lawéku, awit ora ana woŋ liya kaŋ ṅambaḥ pakaraṅanku : muŋ kowé ḍéwé. balèkna ta. si suṭur ora ṅaku, anuduhaké ṛĕsiké, anaṅiŋ ora diandĕl. woŋ sadésa anĕtĕpaké maliŋ lawé.

ora antara lawas bocaḥ bocaḥ iŋ désa kono paḍa aṅuṇḍuḥ susuḥ caṅak, anĕmu lawé roŋ tukĕl ana sajroniŋ susuḥ, dadi ḍapuré caṅak kaŋ ñoloŋ. iku kaŋ anélakaké ṛĕsiké si suṭur. si kĕblak anuli añjaluk paṅapura maraŋ si suṭur karo anaṅis. tĕmbuṅé, luput baṅĕt panarkaku maraŋ kowé, mulané bĕnĕr ujariŋ babasan :

sanadyan woŋ tinarka aṅlakoni paṅgawé ala, yèn sañatané ḍasar ṛĕsik, kahutaman sabar lan tĕmĕné kaŋ añirṇakaké panarka mahu. 

102. ranté

ana bocaḥ lanaŋ siji aran si sĕmplo iku baṅĕt culikané, uṇḍa usuk bahé karo maliŋ. iya ora tahu mamaliŋ, anaṅiŋ sabaraŋ kaŋ ditĕmu, sanadyan sumurupa maraŋ kaŋ duwé, iya maṣṭi diĕpèk.

iŋ wayaḥ ésuk si sĕmplo mahu liwat iŋ omahé paṇḍé, andĕḷĕŋ ranté wĕsi gumlèṭèk ana iŋ lataré. bañjur julalatan, bokmanawa ana woŋ kaŋ wĕruḥ. baṛĕŋ didĕḷĕŋ sĕpi, ranté éṅgal cinaṇḍak. anaṅiŋ diĕculaké tumuli, karo baṅĕt iŋ pañjĕlihé.

muṅguḥ ranté mahu sañatané isiḥ panas, didokok iŋ latar : supaya aḍĕma. si sĕmplo taṅané gosoŋ. paṇḍéné mĕtu, awit aṅruṅu pañjĕlihé. calaṭuné, taṅanmu kaŋ culika sahiki gosoŋ, iya iku gañjarané paṅgawému. déné amuriḥ aja koṅsi kowé nĕmu bilahi kaŋ luwiḥ gĕḍé, babasan iki dadiya paṅéliŋ éliŋ.

añiṅkirana pakaṛĕman, kaŋ ginĕlaraké déniŋ paṅgawé makṣiyat, dèn kayaa lumuḥmu aṅgĕpok wĕsi abaŋ. 

103. tali

ana bocaḥ loro, anĕmu tali kawak ana iŋ dadalan, adiya diniya, ramé udrĕg udrĕgan aṛĕbutan tali siji. anuli karoné paḍa ñaṇḍak pucukiŋ tali siji sisiḥ, baṛĕŋ paḍa añènèŋ, tali bañjur pĕḍot, karoné tiba iŋ blĕṭokan.

anuli ana woŋ liwat, acalaṭu maraŋ bocaḥ kaŋ paḍa ṛĕbutan tali, maṅkono iku patuwasé woŋ ḍĕmĕn padu kaŋ pinadu baraŋ rèmèḥ. apa ta kaŋ dadi patuwasé. ora ana, muŋ kambaḥ iŋ cacampaḥ lan wiraŋ. kaya kowé woŋ loro iŋ sahiki, awakmu gupak baḷĕṭok.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : dèn manis iŋ ulat, lan añiṅkirana padu, supaya aja koṅsi kambaḥ iŋ cacampaḥ utawa wiraŋ. 

104. jaṅan laḍa

bocaḥ wadon kaŋ aran si kĕpik, iŋ wayaḥ awan maṅan karo ĕmbokné, acalaṭu, jaṅan laḍa punika cĕmplaŋ, kula botĕn doyan. ĕmbokné sumahur, sahiki uwis kawanĕn, aku ora bisa kĕlan liyané, mĕṅko soré dak kĕlakaké kaŋ luwiḥ énak.

sawusé paḍa maṅan, anaké wadon diajak mĕñaŋ tĕgal, aṅuṇḍuḥ kĕṇṭaŋ lan kacaŋ koṅsi surup, paṅuṇḍuhé olèḥ akèḥ, paḍa diwaḍahi sĕnik. sawusé maṅkono, anuli paḍa muliḥ, bañjur maṅan. jaṅan laḍa kaŋ winada cĕmplaŋ mahu diwĕtokaké manèḥ, si kĕpik aṅicipi, calaṭuné, laḥ punika éca, sanès kalihan iṅkaŋ kula tĕḍa siyaŋ wahu. bañjur sĕṅkud iŋ pamaṅané. ĕmbokné sumahur karo gumuyu, ĕṅgèr, jaṅan laḍa iku iya kaŋ kowada cĕmplaŋ awan mahu, dadiné énak, muŋ déné kowé awan mahu tabĕri iŋ gawé, ṅuṇḍuḥ kĕṇṭaŋ lan kacaŋ ana iŋ tĕgal.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : siŋ sapa tansaḥ tabĕri aṅgarap pagawéyané : sanadyan maṅana paṅanan kaŋ sawiyaḥ : iya énak. 

105. bañu lan roti

iŋ nalika maṅsa pahilan ana bocaḥ tanaḥ pagunuṅan miṣkin siji, aran si kaṇṭa, priman sĕga sakĕpĕl maraŋ woŋ désa kaŋ kaḷĕbu sugiḥ sakiwa tĕṅĕné iŋ kono. sajroniŋ padésan iku ana anakiŋ woŋ sugiḥ, aran si kasim, lagi maṅan roti ana iŋ ṅaṛĕp lawaṅé, diprimani iŋ si kaṇṭa, tĕmbuṅé, kula bok ñuwun sacuwil kémawon. si kasim ladak sahuré, liwata, aku ora wèwèḥ.

antara satahun si kasim mĕñaŋ tanaḥ pagunuṅan, aṅgolèki wĕḍusé. nasak nasak koṅsi suwé. iŋ nalika iku panuju bĕntèr, si kasim ṅĕlak baṅĕt koṅsi ṅoroŋ, anaṅiŋ ora nĕmoni sĕṇḍaŋ. wasana andĕḷĕŋ si kaṇṭa lagi aṅon wĕḍus, luṅguḥ saṅisoriŋ kayon ahub,

añaṇḍiŋ kĕṇḍi, si kasim marani, tĕmbuṅé, aku bok añjaluk bañu sacĕgukan bahé. sahuré si kaṇṭa, liwata, aku ora wèwèḥ.

si kasim nuli anaṅis, aṅakoni kaluputané biyèn, sarta añjaluk paṅapura. si kaṇṭa bañjur aṅuluṅi kĕṇḍi, tĕmbuṅé, kula botĕn aṅgaḍahi manaḥ tégan, ṅantosa botĕn suka sampéyan puṇḍuti toya. aṅgèn kula maṅsuli botĕn suka wahu, namuŋ supados sampéyan aṅakĕnana kaḷĕpatan sampéyan. sumaṅga sampéyan ṅuñjuk, sarta iŋ salajĕṅipun mugi sampun kasupèn ḍatĕŋ babasan makatĕn : siŋ sapa ala paṅaṅgĕpé maraŋ sapaḍa paḍané tumitaḥ, amaṣṭi winaḷĕs iŋ paṅaṅgĕp ala. 

106. ĕṇḍog ahèṅ

ana priyayi dĕmaŋ, tumĕka iŋ désa liyan, ṅinĕp iŋ omaḥ paséwan, añjaluk suguḥ sĕga, jaṅan lan ĕṇḍog. baṛĕŋ wus cumawis, ĕṇḍogé siji dipĕcaḥ, iŋ jĕro ana bobaté iṛĕŋ, kaŋ akèḥ akèḥ iya maṅkono uga. woŋ désa kaŋ panuju ana iŋ kono paḍa gumun andĕḷĕŋ, calaṭuné, ĕṇḍog iku ahèŋ, ora kaya lumrahiŋ ĕṇḍog.

kyayi dĕmaŋ gumuyu bahé : aṅruṅu ujar maṅkono, atakon maraŋ kaŋ duwé paséwan : ĕṇḍog iku olèḥmu tuku maraŋ sapa. sahuré kaŋ tinakonan : aṅsal kula tumbas ḍatĕŋ anakipun tiyaŋ damĕl sapu, anama pun kaṇḍuŋ. kyayi dĕmaŋ éṅgal paréntaḥ maraŋ baturé, aṅundaŋ bocaḥ kaŋ aran si kaṇḍuŋ mahu.

satĕkané iŋ ṅaṛĕpé, dicalaṭoni maṅkéné, kowé iku maliŋ. taṅgaku wus lawas sabĕn sabĕn kélaṅan ĕṇḍog iŋ pataraṅan, ora wĕruḥ siŋ ñoloŋ. aku nuli mratikĕli, sakèhiŋ ĕṇḍogé dicublĕsana iŋ ĕdom, diular ularana bobat, dipĕṭĕta kiwa tĕṅĕn, bañjur dibalèkna iŋ pataraṅan, taṅgaku mahu miturut pratikĕlku iku, iŋ sahiki katitik déniŋ bobat sahĕḷĕr, yèn kowé iku maliŋ. kyayi dĕmaŋ anuli paréntaḥ maraŋ baturé, bocaḥ iku cĕkĕḷĕn. bakal dak aturaké iŋ paréntaḥ.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : sajuliganéya maliŋ aṅĕmpakaké kadurjanané, wĕkasané amaṣṭi katitik déniŋ isarat rèmèḥ. 

107. opor bèbèk

bocaḥ lanaŋ kaŋ aran si laṇḍuŋ, buṅaḥ buṅaḥ tutur maraŋ sadulur saduluré lanaŋ wadon : dina iki wĕtonku, si ĕmbok gawé opor bèbèk. aku karo kowé mĕṅko soré bakal maṅan opor. baṛĕŋ wus wayahé maṅan, bocaḥ bocaḥ paḍa luṅguḥ kĕpuŋ, baṅĕt buṅahé, mèḥ ora saranta aṅĕntèni matĕṅiŋ opor.

baturé wadon kaŋ maṅgaŋ opor : tutur maraŋ bocaḥ bocaḥ mahu, sampéyan sarèhakĕn satĕṅaḥ jam ĕṅkas, amaṣṭi sampun matĕŋ. bocaḥ bocaḥ mahu sakiŋ ora sabaré paḍa naṅis. batur wadon nuli duwé akal, amuriḥ ĕnĕṅiŋ taṅisé, calaṭuné, iŋ sajawiniŋ kori ṅriku wontĕn mĕmĕdi, wastanipun gandruwo, yèn wontĕn laré naṅis, lajĕŋ dipun bĕkta. manawi sampéyan botĕn sami kèndĕl, botĕn kula sahosi opor.

bocaḥ bocaḥ mahu ora wĕdi, diwĕdèni mĕṅkono, malaḥ saṅsaya baṅĕt ajĕliḥ jĕliḥ añjaluk opor. batur wadon tumuli aṅĕntas paṅgaṅané opor, diaṭuṅaké maraŋ lawaŋ, karo calaṭu, ĕña gandruwo ĕpèkĕn opor kiyé, kalané samana iŋ lawaŋ panuju ana maliŋ aṇḍĕpès ṅaraḥ aṛĕp lumĕbu, iku kaŋ nampani opor, calaṭuné, nuwun, bañjur dipalayokaké.

bocaḥ bocaḥ saṅsaya ramé iŋ panaṅis lan pañjĕlihé. ĕmbokné nuli tĕka. baṛĕŋ sumurup yèn oporé ilaŋ : ginawa iŋ maliŋ, acalaṭu maraŋ anak anaké, bocaḥ bocaḥ, kowé sahiki anĕmu pahukuman amarga déniṅ

békamu, sawĕṅi iki kowé bakal ora maṅan opor, paḍa narimaa muŋ maṅan kupat bahé, anuli calaṭu maraŋ baturé wadon : aku wus kĕṛĕp tutur maraŋ kowé, aja sok mĕmĕdèni bocaḥ. sarèhné akalmu ora bĕcik dadiné, ilaṅiŋ opor kowé kaŋ katĕmpuḥ, balañjamu dak cowok saṛĕgané.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : woŋ sarèḥ iŋ budi sarta wĕkĕl, kadunuṅan iŋ buṅaḥ, purusa lan pahéka anukulaké kasusahan. 

108. doṅa iŋ wayaḥ bĕṅi

ana priyayi wadon murṣid, omaḥ iŋ désané, antara lakon sajam saka iŋ nagara. iŋ sawiji dina wayaḥ bĕṅi : saduruṅé turu : aṅunèkaké layaŋ,

kaŋ isi doṅa lan pupuji, kaya adat sabĕn kaŋ wus kalakon. ora antara suwé ana karéta maṇḍĕg iŋ ṅaṛĕp lawaṅé, amĕṭuk maraŋ priyayi wadon mahu, diundaŋ iŋ prasanakané wadon iŋ nagara, kaŋ panuju lara baṅĕt. kaŋ pinĕṭuk tumuli maṅkat, aṅgawa batur lanaŋ siji batur wadon siji.

anuli ana maliŋ tĕka, amasaŋ aṇḍa lumĕbu iŋ kamar paṅgonané turu, mĕtu saka iŋ jaṇḍéla, bañjur mubĕŋ sajroniŋ kamar asarana dimik, golèk dandanan kaŋ aji aji.

maliŋ mahu nuli andĕḷĕŋ méja cilik cĕḍak lan paturon, ana layaṅé siji ṅliṅkab, cĕḍak lan layaŋ iku ana damaré lilin wus dipatèni. layaŋ mahu diiliŋ iliṅi, uniné mĕṅkéné, é gusti allaḥ, manawi iŋ dintĕn punika kawula botĕn aṅlampahi duraka, iba baḍé

sakécanipun aṅgèn kawula tilèm. sahupami iŋ salami kawula gĕsaŋ botĕn aṅlampahi duraka, amaṣṭi kawula botĕn ajriḥ iŋ pĕjaḥ. sanadyan pĕjaḥ wahu kalimrahanipun botĕn wontĕn iṅkaŋ ṛĕmĕn, kawula upamèkakĕn botĕn sanès akalihan tiyaŋ tiḷĕm.

unèn unèn maṅkono iku anrĕñuhaké atiniŋ maliŋ mahu, ora sida amèk amèk, anuli mĕtu saka iŋ kamar, wiwit nalika samana sabañjuré ora mamaliŋ manèḥ. baṛĕŋ aṛĕp mati, lalakoné mahu dikaṇḍakaké maraŋ anak anaké, sarta paḍa dipituturi, dipuriḥ aṅabĕkti iŋ gusti allaḥ.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : doṅa kaŋ anrĕñuhaké ati : bisa agawé éliṅiŋ woŋ duraka, sarta ananaṅi atiné maraŋ kahutaman.

109. isarat kaŋ amriḥ bĕcik

woŋ tuwa tuwané si kusèn sugiḥ, sabaraŋ kaŋ dadi kĕkaṛĕpaniŋ anaké ditutugi, sakiŋ baṅĕtiŋ paṅuguṅé koṅsi andadèkaké wigaré. anaṅiŋ nalika woŋ tuwa tuwané mahu paḍa mati, si kusèn isiḥ bocaḥ, bañjur dipulasara maraŋ pamanané saduluriŋ biyuŋ, kaŋ omaḥ ana iŋ désa.

wiwitané si kusèn ora karasan ana iŋ omahiŋ paman, sabab kalané kawĕṅku iŋ woŋ tuwa tuwané : akèḥ ṅaṅguré, maṅka baṛĕŋ kawĕṅku iŋ pamanané : kudu tabĕri iŋ gawé. biyèn amaṅan kaŋ adi adi, sahiki kudu maṅan salumrahé bahé. iŋ nagara akèḥ woŋ sukan sukan koṅsi liwat sakiŋ tĕṅaḥ wĕṅi, maṅka tatané woŋ iŋ désa soré soré wus paḍa turu, taṅiné ésuk.

sanadyan si kusèn kaŋ mahu rakasa baṅĕt ĕṅgoné aṅolahaké tataniŋ désa, anaṅiŋ ora lawas sumurup maraŋ bĕcikiŋ kadadéyané. biyèn si kusèn kĕṛĕp lara, ulaté pucat lan kĕṛĕp atĕtamba, naṅiŋ iŋ sahiki bagas sarta rosa, mulané kĕṛĕp calaṭu maṅkéné, bĕnĕr si paman aṅarani.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : tĕluŋ prakara kaŋ agawé kabuṅahaniŋ urip kaŋ sañata, iya iku pagawéyan, duga duga lan watara, sarta kahutaman. 

110. paḍaṅiŋ srĕṅéṅé

iŋ sawiji dina nuju timbrèŋ, bocaḥ wadon kaŋ aran si misaḥ calaṭu, srĕṅéṅéné bok iyaa tansaḥ katon amaḍaṅi bahé. pujiné si misaḥ kasĕmbadan, koṅsi antara lawas ora mĕṇḍuŋ mĕṇḍuŋ, panasé baṅĕt, andadèkaké rusakiŋ tatanduran iŋ sawaḥ : tuwin iŋ tĕgal. dalasan tatandurané si misaḥ kaŋ rupa kĕkĕmbaṅan paḍa alum kabèḥ.

ĕmbokné calaṭu, misaḥ, apa iŋ sahiki ora wus tétéla iŋ sumurupmu, yèn udan lan panas iku paḍa prĕluné. maṅkono uga muṅguhiŋ manusa, yèn tansaḥ anĕmua kapénak bahé : ora ṅaṅgo ñaṇḍaŋ prihatin, amaṣṭi ora bĕcik dadiné. manusa prĕlu kambaḥ iŋ saṅsara lan bilahi, supaya dadiya bĕcik.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : ujaré kaŋ wus bijakṣana, karṣaniŋ allaḥ anurunaké udan, aṅanakaké panas baṅĕt, aṅgañjar slamĕt, utawi aṅgañjar bilahi, iku kabèḥ luwiḥ déniŋ bĕcik, ora kĕna diwañcèni. 

111. sĕṇḍaŋ

anuju panas baṅĕt bocaḥ lanaŋ kaŋ aran si pahiŋ mĕñaŋ sawaḥ. rahiné koṅsi maṅar maṅar, sakiŋ baṅĕtiŋ ṅĕlak ilaté koṅsi karakĕt iŋ cĕṭak. anuli nĕmu sĕṇḍaŋ ana saṅisoriŋ uwit gayam, bañuné luwiḥ bĕniŋ.

si pahiŋ éṅgal aṅombé, sakiŋ aḍémiŋ bañu : lan kèhiŋ paṅombèné : koṅsi mèḥ kaḷĕṅĕr. satĕkané iŋ omaḥ bañjur kacaṇḍak iŋ lara kaḍĕmĕn. sĕbuté, sapa siŋ ñana, yèn sĕṇḍaŋ kaŋ bañuné bĕniŋ ana wisané. bapakné añahuri, pahiŋ, jalaraniŋ laramu iku ora sakiŋ bañu iŋ sĕṇḍaŋ, sañatané

sakiŋ kuraŋ wéwékamu, tuwin sakiŋ tuna iŋ duga duga lan wataramu.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : paṅaṅsa aṅsaniŋ ati maraŋ samubaraŋ kaŋ méṅinaké, iku añirṇakaké kabuṅahan. 

112. katéla

ana woŋ désa miṣkin anandur katéla iŋ kĕboné, baṛĕŋ di ḍuḍuk, anĕmu siji luwiḥ déné gĕḍé, agawé éramiŋ akèḥ. calaṭuné woŋ désa mahu, katéla siji iki bakal dak sahosaké maraŋ kyayi dĕmaŋ, awit kyayi dĕmaŋ buṅaḥ, yèn woŋ désané tabĕri ṅolaḥ sawaḥ lan kĕboné.

katéla anuli digawa, diwèhaké maraŋ kyayi dĕmaŋ. kyayi dĕmaŋ aṅaḷĕm maraŋ tabĕri lan bĕciké atiné, bañjur awèḥ ḍuwit sarupiyaḥ.

iŋ désa kono ana woŋ sugiḥ siji, anaṅiŋ baṅĕt cĕṭilé, iku ṅruṅu yèn woŋ désa mahu awèḥ katéla siji maraŋ kyayi dĕmaŋ, tampa ḍuwit sarupiyaḥ. ciptané, kyayi dĕmaŋ aṛĕp dak sahosi pĕḍètku siji kaŋ bĕcik. yèn woŋ ñahosi katéla siji dipariṅi sarupiyaḥ, iba bakal tampaku : yèn dak sahosi pĕḍèt bĕcik siji.

pĕḍèté anuli diḍaḍuŋ, dituntun mĕñaŋ kadĕmaṅan. satĕkané iŋ kono diwènèhaké maraŋ kyayi dĕmaŋ. kyayi dĕmaŋ ora samar iŋ sababé, déné woŋ cĕṭil mĕṅkono tĕka dadi loma, mulané anampik iŋ pawèwèhé.

baṛĕŋ woŋ cĕṭil mahu tansaḥ aṇḍĕsĕk iŋ pañjaluké, amuriḥ katampaniŋ pĕḍèté, kyayi dĕmaŋ amaṅsuli, sarèhniŋ aku kok pĕkṣa pĕkṣa anampani pĕḍètmu, iya dak tampani. naṅiŋ awit déniŋ kowé sahiki loma maraŋ aku, aku iya samono uga bakal loma maraŋ kowé. mulané kowé dak gañjar, tikĕl tĕlu akèḥ ṛĕgané gañjaranaku karo pĕḍètmu : sawusé calaṭu maṅkono aṅuluṅi katéla gĕḍé siji, kaŋ wus kasĕbut iŋ ḍuwur mahu, baṅĕt andadèkaké kagèt lan gĕtuné kaŋ diwènèhi.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : woŋ atiné bĕcik ora sĕpi nĕmu gañjaran, woŋ lamis kalumrahané nĕmu cĕla lan wiraŋ. 

113. kobis

ana kriya loro, aran dora lan sĕmbada, paḍa baṛĕṅan lumaku aṅliwati

kĕbon sayuran. si sĕmbada calaṭu, kaŋ dora, dika dĕḷĕŋ kobis niku, agĕḍé abĕcik. si dora ḍĕmĕn umuk, sahuré, kobis niku kula ṅarani dèrèŋ gĕḍé. kula ḍèk luṅan biyèn wĕruḥ kobis siji, gĕḍéné ṅuṅkuli omaḥ cilik kaŋ ṅadĕg niku.

si sĕmbada mahu woŋ sayaŋ, sahuré, ṅéram éramaké yèn gĕḍéné samontĕn, naṅiŋ dika kula kaṇḍani, ḍèk biyèn kula ṅréwaṅi woŋ gawé jèḍi, gĕḍéné samasjid. si dora takon : jèḍi samontĕn gĕḍéné niku digawé napa. sahuré si sĕmbada, pañcèn bakal digawé aṅgoḍog kobis, kaŋ dika tuturaké gĕḍéné sahomaḥ wahu.

si dora sahuré sĕmu isin : saniki kula ḍèṅĕr kaṛĕp dika. dika iŋ salawas lawasé : yèn calaṭu : tĕmĕn mawon, kaṇḍa dika jèḍi siŋ gĕḍéné samasjid wahu, muŋ nĕdya agawé guguyon mĕlèhaké umuk kula, dadi kula ĕmpun tampa tuwasiŋ umuk. awit ujariŋ babasan makatĕn : siŋ sapa ora wĕruḥ iŋ isin aṅgĕlaraké goroḥ, patuwasé diéwani sarta diguguyu iŋ woŋ. 

114. rajabrana kapĕṇḍĕm iŋ sawah

ana woŋ désa loro, séba iŋ bĕbĕnĕran añjaluk adil. aturé kaŋ siji, kula tumbas pasitèn sakiŋ taṅga kula punika, saṛĕŋ kula olaḥ, amaṅgiḥ rajabrana kapĕṇḍĕm iŋ siti. punika botĕn ḷĕṛĕs yèn kadarbéya iŋ kula, awit kula namuŋ tumbas siti, dados botĕn aṅgaḍahi wajib ḍatĕŋ rajabrana wahu.

aturiŋ taṅgané, sanadyan kula : iṅgiḥ botĕn ḷĕṛĕs yèn andarbènana rajabrana punika, awit dédé kula iṅkaŋ mĕṇḍĕm. mila tĕtĕp dédé gaḍahan kula. añjawi sakiŋ makatĕn, pañadé kula siti ḍatĕŋ taṅga kula sahisinipun sadaya : botĕn mawi jaṅji sanèsipun maliḥ. mila mugi sampéyan ḷĕṛĕsi, sintĕn iṅkaŋ kaḷĕṛĕs aṅgaḍahi rajabrana punika.

waṅsulané priyayi kaŋ ñĕkĕl bĕbĕnĕran : aku ṅruṅu pawarta, yèn kowé woŋ loro bakal bébésanan. kaŋ iku pamrayogaku, rajabrana mahu gawakna maraŋ anakmu.

woŋ loro mahu narima, sarta paḍa saguḥ aṅlakoni piṛĕmbug iku, bañjur buṅaḥ buṅaḥ paḍa muliḥ.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : ati ṛĕsik  iku paḍaŋ aṅumala, sarta makolèhaké kanugrahan iŋ swarga.

115. pakaraṅan

ana woŋ désa sawiji, saduruṅé mati ora antara lawas, atutur maraŋ anaké lanaŋ tĕtĕlu, anak anakku, aku ora bisa aniṅgali liyané manèḥ maraŋ kowé, kajaba muŋ gubug iki : sapakaraṅané. anaṅiŋ sajroniŋ pakaraṅan iku ana pĕṇḍĕmané rajabrana, ḍuḍukana ditalatèn, amaṣṭi katĕmu.

baṛĕŋ bapakné wus mati, bocaḥ lanaŋ tĕtĕlu mahu tabĕri amaculi lan aṇḍuḍuki sajĕmbariŋ pakaraṅan, anaṅiŋ ora nĕmu ĕmas, utawa salaka. sarèhniŋ pakaraṅan mahu iŋ salawas lawasé duruŋ tahu dipaculi tuwin diḍuḍuki kaya iŋ nalika golèk pĕṇḍĕman rajabrana, dadi uwit uwitané ḷĕmu ḷĕmu, sarta paḍa awoḥ aṅĕmohi, ṅuṅkuli kaŋ biyèn biyèn, andadèkaké éramé bocaḥ lanaŋ tĕtĕlu mahu. wĕkasan paḍa ñaṇḍak kaŋ dadi wĕwĕkasiŋ bapakné, kalané tutur : yèn iŋ pakaraṅan ana pĕṇḍĕmané rajabrana. déné kaŋ diarani rajabrana mahu, iya iku pĕkahiŋ uwit uwitan.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : pakolèhiŋ budi pĕṭĕl aṅuṅkuli ĕmas, iŋ atasé maraŋ woŋ kaŋ gĕḷĕm aṅlakoni pĕṭĕl. 

116. manuk

ana désa sawiji, asri kinubĕŋ iŋ pakaraṅan. iŋ maṅsané uwit uwitané paḍa kĕmbaŋ, gandaniŋ kĕmbaŋ arum añarambahi, sarta akèḥ manuk warṇa warṇa kaŋ paḍa nusuḥ sahubĕṅiŋ pakaraṅan mahu. yèn maṅsané awoḥ, kaya ta kaŋ rupa pĕḷĕm, kuwèni : rambutan, pijĕtan, ḍuku sapanuṅgalané : koṅsi aṅĕmohi. anaṅiŋ bocaḥ bocaḥ désa kaŋ aṇḍugal paḍa aṅuṇḍuhi susuhiŋ manuk, dadi lawas lawas saṅsaya suda kèhiŋ manuk, wĕkasan paḍa luṅa kabèḥ saka iŋ pakaraṅan mahu, ora ana uniniŋ manuk siji kaŋ karuṅu, pakaraṅané sĕpi amamriŋ. mahuné uwit uwitan iŋ pakaraṅan kono ora ana uḷĕré awit ĕntèk dipaṅani iŋ manuk. barèŋ manuké wus paḍa luṅa kabèḥ, amané uḷĕr saṅsaya akèḥ, aṅrusakaké gogoḍoṅan lan kĕkĕmbaṅan. kĕkayoné paḍa briṇḍil, ora mĕtu wohé kaya kaŋ wus kalakon.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : sabaraŋ kaŋ tinitahaké déniŋ gusti allaḥ, andadèkaké kabĕgjaniŋ manuṅsa, siŋ sapa kaŋ aṅrusak, prasasat ṅukum awaké ḍéwé. 

117. manuk jalak

ana gĕrma tuwa : duwé manuk jalak siji bisa ṅocèḥ, yèn diundaŋ, jalak, kowé ana ṅĕndi. sahuré, kula wontĕn ṅriki.

taṅgané gĕrma iku duwé anak lanaŋ, aran si pèñcèŋ, baṅĕt ḍĕmĕné maraŋ jalak mahu, kĕṛĕp mĕñaŋ ṅomahé kyayi gĕrma. anuju sawiji dina si pañcèŋ mrono, kyayi gĕrma ora ana iŋ omaḥ, jalak anuli dicĕkĕl, diumpĕtaké sajroniŋ bĕbĕdé. baṛĕŋ aṛĕp mĕtu, kyayi gĕrma tĕka, sĕdya agawé buṅahé si pèñcèŋ, aṅundaŋ jalaké, jalak, kowé ana ṅĕndi. jalak kaŋ diumpĕtaké sajroniŋ bĕbĕd, sumahur, kula wontĕn ṅriki. si pèñcèŋ pañoloṅé dadi konaṅan iŋ sanalika, sarta kahukum iŋ sabĕnĕr bĕnĕré.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : iŋ salawas lawasé kowé aja duwé sĕdya ñĕñoloŋ, awit ora wuruŋ konaṅan. manuk jalak bahé bisa gawé kawaṅuraniŋ kadurjananmu. 

118. pawèwèḥ iŋ nalika dina tiṅalan wĕton

iŋ nalika dina wĕtoné bocaḥ wadon kaŋ aran si prĕkis, gĕnĕp umur patbĕlas tahun, bapakné : ĕmbokné : tuwin saduluré lanaŋ wadon paḍa amumujèkaké slamĕté, sarta paḍa awèḥ kaŋ adi adi, anaṅiŋ ninèkné muŋ awèḥ cuṇḍuk kĕmbaŋ malaṭi, rinĕṅga iŋ mutyara, kinoñcéran iŋ pita dadu. tĕmbuṅé, putu, muga muga mutyara iki dadiya pasĕmoniŋ kahutamanmu, sarta kĕmbaṅé malaṭi dadiya pasĕmoné aṇḍap asoré budimu.

si prĕkis éwa andĕḷĕŋ cuṇḍuk pawèwèhiŋ nini. ciptané, aku aṅaṛĕp aṛĕp pawèḥ saka iŋ si nini kaŋ luwiḥ déniŋ kĕmbaŋ iki. awit sok woṅa bisa olèḥ kĕmbaŋ, ora susaḥ ṅaṅgo tuku. déné mutyara iki sulaké ora ṅuṅkuli mutyara tiron kaŋ muraḥ ḍéwé ṛĕgané. kĕmbaŋ anuli dicuṇḍukaké iŋ gĕluṅé aḍiné kaŋ aran si suci, calaṭuné kambi mèsĕm asĕmu napṣu, suci, cuṇḍuk iku muṅguḥ tĕmĕn ana iŋ gĕluŋmu, tanpa timbaŋ asriné. aku ora ḍèṅĕr paṅaṅgoné. iŋ atasé maraŋ kowé : sarèhné isiḥ bocaḥ : cuṇḍuk iku pawèwèḥ adi.

ninèkné añambuṅi, bĕnĕr calaṭuné si prĕkis. pawèwèḥ iku luwiḥ bĕcik tumiba maraŋ bocaḥ kaŋ ṛĕsik atiné lan aṇḍap asor iŋ budi, karo tumiba maraŋ bocaḥ wadon umur patbĕlas tahun kaŋ sumakéyan sarta mélikan. mutyarané iku tulèn, olèḥku tuku satus réyal, anaṅiŋ si prĕkis ora sumurup, mulané diwèwèhaké, pawèwèḥku diaṅgĕp sapélé baṅĕt. anaṅiŋ paṅaṅsa aṅsa lan sumakéyané agawé pitunané. déné kowé suci aṅiliŋ iliṅana tulis pradan kaŋ tumrap ana iŋ pitaniŋ cuṇḍuk, uniné maṅkéné.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : yèn kowé ginañjar siṅgiḥ lan sugiḥ, wuwuha iŋ kahutamanmu, dadi lastari kadunuṅan iŋ budi aṇḍap asor, rinĕsĕpan déniŋ woŋ, kaya ṛĕsĕpé maraŋ kĕmbaŋ kaŋ arum gandané. 

119. kasugihan

si jayasadana duwé paḷĕmahan cilik, tabĕri iŋ gawé, anĕtĕpi iŋ ibadahé, sarta gĕmi, sĕnĕŋ iŋ kahuripané karo anak putuné, lan kacukupan iŋ samubaraŋ, malaḥ sabĕn tahun bisa añèlèṅi ḍuwit saṭiṭik, kaŋ bakal diwènèhaké maraŋ anak anaké.

anuju iŋ maṅsa katiga si jayasadana akon aṅrĕsiki sumuré, anĕmu kĕṇḍil tĕmbaga sajroniŋ sumur, kapĕṇḍĕm iŋ wĕḍi, kĕbak isi ĕmas lan salaka. sarèhniŋ wus sugiḥ ḍuwit wuwuḥ anĕmu rajabrana sajroniŋ sumur, paṅaṅgĕpé katiban iŋ bĕgja linuwiḥ.

paṅolahiŋ paḷĕmahané bañjur diboḍokaké maraŋ baturé bahé. si jayasadana amaṅaṅgo luwiḥ iŋ saboboté, amaṅan kaŋ sarwa énak lan adi, doyan ṅombé lan ḍĕmĕn ṅabotohan, lali iŋ gusti allaḥ lan maraŋ jaman kalaṅgĕṅan. ora antara lawas rajabrana kaŋ tinĕmu sajroniŋ sumur ĕntèk, wuwuḥ wuwuḥ sugiḥ utaŋ, wasana tumiba iŋ kamlaratan, aṅlakoni papriman. paḷĕmahané wus kahĕdol, kawarasané sirṇa déniŋ pambruwahé, kahéliṅané maraŋ sarakiŋ agama wus ora ana. sakiŋ baṅĕt kapĕtĕk iŋ prihatin, si jayasadana mĕtu tékadé ala, añĕgur iŋ paṅgonané nĕmu rajabrana mahu.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : samubaraŋ kaŋ katon iku dudu kasugihan. arta kĕṛĕp andadèkaké prihatin. 

120. arta kaŋ kabĕnĕran paṅgarapé

ana woŋ tukaŋ ĕtoŋ, pĕṭĕliŋ pagawéyané, sarta akèḥ kahuntuṅané, anaṅiŋ iŋ samubaraŋ pratiṅkaḥ lastari ṅaṅgo duga duga lan watara, maṅaṅgo iŋ sabobot saanakputuné lan añiṅkiri wĕtuniŋ balañja kaŋ ora prĕlu.

anuju iŋ sawiji dina taṅgané tukaŋ bubut atakon : aḍi, baṭi dika adol ĕtoŋ niku dika gawé napa. sahuré tukaŋ ĕtoŋ, ontĕn kaŋ kula sahuraké utaŋ kula lawas, ontĕn kaŋ kula anakaké. tukaŋ bubut calaṭu manèḥ, waṅsulan dika sĕmbrana. mulané kula ṅarani makotĕn, awit kula wèruḥ yèn dika botĕn duwé utaŋ, lan botĕn aṅlakokaké ḍuwit. sahuré tukaŋ ĕtoŋ, sañatané ĕṅgiḥ makotĕn. mĕṅko kula tĕraṅaké dika ruṅokaké ta, ḍuwité woŋ tuwa tuwa kula, kaŋ ĕmpun mĕtu, di gawé mragati kula, wiwit kula lahir koṅsi gĕḍé, niku kula aṅgĕp utaŋ kula lawas, kaŋ maṣṭi kula sahuri. ḍuwit kaŋ kula wĕtokaké, kula gawé mragadi anak kula, niku kula aṅgĕp pawitan, iŋ bésuk yèn kula ĕmpun tuwa, anak anak kula añahur buṅahané. sarèhné woŋ tuwa tuwa kula botĕn kĕkuraṅan iŋ pamardi : amuriḥ kaslamĕtan kula makatĕn uga kula amuriḥ kaslamĕtané anak anak kula. paṅaṅgĕp kula wajib amaḷĕs kabĕcikané woŋ tuwa tuwa kula, makotĕn uga paṅaṛĕp aṛĕp kula, anak anak kula amaṣṭi bakal paḍa ñahur utaṅé tĕŋ kula, kaya pañahur kula tĕŋ woŋ tuwa tuwa kula, prasasat kamot iŋ layaŋ prataṇḍa.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : pira pira kaṅélaniŋ bapa biyuŋ, amuriḥ kabĕgjaniŋ anak anaké. mulané : woŋ anom anom, paḍa maḷĕsa maraŋ bapa biyuŋ kalawan tĕmĕn tĕmĕn lan katrĕṣṇan. 

caṇḍaké : doṅèŋ piwulaŋ bĕcik #7