doṅèŋ piwulaŋ bĕcik #07

121. pasar

ana raṇḍa omaḥ iŋ désa, sugiḥ : ora duwé anak, lumaku mĕñaŋ nagara, sumĕja amèk anak wadon kaŋ saṛĕgĕp iŋ gawé lan bĕcik ḍéwé kalakuané, kaŋ kaḷĕbu waṅsané. 

lakuné tumĕka iŋ pasar sajroniŋ nagara. anuli akèḥ bocaḥ wadon anaké woŋ miṣkin miṣkin paḍa tĕka, aṅrubuŋ ñahi raṇḍa, amuriḥ lunturiŋ sihé, kabèḥ paḍa ṅaku waṅsané. ñahi raṇḍa narima diaku waṅsa, bañjur awèḥ ḍuwit maraŋ bocaḥ bocaḥ wadon mahu, calaṭuné, tutukua ḍéwé iŋ pasar, apa iŋ sasĕnĕṅiŋ atimu, anaṅiŋ paḍa baliya mréné manèḥ, anuduḥna kaŋ paḍa kotuku.

bocaḥ bocaḥ wadon mahu bañjur paḍa tutuku, sawusé maṅkono, buṅaḥ buṅaḥ paḍa bali maraŋ paṅgonané ñahi raṇḍa, aṅgawa tutukoné, arupa ali ali, juṅkat, paṅilon, sapapaḍané, muŋ siji aran si kluṅsu tuku jantra sak isiné.

ñahi raṇḍa tumuli añaṇḍak taṅané si kluṅsu, tĕmbuṅé, hèḥ bocaḥ manis, kowé kaŋ saṛĕgĕp iŋ gawé, lan bĕcik ḍéwé kalakuanmu. kañcamu kaŋ akèḥ akèḥ iku paḍa anélakaké, yèn ḍĕmĕn maraŋ sasaṇḍaṅan bĕcik, lumuḥ maraŋ pagawéyan. awit kataṇḍa déniŋ tutukoné. wiwit iŋ dina iki : kluṅsu : kowé dakpèk anak, sésuk baṛĕṅan muliḥ mĕñaŋ désa karo aku.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : ati kaŋ tinuntun iŋ kahutaman lan wajib, ḍĕmĕn agawé kabĕcikan. 

122. rajabrana ana iŋ alas tarataban

ana bocaḥ lanaŋ aran si galiṇṭu, tilik ninèkné kaŋ omaḥ iŋ désa, dalané aṅliwati alas tarataban. baṛĕŋ aṛĕp muliḥ, ninèkné aṅgawani jĕruk ḷĕgi sakrĕnĕŋ gĕḍé. satĕkané iŋ alas tarataban, andĕḷĕŋ sagisoriŋ uwit pilaŋ ana gĕbyar gĕbyar kaya sosotya. calaṭuné, baya iku kaŋ diarani rajabrana. sakiŋ gugupé krĕnĕṅé dibuwaŋ, amarani kaŋ katon gĕbyar gĕbyar mahu, dijupuki bañjur dikaṇḍut, buṅaḥ buṅaḥ muliḥ gagañcaṅan, kalalèn añjupuk krĕnĕṅé. satĕkané iŋ omaḥ, tétéla kaŋ diarani rajabrana mahu krĕpu lan jĕnaṅan.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : akèḥ kabĕgjan iŋ ṅalam doña yèn pinikir iŋ satĕmĕné. kaḷĕbu luwiḥ déniŋ rèmèḥ, muŋ dadi ĕtukiŋ kasusahan lan saṅsara. 

123. bocaḥ aṅon

ana bocaḥ désa, wayaḥ ésuk aṅon wĕḍusé ana iŋ ara ara cĕḍak lan gunuŋ, baṅĕt buṅahé, ura ura sarta aliñcak liñcak. ratuné iŋ nagara kono panuju ambĕbĕḍag, aṅambaḥ ara ara mahu, aniṅali bocaḥ aṅon kaŋ buṅaḥ buṅaḥ, bañjur ditimbali, sarta didaṅu, sabab déniŋ apa kowé buṅaḥ buṅaḥ maṅkono. bocaḥ aṅon ora sumurup maraŋ saŋ ratu, waṅsulané tanpa taha, sabab déniŋ punapa tĕka kula botĕn buṅaha, awit kasugihanipun ratu kula botĕn aṅlaṅkuṅi kasugihan kula. paṅandikané saŋ ratu, apa iya mĕṅkono. mara : tuturṇa duwèkmu kabèḥ, aku aṛĕp ṅruṅu.

bocaḥ aṅon sumahur, kula punika pikantuk paḍaṅiŋ srĕṅéṅé, sami ugi kalihan pañjĕnĕganipun saŋ ratu. paniṅal kula ḍatĕŋ asriniŋ tutuwuhan iŋ ṛĕdi tuwin iŋ ara ara sami ugi kalihan paniṅalé pañjĕnĕṅanipun saŋ ratu. 

taṅan kula kĕkaliḥ sahupami kapuṇḍut iŋ pañjĕnĕṅanipun saŋ ratu, karṣa katumbas botĕn kula sahosakĕn ṛĕgi sakĕṭi rupiyaḥ. maripat kula kĕkaliḥ botĕn suka yèn katumbasa sahisiniŋ gĕḍoṅipun rajabrana. añjawi sakiŋ punika, sapikajĕṅan kula kasĕmbadan. amargi kula botĕn aṅajĕṅakĕn laṅkuŋ sakiŋ prĕluniŋ kabĕtahan kula. sabĕn dintĕn kula nĕḍa iŋ saajĕŋ kula, sasaṇḍaṅan iŋ saprĕyoginipun iṅkaŋ kula aṅgé : kula iṅgiḥ gaḍaḥ, sarta sabĕn tahun kula pikantuk arta patuwasiŋ kaṅélan tuwin padamĕlan kula : cĕkap kula tĕḍa. punapa sampéyan sagĕd mastani, yèn kaguṅanipun saŋ ratu aṅlaṅkuṅi gaḍahan kula.

saŋ nata gumujĕŋ, nuli amalèhaké pañjĕnĕṅané, paṅandikané, hèḥ bocaḥ bĕcik, bĕnĕr calaṭumu, sarta iŋ sahiki kowé bisa tutur, yèn ratumu ḍéwé kaŋ ṅarani kowé bĕnĕr. muga lastariya buṅaḥ lan kasĕnĕṅanamu iŋ sapaṇḍuwuré.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : kasĕnĕṅan andadèkaké buṅaḥ maṛĕm lan sugiḥ, sarta agawé paḍa ajiniŋ woŋ kriya lan ratu. 

124. bocaḥ wadon kaŋ pintĕr iŋ gawé

bocaḥ wadon kaŋ aran si saliyaḥ : satĕmĕné ḍasar pintĕr iŋ gawé, anaṅiŋ baṅĕt aṅandĕl andĕlaké iŋ kapintĕrané. iŋ nalika aṛĕp lumĕbu dadi baturiŋ dĕmaŋ, ĕmbokné amituturi, saliyaḥ, kowé aja lali lali sabĕn dina añuwun iŋ gusti allaḥ, supaya apariṅa slamĕt iŋ pasuwitamu. sahuré si saliyaḥ, ĕmbok, kula sampun botĕn aṅgaḍahi sumĕlaŋ, sampun pitajĕŋ ḍatĕŋ kasagĕdan kula. si saliyaḥ anuli lumaku mĕñaŋ omahiŋ démaŋ kaŋ disuwitani.

soréné si saliyaḥ aṛĕp ñumĕt damar. sarèhné iŋ omaḥ ora ana gĕni, lumaku maraŋ taṅga añaṅkiŋ ĕtiŋ, sumĕja añjaluk gĕni, anaṅiŋ kaplèsèt tiba, ĕtiṅé pĕcaḥ. disrĕṅĕni maraŋ ñahi dĕmaŋ waṅsulané, mulané tiba awit dalané luñu.

si saliyaḥ nuli mĕñaŋ gaṇḍok aṛĕp añjupuk ĕṇḍog. baṛĕŋ taṅgok waḍaḥ ĕṇḍog dijuñjuŋ, ana tikus mañcolot, si saliyaḥ kagèt, taṅgoké tiba, ĕṇḍogé pĕcaḥ kabèḥ. ñahi dĕmaŋ isiḥ muriŋ muriŋ bab pĕcahiŋ ĕtiŋ, maṅka ĕṇḍogé pĕcaḥ kabèḥ, saṅsaya baṅĕt srĕṅĕné maraŋ si saliyaḥ, ora praduli maraŋ sahuré, kaŋ amriḥ aṅaliŋ aliṅi kaluputané.

ora antara suwé, si saliyaḥ dikon aṅgawa ḷĕṅa maraŋ taṅga, waḍahé kaḷĕṇṭiŋ. baṛĕŋ lumaku saṅisoriŋ uwit krambil, kaḷĕṇṭiṅé katiban cumpluŋ : bañjur pĕcaḥ, awaké gupak ḷĕṅa. ñahi dĕmaŋ saṅsaya baṅĕt napṣuné, ora koṅsi gĕḷĕm aṅruṅokaké calaṭuné, si saliyaḥ bañjur dituṇḍuŋ, awit déniŋ ora prigĕl iŋ gawé sarta sluṭa sluṭu.

si saliyaḥ anuli muliḥ, baṅĕt isiné sarta asĕmu taṅis. katĕmu karo ĕmbokné, dicalaṭoni maṅkéné, apa iŋ sahiki ora wus tétéla iŋ sumurupmu : prĕluné añĕyuwun barkahé gusti allaḥ. pira pira kèhé jalaraniŋ bilahi rèmèḥ rèmèḥ, kaŋ ora katĕkĕm iŋ paṅawasaniŋ manusa. muŋ gusti allaḥ kaŋ masésani, kawasa anulak utawa andadèkaké bĕgjaniŋ manusa.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : pĕṭĕliŋ woŋ maraŋ samubaraŋ gawé iŋ salawas lawasé ora bisa makolèhaké bĕgja, yèn ora kalawan barkahiŋ allaḥ. 

125. maliŋ wowohan

ana maliŋ julig isiḥ bocaḥ, aran si pènèk, panuju udan sarta pĕtĕŋ, iŋ wayaḥ wus siṛĕp uwoŋ, maḷĕbu iŋ pakaraṅané taṅgané iŋ désa karo añaṅkĕlit arit, sumĕja ñoloŋ kuwèni. satĕkané iŋ pakaraṅan, mènèk iŋ uwit kuwèni, bañjur amĕṭiki, saholèhé digémbol. baṅĕt andadèkaké buṅahé, awit gémbolané saṅsaya suwé saṅsaya abot. sakiŋ kèhé iŋ paṅamèké, ĕpaŋ kaŋ diĕñciki sĕmpal, si pènèk tiba, sarta tatu kĕna iŋ arit kaŋ disĕṅkĕlit.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : iŋ salawas lawasé kowé aja ñuñukĕri taṅanmu kalawan darbèkiŋ liyan. awit iŋ samaṅsa mĕtu kaduwuŋmu, amaṣṭi sirṇa jĕñjĕmiŋ atimu. 

126. bocaḥ maliŋ iwak loḥ

ana bocaḥ lanaŋ aran si gĕpuk, watĕké kaduk wani kuraŋ duduga, iŋ wayaḥ bĕṅi mĕtu maraŋ sajabaniŋ désa sumĕja añoloŋ iwak loḥ saka iŋ pasaṅané wuwu taṅgané. satĕkané iŋ rawa, aṅrogoḥ pasaṅan wuwu, suwé paṅgogohé, anaṅiŋ ora olèḥ. wasana olèḥ ñĕkĕl siḍat siji, calaṭuné, laḥ sahiki aku olèḥ, dugaku iki iwak kaŋ bĕcik ḍéwé. baṛĕŋ taṅané didudut saka iŋ wuwu, siḍat kaŋ dicĕkĕl mahu amuḷĕt bahuné, diñana ula bañu, baṅĕt kagèté, aṅipataké siḍat karo añjĕliḥ, bañjur nĕdya lumayu. baṛĕŋ noliḥ saṅsaya wuwuḥ kagèté, awit kaŋ duwé wuwu ṅadĕg ana iŋ kono, calaṭuné, sapisan iki kowé ora dak kapak kapakaké, aku muŋ maṛĕm déné kowé kagèt piŋ piṇḍo, anaṅiŋ salawasmu urip éliŋ éliṅĕn wulaṅiŋ woŋ tuwa maṅkéné, dèn jiñja maraŋ ṅamal ṛĕgĕd, kayaa wĕdimu maraŋ buburon kaŋ mawa wisa. iwak coloṅan anané iŋ taṅaniŋ maliŋ prasasat ula, awit : sabaraŋ mélik, kaŋ pakolèhé sarana laku ora bĕnĕr, éṅgal lawas andadèkaké karusakan. 

127. bocaḥ wadon aṅgrañaḥ

ĕmbokné si sikĕm panuju olaḥ olaḥ ana iŋ pawon, aṅundaŋ anaké, sikĕm, añjupuka jĕruk pĕcĕl iŋ gaṇḍok kono.

si sikĕm lumaku, satĕkané iŋ gaṇḍok ajulalatan, golèk papaṅanan. nuli andĕḷĕŋ guci waḍaḥ madu, éṅgal diḷĕboni taṅan, nĕdya diduliti, anaṅiŋ darijiné karasa lara baṅĕt kaya ana kaŋ ñupit. taṅané tumuli disĕṇḍal karo naṅis ajĕliḥ jĕliḥ, kapiṭiŋ siji kumaṇṭil iŋ darijiné, sĕru añupit, ora bisa ucul.

sajroniŋ guci kaŋ mahu ḍasar ana maduné, anaṅiŋ wus payu diĕdol iŋ ĕmbokné, guci koṭoŋ nuli diisèni kapiṭiŋ, anaṅiŋ si sikĕm ora sumurup.

barèŋ si sikĕm naṅis jĕliḥ jĕliḥ, batur batur sajroniŋ omaḥ paḍa lumayu mĕñaŋ gaṇḍok. si sikĕm darijiné gĕtihĕn, wuwuḥ isin, amarga déniŋ katitik paṅgrañahé.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : woŋ aṅgrañaḥ iku iya uga aṅénakaké caṅkĕmé, anaṅiŋ adat patuwasé wiraŋ lan lara. 

128. taṅga bĕcik

anaké lanaŋ juru giliŋ iŋ désa ṅadĕg iŋ piṅgir kali, bañjur kacĕgur, gulagĕpan mèḥ mati. tujuné kawruhan iŋ paṇḍé taṅgané. iku éṅgal añĕguri, aṅĕntas kaŋ kacĕmpluŋ mahu, digawa muliḥ pinasrahaké maraŋ bapakné.

antara satahun nuju iŋ wayaḥ bĕṅi omahé paṇḍé mahu koboŋ, gĕniné andadi, ki paṇḍé mèḥ ora bisa anuluṅi anak bojoné. sakiŋ gugup lan biṅuṅé : koṅsi kalalèn maraŋ anaké wadon kaŋ wuragil. iku isiḥ kari ana sajroniŋ omaḥ, baṅĕt naṅis ajĕliḥ jĕliḥ, anaṅiŋ ora ana kaŋ wani ṅĕtohaké umuré, anuluṅi bocaḥ wadon mahu. anuli juru giliŋ tĕka, lumĕbu iŋ gĕni, atutuluŋ maraŋ bocaḥ wadon mahu, bañjur dipasrahaké maraŋ bapakné, tĕmbuṅé, kula sukur iŋ gusti allaḥ, déné apariŋ bĕgja tĕŋ kula, bisa maḷĕs maraŋ kabĕcikan dika. sĕṅiyèn anak kula lanaŋ dika ĕntas saka iŋ bañu saniki sakiŋ pituluṅiŋ allaḥ kula bisa ṅĕntas anak dika wadon saka iŋ gĕni.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : yèn kowé tansaḥ ḍaṅan atutuluŋ iŋ liyan, samaṅsa kowé nĕmu pakéwuḥ, amaṣṭi winaḷĕs iŋ pituluŋ. 

129. paṇḍé

ana priyayi nuṅgaŋ karéta kaṇḍĕg iŋ désa, awit ana wĕsiné kaŋ tugĕl. bĕkĕlé iŋ désa kono tutur maraŋ priyayi mahu, paṇḍé iŋ ḍusun ṅriki aṅlaṅkuṅi sagĕdipun ṅiras sagĕd añjampèni khéwan sakit. malaḥ asriŋ kapĕṇḍĕt ḍukun ḍatĕŋ titiyaŋ iŋ ṅriki, manawi wontĕn anak putunipun iṅkaŋ sakit.

priyayi mahu bañjur anĕmoni kyayi paṇḍé. sawusé karétané didandani, tĕmbuṅé maraŋ paṇḍé, uwis kabĕnĕran olèḥmu andadani karétaku, sahiki aku añjaluk gawému manèḥ, apa kowé bisa andadani ĕjamku kaṇḍutan iki.

paṇḍé amandĕŋ maraŋ priyayi asĕmu gumun. sakèhé woŋ désa kaŋ ṅadĕg cĕḍak karéta paḍa aṅguguyu maraŋ priyayi mahu, guyuné anélakaké yèn diaṅgĕp woŋ boḍo. priyayi anuli calaṭu, taṅèḥ aku yèn boḍowa kaya kowé. paṇḍé kaŋ luwiḥ déniŋ guna : maṅsa bisaa andandani ĕjam kaṇḍutan. maṅkono uga ḍukun khéwan kaŋ luwiḥ déniŋ bisa, maṅsa kacoṅgaha amarasaké uwoŋ.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : aja anambakaké maraŋ woŋ kaŋ ora bisa, awit kĕna dadi tiwas lan patimu. 

130. woŋ kinuñjara

ana priyayi aran aḍĕl sĕtan kacĕkĕl iŋ muṅsuhé, diḷĕbokaké iŋ kuñjara, ana iŋ kono ora wĕruḥ sorotiŋ srĕṅéṅé lan paḍaṅiŋ ṛĕmbulan, sarta dibaḷĕṅgu, lompoṅaniŋ kuñjara, kaŋ ginawé aṅin, ciyut, tuwan aḍĕl sĕtan ora saḥ iŋ pambudi ĕṅgoné ṅaraḥ uculiŋ baḷĕṅgu : lan oñcat saka iŋ kuñjara, anaṅiŋ tanpa wasana, wĕkasané wus ora anduwèni paṅaṛĕp aṛĕp bisa mĕtu saka iŋ kuñjara. sarèhné kaŋ mahu tahu mukti : ora kĕkuraṅan, maṅka iŋ samĕṅko diiṅoni sawiyaḥ bahé, iku kaŋ baṅĕt andadèkaké prihatiné. déné iṅoné muŋ arupa roti akiŋ lan bañu, iku pinaṅan kalawan anaṅis. sawusé maṅan, anuli ṅalèlèḥ iŋ paturoné : kaŋ alèmèk sukĕt akiŋ, sarta isiḥ baṅĕt luwéné.

anaṅiŋ iṅon sawiyaḥ mahu kaŋ dadi jalaran bisané mĕtu saka iŋ kuñjara, muṅsuhé ora pisan amékani. tuwan aḍĕl sĕtan dadi kuru baṅĕt, baḷĕṅguné logro, gampaŋ dipalorodaké, lompoṅan dalan aṅin mahu sĕḍĕŋ diḷĕboni, iŋ wayaḥ bĕṅi bañjur mĕtu saka iŋ lompoṅan iku. sawĕṅi ora kaṇḍĕg iŋ lakuné, koṅsi tĕkan iŋ omahé. 

satĕkané iŋ omaḥ, sarta sawusé ilaŋ kuwatiré, bañjur jèṅkèŋ asukur iŋ gusti allaḥ, tĕmbuṅé, é allaḥ, sakalaṅkuŋ laṅkuŋ sukur kawula iŋ sampéyan. iṅkaŋ kawula cipta bilahi agĕŋ ḍumawahipun iŋ badan kawula, wĕkasan andadosakĕn wilujĕŋ kawula. sahupami kawula dipun iṅonana kaŋ éca éca, amaṣṭi iŋ salami laminipun kawula botĕn sagĕd aniṅali maliḥ sorotiŋ srĕṅéṅé, tuwin aniṅali griya kawula, lulus pĕjaḥ wontĕn saḷĕbĕtiŋ kuñjara.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : sajroniŋ kasusahan kowé aja aṅrĕsula, lan aja sirṇa paṅaṛĕp aṛĕpmu, awit bilahi tĕrkaḍaŋ bisa amĕtokaké kabĕgjan. 

131. woŋ picak

ana woŋ sawiji, baṅĕt cupĕt iŋ budi lan busuk. aliya sakiŋ maṅkono : coṭo iŋ pandĕḷĕṅé, matané saṅsaya lawas saṅsaya pĕtĕŋ. sakiŋ busuké acalaṭu mĕṅkéné, aku satĕmĕné ora ḍèṅĕr apa kaŋ dadi sababé, déné srĕṅéṅé muṇḍak dina muṇḍak suda soroté, cahyané aṅlĕntriḥ kaya ṛĕmbulan karahinan.

lawas lawas pandĕḷĕṅé saṅsaya pĕtĕŋ, calaṭuné mĕṅkéné, ḍasar mĕdèni, anaṅiŋ ora bisa séjé. sorotiŋ srĕṅéṅé sahiki pĕtĕŋ asurat surat abaŋ. kabèḥ kaŋ dak dĕḷĕŋ, tuwin gogoḍoṅan lan kĕmbaŋ kĕmbaŋ, sirṇa rupané kaŋ sañata, ana kaŋ blawus, ana kaŋ iṛĕŋ.

baṛĕŋ woŋ mahu wus picak babar pisan. sĕbuté mĕṅkéné, sahiki srĕṅĕṅĕ wus sirṇa paḍaṅé. iki wayaḥ bĕḍug awan, pĕtĕṅé kaya tĕṅaḥ wĕṅi. akèḥ woŋ kaŋ tutur, yèn srĕṅéṅé isiḥ paḍaŋ gumĕbyar, anaṅiŋ ora diandĕl. calaṭuné, sahiki wus ora ana srĕṅéṅé, pĕtĕŋ ḍĕḍĕt kaŋ aṅlimputi bumi. woŋ busuk mahu ora anduga, yèn pĕtĕṅiŋ pandĕḷĕṅé iku amarga déniŋ tiwasiŋ matané.

iŋ nalika samana ana woŋ pintĕr lan murṣid, calaṭu mĕṅkéné, woŋ picak iki papaḍané woŋ makṣiyat, iŋ bab pracayané maraŋ gusti allaḥ : lan maraŋ kaŋ tumitaḥ kabèḥ. sarèhniŋ paṅiḍĕpé woŋ makṣiyat paḍa bawur, ora wĕruḥ pisan pisan iŋ allahé, mulané disirṇakaké pracayané maraŋ allaḥ : lan maraŋ kodraté.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : manusa pinariṅan mata paḍaŋ déniŋ gusti allaḥ bisa andĕḷĕŋ kaŋ ala lan kaŋ bĕcik. mulané paḍa aṅlĕluriya paṅgawé bĕcik, añiṅkirana pakaṛĕpan ala. 

132. babasan lan kiduŋ

ana bocaḥ lanaŋ loro paḍa tataṅgan, siji aran si sĕṇṭot, siji si gombak. si gombak akèḥ surupé maraŋ babasan lan kiduŋ, sarta kĕṛĕp diucapaké, koṅsi akèḥ kaŋ ditular maraŋ si sĕṇṭot.

si sĕṇṭot ora ṅamuṅaké ṅucapaké bahé, malaḥ sakèhiŋ wulaŋ bĕcik kaŋ kasĕbut iŋ babasan lan kiduŋ mahu, dièstokaké sarta dilakoni. anaṅiŋ si gombak ora mĕṅkono, kĕṛĕp aṅucapaké unèn unèn mĕṅkéné, wayaḥ ésuk prayoga ḍéwé maṅsané woŋ añambut gawé. éwadéné sabĕn ésuk kĕṛĕp kawanan taṅiné. lan manèḥ kĕṛĕp calaṭu mĕṅkéné, bocaḥ ṛĕsikan tansaḥ diḍĕmĕni iŋ woŋ. anaṅiŋ yèn luṅa ṅaji, kĕṛĕp ṅaṅgo saṇḍaṅan ṛĕgĕd, koṅsi ṅisinaké dinĕḷĕŋ. tĕrkaḍaŋ acĕlaṭu mĕṅkéné, pagawéyan, gĕmi lan kahutaman amakolèhaké kabuṅahan sajati. ananiŋ ora tabĕri ñambut gawé, lan ora gĕmi. 

mĕṅkono iku lalabuhané si gombak, sabaraŋ pratiṅkahé dadi kosokwaṅsulé kaŋ paḍa diucapaké. bocaḥ loro mahu lawas lawas diwasa, karoné aṅlastarèkaké adat nalika isiḥ paḍa bocaḥ, tĕgĕsé, si sĕṇṭot aṅéstokaké sarta aṅlakoni wuwulaŋ kaŋ kasĕbut iŋ kiduŋ lan babasan, olèhé nular saka iŋ si gombak, andadèkaké kaslamĕtané. 

si gombak iya isiḥ bisa ṅucapaké kiduŋ lan babasané, anaṅiŋ ora ṅlakoni wuwulaṅé, sok woṅa amarabi gombak kĕsèd.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : yèn aṅĕmuṅaké ṅucapaké pitutur bĕcik, ora ṅaṅgo dilakoni, iku tanpa gawé. prayogané linakonan, amĕṣṭi wĕkasan ana pakolèhané. 

133. uwit pĕḷĕm

ana bocaḥ lanaŋ loro, aran si sardi lan si jĕṇḍul, paḍa dolan dolan mĕñaŋ désa. sasuwéné lumaku andĕḷĕŋ woŋ kaki kaki lagi nanduri uwit pĕḷĕm paḷĕmahané, asĕṅkud tandaṅé. si sardi calaṭu, jĕṇḍul, dĕḷĕṅĕn woŋ kaki kaki kuwé, tĕka anandur uwit uwitan, kaŋ isiḥ lawas awohé. pañawaŋkuwoŋ iku ṅumuré wus luwiḥ woluṅpuluḥ tahun, apa iya isiḥ anduwèni paṅaṛĕp aṛĕp, yèn bakal mĕnaṅi awohé, sarta maṅan patuwasiŋ kaṅélané.

sawusé calaṭu mĕṅkono, bañjur takon maraŋ woŋ kaki kaki mahu, kaki, pagawéyan mĕkotĕn niku rak bĕcik dika bubuhakĕ tĕŋ woŋ anom anom, kaŋ tasiḥ lawas uripé, mĕnaṅi gĕḍéniŋ uwit lan awohé. pakolèḥ dika nandur napa, awit istiṅaraḥ ṅumur dika muŋ kari saṭiṭik, maṅsa bisaa maṅan wohé.

woŋ kaki kaki sumahur, iṅgiḥ ḷĕṛĕs, kula sampun sĕpuḥ saṅĕt. mĕnawi kula pĕjaḥ, sadèrèṅipun uwit punika awoḥ, sakarṣanipun gusti allaḥ amaṣṭi kalampahan. awit gusti allaḥ botĕn kĕkilapan ḍatĕŋ samukawis, iṅkaŋ andadosakĕn prayogi iŋ atasé titahipun. anaṅiŋ wajibiŋ agĕsaŋ : atutuluŋ damĕl ḍatĕŋ sanèsipun. sampun sampéyan amaṣṭèkakĕn, manawi takṣiḥ pañjaŋ iŋ umur, sabĕn sabĕn dintĕn kéṅiŋ dados wĕkasaniŋ yuswa sampéyan. mila sĕḍĕŋ takṣiḥ gĕsaŋ, sampéyan aṅaṅgéya kalakuan iṅkaŋ sahé, supados sampun ṅantos ajriḥ : yèn anduṅkap dumugi iŋ pĕjaḥ.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : woŋ urip iku yèn murṣid, sarta aṅgarap gawé ana pahidahé, amaṣṭi nĕmu patuwas, sarta kabuṅahan ana iŋ alam doña. 

134. pamuji

bocaḥ lanaŋ kaŋ aṅan si ṅalim, wus ṅumur tĕlulas tahun, sumĕja sinahu dadi kriya, uwis lawas kapéṅin dadi uṇḍagi alus, bañjur diḷĕbokaké iŋ bapakné dadi kañcaniŋ luraḥ uṇḍagi, kaŋ wus kawilaŋ guna. baṛĕŋ ana iŋ ṅomahé luraḥ uṇḍagi, baṅĕt éram andĕḷĕŋ dandanan warṇa warṇa sarta bĕcik bĕcik, gawéyané luraḥ uṇḍagi mahu lan kañca kañcané, kaya ta kaŋ rupa kurṣi kayu sana, méja, baṅku, bĕnèt sapanuṅgalané, aṅĕbĕki omaḥ. calaṭuné si ṅalim : bok aku uwisa bisa gawé dandanan bĕcik bĕcik kaya mĕṅkono, iba buṅahé atiku. luraḥ uṇḍagi sumahur, aṅgĕré kowé tabĕri sarta nitèn nitèni, sasĕloté lawas lawas amĕṣṭi bisa. si ṅalim sabĕn dina aṅgarap gawé ana iŋ omahé luraḥ uṇḍagi, ciptané, aku duwéya omaḥ kaya mĕṅkéné, iba buṅahé atiku. baṛĕŋ si ṅalim wĕruḥ, yèn luraḥ uṇḍagi nampani ḍuwit akèḥ, sumurup patukuniŋ dandanan kayu, ciptané, bok aku uwisa dadi luraḥ uṇḍagi, iba buṅahé atiku. mĕṅkono iku pamujiné si ṅalim iŋ sadina dina., anaṅiŋ ora aṅgrahita, yèn pamuji iku tanpa gawé, manawa ora kaṇṭi tabĕri sarta anitèn nitèni : aṅaraḥ dadi bisa. 

si ṅalim tabĕri iŋ pamuji, anaṅiŋ taléṇḍo iŋ gawé, mulané salawasé ora bahud bahud.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : woŋ iku yèn aninitèni akaṇṭi pĕṭĕl iŋ samubaraŋ gawé, sarta ora lali maraŋ gusti allaḥ, amaṣṭi nĕmu kabĕgjan. dudu pamuji bahé kaŋ amĕtokaké kabĕgjan. 

135. manuk jalak

kyayi jarwa duwé anak lanaŋ siji aran si sidin, lagi ṅumur sapuluḥ tahun. iku ṅiṅu jalak, sakiŋ baṅĕt cumbuné kĕna diĕculaké, mabura akalaṅan ora miṅgat. kaŋ andadèkaké luwiḥ buṅahé si sidin, déné jalak mahu bisa anirokaké calaṭuniŋ woŋ sakĕcap roŋ kĕcap. anaṅiŋ kaŋ agawé éwané, yèn andĕḷĕŋ ḍuwit, lan liyané kaŋ mĕḷĕŋ mĕḷĕŋ, bañjur dicucuk, dipĕṇḍĕm iŋ ḷĕmaḥ. si sidin sĕmu muriŋ muriŋ, atakon maraŋ bapakné, bapak, prĕlunipun punapa jalak punika mĕṇḍĕm yatra, awit iŋ atasé pĕkṣi botĕn wontĕn damĕlipun. sahuré bapakné, bĕnĕr calaṭumu : sidin, iŋ atasé manuk jalak ḍuwit iku tanpa gawé, anaṅiŋ sanadyan jalak iku luwiḥ boḍo ĕṅgoné duwé pratiṅkaḥ kaya mĕṅkono, éwadéné ana uga woŋ kaŋ niru pratiṅkahé, iya iku woŋ murka lan cĕṭil, aṅaraḥ ṅlumpukaké ḍuwit lan baraŋ akèḥ, muŋ nĕdya diwĕṅku bahé, owĕl aṅaṅgo ḍéwé, tuwin ginawé tutuluŋ iŋ liyané, kaŋ prĕlu ana gawéné. é anakku, budiné woŋ murka lan cĕṭil iŋ salawas lawasé aja kotélad, ora wuruŋ agawé cĕlaniŋ awakmu.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : awit budi cĕṭil iku ĕtuké sakèhiŋ ala, malaḥ malaḥ kĕṛĕp anuntun maraŋ kadurjanan. 

136. woŋ ambĕk niaya

anuju iŋ maṅsa baḍiḍiŋ ana woṅ wadon miṣkin aṇḍaṛĕḍĕg sakiŋ atisé, ṅadĕg cĕḍak karéta séwan, ana kaŋ nuṅgaŋ iŋ sawatara, sumĕdya maraŋ kuṭa liyané, aduwé pañjaluk maraŋ kusiré, kalilana numpaŋ tanpa jalaran tĕkan iŋ omahé, awit baṅĕt luṅkrahé : ora kuat lumaku. kaŋ paḍa nuṅgaŋ karéta aṅrujuki, malaḥ amituluṅi calaṭu, amuriḥ ḷĕganiŋ kusir dinunuti. anaṅiŋ kusir sĕṇḍu waṅsulané, manawi tanpa bayaran, iṅgiḥ botĕn kéṅiŋ numpaŋ. kaŋ paḍa nuṅgaŋ karéta baṅĕt napṣu amarga déniŋ niayané kusir, sarta paḍa aṅumĕl umĕli. sarèhniŋ wrĕṅkĕŋ : mĕkṣa ora awèḥ dinunuti, kaŋ paḍa anuṅgaŋ saguḥ ambayar umbalané, anuli woŋ wadon mahu katuṅgaṅaké iŋ karéta.

baṛĕŋ woŋ wadon wus nuṅgaŋ, kusir añilihi kĕmulé, supaya aja koṅsi katisĕn. aliya saka iŋ iku, ḍuwit sumuru pasumbaŋ umbalané diwènèhaké maraŋ woŋ wadon mahu, calaṭuné, ña : ĕpèkĕn. sahupama kowé mahu dak lilanana numpaŋ tanpa umbalan, tĕkan iŋ omaḥmu kaya kaya ora ana siŋ kopaṅan. iŋ sahiki ana kaŋ kojagakaké bakal kopaṅan, kaŋ mĕtu sakiŋ papariṅé tuwan tuwan iki kabèḥ. paṅaṅgĕpé kusir mĕṅkono iku andadèkaké gumuné para tuwan tuwan mahu, sarta baṅĕt isin, déné kalañcaṅĕn iŋ paṅumĕl umĕl. siŋ siji calaṭu maraŋ kañca kañcané nuṅgaŋ, sampéyan akalihan kula iŋ sapunika pikantuk sĕṛĕp, iŋ sadèrèṅipun mamañcèni pratiṅkahiŋ liyan, kĕdaḥ sumĕṛĕp rumiyin iṅkaŋ dados sĕdyanipun.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : samubaraŋ pratiṅkaḥ kaŋ kodĕḷĕŋ, utawa kaŋ koruṅu, aja éṅgal éṅgal kowahoni, awit pratiṅkaḥ kaŋ kowaṅgĕp ora patut, kayaktèné ana kaŋ cidra saka iŋ panarkamu. 

137. watu

ana kusir aran si saptu, aṅlakokaké karéta akèḥ momotané, aṅambaḥ dalan jĕblog. jarané paḍa mogok. si saptu sĕru calaṭuné karo dĕṛĕs amĕcuti, ayo, ayo, lumaku. anaṅiŋ paṅgĕmbor lan pamĕcuté ora migunani. sanadyan ṅatog karosaniŋ jaran iŋ paṅgèrèdé, karétané ora bisa maju. si saptu saṅsaya baṅĕt iŋ paṅgĕmbor sarta pamĕcuté, wasana pĕcuté tugĕl. anaṅiŋ tanpa gawé, awit karétané makṣa ora bisa miṅkĕd miṅkĕd. anuli ana woŋ liwat aṅaṇḍĕgi, sarta calaṭu maraŋ si saptu, botĕn kabĕnĕran ḷĕkas dika mĕkotĕn niku. luwuŋ wahuné dika parikṣaa siŋ sarèḥ, amaṣṭi karéta dika botĕn kaṇḍĕg, awit yèn dika parikṣaa, amaṣṭi wĕruḥ watu kaŋ ontĕn ṅaṛĕpiŋ galiṇḍiṅan, amamagoli ajuniŋ karéta.

si saptu mĕnĕŋ bahé : asĕmu isin, bañjur mĕḍun aṅluṅakaké watu kaŋ mamagoli mahu, jarané anuli bisa lumaku aṅgèrèd karéta. calaṭuné si saptu mĕṅkéné : èn woŋ tumandaŋ iŋ gawé kaŋ aṅèl, ora prayoga akaṇṭi pamuriŋ muriŋ.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : bĕciké ginarap kalawan sarèḥ, sarta ṅaṅgo anitèn nitèni. 

138. batur loro

ana batur loro, aṅiriṅaké bĕndarané mĕñaŋ désa, bĕndarané nuṅgaŋ jaran iṛĕŋ abĕcik, kaŋ ṅiriṅaké ḍarat bahé, ṅaṅgo añuruŋ cikar momot baraŋ.

iŋ nalika samana panasé baṅĕt, lakuné aṅambaḥ dalan wĕḍèn. batur mahu kaŋ siji wus tuwa, ḍasar lalaranĕn, mulané ora pati rosa, maṅka bubuhané añuruŋ cikar kaŋ akèḥ momotané, dadi baṅĕt rakasa olèhé nututi bĕndarané. kaŋ siji isiḥ ĕnom, kawarasan, ḍasar rosa, énak bahé iŋ pañuruṅé, sarta tansaḥ aṅguguyu kañcané.

batur tuwa calaṭu maraŋ kañcané, sarèhniŋ kowé kawarasan, sarta rosa kowé karo aku ayo paḍa liron gawan saḍéla, cikarku suruṅĕn, cikarmu dak suruṅé. awit èṇṭèŋ gagawanmu, akèḥ kacèké karo gagawanku. kariṅĕtku wus androdos, kowé dĕḷĕṅé duruŋ sayaḥ pisan pisan.

batur ĕnom sumahur, ḍasaré aku iya duruŋ sayaḥ, sarta dak araḥ araḥ aja koṅsi sayaḥ, déné muṅguḥ aboté gagawanmu aṅuṅkuli gagawanku, tuwin rosané karosanmu, niku aku ora praduli. araḥ arahĕn kĕlarmu ñuruŋ, aku ora gĕḷĕm tutuluŋ iŋ kowé.

waṅsulan mĕṅkono iku baṅĕt andadèkaké susahé, iŋ sabisa bisa binañjuraké pañuruṅé, anaṅiŋ saṅsaya suwé saṅsaya rakasa, ora bisa añaṇḍak kañcané, wasana ambruk sakiŋ baṅĕtiŋ sayahé. bĕndarané kaŋ nuṅgaŋ jaran ana iŋ ṅaṛĕp ora pati adoḥ, wĕruḥ yèn baturé poprok, bañjur amarani, sarta dikon nuṅgaŋ cikar. cikar loro anuli digaṇḍèŋ dadi siji, dikon añuruŋ maraŋ batur ĕnom mahu. sĕbuté kaŋ añuruŋ, ḍasar bĕnĕr ujariŋ babasan : siŋ sapa lumuḥ tutuluŋ iŋ liyané, kĕṛĕp anĕmu kasusahan gĕḍé. 

139. kaliru dalané

ana bocaḥ désa wadon loro, aran si siyĕm jhlan si diyĕm, dikoṅkon iŋ bapakné maraŋ désa liyan, lakon roŋ ĕjam saka iŋ désané. bapakné wus añurupaké dalan, kaŋ maṣṭi tinurut, calaṭuné, aṅgĕré kowé paḍa ora sĕmbrana, amaṣṭi ora kĕsasar. bocaḥ loro anuli lumaku ṅambaḥ pasawahan, ana iŋ dalan paḍa buṅaḥ buṅaḥ, aliñcak liñcak kambi sisiṇḍénan. wasana aṅgrahita : yèn kaliru dalané, calaṭuné si siyĕm : diyĕm, kapriyé sahiki. yèn anuruta dalan iki, amaṣṭi ora tumĕka iŋ désa, kaŋ paḍa diparani. sahuré si diyĕm : ayo paḍa bali tumuli, aṅgolèki dalané kaŋ bĕnĕr. yèn anuruta dalan iki, ora wuruŋ kĕsasar. bocaḥ loro bañjur paḍa bali, dalané kaŋ bĕnĕr digolèki katĕmu, ora suwé désané katon.

anaṅiŋ sasuwéné lumaku si siyĕm mĕnĕŋ bahé, sĕmuné kaya ana siŋ diaṅĕn aṅĕn. si diyĕm takon kaŋ dadi sababé mĕnĕŋ, kaya ana siŋ dipikir. waṅsulané, mahu kalané kowé lan aku aṅgrahita : yèn kaliru dalané, bañjur paḍa bali tumuli, aṅgolèki dalané kaŋ bĕnĕr, kowé nuli calaṭu, yèn binacutna ora wuruŋ kĕsasar, iku siŋ dak aṅgit sajroniŋ ati, pira pira kèhé woŋ kaŋ nasar, añiṅkiri dalaniŋ kahutaman, kaŋ makolèhaké swarga, aṅambaḥ dalaniŋ duraka, kaŋ anuntun maraŋ karusakan. sanadyan sumurupa : yèn kĕsasar, éwadéné akèḥ kaŋ ambañjuraké.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : yèn kowé ṅambaḥ dalan kaŋ ora bĕnĕr, maṅka bakal tumiba iŋ duraka, iŋ saduruṅé kaḷĕbu iŋ duraka éṅgal baliya. 

140. woŋ malarat

si jalidin anaké woŋ miṣkin, dadi paṅoniŋ bañak woŋ désa, caḍoṅé sĕga gabaḥ araŋ, lawuhé sawiyaḥ bahé, kaŋ diombé sadina dina muŋ bañu, saṇḍaṅané waḍag lan wus luwas. baṅĕt andadèkaké prihatiné, aṅrĕsula kalahir maraŋ si dama, paṅon wĕḍus iŋ désa, tĕmbuṅé, dama, kowé lan aku wiwilaṅaniŋ woŋ cilaka, sadina muput ṅĕtutaké lan rumĕkṣa khéwan tanpa budi, maṅka muŋ diiṅoni saṭiṭik, aṅgĕr bisa urip bahé. sañatané woŋ kaŋ sugiḥ sugiḥ luwiḥ bĕgja, aṅuṅkuli kowé lan aku. siŋ dipaṅan, siŋ diombé : mirasa kabèḥ, saṇḍaṅané mrabot, omahé bĕcik bĕcik, ora susaḥ ñambut gawé, sarta : calaṭuné lagi tĕkan samono, disĕlani déniŋ si dama, tĕmbuṅé, éwadéné woŋ sugiḥ sugiḥ kaŋ korasani iku ora bĕgja. duruŋ lawas aku ṅruṅu caturiŋ woŋ, yèn para sugiḥ iku akèḥ kaŋ duruŋ maṛĕm maraŋ kasugihané, sarta sakiŋ énaké siŋ dipaṅan tuwin siŋ diombé, apadéné sakiŋ kuraṅé añambut gawé, paḍa kĕṛĕp lara. kowé karo aku paḍa kawarasan.

iya bĕnĕr : ora maṅan siŋ énak énak anaṅiŋ sapaṅan paṅané cukup sarta ambarkati, saṇḍaṅanamu lan saṇḍaṅanaku uwis sĕḍĕŋ bĕciké, timbaŋ karo pagawéyan kaŋ paḍa linakonan. yèn bĕṅi : kapénaké olèḥku turu ora béda karo pañjĕnĕṅaniŋ ratu. mulané aku kĕṛĕp aṅucapaké wulaṅé guruku, kalané aku isiḥ ṅaji, uniné maṅkéné : kaṛĕpèn woŋ liya paḍa ṅrĕsula lan aṅgrundĕl, amarga déniŋ kahoñcatan iŋ bĕgja. sawiji wijiniŋ woŋ duwé bubuhan ḍéwé ḍéwé, ana kaŋ bubuhané buṅaḥ, ana kaŋ bubuhané susaḥ.

caṇḍaké : piwulaŋ bĕcik #8