11. asu ajag lan wĕḍus lanaŋ bérok
ana wĕḍus lanaŋ bérok siji baṅĕt kasatan, ñĕmpluŋ iŋ luwaṅan kaŋ ana bañuné. anuli ana asu ajag siji, iya kasatan aṛĕp ṅombé, éṅgal nututi milu ñĕmpluŋ. sawusé paḍa waṛĕg ṅombé, baṅĕt iŋ buṅahé, anaṅiŋ baṛĕŋ aṛĕp mĕtu, paḍa ilaŋ kabuṅahané sanalika, awit karoné ora bisa mañcolat mĕtu saka iŋ luwaṅan. sakiŋ gĕtĕré, wĕḍus lanaŋ muni sĕru, sĕbuté : ḍuḥ, kapriyé sahiki muṅguhiŋ pratiṅkaḥ. asu ajag iŋ sawatara mĕnĕŋ bahé, wasana calaṭuné : aku wus nĕmu akal tuwin sarat, kaŋ bisa mituluṅi aku lan kowé. diéṅgal ṅadĕga, sikilmu ṅaṛĕp pañcadna iriṅiŋ luwaṅan dikukuḥ. kapriyé kisanak, apa kowé wus ṅrĕti, aku nuli muṅgaḥ iŋ giṭokmu, gampaŋ bañjur mañcolot mĕtu. sawusé maṅkono, muŋ kari gawéyan sapélé, sarana kuwatiŋ untuku aku bisa tutuluŋ ṅĕntas kowé. wĕḍus lanaŋ ṅrujuki. baṛĕŋ wus ṅadĕg, asu ajag calaṭu : wĕḍus dikukuḥ. anuli muṅgaḥ iŋ giṭok bañjur mañcolot mĕtu. sawusé mĕntas, ora pisan nĕdya nuluṅi kañcané, malaḥ aṅéraŋ éraŋ, calaṭuné : hèḥ gĕmbluŋ, kaŋ jéṅgot dawa, bésuk manèḥ aja ṅandĕl ujaré sakèhiŋ asu ajag, sahiki tampanana wuwulaṅku, bokmanawa iŋ tĕmbé kaṅgo : saduruṅé ñĕmpluŋ iŋ luwaṅan pikiṛĕn ḍisik kapriyé olèhmu bakal mĕntas.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : éwaha maraŋ alané asu ajag, anaṅiŋ wuwulaṅé éliŋ éliṅĕn. samubaraŋ pratiṅkaḥ, saduruṅé koḷĕkasi, pikiṛĕn ḍisik.
12. manuk garuḍa lan gagak
ana manuk garuḍa, kaŋ cakaré mĕmĕdèni, niyup añambĕr cĕmpé kaŋ lagi maṅan, dicaṅkĕṛĕm bañjur digawa mumbul iŋ awaŋ awaŋ, nĕdya dimăṅsa. ora adoḥ saka iŋ paṅgonané kono, ana manuk gagak siji boḍo, sumurup kaprawiraniŋ garuḍa. ciptané : digdaya tĕmĕn, éwadéné aku wani totohan, iŋ sanalika iki uga aku bisa aṅgoṇḍol wĕḍus kaya ḍèwèké, sanajan aku cilika, cakarku ora kuciwa. kaya maṅkono ciptaniŋ gagak, ora ana manèḥ manèḥ, jujul déniŋ aṅĕn aṅĕn bañjur niyup añambar cĕmpé, kaya pratiṅkahé garuḍa mahu, añaṅkĕṛĕm iŋ wuluné kaŋ gèmbèl. anaṅiŋ baṅĕt kuraṅiŋ karosan, cakaré kukuḥ kagubĕd iŋ wulu, bañjur analăṅsa iŋ pratiṅkaḥ, awit kaŋ aṅon wĕḍus amarani. gagak dicĕkĕl karo muriŋ muriŋ, ĕlariŋ suwiwiné dikĕṭoki karo pisan bañjur diwènèhaké anak anaké, digawé dolanan. awit déniŋ disiya siya ora suwé mati.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : siŋ sapa tanpa pikir ṅandĕlaké karosané ḍéwé, iku kĕṛĕp tumiba iŋ tiwas.
13. manuk gagak ṅaṅgo ĕlariŋ mĕrak
ana manuk gagak, boḍo naṅiŋ ambĕk sumaṅkéyan. iŋ sawijiniŋ dina amaṅaṅgo samuwa, déné kaŋ diaṅgo, boḍolané ĕlariŋ mĕrak, olèhé nĕmu. muṅguḥ ambĕk sumaṅkéyan iku tĕrkaḍaŋ bisa ambawuraké pandĕḷĕŋ. gagak mahu bañjur maḷĕṇḍuṅaké guluné, isin kĕkumpulan karo panuṅgalané kaŋ paḍa iṛĕŋ, aṅgolèki mĕrak kaŋ bagus iŋ rupa, karo iku gĕḷĕm amomoran. anaṅiŋ luput paṅaṛĕp aṛĕpé, awit sakèhiŋ mĕrak anampik. bĕboḍolan ĕlar kaŋ diaṅgo mahu bañjur paḍa diḍèḍèli, sarta kaŋ ṅaṅgo dituṇḍuŋ tumuli. baṛĕŋ wus diḍèḍèli tuwin diéraŋ éraŋ, anuli ṅuṅsi iŋ panuṅgalané, kaŋ mahuné cinĕla cĕla. anaṅiŋ paḍa ñiṅkaŋ ñiṅkaŋ, calaṭuné : luṅaha kowé, kaŋ ambĕk sumaṅkéyan, luṅaha, ora patut mĕrak nuṅgal gagak, sakèhiŋ gagak iku băṅsa kaŋ luwiḥ asor. sarèhniŋ disiṅkaŋ siṅkaŋ akaṇṭi paṅuṇḍat uṇḍat sarta panuṅgalané ora ana kaŋ mĕlasi, bañjur misaḥ karo kaŋ akèḥ akèḥ, wasana mati ṅĕnĕs.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : woŋ kaŋ gĕḷĕm kĕkumpulan karo para gĕḍé, amarga kĕlimput iŋ rajabrana lan kamulyan, iku awĕkasan asriŋ disawiyaḥ wiyaḥ déniŋ para gĕḍé mahu, sarta ora diajèni iŋ papaḍané.
14. kañcil kaŋ paḍa miris
anuju iŋ măṅsa katiga ana aṅin gĕḍé. sakiŋ baṅĕté, paṅrasa pucakiŋ uwit uwitan tumĕluṅé mèḥ aṅgĕpok ḷĕmaḥ. ana kañcil lilima utawa nĕnĕm wĕdi ṅruṅu gumrubugiŋ aṅin, éṅgal paḍa lumayu, aniṅgal kañcané kaŋ akèḥ akèḥ, tur anané iŋ kono nuṅgal kañcané mahu ora ṅuwatiri. palayuné nĕrak ara ara, kaya diburu iŋ asu piraŋ piraŋ. sakiŋ rikatiŋ palayuné, prasasat ora ṅambaḥ ḷĕmaḥ, ora ana kaŋ noliḥ, ṅanti kĕpĕṅkok iŋ rawa, ora bisa ambañjuraké palayuné. awit déniŋ éṅgaliŋ tĕkané iŋ kono, sakèhiŋ koḍok kaŋ ana iŋ rawa paḍa kagèt, bañjur paḍa siḷĕm. kañcil paḍa gumun wĕruḥ wĕdiniŋ koḍok kaŋ tanpa sabab, awit kañcil ora tahu sikara iŋ koḍok. anuli ana kañcil kaŋ wus tuwa, acalaṭu maraŋ kăñca kañcané lumayu, tĕmbuṅé : hèḥ, woŋ mitra mitraku, sahiki wus tĕtéla iŋ sumurupku, aku lan kowé mahu kĕplayu déniŋ gumrubugiŋ aṅin, iku pratiṅkaḥ gĕmbluŋ, kaya pratiṅkahiŋ koḍok koḍok iku, paḍa siḷĕm amarga déniŋ wĕdi iŋ aku lan iŋ kowé.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : samubaraŋ kaŋ ora bisa gawé piala iŋ awakmu, aja kowĕdèni, déné woŋ kaŋ watĕk jiriḥ, wĕdi iŋ wayaṅané ḍéwé.
15. asu ajag lan siṅabaroŋ
ana asu ajag matur maraŋ ratuniŋ buburon, tĕmbuṅé : gusti siṅabaroŋ, pañjĕnĕṅan daḷĕm kados botĕn kĕkilapan ḍumatĕŋ katĕmĕnan kawula, katăṇḍa sakiŋ solahbawanipun abdi daḷĕm. iŋ sapunika mugi kalilana añahosi pratăṇḍa iŋ pamuṇḍi kawula iŋ pañjĕnĕṅan daḷĕm. wontĕn satuṅgiliŋ kuldi aṅéraŋ éraŋ iŋ pañjĕnĕṅan daḷĕm gusti, aṅantos gĕtĕr aṅgèn kawula baḍé ṅuñjukakĕn, kuldi wahu purun purun anacad iŋ kahutamènipun kaprabon daḷĕm, sarta aṅgugujĕŋ, makatĕn wicantĕnipun : muṅguḥ iŋ kabijakṣanané siṅabaroŋ iku kari karo gajaḥ, karosané kahuṅkulan déniŋ macan. sumăṅga pañjĕnĕṅan daḷĕm galiḥ, iba aṅgènipun amimiraṅakĕn wicantĕnipun kuldi gĕṇṭo. baroŋ daḷĕm iṅkaŋ saṅĕt kawula érami, tuwin buntut daḷĕm iṅkaŋ rosa, kasor déniŋ suri saha buntutiŋ kapal. punapadéné baṛĕŋ calaṭu asu ajag tĕkan samono, siṅabaroŋ añĕlani : mĕnĕṅa, aku kĕju ṅruṅokaké atur pratăṇḍa katĕmĕnanamu kaŋ kaya maṅkono iku, wawadul ala aṅur aja kouñjukaké, sapaṅomoṅiŋ asu ajag utawa kuldi aku ora praduli.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : siŋ sapa nĕpsu déniŋ paṅomoṅiŋ gĕṇṭo, iku boḍo. aṅlakonana paṅgawé bĕcik, aja ṅaṅgo mèṅèŋ, iku ugĕriŋ kabijakṣanan.
16. woŋ lara
woŋ kaŋ tinitaḥ sugiḥ, luhur lan mulya, tuwin akèḥ mitrané, apadéné sugiḥ batur, kaŋ cañciṅan taḍaḥ saparéntahé, iku pañananiŋ bocaḥ bocaḥ kĕna diarani bĕgja. anaṅiŋ pañana iku luput. ana sawijiniŋ uwoŋ, tinitaḥ sugiḥ kaya kaŋ wus kasĕbut mahu, anaṅiŋ taṅèḥ bisa ṅarani awaké bĕgja, awit déniŋ kambaḥ iŋ lara. ora doyan maṅan papaṅanan kaŋ énak énak, tuwin ṅombé aṅgur pĕpĕṭiṅan, tansaḥ aṅĕsaḥ, ora sumurup kaŋ andadèkaké larané. awaké luṅkraḥ, rina wĕṅi ṅalèlèḥ iŋ kasur sarta kulakĕpan, tuwin aṅituṅi ĕjam, sanajan akèḥ ḍukun kaŋ tutuluŋ, tambané ora pasaḥ, woŋ sugiḥ mahu koṅsi sok kĕwĕtu sambaté kaŋ supaya dipuṇḍuta. wus nĕm tahun olèhé naṇḍaŋ lara kaya maṅkono iku. anuli ana ḍukun añar tĕka, mituturi maṅkéné : tămba tambamu iku ĕnĕṅna bahé, ḍukun ḍukunmu konĕn paḍa luṅa. laramu iku muŋ bisa mari déniŋ rijĕki, kaŋ pakolèhé mĕtu saka iŋ kariṅĕtmu ḍéwé.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : sanajan pituturiŋ ḍukun mahu ṅanèḥ anèhi, iya uga dièstokaké déniŋ woŋ kaŋ lara, andadèkaké warasé.
17. mĕñjaṅan, jaran lan uwoŋ
ana jaran taruŋ lan mĕñjaṅan, sawusé antara suwé, jaran kalaḥ, kaburak saka iŋ paṅonan, calaṭuné : aku ora kĕlar naṇḍaŋ wiraŋ maṅkéné, muga muga bisa amaḷĕs miraṅaké satruku. i la dalaḥ, aku nĕmu akal, manusa kaŋ bakal awèḥ sarana maraŋ aku, iku kaŋ maṣṭi bisa tutuluŋ. sawusé calaṭu maṅkono, bañjur aṅgolèki manusa, jinalukan tuluŋ. waṅsulaniŋ manusa : aku saguḥ maḷĕsaké, yèn kowé gĕḷĕm tak kĕṇḍalèni, sarta dak tuṅgaṅi. awit saka paṅigit igité nĕdya maḷĕs, jaran amiturut. sanalika satruné mati déniŋ gagamaniŋ manusa. sawusé maṅkono, jaran ora nĕmu kabuṅahan, awit manusa wus sumurup, yèn bĕcik gawéné, kĕna dituṅgaṅi, sarta digawa pĕraŋ. iya bĕnĕr jaran wus kĕlakon bisa maḷĕs, anaṅiŋ kadadéyané ora prayoga, amarga jaran mahu lastari diĕtrapi kĕṇḍali caṅkĕmé, sarta dipèk gawéné maraŋ manusa koṅsi turun tumurun.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : woŋ aṛĕp urip ḍéwé, yèn kambaḥ iŋ paṅéraŋ éraŋ, akèḥ kaŋ ṭukul sĕdyané, ṅigit igit iŋ pamaḷĕs, anaṅiŋ samăṅsa añjuruṅi iŋ sĕdyané, asriŋ añaṇḍaŋ abotiŋ ḍĕṇḍané.
18. kuwuk buntuŋ buntuté
ana kuwuk ambĕk julig, sakiŋ kuraŋ wiwéka buntuté kĕna iŋ piranti. kapriyé sahiki akalé si ama pitik, amuriḥ uwalé saka iŋ saya. ora suwé iŋ pamikiré, buntuté bañjur cinakot éṅgal, anuli lumayu mañjiŋ iŋ alas maraŋ ĕṅgoné panuṅgalané. iku diundaṅi paḍa dikalumpukaké, tĕmbuṅé : hèḥ sadulur sadulurku kabèḥ, kowé wus paḍa kĕṛĕp sumurup, yèn kawruḥ sarta tabĕriku muŋ tansaḥ amuriḥ kaslamĕtanamu. aku bakal aṅlahiraké prakara bĕcik siji manèḥ maraŋ kowé, aṅuṅkuli panĕmuku kaŋ uwis, wadiné maṅkéné : buntutmu paḍa cakotana siŋ ṅanti tugĕl, amaṣṭi bakal andadèkaké pakolèhmu. ṅandĕla iŋ aku, buntut iku aṅalan alani awakmu. yèn ginawé lumayu aṅrubĕdi sarta ñayahaké, ginawé lumumpat ṅĕbot ĕboti tuwin ṅrikuhaké, apadéné añjĕjoḍèri. mara, aku tirunĕn, buntutmu paḍa cakotana siŋ ṅanti tugĕl. panuṅgalané ora ana kaŋ miturut, buntut papariṅiŋ papaṣṭèn diisihaké, sarta paḍa ñañampahi iŋ pamuruké akèḥ akèḥ, kaŋ mamanisi mahu, apadéné aṅéraŋ éraŋ iŋ buntuṅé.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : iŋ alam doña ora kuraŋ pitutur, kaŋ mĕtu saka iŋ pamriḥ.
19. sapi lanaŋ lan siṅabaroŋ
ana sapi lanaŋ papat, antara lawas paḍa ayĕm maṅan nuṅgal sapaṅonan, sarta paḍa rukun anulak upayaniŋ satruné kaŋ luwiḥ rosa, iya iku siṅabaroŋ, kaŋ ṅĕṅgoni alas cĕḍak paṅonan mahu. luwéné baṅĕt, sarta wus lawas aṅgoné andiṅkik mamaṅsané kaŋ paḍa ḷĕmu ḷĕmu, anaṅiŋ sabĕn sabĕn ṅaton nĕdya nubruk, kaṅgĕk déniŋ sapi papat mahu isiḥ paḍa ṅumpul, dadi tansaḥ kalintĕran, aṅaṛĕp aṛĕp pisahé, awit ora kĕlar ñĕmbadani sapi papat. anaṅiŋ paṅarahé tanpa wĕkas, mitra papat kaŋ rukun mahu tansaḥ aṅisab isab maraŋ paṅigit igitiŋ siṅabaroŋ. sarèhniŋ kĕṛĕp kacuwan, mèḥ nĕdya muruṅaké kaṛĕpé, anaṅiŋ ora antara lawas, paṅarahé salin salaga, awit sapi papat kaŋ mahuné tansaḥ rukun, andadèkaké iŋ kaslamĕtané, wasana paḍa ĕcraḥ, amarga déniŋ sulaya rèmèḥ, kaŋ ora antara lawas anukulaké éwa lan gĕṭiŋ, dadi ora gĕḷĕm kĕkumpulan manèḥ, paḍa ambĕlayaŋ ḍéwé déwé adoḥ parané. siṅabaroŋ tumuli wĕruḥ, yèn prakara salin salaga, buṅaḥ sarta andilat brĕṅosé, sapi papat mahu gĕnti gĕnti dimăṅsa.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : doṅèŋ iki kĕna dadi wuwulaŋ, anuduhaké pakolèhé woŋ rukun, sarta gĕmpaliŋ kaslamĕtan kaŋ marga déniŋ ĕcraḥ.
20. woŋ désa lan manuk alap alap
ana manuk alap alap sarosa aṅoyak ṅoyak manuk cilik kaŋ aṅoñcati, miris déniŋ miṅid miṅidiŋ cakaré, sarta rumasa ora kĕlar ñĕmbadani, mèḥ ilaŋ paṅaṛĕp aṛĕpé luput iŋ bilahi. baṛĕŋ anduṅkap tĕkan iŋ ḷĕmaḥ, alap alap galak kĕna kacĕkĕl iŋ woŋ désa. sakiŋ gĕtĕré maraŋ gagantuṅaniŋ papaṣṭèn, manis cĕlaṭuné maraŋ woŋ désa : kula dèrèŋ naté adamĕl piawon iŋ sampéyan, mila pañuwun kula, mugi sampéyan uculakĕn, sampun miawoni ḍatĕŋ iṅkaŋ dèrèŋ naté adamĕl piawon iŋ sampéyan. woŋ désa amaṅsuli : calaṭumu iku satĕmĕné luwiḥ bĕcik, naṅiŋ juru mumulaŋ, aku tuturana, apa manuk cilik iku wus tahu gawé piala maraŋ kowé, kowé anibakaké karampuṅanamu ḍéwé, mulané aja ṅrĕsula, sarèhniŋ kowé sumĕdya ṅalani manuk cilik mahu, wawaḷĕsé tanpa wĕlas kabĕnĕr tumiba iŋ awakmu.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : sabaraŋ paṅaṅgĕp kaŋ koéwani tumibané iŋ awakmu, iku aja koĕmpakaké iŋ liyané.
caṇḍaké : doṅèŋ kéwan 21-30
caṇḍaké : doṅèŋ kéwan 21-30
