doṅèŋ kéwan 01-10

doṅèŋ kéwan1-10

1. juru amèk iwak lan iwak cilik

ana juru amèk iwak mañciŋ iŋ piṅgir kali. baṛĕŋ anibakaké pañciṅé, ora antara suwé ana iwak cilik, saka kuraŋ wiwéka añarap pañciŋ, bañjur kĕna. saka gĕtĕré maraŋ gagantuṅaniŋ papaṣṭèn, awit wus dicĕkĕl maraŋ kaŋ mañciŋ, aṛĕp diḷĕbokakĕ iŋ kĕpis, anuli mĕtu akalé. calaṭu aṅasiḥ asiḥ maraŋ kaŋ mañciŋ : ḍuḥ kyahi sanak, kula mugi sampéyan ĕculakĕn maliḥ, awit takṣiḥ alit sapélé iṅatasipun sampéyan. sampéyan mañciŋ maliḥ măṅsa ṅantosa daṅu amaṣṭi pikantuk sadasa, iṅkaŋ agĕṅipun ṅuṅkuli kula. kajĕṅipun kula agĕŋ rumiyin béñjiŋ sampéyan waṅsul, kula sampéyan pañciŋ. juru amèk iwak amaṅsuli : hèḥ kăñca cilik, ruṅokna calaṭuku. kowé nĕdya ambalilu aku, luput ciptamu. yèn kowé sahiki dak culna, kaya kaya salawasé ora kĕna dak pañciŋ manèḥ. kowé iŋ mĕṅko wus kacĕkĕl déniŋ aku, iku wus maṣṭi katĕkĕm ana iŋ taṅanku. mulané kowé gĕṇṭo cilik mĕṅko bakal maḷĕbu iŋ wajan, bañjur rampuŋ.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : samubaraŋ kaŋ wus maṣṭi, yèn kolirokaké karo kaŋ duruŋ maṣṭi, tartamtu kowé bakal kalorop.

2. kuwuk lan macan tutul

ana kuwuk lumaku kambi amikir mikir, kuraŋ wiwéka ṅiṅĕtaké kiwa tĕṅĕn, sanalika pĕṅrasané ḷĕmahé añjĕmbloŋ, kuwuk kaḷĕbu iŋ luwĕŋ, jĕroné watara woluŋ kaki. bañjur mĕñcolot sarosané, anaṅiŋ ora măntra tĕkan iŋ ḍuwur, anuli ĕntèk atiné añĕkukruk. sakiŋ gĕtĕré maraŋ papaṣṭèn kaŋ bakal anĕkani, kawĕtu pasambaté akèḥ akèḥ. anuli ana macan tutul ṅruṅu pasambaté, éṅgal amarani luwĕŋ aṛĕp wĕruḥ. kuwuk añjaluk tuluŋ, tĕmbuṅé : aku tuluṅana. yèn ora mĕṅkono, amaṣṭi mati. iŋ sahiki kétokna gawému maraŋ mitra lawas.

macan tutul bañjur ṅéraŋ éraŋ, tĕmbuṅé : é, é, bĕcik tĕmĕn ḍapurmu ana iŋ kono, ama pitik. aku prasajanana, kapriyé olèhmu koṅsi kĕcĕmpluŋ kaya mĕṅkono. ora jamak laṅkané manuk kaŋ kaya kowé ana iŋ kuruṅan. kuwuk amaṅsuli : kowé iku ora wĕruḥ iŋ isin, ujarmu ora prayoga. aṅur kowé éṅgala tutuluŋ, yèn uwis ṅéraŋ éraṅa, iku ana uga bĕciké.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : siŋ sapa aṅéraŋ éraŋ maraŋ kasusahaniŋ liyan iku anélakaké alaniŋ atiné.

3. asu ajag lan manuk gagak

ana asu ajag lumaku urut piṅgiriŋ kali, sarta aṅambus ambus kĕpéṅin maṅan kaŋ énak énak, bañjur wĕruḥ manuk gagak méñcok iŋ ĕpaŋ, aṅgondol dagiŋ, olèhé ñoloŋ, nĕdya dipaṅan ana iŋ kono. ciptané asu ajag : lahdalaḥ, dagiŋ iku duwèkku. ora orané gagak dadi isèn isèniŋ tĕlihmu. yèn luput kĕna iŋ aku, dudu asu ajag aranku. asu ajag ambĕk julig bañjur marani uwit, tĕmbuṅé : adi tĕmĕn manuk iku, wuluné bĕcik, iṛĕṅé mĕḷĕs, gumunku ṅudubillahi.

sajĕg aku durunŋ tumon manuk kaŋ bĕciké ṅuṅkuli iku. sahupama aku luntasa tuwin pinuñjula iŋ swara, tĕmĕn tĕmĕn dak sĕbut ratuniŋ manuk. manuk gagak moṅkog aṅruṅu tĕmbuŋ kaya mĕṅkono, sumĕdya mamèraké swarané. baṛĕŋ muni dagiṅé runtuḥ, bañjur diplayokaké iŋ asu ajag.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : aja pracaya maraŋ woŋ kaŋ nandukaké paṅoṅgroŋ, ora wuruŋ andadèkaké kasusahanamu.

4. asu ajag, cĕmpé, lan wĕḍus lanaŋ 

ana asu ajag siji, mèḥ sabĕn sabĕn golèk mamaṅsan amraṅguli cĕmpé bĕcik rupané. anaṅiŋ cuwaniŋ ati, déné sabĕn kĕpraṅgul ababaṛĕṅan wĕḍus lanaŋ bérok siji tur rosa. ciptané : sapa kaŋ nĕdya mĕnaŋ, kudu nékad. iŋ nalikané asu ajag mahu katĕmu manèḥ karo cĕmpé lan kaṇṭiné, mĕtu kawanèné, atakon maraŋ cĕmpé muṅguḥ iŋ kaslamĕtané, sarta ambagèkaké maraŋ wĕḍus lanaŋ, tĕmbuṅé maraŋ cĕmpé : hèḥ, cĕmpé kaŋ manis iŋ rupa, aku jatènana, ya géné gĕṇṭo kaŋ ulaté ala, kéwan kiwa ḍapuré iku tĕka tansaḥ kĕkiṇṭil iŋ kowé. aṅur kowé luluṅana kaṇṭi biyuṅmu, ambok aja pracaya diĕmoŋ kéwan tanpa tatakrama kaya iku. ṅandĕla iŋ aku, kaṇṭimu iku ora prayoga, ayo tut buria aku mĕñaŋ ĕṅgoné biyuṅmu. 

cĕmpé amaṅsuli : wruhanamu asu ajag, kalané aku nĕmbé ṅambaḥ ara ara, si biyuŋ ṅaṇṭèni wĕḍus lanaŋ kuwé, sakiŋ tiṣṇané maraŋ aku, supaya dadia pamomoŋ sarta rumĕkṣaha iŋ awakku. wĕḍus lanaŋ kuwé tansaḥ tĕmĕn tĕmĕn ĕgoné ṅampiŋ ampiṅi aku, ora pĕgat amratikĕli bĕcik. kowé kaŋ nandukaké tĕmbuŋ manis maraŋ aku, lan aṅala ala maraŋ wĕḍus lanaŋ, maṣṭi anduwéni cipta ala, taṅèḥ yèn nĕdyaha bĕcik.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : aja kèlu maraŋ tĕmbuŋ manis, cĕmpé iku tutulaḍané. aja saḥ amituhu iŋ ujaré woŋ tuwa tuwamu, pamituhu iku wajib kaŋ ginawé ḍuwur ḍéwé.

5. laḷĕr lan karéta cilik

ana karéta cilik apaṅirid jaran loro, cĕcoṅklaṅan ṅambaḥ dalan rata karikilan. tumuli ana laḷĕr siji, kaḷĕbu wiwilaṅaniŋ gĕḍé, kapapag lan karéta mahu, bañjur méñcok iŋ buriné. ciptaniŋ laḷĕr : lahdalaḥ, sahiki abot momotané. sañatané, baṛĕŋ laḷĕr mahu méñcok, lakuné jaran loro saṅsaya kĕṇḍo. sanajan paṅgèrèdé ṅatogaké karosan, tuwin dipĕcuti sarosané déniŋ kaŋ ṅlakokaké, iya ora migunani. riṇḍikiŋ laku ora ṅéram éramaké, awit karéta mahu iŋ samĕṅko ṅambaḥ dalan wĕḍèn akaṇḍĕl tur panasé wus sahéṅga mawa baṭok. galiṇḍiṅané tĕrkaḍaŋ amblĕs mèḥ tĕkan iŋ iṇḍĕné.

anaṅiŋ laḷĕr mahu saka kumluṅkuṅé añipta yèn abotiŋ awakté kaŋ aṅĕṇḍokaké lakuniŋ karéta, baṅĕt buṅahé. calaṭuné : laḥ iki arané abot, aku wani totohan ora ana kaŋ maḍani abotku.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : ciptané kaŋ maca layaŋ iki, laḷĕr mahu aṅguyokaké. ananiŋ yèn diwaspadakaké tĕmĕnan amaṣṭi ana kawanuhané sawiji kaŋ kumluṅkuṅé aṅguyokaké luwiḥ déniŋ laḷĕr mahu.

6. manuk mĕrak lan saṇḍaŋlawé

ana manuk saṇḍaṅlawé dolan dolan iŋ ara ara,

akaṇṭi manuk mĕrak mitrané. wiwitané paḍa ṛĕsĕp malaku malaku kambi rarasan, ora antara suwé sĕnĕṅé dadi sĕṛĕŋ. muṅguḥ sababiŋ sĕṛĕŋ ora liya muŋ saka sumaṅkéyané si mĕrak olèhé ṅuṅgul uṅgulaké ĕlar lan buntuté, ora ṅaṅgo irib irib. wuwuḥ wuwuḥ kaṭik bañjur ṅigĕl kaŋ sarta calaṭu maraŋ saṇḍaṅlawé, tĕmbuṅé : dĕḷĕṅĕn, iki arané bĕcik, ora ana kaŋ nimbaṅi ĕlar kaŋ aṅrĕṅga awakku.

mara, ṅĕndi ana kĕpĕt kaŋ maḍani ĕlarku. iŋ batin saṇḍaṅlawé misuḥ misuḥ maraŋ mĕrak iŋ sanalika iku uga, kĕbĕt kĕbĕt bañjur muluk iŋ awaŋ awaŋ, akalaṅan rikat aṅéram éramaké. wasana ṅuwuḥ maraŋ mĕrak kaŋ lagi mamèr mamèraké : ayo manuk adi, muluka, akalaṅan karo aku. kowé ṅuṅgul uṅgulaké ĕlarmu, aku ora mahido, ñata bĕcik, anaṅiŋ tuduhna pahédahé paṅaṅgomu kaŋ gumĕbyar iku. élarku ala rupané, iku aku wus sumurup, anaṅiŋ kuwat, bisa aṅgawa awakku tĕkan iŋ méga, rikat lan ambuṅahaké. mulané mĕrak, sabañjuré marènana ṅuṅgul uṅgulaké ĕlarmu, kaŋ ora kĕna koaṅgo mabur.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : kabagusan kaŋ ora kaṇṭi labĕt bĕcik, iku ora pati ana ajiné iŋ atasé woŋ pintĕr.

7. woŋ désa lan anak anaké lanaŋ 

ana sawijiniŋ woŋ désa, baṅĕt susahé iŋ ati, déné anak anaké lanaŋ paḍa coṅkraḥ, amarga saka gĕgĕṭiṅan sarta padu. ora ana dina kaliwat tanpa padu, sakèhé wuwulaṅiŋ bapa ora migunani. anuju sawijniŋ dina, anaké lanaŋ tĕtĕlu diundaŋ. baṛĕŋ wus paḍa tĕka, bapakné calaṭu : ĕṅgèr, iki aku duwé ginawé năṇḍa karosanmu, lagi pamataraku kowé paḍa rosa rosa. ĕña iki sada sabĕṅkĕk, mara, sapa siŋ kĕlar nugĕl dak gañjar jaran siji. anak anaké nuli gĕnti gĕnti ṅaraḥ nugĕl bĕṅkĕkan sada, kalandĕsaké iŋ ḍĕṅkul, aṅĕtog karosané, anaṅiŋ tĕlu pisan ora ṅuwisi, sadané siji ora ana kaŋ coklèk. bapakné calaṭu manèḥ : aku wus ṅira yèn ora bisa tugĕl, mara, sahiki bĕṅkĕkané dak uculané amaṣṭi gampaŋ kopuriḥ coklèké. anak anaké nuli diuluṅi sada iŋ sawatara, baṛĕŋ dicoklèki gampaŋ bahé. bapakné calaṭu : satĕmĕné ĕṅgèr, sada iku upamané awakmu. yèn kowé kukuḥ rukun karo sadulurmu, amaṣṭi ora gampaŋ tumiba iŋ tiwas, déné yèn kowé coṅkraḥ ora wuruŋ nĕmu bilahi.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : rukun agawé santosa, coṅkraḥ andadèkaké rusak.

8. woŋ désa lan manuk caṅak 

ana manuk caṅak siji, saka kuraŋ wiwékané aluluṅan babaṛĕṅan manuk akèḥ, kaŋ amuŋ ṅlakoni paṅgawé ala. ora antara suwé paḍa kĕna iŋ jariŋ pasaṅané woŋ désa. iŋ nalika iku paḍa gĕtun sarta kĕduwuŋ. woŋ désa buṅaḥ andĕḷĕŋ manuk kaŋ dadi ama kĕna iŋ jariŋ, bañjur dicĕkĕli saka iŋ siji siji. awit déniŋ nĕpsuné paḍa diuntiri guluné, paḍa muni patiŋ caruwèt ora diwĕlasi. baṛĕŋ caṅak aṛĕp dipuntir guluné, bañjur calaṭu : ḍuḥ, kula mugi sampéyan sanèsakĕn, pantĕs kahapuntĕna. kula botĕn naté tumut tumut aṅlampahi pandamĕl awon akalihan pĕkṣi pĕkṣi ama punika, malaḥ kula aṅicalakĕn amaniŋ sabin, sarta kaṭaḥ kahutamèn kula. woŋ désa amaṅsuli : tanpa gawé panalăṅsa lan pasambatmu. sarèhné kowé kĕtĕmu nuṅgal manuk iku, dadi tĕtĕp kĕna iŋ paṅgrayaṅan ala. ora kĕna ora kowé dak ilokaké iŋ dosané. caṅak anuli dipuntir guluné.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : kajèné woŋ urip iku sayĕktiné mawa mawa pakumpulané.

9. woŋ wadon lan anaké isiḥ cilik tuwin macan tutul

ana woŋ wadon, duwé anak isiḥ cilik, tansaḥ naṅis bahé, sumĕdya kapuriḥ mĕnĕṅé, calaṭuné : hèḥ, bocaḥ ambĕḷĕr, yèn ora mĕnĕŋ taṅismu, aku bakal takon maraŋ macan tutul, apa aṛĕp iŋ kowé. aku ora bĕtaḥ ṅruṅokaké taṅismu. iŋ nalika calaṭu maṅkono, ana macan tutul golèk mamaṅsan, liwat cĕḍakiŋ omahé, sarta aṅruṅu calaṭuné mahu. bañjur ṅiñjĕn saka iŋ lawaŋ, ciptané : i, laḥ bĕgja kĕmayaṅan, bocaḥ iku dadi gañaṅanaku. sajĕg ayaké aku duruŋ maṅan énak kaya mĕṅko. sanajan biyuṅé muriŋ muriŋ, măṅsa maria taṅisé. déné yèn nĕtĕpi ujaré, bocaḥ gĕmblĕp kuwé amaṣṭi dadi duwèkku. prayogané aku ṅĕntèni iŋ kéné bahé. antara suwé bocaḥ ora karuṅu swarané, anaṅiŋ nuli sĕru anaṅis manèḥ kaya kaŋ wus. biyuṅé calaṭu manèḥ : éman anakku, bok wus mĕnĕṅa, aku añjaluk ambuŋ saséṅokan. ora orané kowé dak wènèhaké maraŋ macan tutul. ciptané macan tutul : o, laḥ, salin salaga. dak ĕntènana dikoṅsi suwé, măṅsa anaha jĕbulé. sahiki aku olèḥ wuwulaŋ, calaṭu kaŋ kaya ujaré woŋ wadon iku ora kĕna kapaṣṭèkaké. iŋ ṅaṛĕp anakké diiñcim iñcim, sahiki diambuŋ.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : saguḥ lan anuhoni kasaguhan iku baṅĕt sulayané.

10. kuldi dimomoti lan jaran

ana kuldi dimomoti akèḥ, lumaku babaṛĕṅan jaran gĕḍé atiné sarta ḷĕgèḥ. paṅucapiŋ kuldi : ḍuḥ, saṅsara baṅĕt papaṣṭèniŋ awakku, sakiŋ abotiŋ gawanku paṅrasa kaya pèñèt pèñèta. jaran mitraku, sarèhné kowé iku rosa baṅĕt, aku duwé pañjaluk, mayarṇa sajroniŋ kasusahanaku, réwaṅana aṅgawa gagawanku anaha roŋ bontot bahé. ḍuḥ, wĕlasa iŋ pasambatku. yèn ora maṅkono, amaṣṭi aku ambruk mati ana iŋ dalan. jaran amaṅsuli : satĕmĕné aku ora ñana, yèn kowé wani duwé pañjaluk kaya maṅkono maraŋ aku. kupiŋ dawa, ambok sakati bahé aku ora gĕḷĕm ṅréwaṅi aṅgawa. kowé iku tukon, papaṣṭènmu jaga momotan. baṅsaku luwiḥ bĕcik, mulané aku colat colot mubĕŋ, ora ana kaŋ munasika.

ora antara suwé, baṛĕŋ paḍa lumaku olèḥ sèkĕt  tindak, kuldi kabotan momotan ambruk bañjur mati. jaran kaŋ ora mahèlu maraŋ pañjalukiŋ kuldi tumuli kĕduwuŋ, amarga ora ṅlakoni wajibé, awik kaŋ aṅgirèkaké aṅĕliḥ momotaniŋ kuldi maraŋ jaran, kaŋ mahuné bigar sarta ḷĕgèḥ. malaḥ malaḥ kuldi kaŋ mati bañjur dikĕlèti, walulaṅé diwuwuhaké iŋ momotané.

ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : siŋ sapa dijaluki tuluŋ anampik, iku asriŋ kabubuhan pipikulan luwiḥ abot.

caṇḍaké : doṅèŋ kéwan 11-20