30. asu lan kuciŋ lanaŋ
ana kuciŋ lanaŋ siji, sakiŋ bisané ḍépé ḍépé, sarta muni ṅasiḥ asiḥ, baṅĕt disihi iŋ bĕndarané. baṛĕŋ asu, ḍasar kaŋ rumĕkṣa iŋ omaḥ, sĕru pañjugugé, yèn kĕraḥ rosané ṅluwihi, tĕka pora katiban sihiŋ bĕndara. yèn kaŋ duwé omaḥ maṅan, kuciŋ diwènèhi kaŋ énak énak sarta ĕmpuk ĕmpuk, déné pandumaniŋ asu muŋ roti bawuk lan bañu. anaṅiŋ ora antara lawas salin lalakoné. anuju sawijiniŋ dina, kuciŋ wus maṅan, piriŋ piriṅé duruŋ disiṅgahaké, diparani asu. baṛĕŋ lagi wiwit didilati, kuciŋ éṅgal tĕka ambĕkis kambi makuṅkuŋ, agawé kagètiŋ asu. pratiṅkahiŋ kuciŋ maṅkono iku ṅéwak éwakaké baṅĕt, sarta agawé nĕpsuniŋ bĕndara, dadi sarana wuwulaŋ, sarta aṅéliṅké iŋ bĕnĕr. wiwit nalika samono lorodaniŋ bĕndara dadi bubuhaniŋ asu, bubuhané kuciŋ muŋ andilati piriŋ bahé.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : woŋ drĕṅki lan kĕṭaha iku wus bĕnĕré ora olèḥ mubaraŋ kaŋ bĕcik.
31. kuwuk lan manuk caṅak
ana manuk caṅak diundaŋ maṅan iŋ kuwuk kaŋ ambĕk julig. baṛĕŋ tĕka, bañjur paḍa tata luṅguḥ, rampadané anuli diwĕtokaké, arupa jaṅan diwaḍahi piriŋ cèpèr. ama pitik ambĕk julig acalaṭu : kisanak, tĕka dika mriki baṅĕt andadèkaké buṅaḥ kula. pasuguḥ kula sapélé, muga dika trima bĕcik. dawĕg dika maṅan diḍokoḥ, kayaha yèn ontĕn iŋ omaḥ dika ḍéwé, dawĕg ta kula wiwiti, awit luwé kula baṅĕt. kuwuk anuli sĕṅkut iŋ pamaṅané, ḍayohé sarèhniŋ cucuké liñcip muŋ bisa nĕcĕp nĕcĕp bahé, anaṅiŋ tansaḥ ṅatokaké sumèhiŋ ulat sarta awèḥ panarima maraŋ kuwuk sakiŋ pañuba ñubané. baṛĕŋ aṛĕp muliḥ, kalahir kaṛĕpé gĕnti aṅundaŋ maṅan maraŋ kuwuk iŋ omahé, kuwuk saguḥ anĕkani. baṛĕŋ tutug iŋ dina patĕmbayané, kuwuk tĕka, ditĕmoni kalawan ulat manis. anaṅiŋ iŋ nalika paḍa ḷĕkas aṛĕp maṅan, kuwuk muriŋ muriŋ. sabab déniŋ apa muriŋ muriŋ, apa ta rampadané ora kapanujon iŋ kaṛĕpé. satĕmĕné dagiṅé énak, sarta dirajaŋ, anaṅiŋ émané di waḍahi guci, guluné dawa aciyut. caṅak calaṭu : dawég ta kisanak kula wiwiti, diḍokoḥ olèḥ dika maṅan. kuwuk aṅgĕṛĕŋ sarta aṅĕsaḥ, baṅĕt isin lan muriŋ muriṅé, ora antara suwé ambolos.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : siŋ sapa ḍĕmĕn aṅéraŋ éraŋ uwoŋ. iku kĕṛĕp anĕmu wawaḷĕs iŋ paṅéraŋ éraŋ.
32. manuk caṅak
ana manuk caṅak lumaku urut piṅgiriŋ kali gĕḍé, sumĕdya golèk mamaṅsan. ora antara suwé sumurup iwak wagal akèḥ sarta ḷĕmu ḷĕmu. sanajan doyanané maṅan iwak wagal, éwadéné iŋ nalika iku duwé kaṛĕp maṅan kaŋ ṅluwihi saka iŋ énak. siŋ dadi èṣṭiniŋ ati iwak tămbra, dadi anampik wagal. baṛĕŋ lumaku manèḥ, sumurup iwak jambal tuwin wadĕr gilig piraŋ piraŋ. sarèhniŋ kaŋ mahu nampik iwak wagal, măṅsa aṛĕpa maṅan iwak sokro. mulané lumaku manèḥ antara suwé, nuli sumurup iwak sĕṅgariṅan siji cĕḍak lan gèṭèk, rada kaliŋ kaliṅan lumut. ciptané manuk caṅak : ṅisin isini tĕmĕn maṅan iwak sĕṅgariṅan. iku dudu paṅananku, awit aku tahu maṅan wagal, apa aku andadak ṅilaŋ ilaṅaké kaṅélan tĕka maṅan sĕṅgariṅan, wadĕr pari utawa sili. caṅak nuli gagañcaṅan bali maraŋ paṅgonan kaŋ akèḥ wagalé mahu, anaṅiŋ wus ora ana siji sijia manèḥ ṅèṅèhané. caṅak andĕḷĕŋ ṅiwa nĕṅĕn ora ana iwak kumliwĕr. sakiŋ sĕṅkudiŋ lumaku, koṅsi baṅĕt ṅintir intiré. sahupama iŋ nalika iku ana iwak sĕṅgariṅan, amaṣṭi iya énak. wasana kaŋ apik iŋ pamilihé mahu, maṛĕm olèḥ koḍok kaŋ alot dagiṅé.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : siŋ sapa anampik samubaraŋ kaŋ bĕcik, aṅaṛĕp aṛĕp kaŋ luwiḥ prayoga, iku kĕṛĕp olèḥ kaŋ ala ḍéwé.
33. jago lan bĕndarané
ana jago gĕḍé atiné, acalaṭu maṅkéné : ṅĕndi ana manuk kaŋ nimbaṅi aku. ṅĕndi ana kaŋ sarwa bĕcik ṅumpul dadi siji. lahir mula aku dipuji dadi ratuniŋ manuk, tĕṅènku wus misuwur iŋ jaman kuna. sanajan aku disawaṅa saka iŋ ṅaṛĕp utawa saka iŋ buri, apa ana kabagusan kaŋ ora ana iŋ awakku. apa buntutku ora maḷĕṅkuŋ apatut, apa aku ora kapanduman wulu linuwiḥ. yèn aku lumaku agawé tĕnaga utawa sarèḥ, prasasat sakèhiŋ mata parané muŋ maraŋ aku. yèn aku lagi rinubuŋ iŋ babon, măṅka ana kaŋ kumowani amunasika, é, laḥ sida katiban jaluku tĕmĕnan, măṅsa andadak añjaluka bañu. tĕkan samono kaṇḍĕg calaṭuné, amarga déniŋ ṅruṅu woŋ gumuyu lataḥ lataḥ sĕmu ñĕyampahi. jago baṅĕt nĕpsuné, bañjur anoliḥ, wĕruḥ bĕndarané ṅadĕg. bĕndarané takon : sabab déniŋ apa kowé ṅéraŋ éraŋ aku. jago amaṅsuli : punapa botĕn ḷĕṛĕs wicantĕn kula. waṅsulaniŋ bĕndara : sumĕṅguhmu tuwin calaṭumu kaŋ akèḥ akèḥ mahu muŋ agawé guyuku, awit siŋ sapa aṅguṅguŋ awakké ḍéwé, iya kĕna buṅaḥ déniŋ tĕmbuŋ paṅguṅguŋ iku, anaṅiŋ mĕkṣa dadi campahan.
34. woŋ désa lan sapiné lanaŋ
ana sawijiniŋ woŋ désa, sabĕn maluku ṅaṅgo sapiné lanaŋ gĕḍé, bagus sarta rosa, anaṅiŋ ora ḍĕmĕn dimagawèkaké, utawa diĕtrapi pasaṅan. sabĕn dimagawèkaké, pugal amasaŋ suṅuné, apadéné tandaṅé aṅgèrèd waluku ora sĕmpulur, andadèkaké nĕpsuniŋ woŋ désa.
bañjur suṅuné karo digraji, minăṅka ukumé, ciptané woŋ désa : sahiki lakuniŋ waluku dak taṅguŋ bĕciké. baṛĕŋ dipasaṅi waluku, sarèhniŋ ora bisa aṅgudag bañjur ñépak ñépak, siŋ ṅlakokaké waluku gupak ĕṇḍut. woŋ désa nĕpsu baṅĕt, calaṭuné : laḥ iya gĕṇṭo dĕḷĕṅĕn, amaṣṭi kowé ora bakal gawé nĕpsuné bĕndaramu manèḥ manèḥ. wus katog olèhku muriḥ bĕcikmu, kapasaŋ yoga déné kowé ḷĕmu, iŋ sadina iki uga kowé bakal dak parakaké maraŋ jagal, supaya sirṇaha pugalmu. sapi kaŋ lumuḥ dimagawèkaké sèjèn dina disĕmbĕlèḥ.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : siŋ sapa dibubuhi pagawéyan, măṅka pugal utawa lumuḥ aṅgarap apadéné kuraŋ panarimané maraŋ kabĕcikaniŋ bĕndara, iku amaṣṭi nĕmu kaŋ ora prayoga.
35. manuk cilik lan kuciŋ
ana manuk cilik siji, wus piraŋ piraŋ dina anitèni pratiṅkahiŋ kuciŋ duwé anak, anaké kĕṛĕp diĕlaḥ ĕliḥ. ciptaniŋ manuk : akal tĕmĕn kuciŋ iku, anaké diĕlaḥ ĕliḥ, amuriḥ aja koṅsi ana kaŋ wĕruḥ ĕṅgoné, ambokmanawa dimunasika. manuk anuli takon maraŋ kuciŋ : hèḥ kisanak, ṅĕndi olèhmu ṅaji kaprayitnan lan akal, kaŋ dak aḷĕm ana pahidahé iku. kuciŋ sumahur : olèhku wuwulaŋ iku saka iŋ lalakoniŋ awakmu, awit aku wĕruḥ anakmu kaŋ maṅguŋ ana iŋ susuḥ tansaḥ katiwasan cinoloŋ. mulané aku rumĕkṣa, aja koṅsi anakku dicoloŋ.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : woŋ anitèni pratiṅkahiŋ liyan, apadéné anĕṅĕri kaluputané, sarta añiṅkiri kaluputan iku, wus tartamtu liwiḥ prayoga.
36. ratuniŋ koḍok
ana tĕlaga akèḥ koḍoké, paḍa tĕntrĕm sarta ora ana kaŋ ṅarubiru, anaṅiŋ duruŋ maṛĕm. bañjur anĕnĕḍa iŋ déwa, muga muga dipariṅana ratu, supaya anaha kaŋ mapas alaniŋ budiné, sarta aṅukum iŋ kaluputané. déwa kaŋ disuwuni iŋ nalika samana panuju ḷĕjar, aṅguguyu iŋ pañjaluk iku. bañjur aṅuñcali tugĕlan galoṇḍoŋ, calaṭuné : ĕña iki ratumu. mañcuratiŋ bañu iŋ nalika tibaniŋ tugĕlan galoṇḍoŋ mahu, wiwitané baṅĕt andadèkaké wĕdiné sakèhiŋ koḍok, sarta ora ana kaŋ wani ñĕdaki. anaṅiŋ ora antara suwé baṛĕŋ didĕḷĕŋ ora obaḥ obaḥ, sahirib kaya mati, bañjur wiwit paḍa ñĕdaki alon alon. wasana baṛĕŋ didĕḷĕŋ ora ṅuwatiri, anuli ñoloti ṅañciki, agawé pratiṅkaḥ sawĕnaŋ wĕnaŋ, sarta paḍa aṅéwani. sarèhniŋ duruŋ maṛĕm olèḥ ratu kaya maṅkono, tumuli aṅlakokaké koṅkonan koḍok priyayi tĕtĕlu maraŋ déwa, añjaluk ratu kaŋ anduwèni paṅawasa, awit ora ḍĕmĕn pisan pisan maraŋ ratu kaŋ wus diwènèhaké mahu. déwa bañjur anurunaké manuk baṅo siji, minăṅka ukumé. baṅo ora sarănta éṅgal maṅani koḍok, nutug iŋ sakaṛĕpé. koḍok tumuli paḍa anĕnĕḍa maraŋ déwa, muga linunturana iŋ siḥ, winĕtokna saka iŋ paṅaniayaniŋ baṅo, utawa ambalèkna ratu kaŋ ora duwé polaḥ mahu. waṅsulaniŋ déwa : aku ora maṛĕṅi, sarèhniŋ kowé paḍa gĕmbluŋ, ora ḍĕṅĕr yèn wus anĕmu kapénak, mulané sahiki paḍa rasakna.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : manusa iku yèn wus kapénak, anduwènana cipta bĕgja, sarta dimaṛĕm.
37. siṅabaroŋ lan tikus
ana siṅabaroŋ sayaḥ aṅgoné golèk maṅsan ṅanti ḷĕsu awit déniŋ panas, ṅalèlèḥ saṅisoriŋ uwit gĕḍé tur ayom, sumĕdya turu. sasuwéné turu, ana tikus lima paḍa playon muṅgaḥ iŋ gigiré, agawé taṅiniŋ siṅabaroŋ, bañjur aṅlumba andĕmak tikus sawiji, sumĕdya dipatèni. tikus añjaluk paṅapura sarta amimiriṅi, aja koṅsi ratuniŋ buburon kalépétan gĕtihiŋ buburon kaŋ sapélé maṅkono. siṅabaroŋ amikir patut yèn anuruti pañjaluké tikus, ora talompé tikus kaŋ tansaḥ gumĕtĕr diĕculaké. ora antara lawas siṅabaroŋ añjajaḥ alas golèk maṅsan, kĕna iŋ pasaṅan jariṅiŋ grĕma. sarèhniŋ ora bisa mĕtu saka iŋ jariŋ, bañjur sarosa aṅgĕro swarané amĕmĕdèni. tikus ṅruṅu paṅgĕroné, ora paṅliŋ iŋ swarané siṅobaroŋ, éṅgal amarani paṅgonané. satĕkané iŋ kono, siṅabaroŋ dipuriḥ aja wĕdi, awit kabĕcikané biyèn andadèkaké prasanakan. tikus anuli tumandaŋ anacaḥ jariŋ, ṅanti ămba bĕḍahé, siṅabaroŋ bañjur bisa mĕtu.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : agawéya kabĕcikan maraŋ sarupaniŋ woŋ, amaṣṭi kowé olèḥ wawaḷĕs bĕcik.
38. asu ṅalèlèḥ iŋ makanan
ana asu ṅalèlèḥ iŋ makanan, kaŋ kĕbak isi sukĕt akiŋ. anuli ana sapi lanaŋ tĕka, baṅĕt ṅĕlihé, sumĕdya maṅan sukĕt akiŋ mahu iŋ sawatara. anaṅiŋ asu kaŋ niṣṭa iŋ budi, baṛĕŋ andĕḷĕŋ sapi tĕka, bañjur aṅgĕṛĕŋ sarta mriṅis, ora awèḥ yèn sapi maṅana sukĕt akiŋ saṭiṭik ṭiṭika. sapi baṅĕt susahé, caṅkélak bali, calaṭuné : ala tĕmĕn kowé asu caṇḍala iŋ budi, kowé pañcèn ora maṅan sukĕt, ana kaŋ aṛĕp maṅan kowé ora awèḥ.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : yèn woŋ duduwé kaŋ ora ana pahidahé iŋ atasé awaké ḍéwé măṅka ora awèḥ jinaluk iŋ liyan, kaŋ prĕlu iŋ gawéné, iku tăṇḍa yèn atiné alaniŋ ala.
39. asu lan wawayaṅané
ana asu ala ambĕk julig, ñoloŋ dagiŋ satugĕl, lumayu aṅgĕndriŋ, tumĕka iŋ kali bĕniŋ bañuné, ana krĕtĕgé. baṛĕŋ lakuné tĕkan satĕṅahiŋ kaṛĕtĕg, andĕḷĕŋ maṅisor, wĕruḥ wayaṅané sajroniŋ bañu, kinira asu séjé aṅgoṇḍol dagiŋ, sumĕdya rinĕbut, nuli éṅgal mañcolot añĕguri. sakiŋ kĕṭahané ora olèḥ apa apa, malaḥ dagiŋ kaŋ digoṇḍol marucut, sanalika kĕḷĕm bañjur ilaŋ.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : woŋ kĕṭaha iŋ budi, yèn ṅăṅsa ăṅsa muriḥ wuwuhiŋ duwèké, malaḥ kĕṛĕp kélaṅan kabèḥ.
40.uwoŋ lan kuldiné
ana woŋ tuwa duwé kuldi siji, diĕtrapaké iŋ gawé luwiḥ déniŋ abot. iya bĕnĕr ora kuraŋ paṅané, diĕṅon iŋ ara ara kaŋ akèḥ sukĕté bĕcik bĕcik, amuriḥ kuwaté, anaṅiŋ kabotan iŋ gawé. anuju iŋ sawiji dina, woŋ tuwa mahu ṅruṅu pawarta, yèn ana muṅsuḥ tĕka, kĕbat amarani kuldiné, sumĕdya dituṅgaṅi, sabisa bisané kapuriḥ lumakuwa ririkatan. kuldi calaṭu : kula mugi sampéyan sĕṛĕpakĕn rumiyin, mĕṅsaḥ mĕṅsaḥ iṅkaŋ ḍatĕŋ punika pandugi sampéyan punapa baḍé ambabahi padamĕlan ḍatĕŋ kula, awratipun tikĕl kaliḥ padamĕlan kula wontĕn iŋ sampéyan. woŋ tuwa amaṅsuli : kiraku ora. kuldi calaṭu manèḥ : manawi makatĕn, sahèstu kula baḍé botĕn lumampaḥ satindak, awit mĕṅgahiŋ kula, sintĕn sintĕna iṅkaŋ aṅgaḍahi, sampun narimaḥ, aṅgĕr pañaṅgi kula iŋ padamĕlan salami kula gĕsaŋ, awratipun sami kalihan wontĕn kula iŋ sampéyan.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : siŋ sapa koṛĕṅkuḥ kaya tukon, amaṣṭi ora asiḥ iŋ kowé.
caṇḍaké : doṅèŋ kéwan 40-41
caṇḍaké : doṅèŋ kéwan 40-41
