41. manuk mañar lan anak anaké
ana manuk mañar nusuḥ iŋ patĕbon, ĕṇḍogé wus paḍa nĕtĕs. iŋ nalika samana tĕbuné ṅaṛĕpaké tuwa, sumĕlaṅé, ambokmanawa diṛĕmbaŋ saduruṅé anak anaké bisa mabur atiṅgal susuhé. baṛĕŋ aṛĕp luṅa golèk loloḥ, atiṅgal wĕkas maraŋ anak anaké, kapuriḥ ṅruṅok ṅruṅokaké calaṭuné kaŋ duwé tĕbu, yèn muliḥ dituturṇa. saluṅané manuk mañar, anak anaké ṅruṅu calaṭuné kaŋ duwé tanduran tĕbu mara anaké lanaŋ, tĕmbuṅé : paṅrasaku tĕbu iki wus sĕḍĕŋ tuwané, kaṛĕpku, sésuk ésuk kaŋ ésuk kowé lumakuwa mĕñaŋ omahé para mitra lan tăṅga taṅgaku, paḍa purihĕn mréné, amituluṅi ṅrĕmbaŋ tĕbu. baṛĕŋ manuk mañar tĕka, anak anaké paḍa gumĕtĕr sarta muni aṅrubuŋ ĕmbokné, nuli awawarta bab kaŋ rinuṅu mahu, sarta paḍa duwé pañjaluk diĕliha tumuli. waṅsulané ĕmbokné : aja sumĕlaŋ, awit yèn kaŋ duwé tanduran tĕbu ṅandĕlaké iŋ pituluṅé para mitra lan tăṅga taṅgané, aku maṣṭèkaké, tĕbuné sésuk ora diṛĕmbaŋ. ésuké manuk mañar luṅa golèk loloḥ manèḥ, ṅaṅgo tiṅgal wĕkas maraŋ anak anaké, kaya kaŋ wus kasĕbut iŋ ṅaṛĕp mahu. kaŋ duwé tanduran tĕbu tĕka, aṅaṛĕp aṛĕp tĕkané sambatané, koṅsi wus panas duruŋ ḷĕkas aṅrĕmbaŋ, awit para mitra lan tăṅga taṅgané ora ana kaŋ tĕka mituluṅi. anuli calaṭu maraŋ anaké lanaŋ : dak dĕḷĕŋ para mitra lan tăṅga taṅgaku ora kéna diandĕlaké, mulané kowé sahiki lumakuwa, ṅundaṅana paman paman tuwin sadulur sadulurmu nak sanak. purihĕn mréné iŋ dina sésuk kaŋ ésuk, amituluṅana ṅrĕmbaŋ. satĕkané manuk mañar, anak anaké baṅĕt mirisé, tutur iŋ ĕmbokné bab kaŋ rinuṅu mahu. sahuré ĕmbokné : yèn muŋ maṅkono bahé, kowé aja wĕdi ĕṅgèr, awit sanak sadulur iku kalumrahané ora pati rikat tuluŋ tinuluŋ. muŋ wĕkasku, sésuk ruṅok ruṅokna manèḥ kaŋ dicatur, nuli tuturṇa iŋ aku. ésuké manuk mañar luṅa manèḥ kaya adat, kaŋ duwé tanduran tĕbu baṛĕŋ wĕruḥ yèn sanak saduluré taléṇḍo, paḍa uga lan para mitra lan tăṅga taṅgané, acalaṭu maraŋ anaké lanaŋ : kowé sésuk cawisa arit loro kaŋ prayoga, tĕbuné bakal dakrĕmbaŋ ḍéwé. baṛĕŋ manuk mañar diwartani iŋ anak anaké bab calaṭuné kaŋ duwé tanduran tĕbu kaya maṅkono mahu, paṅucapé : yèn maṅkono aku lan kowé amaṣṭi nĕmu karusakan, awit yèn woŋ sumĕdya tumandaŋ aṅawaki ḍéwé, pagawéyané kalumrahané sida kalakon. sawusé calaṭu maṅkono : anak anaké tumuli diuṅsèkaké sanalika. ésuké tĕbu diṛĕmbaŋ déniŋ kaŋ duwé karo anaké lanaŋ.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : aja aṅandĕlaké pituluṅé iŋ para mitra tuwin sanak sadulur iŋ samubaraŋ pagawéyan, kaŋ kowé kaduga aṅgarap ḍéwé, awit pituluŋ mahu ora kĕna kopaṣṭèkaké.
42. macan tutul lan cĕmpé
ana macan tutul lan cĕmpé kapanujon baṛĕŋ ṅombé iŋ kali, macan tutul ana iŋ ḍuwur, cĕmpé ana iŋ ṅisoré kapara adoḥ. macan tutul anuli sumĕdya gawé pupucukiŋ padu, atakon maraŋ cĕmpé : sabab déniŋ apa kowé wani wani ṅubak ubak ambuṭĕkaké bañu kaŋ dak ombĕ. cĕmpé waṅsulané karo aṇḍaroḍog : kadospundi aṅgèn kula sagĕd ambuṭĕkakĕn toya, amargi ilinipun sakiŋ paṅgénan sampéyan ḍumatĕŋ paṅgénan kula. macan tutul rumasa kawĕlèḥ. anuli salin panarka, calaṭuné : sapréné wus ana nĕm sasi lawasé kowé aṅala ala iŋ aku. cĕmpé sumahur : punika ṅlĕṅkara, awit kala samantĕn kula dèrèŋ wontĕn. macan tutul calaṭu manèḥ : iku ora ṅapaha, yèn dudu kowé, iya bapakmu, utawa sanak sadulurmu, kaŋ ṅala ala iŋ aku. sawusé calaṭu maṅkono, cĕmpé ditubruk, bañjur dimăṅsa.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : yèn woŋ ambĕkṣiya lan ora adil akaṇṭi paṅawasa, sumĕdya anandukaké piala, sanajan tĕtĕlaha saka iŋ aturé kaŋ nĕdya dialani yèn ora dosa, iya uga tanpa gawé aturé.
43. bocaḥ bocaḥ lan koḍok
ana bocaḥ akèḥ paḍa dolan sapiṅgiriŋ tĕlaga kaŋ akèḥ koḍoké. déné kaŋ dadi kabuṅahané salépatan, pira pira kèhiŋ watu kaŋ dislépataké iŋ bañu, baṅĕt andadèkaké kuwatiriŋ koḍok. wasana ana koḍok siji kaŋ kĕndĕl ḍéwé mañcuṅul, calaṭuné : hèḥ bocaḥ bocaḥ, ya géné kowé tĕka éṅgal tĕmĕn aṅgugulaŋ adaté baṅsamu, kaŋ anandukaké pratiṅkaḥ niaya. wruhanamu, olèhmu dĕdolanan iku agawé buṅahmu, naṅiŋ andadèkaké prihatinku sapanuṅgalanaku kabèḥ.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : kabuṅahan kaŋ andadèkaké prihatiniŋ liyan, iku ora bĕnĕr.
44. koḍok lan sapi lanaŋ
ana koḍok kapéṅin aṅĕmbari gĕḍéniŋ sapi lanaŋ, kaŋ lagi maṅan ana iŋ paṅgonan rañcaḥ, bañjur ñoba maḷĕmbuŋ, paṅarahé aṛĕp maḍani gĕḍéniŋ sapi mahu. baṛĕŋ wus maḷĕmbuŋ antara suwé, atakon maraŋ saduluré wadon : kapriyé aḍi paṅiramu, apa bisa kalakon dadi gĕḍé kaya sapi iku. sahuré kaŋ ditakoni : ora ana èmpĕré. koḍok maḷĕmbuŋ manèḥ,sarta takon : naḥ kapriyé aḍi paṅiramu. sahuré : ora mèmpĕr pisan pisan.
koḍok maḷĕmbuŋ manèḥ, sarta calaṭu : sapisan iku maṣṭa paḍa. sahuré : ora măntra mèmpĕr. ririṅkĕsané koḍok mahu mĕkṣa maḷĕmbuŋ ambal ambalan, wasana wĕtĕṅé bĕḍaḥ, bañjur mati iŋ ĕṅgon.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : yèn woŋ cilik kudu kudu animbaṅi ḍĕḍuwurané, kĕṛĕp tumiba iŋ karusakan.
45. siṅabaroŋ, macan lan asu ajag
ana siṅabaroŋ lan macan baṛĕŋ anubruk komprèŋ, anuli paḍa kĕraḥ, minăṅka watoniŋ karampuṅan, sapa kaŋ mĕnaŋ, iya iku kaŋ anduwèni komprèŋ mahu. amarga sakiŋ ramé sarta suwéniŋ kĕraḥ, tuwin akèhiŋ wĕtuniŋ gĕtiḥ, kapĕkṣa paḍa lèrèn. sakiŋ baṅĕtiŋ sayaḥ, bañjur paḍa ṅalémprak kalawan parukunané sakaroné. iŋ nalika iku ana asu ajag tĕka, andĕḷĕŋ kahananiŋ siṅabaroŋ lan macan, éṅgal amarani, komprèŋ tumuli digawa lumayu. baṛĕŋ siṅabaroŋ wus rada ariŋ, wĕruḥ ilaṅiŋ burukan ginawa iŋ asu ajag, bañjur calaṭu : gĕmbluŋ tĕmĕn aku lan si macan, kaŋ bĕnĕr paḍa narima iŋ sapandumaniŋ burukan. sakiŋ riwutiŋ nĕpsu, koṅsi ora bisa malaṅi burukan ginawa iŋ asu ajag.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : riwuté woŋ parapadu iku awèḥ dalan maraŋ kaŋ ṅĕmbat prakarané, bisané ṅĕpèk samubaraŋ kaŋ pinadu.
46. woŋ désa, manuk caṅak lan baṅo
anuju iŋ sawiji dina ana manuk baṅo siji nuṅgal lan manuk caṅak iŋ sawatara kèhé, kaŋ panuju paḍa aṛĕp luluṅan buṅaḥ buṅaḥ. déné kaŋ dadi kabuṅahané, bakal maṅan iwak iŋ balumbaṅiŋ woŋ désa, kaŋ omaḥ cĕḍak iŋ kono, baṅo saguḥ milu. satĕkané iŋ paṅgonan balumbaŋ, konaṅan sanalika, bañjur paḍa kacĕkĕl kabèḥ. sarèhniŋ manuk caṅak wus kacirèn lawas muṅguhiŋ alané, ora bisa calaṭu akèḥ akèḥ, bañjur paḍa dipatèni. anaṅiŋ baṅo akèḥ paholané, ĕṅgoné muriḥ urip. calaṭuné lagi sapisan iku aṅlakoni paṅgawé ala, sarta wus kocap iŋ katrĕṣṇané maraŋ woŋ tuwa tuwané, tuwin akèḥ kahutamané. waṅsulané woŋ désa : aku ora mahido muṅguḥ baṅĕtiŋ katrĕṣṇanmu maraŋ woŋ tuwa tuwamu, tuwin muṅguḥ kahutamanmu, anaṅiŋ sarèhniŋ kowé katĕmu awor iŋ laku ala, iku andadèkaké paṅgrayaṅan, mulané ora kĕna ora kowé amaṣṭi dak bélakaké maraŋ papaṣṭèniŋ rowaŋ rowaṅmu.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : siŋ sapa kumpulan karo woŋ ala, amaṣṭi kalépétan iŋ alané.
47. kuciŋ kaŋ ḍĕmĕn gawé prakara
ana kuciŋ loro ñoloŋ kèju satugĕl, ora bisa rujuk muṅguhiŋ paṅĕdumé. amuriḥ sirṇaniŋ sulaya, sakaroné paḍa rukun akon ambĕnĕri maraŋ kĕṭèk. kaṭèk ḍaṅan ambĕnĕri, tumuli añjupuk traju, kèju diparo, didokokaké iŋ traju, calaṭuné : mĕṅko dak puriḥ paḍaha boboté. laḥ, siŋ satugĕl iki añjomplaṅaké sasisihé. sawusé calaṭu maṅkono, kèju kaŋ abot mahu dikrokoti akèḥ, kapuriḥ paḍaha boboté. baṛĕŋ didokokaké iŋ traju, añjomplaŋ, kaŋ abot anuli dikrokroti. kuciŋ loro andĕḷĕŋ pratiṅkahiŋ kĕṭèk maṅkono, ora énak atiné, calaṭuné : uwis, uwis, wèhna pandumanaku, aku sakaroné wus paḍa narima. kĕṭèk amaṅsuli : iya kowé wus paḍa narima, anaṅiŋ paṅadilan duruŋ narima. prakara bruwĕt kaŋ kaya iki ora bisa rampuŋ tumuli. kĕṭèk ambañjuraké ĕṅgoné ṅrokoti kèju gĕnti gĕnti, baṛĕŋ kuciŋ loro sumurup yèn kèjuné saya suwé saya akèḥ kaloṅé, aduwé pañjaluk maraŋ kĕṭèk, dipuriḥ ṅuwisana iŋ panrajuné, sakariniŋ kèju dijaluk. kĕṭèk sumahur : ambok aja kasusu maṅkono kisanak, ĕtrapiŋ adil iku kudu bĕnĕr, kaŋ sapisan iŋ atasé kaŋ ṅadili, kapiṇḍo tumrapé maraŋ kaŋ diadili. sakariniŋ kèju kabĕnĕr dadi bubuhanaku, sumurupa tuwasé kaṅélan aku. sawusé calaṭu maṅkono, sakariniŋ kèju diĕmplok, bañjur luṅa saka iŋ ĕṅgon bĕbĕnĕran.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : aja ḍĕmĕn prakaran, awit rampuṅiŋ prakara, adat kaŋ pinadu luputé kari saṭiṭik, iya ĕntèk kabèḥ.
48. ḷĕmud lan tawon
ana ḷĕmud ṅaṭĕṭĕr déniŋ aḍĕm sarta kaliṛĕn, wayaḥ ésuk umun umun tĕka iŋ omahiŋ tawon, añjaluk siḥ pituluṅé, saguha mulaŋ gĕṇḍiŋ maraŋ anak anakiŋ tawon, muŋ diwèhana iṅon lan poṇḍokan bahé. tawon ora pati ṛĕgĕp aṅgoné nĕmoni ḷĕmud, sarta nampik iŋ panariné. ḷĕmud calaṭu : anak anak kula sami kula wulaŋ iŋ padamĕlan kula iṅkaŋ kaṭaḥ pahidahipun, supados manawi sampun sami agĕŋ pikantuk paṅupajiwa iṅkaŋ prayogi, sarana sakiŋ tabĕrinipun. tawon sumahur : pripun tĕka dika anduwèni kira kira, yèn kula bakal akon mulaŋ anak anak kula sawijiniŋ kawruḥ, kaŋ andadèkaké malaratiŋ guruné, koṅsi ṅlakoni papriman.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : tanpa gawé amituturi uwoŋ, yèn ḷĕpiyan kaŋ katon iŋ awaké ñulayani yĕktiniŋ pituturé.
49. tabĕri lan kĕsèd
ana jajaka ṅĕpluk, ditakoni kaŋ dadi sabab yèn taṅi turu wayaḥ ésuk sabĕn sabĕn koṅsi kawanĕn. waṅsulané : salawasku urip sabĕn ésuk anampani prakara, ana prawan loro, aran si tabĕri lan si kĕsèd, sabĕn ésuk samăṅsa aku taṅi ñĕḍaki paturonku, paḍa ṅladèkaké prakara. si tabĕri ṅatag taṅiku, si kĕsèd muriḥ isihku ana iŋ paturon, sarta paḍa anuturaké sabab, mulané aku dipuriḥ taṅi, tuwin dipuriḥ isiha turu, iku kaŋ ṅaṇḍĕg aṇḍĕgi, pamikirku, wajibé woŋ ñĕkĕl bĕbĕnĕran kaŋ ora bahu kapiné, kudu kudu ṅruṅokaké aturé kaŋ aṅgugat lan kaŋ ginugat, anaṅiŋ saduruṅé aku anibakaké karampuṅaniŋ prakara, kasĕlak wus maṅsané maṅan.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : woŋ urip iku iŋ samubaraŋ prakara utawa gawé, aja katlompèn déniŋ pamikir.
50. woŋ lalaku lan kaṇṭoŋ waḍaḥ ḍuwit
ana woŋ loro babaṛĕṅan paḍa lalaku, kaŋ siji wĕruḥ kaṇṭoŋ isi ḍuwit, sumèlèḥ iŋ ḷĕmaḥ, bañjur dijupuk, calaṭuné : ésuk iki aku bĕgja tĕmĕn, déné nĕmu kaṇṭoŋ isi ḍuwit. kañcané añambuṅi : iya ḍasar bĕgja, anaṅiŋ paṅrasaku, luput calaṭumu iku, bĕnĕré ṅucapa aku woŋ loro lan kowé kaŋ nĕmu, ora muŋ aku bahé. awit yèn mitra loro paḍa lalaku, salaḥ sawiji nĕmu bĕgja, patut kañcané kapandumana. kaŋ nĕmu kaṇṭoŋ amaṅsuli : iku ora maṅkono, siŋ nĕmu aku, ya aku kaŋ anduwèni. sawusé calaṭu maṅkono, ora antara suwé paḍa kagèt aṅruṅu woŋ alok alok maliŋ ñĕbrot kaṇṭoŋ isi ḍuwit ana iŋ dalan. kaŋ nĕmu kaṇṭoŋ mahu calaṭu : o laḥ bilahi, aku lan kowé amaṣṭi dicĕkĕl. kañcané sumahur : yèn ḷĕga atimu aja calaṭu aku lan kowé, muŋ ṅucapa aku bahé kaŋ amaṣṭi bakal di cĕkĕl, mulané maṅkono, awit kowé ora gĕḷĕm awèḥ pandumané kaŋ kotĕmu, dadi ora bĕnĕr yèn aku miluwa naṇḍaŋ pahukumané.
ĕlidiŋ doṅèŋ ya iku : yèn woŋ sajroniŋ kabĕgjan ora pisan gĕḷĕm mandumi maraŋ sapaḍa paḍané tumitaḥ, măṅka tumiba iŋ bilahi, ora bĕnĕr yèn anduwènana kaṛĕp dibélanana.
