sĕrat bayanul iman
aṅgĕlarakĕn ṅèlmi makripat lan tahokid, iṅgiḥ punika ṅèlmi gĕbĕṅan lan kapitadosan islam.
wĕjaṅanipun : kyayi muhtar bukhari.
atas asma daḷĕm gusti allaḥ iṅkaŋ maha miraḥ tur maha asiḥ.
purwaka
kula nuwun, kula saṅĕt mumuji sokur ḍumatĕŋ dat iṅkaŋ maha kuwahos, déné iḍam iḍaman kula sagĕd kaḷĕkṣanan. mĕṅgaḥ iṅkaŋ dados iḍam iḍaman kula punika, iṅgiḥ punika supados ṅilmi tahokid iṅkaŋ dados kapitadosan islam : wĕjaṅanipun kyayi muhtar bukhari iṅkaŋ sakalaṅkuŋ saṅĕt wigatos punika sagĕda pĕñcar murakabi ḍatĕŋ para saḍèrèk kita umat muslimin tuwin sanès sanèsipun iṅkaŋ rumahos takṣiḥ kapĕtĕṅan bab punika. iŋ sakawit wĕjaṅanipun kyayi muhtar bukhari iṅkaŋ kula karaŋ punika, namuŋ kula karaŋ sakiŋ sakĕḍik, sawĕjaṅan sawĕjaṅan. sarèhniŋ wĕjaṅan punika sakalaṅkuŋ saṅĕt pañjaŋ, sarta samaṅké sampun sawatawis kaṭaḥ paṅimpun kula, mila sakiŋ sajilid rumiyin lajĕŋ kula pasrahakĕn iṅkaŋ ṅĕdalakĕn sĕrat kabar èstri wara susila sagĕdipun lajĕŋ kababar, tumuntĕn mimbuhi sumĕbar ḍatĕŋ iŋ ṅakaṭaḥ. kalampahan iḍam iḍaman kula wahu samaṅké sagĕd kaḷĕkṣanan, iṅgiḥ punika iṅkaŋ sabagéyan,
wasana kula tansaḥ añuñuwun ḍumatĕŋ iŋ gusti allaḥ, mugi mugi paṅaraŋ kula punika sagĕda aṅgĕsaṅakĕn ḍumatĕŋ paṅgalihipun para mahos, iṅgiḥ punika sĕdya sumuṅkĕm ḍatĕŋ gusti allaḥ sarta kaṅjĕŋ nabi muhammad utusanipun (s.'a.w)
sarana nĕtĕpi agami islam.
surakarta, kĕmis kliwon kapiŋ 5 jumadilakir 1855, dal.
juru paṅripta.
بِسْمِاللّهِالرَّحْمنِالرَّحِيْمِ
kahuniṅana, sadaya paṅibadaḥ punika sahèstunipun wontĕn iṅkaŋ katuju, iṅgiḥ punika gusti allaḥ. mila para titiyaŋ iṅkaŋ ṅibadaḥ punika sampun maṣṭinipun kĕdaḥ ñumĕṛĕpi iṅkaŋ dipunṅibadahi laṅkuŋ rumiyin, awit tiyaŋ iṅkaŋ ṅibadaḥ, iŋ maṅka dèrèŋ sumĕṛĕp iṅkaŋ dipunsĕmbaḥ, punika ṅibadahipun tamtu muṣpra, botĕn wontĕn tañjanipun. sasampunipun sumĕṛĕp iṅkaŋ kasĕmbaḥ, lajĕŋ sinahu patrapiŋ paṅibadaḥ. aṅgènipun ñumĕṛĕpi ḍatĕŋ sasĕmbahan wahu kĕdaḥ iṅkaŋ yakin, awit biliḥ kiraŋ yakin, punika tamtu kiraŋ niŋ, sarta gampil aṅgléwaṅipun, iṅkaŋ añjalari lajĕŋ botĕn purun aṅibadaḥ. ṅèlmu iṅkaŋ ṅrĕmbag bab sasĕmbahan sajatos punika dipunwastani : ṅélmu tahokid. tahokid punika jawinipun : ñawijèkakĕn, mila dipunwastani makatĕn, amargi masalaḥ iṅkaŋ wigatos piyambak, prakawis ñuwijèkakĕn sasĕmbahan.
ṅèlmi tahokid punika iṅgiḥ kawastanan :
1. ṅakahid, punika jamak (méérvoud) asalipun sakiŋ tĕmbuŋ : ṅakidaḥ, jawinipun : buṇḍĕlan. ṅakahid, tĕgĕsipun : buṇḍĕlan kaṭaḥ. mila kawastanan makatĕn, amargi prakawis aṅrĕmbag sĕsĕmbahan punika, sasampunipun pinaṅgiḥ, lajĕŋ kabuṇḍĕlan, kaḷĕbĕtakĕn iŋ sanubari. upaminipun : sasĕmbahan iku siji, sampun cocog, lajĕŋ kabuṇḍĕlan : sĕt. makatĕn salajĕṅipun ṅantos aṅsal pintĕn pintĕn buṇḍĕlan, utawi ṅakahid (kapitadosan).
2. kalam, jawinipun : paṅandika, mila dipunwastani ṅèlmi kalam, amargi aṅèl aṅèlipun ṛĕmbag punika aṅrĕmbag sipatipun gusti allaḥ : kalam.
3. usuludin, tĕgĕsipun ḍasariŋ agami. mila winastanan makatĕn, amargi ḍasariŋ agami punika iman sarta makripat ḍatĕŋ paṅéran. sarta asalipun tiyaŋ ṅibadaḥ punika, tamtu sakiŋ yakiniŋ manaḥ sumĕṛĕp ḍatĕŋ paṅéranipun.
_________
ṅèlmi tahokid.
ṅèlmi tahokid punika, ṅèlmi iṅkaŋ añariyosakĕn sipatiŋ gusti allaḥ saha utusanipun. para ṅulama iṅkaŋ mashur warṇi warṇi saṅĕt marginiŋ aṅgènipun añariyosakĕn, iṅgiḥ punika miturut maṅsa sarta paṅgénanipun. mila sampun ṅantos kagèt ḍatĕŋ aṇḍaran iṅkaŋ baḍé kapratélakakĕn iŋ ṅriki punika, awit iŋ ṅriki kadamĕl salaras kaliyan jaman sapunika. iṅkaŋ parlu, kamanaha iṅkaŋ sayĕktos, kaṇṭi wĕniṅiŋ paṅgaliḥ.
_________
dalil.
dalil, pasĕkṣèn iṅkaŋ kaṅgé anĕtĕpakĕn sipat sipatiŋ paṅéran sarta sipat sipatiŋ utusanipun, punika wontĕn kaliḥ :
1. ṅakli, iṅgiḥ punika dalil iṅkaŋ pinaṅgihipun sakiŋ ulur uluraniŋ akal.
2. nakli, tĕgĕsipun : dalil liḥ lihan, upaminipun : woŋ iku kudu ñĕmbaḥ maraŋ gusti allaḥ, iku manut wulaṅrèḥ kaŋ maṅkéné uniné : wajib woŋ urip iku, añĕmbaha limaŋ prakarèku, ḍiṅin allaḥ laḥ, prataṇḍa iṅkaŋ kula pĕṇḍĕt sakiŋ wulaṅrèḥ, sarta kula turun plĕk punika : nakli sakiŋ wulaṅrèḥ. anaṅiŋ nakli iṅkaŋ kaṅgé ñumĕṛĕpi paṅéran, punika sakiŋ : kitab suci al kuran saha khadis.
dalil : ṅakli tuwin nakli, punika paṅaṅgénipun kĕdaḥ sasaṛĕṅan, botĕn kéṅiŋ kapisaḥ, upaminipun kadosdéné mripat kaliyan papaḍaŋ, tĕraṅipun : upami botĕn wontĕn papaḍaŋ, punapa mripat sagĕd sumĕrap, tamtu botĕn.
kosokwaṅsulipun, wontĕn paḍaŋ, naṅiŋ mripat botĕn wontĕn, punapa papaḍaŋ iṅgiḥ wontĕn ginanipun, tamtu botĕn. biliḥ kula namuŋ mĕṇḍĕt dalil ṅakli kémawon punika sagĕd ugi andadosakĕn sasar, amargi ulur uluraniŋ manahiŋ tiyaŋ punika béda béda, wontĕn iṅkaŋ suci wontĕn iṅkaŋ ṛĕgĕd. ṅakal iṅkaŋ ṛĕgĕd punika tamtu murugakĕn sasariŋ iktikad, sanajan suci ṅakalipun, anaṅiŋ iṅgiḥ botĕn sagĕd dumugi, manawi botĕn aṅsal obor. obor makatĕn pamasaṅipun kĕdaḥ wontĕn iŋ ṅajĕŋ, ginanipun kaṅgé ṅobori iṅkaŋ pĕtĕŋ lan mutawatosi. manawi pamasaṅiŋ obor wontĕn iŋ wiṅkiŋ, punika tamtu kuṇḍukan badanipun piyambak, dados nama botĕn p ahédaḥ. kados sawĕnèhiŋ goloṅan, aṅgènipun ṅaṅgé dalil ṅakli wontĕn iŋ ṅajĕŋ (karumiyinakĕn) dalil nakli wontĕn iŋ wiṅkiŋ (kakantunakĕn). dalil nakli kaĕlak ĕluk, supados cocog kaliyan ṅakli, punika ḷĕpat, amargi pañurahosiŋ dalil nakli, tamtu lajĕŋ mlèsèt sakiŋ surahosipun iṅkaŋ asli, añjalari ruwĕt buṇḍĕt botĕn kantĕnan.
sadaya sipat sipatiŋ gusti allaḥ punika sampun kasĕbutakĕn wontĕn iŋ kitabipun, iṅgiḥ punika al kuran. punapa punika wontĕn iṅkaŋ ḷĕpat utawi kiraŋ maṭis, tamtu botĕn. amargi kuran punika ḍawuhipun gusti allaḥ, añariyosakĕn sariranipun piyambak, tamtunipun laṅkuŋ pratitis. kados upaminipun : kula wontĕn iŋ saḷĕbĕtiŋ griya kula, punika pratitis pundi pañawaŋ kula ḍatĕŋ kawontĕnaniŋ griya, katimbaŋ pañawaṅipun taṅga kula. amargi kula iṅkaŋ gaḍaḥ, tur iṅkaŋ ñipati iŋ sadintĕn dintĕnipun. makatĕn ugi kawontĕnanipun gusti allaḥ, punika wontĕn iŋ saḷĕbĕtiŋ alam ghaib, iŋ maṅka iṅkaŋ mĕṅku alam ghaib punika namuŋ pañjĕnĕṅanipun piyambak, dados manawi pañjĕnĕṅanipun aṅandikakakĕn sipat sipatipun, tamtu laṅkuŋ cĕṭa tuwin titi tinimbaŋ kaliyan sanèsipun.
sajatosipun sadaya iṅkaŋ dados kabĕtahan asal iṅatasipun manuṅsa, punika iŋ alam sampun wontĕn, sarta kabĕtahan wahu manuṅsa pañcèn botĕn sagĕd iyasa utawi damĕl piyambak.
kadosdéné bayi bĕtaḥ ṅombé. ṅombé iŋ ṅriki kaḷĕbĕt bĕtaḥ asal, iŋ ṅriku gusti allaḥ ugi sampun mariṅi toya iṅkaŋ minaṅka dados ombèn ombènipun laré, iṅkaŋ wontĕn iŋ payudaraniŋ biyuŋ. sanajan sampun wontĕn toya, iṅgiḥ dèrèŋ sagĕd aṅombé piyambak, manawi botĕn wontĕn iṅkaŋ nĕdahakĕn utawi ṅĕṭukakĕn.
gusti allaḥ nurunakĕn mripat, punika gaḍaḥ bĕtaḥ asal, kados ta : bĕtaḥ ḍatĕŋ rurupèn abrit, ijĕm, sapiturutipun. gusti allaḥ ugi sampun ñaḍiyani iṅgiḥ punika kawontĕnaniŋ alam rurupèn iṅkaŋ katiṅalan punika. sanajan sampun wontĕn kaliḥ kalihipun, iṅgiḥ dèrèŋ sagĕd migunakakĕn, manawi dèrèŋ wontĕn iṅkaŋ ṅĕṭukakĕn. kawicakṣananipun gusti allaḥ lajĕŋ anitahakĕn surya minaṅka maḍaṅi ḍumatĕŋ sadaya kawontĕnaniŋ alam rurupèn wahu. sasampunipun paḍaŋ iŋ ṅriku mripat sawĕg sagĕd aṅginakakĕn. samaṅké minaṅka riṅkĕsiŋ katraṅan makatĕn :
bayi butuḥ ṅombé, ora bisa gawé bañu, ora bisa ṅombé ḍéwé.
mripat butuḥ ṅalam rurupan, ora bisa gawé ṅalam rurupan mahu, ora bisa andĕḷĕŋ yèn ora ana kaŋ maḍaṅi (kaŋ nuduḥ nuduhaké).
laḥ sapunika lajĕŋ kula gaṭukakĕn : sajatosipun pañcèn sampun dados wawatĕkaniŋ manuṅsa, punika maṣṭi bĕtaḥ pranatan iṅkaŋ sagĕd milujĕṅakĕn badanipun iŋ duña dumugi ṅakirat. bab punika kéṅiŋ kacobi minaṅka kaṅgé pasĕkṣèn, iṅgiḥ punika manawi tiyaŋ punika dipunpitakèni : kowé iku butuḥ kaŋ ñlamĕtaké awakmu iŋ duña tumĕka akirat apa ora. iŋ ṅriku tamtu añjawab bĕtaḥ. dados : iṅkaŋ milujĕṅakĕn manuṅsa iŋ duña dumugi ṅakirat : punika pañcèn dados kabĕtahan asal (wigatos piyambak) iṅatasipun manuṅsa. iŋ maṅka sampun katĕraṅakĕn iŋ ṅiṅgil, pundi iṅkaŋ dados kabĕtahan asal, gusti allaḥ tamtu sampun ñaḍiyani.
mĕṅgaḥ iṅkaŋ sagĕd milujĕṅakĕn manuṅsa iŋ doña dumugi ṅakirat punika namuŋ agami. manuṅsa botĕn sagĕd damĕl agami piyambak. manawi wontĕn agami kadamĕl iŋ tiyaŋ iṅkaŋ bĕtaḥ, punika tamtu kasasar, kéṅiŋ kula upamèkakĕn laré damĕl toya susu piyambak, sampun tamtu kémawon lajĕŋ kasasar utawi pĕjaḥ. déné iṅkaŋ nĕdahakĕn punika para nabi rusul.
iṅkaŋ dados pokokiŋ agami punika bab ṅilmu : ka-allahan (ka paṅéranan) tuwin bab ṅibadaḥ. laḥ sapunika lajĕŋ kados pundi aṅgèn kita ñumĕṛĕpi gusti allaḥ saha ṅibadaḥ, manawi botĕn rarambatan sakiŋ kitab sucinipun gusti allaḥ, sarta miturut rusul iṅkaŋ minaṅka papaḍaŋ iṅgiḥ iṅkaŋ minaṅka guru asal.
tumrap titiyaŋ islam kacĕgaḥ saṅĕt sampun ṅantos kadosdéné goloṅan tiyosopi. ṅilmu ka-allahan lajĕŋ dipunṛĕmbag sarana mupakatan, punika punapa botĕn kasasar awit manawi botĕn dumugi, maṣṭi iṅgiḥ kalaṅkuṅĕn.
sapunika sampun cĕṭa biliḥ ṅilmu ka-allahan punika iṅkaŋ dados witipun sadaya kabĕtahan asal iṅatasiŋ manuṅsa. punapa kita sagĕd iyasa piyambak, maṣṭinipun botĕn sagĕd. dados iṅgiḥ sampun cèplĕs saṅĕt aṇḍaran iṅkaŋ kapratélakakĕn iŋ ṅajĕŋ, dalil nakli iṅkaŋ cèplĕs punika namuŋ : kuran lan kadis.
sarèhniŋ iŋ kuran katĕraṅakĕn kalayan cĕṭa, dados kita manuṅsa kĕdaḥ namuŋ sumaraḥ. ambok biliḥ wontĕn iṅkaŋ botĕn kacoṇḍoṅan iŋ akal, akal punika lajĕŋ kawaṅsulana makatĕn : kuran iku paṅandikaniŋ paṅéran, nĕraṅaké sipatiŋ sarirané, wis maṣṭi b ahé luwiḥ cĕṭa, lan luwiḥ bĕnĕr, ambok manawa ṅakalku ḍéwé kaŋ duruŋ aṅgaduk.
sajatosipun ṅilmu tahokid punika lahiripun sampun daṅu saṅĕt, anaṅiŋ dalil dalil iṅkaŋ dipunaṅgé, iṅkaŋ kaṭaḥ namu dalil nakli, déné dalil ṅakli namuŋ wontĕn iŋ ḍaḍa, tĕgĕsipun botĕn kalahirakĕn, dados para titiyaŋ iṅkaŋ sami takèn, sajak kapĕkṣa ṅaṅgĕp iŋ dalil nakli wahu. punika iṅgiḥ ḷĕṛĕs, anaṅiŋ iŋ jaman sapunika sagĕd laṅkuŋ paḍaŋ, biliḥ dalil nakli wahu kasaṛĕṅan dalil ṅakli, sarta karuntutakĕn paṅaṅgénipun.
iŋ kuran kaṭaḥ saṅĕt ayat ayat iṅkaŋ ñariyosakĕn biliḥ para tiyaŋ punika kĕdaḥ aṅginakakĕn akalipun. kuran punika sajatosipun sampun añĕkapi ḍatĕŋ para manuṅsa saṅalam punika, awit pitĕdahipun kuran punika sagĕd numrapi ḍatĕŋ para tiyaŋ iṅkaŋ boḍo, tiyaŋ cĕkapan, saha tiyaŋ iṅkaŋ sampun iṅgil kawruhipun, sadaya ayatiŋ kuran punika biliḥ katampi iŋ manaḥ iṅkaŋ suci, tamtu dados papaḍaŋ iṅkaŋ mĕñcèrèt sarta gilaŋ gumilaŋ. anaṅiŋ biliḥ katampi manaḥ iṅkaŋ kotor sagĕd dados pĕtĕŋ saha ribĕd. ḍawuhiŋ ayat : kitab kuran iki ora mamaŋ manèḥ bĕnĕré, dadi pituduhé woŋ kaŋ paḍa wĕdi (iŋ allaḥ).
***********
warananiŋ akal.
sadaya ṅilmu punika saya iṅgil tamtu saya aṅèl panampinipun, sarèhniŋ kawruḥ tahokid punika kawruḥ iṅkaŋ iṅgil, dados pamahosipun iṅgiḥ kĕdaḥ kaĕmatakĕn iṅkaŋ sayĕktos, sampun ṅantos kawayuḥ, tĕgĕsipun : saḷĕbĕtipun mahos ṅilmu, punika sampun ṅantos manaḥ prakawis sanès. iṅkaŋ prayogi : kĕdaḥ namuŋ mligi satuṅgal punika, sampun santun santun sadèrèṅipun maṅrĕtos, sarta iŋ manaḥ kakoṭoṅana rumiyin, sampun ṅantos isi piyandĕl sanès. sasampunipun maṅrĕtos yĕktos, punika sawĕg kéṅiŋ kataṇḍiŋ kaliyan iktikad sanès sanèsipun.
iŋ ṅajĕŋ sampun kula tĕraṅakĕn, biliḥ kuran punika manawi katampi iŋ manaḥ suci, sagĕd dados pitĕdaḥ, lan manawi katampi déniŋ manaḥ kotor, sagĕd dados sasar. tiyaŋ iṅkaŋ kéṅiŋ sorotiŋ kuran lajĕŋ sagĕd ḷĕṛĕs piyandĕlipun, punika tiyaŋ iṅkaŋ purun pados katraṅanipun kaṇṭi tumĕmĕn. wondéné para titiyaŋ iṅkaŋ nampi hidayatiŋ kuran lajĕŋ sasar, punika amargi pamahamiŋ kitab suci al kuran, namuŋ manut pikiranipun piyambak piyambak, botĕn mawi kacocogakĕn kaliyan pamaṅgiḥ sarta katraṅan iṅkaŋ sampun dipunaṅgĕp saḥ. laṅkuŋ laṅkuŋ kaṭaḥ saṅĕt para guru iṅkaŋ mĕḍarakĕn ṅilmu kasampurṇan, ugi mawi mĕṇḍĕt ayat ayatiŋ kuran, anaṅiŋ pamĕṇḍĕtipun wahu namuŋ sakĕḍik, tarkaḍaŋ kapĕḍot pĕḍot, botĕn mawi kacocogakĕn kaliyan ayat ayat sanèsipun. upaminipun tĕtĕmbuṅan ṅarab makatĕn : yèn sira aṛĕp wĕruḥ iŋ allaḥ iku mĕruhana awakira ḍéwé. waraḥ punika biliḥ katampi barès barèsan (walaka), andadosakĕn sasar. panampiniŋ para guru iṅkaŋ cupĕt, makatĕn : sarèhniŋ ana waraḥ maṅkono, dadi wis tĕtéla yèn allaḥ iku iya ana awaké ḍéwé. maṅka sajatosiŋ pikajĕṅipun surahos botĕn makatĕn. déné waraḥ wahu pikajĕṅipun iṅkaŋ ḷĕṛĕs makatĕn : manawi kula baḍé ñumĕṛĕpi iŋ allaḥ, punika cĕkap ñumĕṛĕpi badan kula piyambak, liripun amratitisakĕn ḍatĕŋ asal, purwa sarta wasananiŋ badan kula piyambak, upaminipun : aku ḍèk biyèn ora ana, bañjur ana : awujud bayi, sahiki wis bisa dadi gĕḍé saméné, sapa baya siŋ aṅgĕḍèkaké, lan sapa siŋ nitahaké maraŋ aku?. makatĕn salajĕṅipun.
iŋ kuran wontĕn ḍawuḥ : iṅsun (allaḥ) aṅutus utusan saka awakira ḍéwé (ampusikum), punika panampinipun : para nabi utusan iku kabèḥ ana iŋ awaké ḍéwé, rasul iku iya rahsané ḍéwé. ayat punika pamĕṇḍĕtipun namuŋ pucukipun kémawon, lajĕṅiŋ ayat katilar, sarta lapal : ampusikum, dipuntĕgĕsi : awakira, iṅkaŋ maṅka ḷĕṛĕsipun atĕgĕs : baṅsanira. déné lajĕṅiŋ ayat : yahiku kaŋ mĕḍaraké ayat iṅsun ana iŋ ṅaṛĕpanira kabèḥ. laḥ, iŋ maṅké sampun tĕtéla biliḥ aṅgènipun ñurahos punika ḷĕpat, sarta kapĕḍot wiṅkiṅipun, punika tamtu lajĕŋ ñĕṅklèŋ saṅĕt surahosipun. kaṭaḥ saṅĕt para titiyaŋ iṅkaŋ sami rumahos biliḥ piyambakipun sampun sagĕd amĕṇḍĕt paṭiniŋ kuran, aṅgĕpipun : isiniŋ kuran punika kariṅkĕs dados samrica binubut.
kawuniṅana, akal punika wontĕn warananipun, dados manawi dèrèŋ ical warananipun iṅkaŋ aṅaliŋ aliṅi, tamtu botĕn sagĕd amĕṇḍĕt hidayatiŋ kuran, ḍawuhiŋ ayat makatĕn : ora bisa aṅgĕpok kuran, kajaba kaŋ paḍa disucèkaké. aṅgĕpok, tĕgĕsipun : sagĕd añĕpĕŋ hakékatipun. kasucèkaké, tĕgĕsipun : kasucèkakĕn sakiŋ warananiŋ (aliŋ aliŋ) akal.
iṅkaŋ dados warananiŋ akal punika wontĕn 5 prakawis :
1. taklidulakma, tĕgĕsipun : manut iŋ woŋ wuta. tiyaŋ wuta sanajan kahajak ḍatĕŋ pundi pundi iṅgiḥ manut, tanpa pikiran. upaminipun : wontĕn satuṅgiliŋ sĕtiḍèn gaḍaḥ guru satuṅgiliŋ propésor, sampun sĕpuḥ tur iṅgiḥ pintĕr, punika punapa sawicantĕniŋ propésor tamtu lajĕŋ kagĕga, botĕn mawi kamanaḥ pañjaŋ. upami propésor ṅandika : gusti allaḥ ora ana, kabèḥ iki saka natir. pun murid wahu lajĕŋ aṅgĕga, tanpa kamanaḥ pañjaŋ, awit iṅkaŋ ṅandika propésor. tiyaŋ iṅkaŋ makatĕn punika akalipun kabuntĕl déniŋ sĕsĕbutan propésor, iṅgiḥ punika : taklidulakma makatĕn ugi iŋ pasantrèn ugi kaṭaḥ santri iṅkaŋ manahipun kabuntĕl : sarèhniŋ piyambakipun wontĕn iŋ poṇḍok iṅkaŋ kapiṛĕŋ namuŋ katraṅan sakiŋ kyayinipun, dados samaṅsa miṛĕŋ katraṅan sakiŋ sanès, sanajan mawi dalil dalil sakiŋ kuran utawi khadis iṅgiḥ botĕn kagĕga, malaḥ gaḍaḥ paṅucap : ṭik ṭik dalil, apa apa kuran, apa apa khadis???, malaḥ wontĕn iṅkaŋ aṅgumujĕṅakĕn, aṅgènipun botĕn aṅgĕga punika margi sakiŋ iṅkaŋ nĕraṅakĕn wahu ṅaṅgé kitab iṅkaŋ samakan mĕsir, botĕn kurasan cara kina.
2. maṅéran ḍumatĕŋ pakulinan, tĕraṅipun makatĕn : kulina kula sabĕn dalu sumĕṛĕp dilaḥ tanpa kukus, iṅgiḥ punika listrik, punika sanajan kula botĕn sumĕṛĕp nalaripun, iṅgiḥ pitados. dados aṅgènipun pitados punika namuŋ sakiŋ kulina sumĕṛĕp. anaṅiŋ saṛĕŋ miṛĕŋ ayat : jagad iki bakal sirṇa, lajĕŋ kagèt, mahido margi sawĕg sapisan punika miṛĕŋ tĕtĕmbuṅan iṅkaŋ makatĕn, tur dèrèŋ naté sumĕṛĕp.
wontĕn tiyaŋ wicantĕn, kluṅsu iki bisa dadi gĕḍé sapraṅkul, punika manaḥ lajĕŋ maṛĕm, amargi sampun kulina ñumĕṛĕpi. anaṅiŋ saṛĕŋ miṛĕŋ : manusa kaŋ mati iku bakal diuripaké manèḥ. punika lajĕŋ kagèt, amaṅsuli : aḥ, iki tĕka modèl modèl.
3. puguḥ ḍatĕŋ pamaṅgiḥ iṅkaŋ sampun dipuntampi, tĕraṅipun : kula sampun gaḍaḥ kawruḥ, punika kula aṅgĕp ḷĕṛĕs, amargi sakiŋ paṅandikanipun kyayi anu. kula lajĕŋ botĕn purun miṛĕṅakĕn saha aṅgagas gagas ḍatĕŋ kawruḥ utawi waraḥ iṅkaŋ éṅgal ḍatĕṅipun.
4. makṣiyat, tĕraṅipun : upami wontĕn satuṅgiliŋ tiyaŋ alim, sabĕn dintĕn tansaḥ atindak ṅamal iṅkaŋ salèḥ salèḥ, sarta sampun sinuyudan iŋ tiyaŋ, punika para iṅkaŋ takṣiḥ kagubĕl makṣiyat, sampun tamtu nĕbiḥ, botĕn purun ñĕlak, malaḥ sadaya warahiŋ tiyaŋ sagĕd wahu, namuŋ kasapèlèkakĕn kémawon.
5. ṅĕndĕlakĕn ḍatĕŋ akalipun piyambak, tĕgĕsipun : sampun pitados manawi akalipun punika satuṅgiliŋ akal iṅkaŋ sampurṇa, sadaya prakawis iṅkaŋ kahakal akal sampun tamtu ḷĕṛĕsipun. tiyaŋ iṅkaŋ makatĕn punika panampinipun ḍatĕŋ ḍawuhiŋ kuran tamtu iṅgiḥ kiraŋ ṛĕsik, amargi pamahamipun namuŋ manut sakajĕŋ kajĕṅipun, botĕn mawi kamupakatakĕn iŋ asanès. pamaṅgiḥ sarta wicantĕnipun ṅasanès malaḥ karèmèhakĕn. tarkaḍaŋ ḍawuḥ punika sagĕd kaḍĕsĕk iŋ akalipun, tĕgĕsipun : ḍawuḥ kapuriḥ miturut iŋ akal.
cĕkakipun tiyaŋ iṅkaŋ maham iŋ tahokid, takṣiḥ kahaliŋ aliṅan iŋ salaḥ satuṅgalipun warana gaṅsal prakawis kados iṅkaŋ kasĕbut iŋ ṅiṅgil wahu, tamtu panampinipun takṣiḥ ruwĕd, ribĕd, pĕtĕŋ. mila para mahos biliḥ baḍé amaham ṅilmi tahokid iṅkaŋ kasĕbut iŋ sĕrat punika, iṅgiḥ kĕdaḥ añirṇakakĕn warana gaṅsal prakawis wahu, sarta anisihna rumiyin ḍatĕŋ kapitadosan sanès iṅkaŋ sampun lumĕbĕt iŋ sanubarinipun, sasampunipun makatĕn, tamtu lajĕŋ sagĕd srĕg, botĕn acacampuran, sarta lajĕŋ sagĕd anaṇḍiŋ naṇḍiŋ, pundi iṅkaŋ ḷĕṛĕs.
maklum.
maklum punika tĕmbuŋ arab, tĕgĕsipun sadaya prakawis iṅkaŋ dipunṅèlmèni. maklum wontĕn péraṅanipun tiga, iṅgiḥ punika :
1. mustakilul wujud, tĕgĕsipun : botĕn koṅaŋ wujudipun.
2. mumkinul wujud, tĕgĕsipun : kéṅaŋ kéṅiŋ wujudipun.
3. wajibul wujud, tĕgĕsipun : wujudipun mĕṣṭi. wujud, tĕgĕsipun : ana. katraṅanipun kados iŋ ṅaṇḍap punika :
mustakilul wujud.
mustikulul wujud utawi : botĕn koṅaŋ wujudipun. tĕmbuŋ botĕn koṅaŋ iŋ ṅriki kĕdaḥ miturut putusaniŋ akal iṅkaŋ sampurṇa, botĕn miturut putusaniŋ adat. supados tĕraŋ kula damĕl upami makatĕn : kĕmpaliŋ samukawis iṅkaŋ kosokwaṅsul wontĕn iŋ maṅsa tuṅgal (saṛĕŋ) punika mustakilul wujud, tĕgĕsipun : tamtu botĕn baḍé kalampahan. kados ta : suta iku obaḥ lan mĕnĕŋ ana iŋ maṅsa siji. punika punapa baḍé sagĕd tumindak, tamtunipun botĕn, awit sadaya tindak utawi patrap punika manawi botĕn obaḥ, iṅgiḥ kèndĕl, sarta icaliŋ kèndĕl punika margi santun ébaḥ, punapa maliḥ icaliŋ ébaḥ santun kèndĕl. naya iku luwiḥ tuwa tinimbaŋ bapakné, punika iṅgiḥ laṅka sagĕdipun kadadosan, awit punika baḍé ṅĕmpalakĕn baraŋ iṅkaŋ kosokwaṅsul, makatĕn sapiturutipun. tulaḍa iŋ ṅiṅgil punika ṅakal tamtu botĕn sagĕd nampi, sanajan namuŋ aṅgambar gambarakĕn utawi aṅéṇṭak éṇṭakakĕn iṅgiḥ mĕkṣa botĕn sagĕd.
mustakilul wujud mĕṅgaḥ ṅadat punika makatĕn : ana gĕni ora panas, punika sagĕbyaran sajak iṅgiḥ mustakilul wujud, anaṅiŋ punika namuŋ mĕṅgahiŋ adat, awit latu punika adatipun bĕntèr. anaṅiŋ iṅgiḥ wontĕn latu iṅkaŋ botĕn ambĕntèri, kados tiyaŋ jĕpan iṅkaŋ mawi agami sinta, manawi pinuju riyaya sami lumampaḥ wontĕn iŋ mawa iṅkaŋ kajèrèŋ kados babud, rumahosipun iṅgiḥ botĕn bĕntèr. watu gumaṇḍul tanpa caṇṭélan, punika sajak iṅgiḥ mustakilul wujud tumrapiŋ adat. kaṭaḥ kémawon baraŋ iṅkaŋ gumaṇḍul tanpa caṇṭélan, lintaŋ lintaŋ, bumi, punika gumaṇḍul wontĕn iŋ punapa. iŋ maṅka agĕṅipun aṅuṅkuli séla sanès sanèsipun. dados gumaṇḍuliŋ séla tanpa caṇṭélan punika namuŋ mustakil tumrapiŋ adat, baraŋ iṅkaŋ mustakil mĕṅgahiŋ adat punika ṅakal takṣiḥ sagĕd aṅgambar utawi ṅéṇṭa éṇṭa.
mĕṅgaḥ iṅkaŋ kaṅgé iŋ ṅriki (ṅilmi tahokid) punika mustakilul wujud mĕṅgahiŋ akal.
samukawis iṅkaŋ mustakilul wujud mĕṅgahiŋ akal punika botĕn baḍé kalampahan wontĕnipun utawi tumindakipun.
mumkinul wujud.
mumkinul wujud tĕgĕsipun : samukawis iṅkaŋ wĕnaŋ (kéṅaŋ kéṅiŋ) wujudipun utawi : wujudipun iṅkaŋ kaṇṭi sabab, kados ta : wontĕnipun motor sagĕd lumampaḥ, sabab sakiŋ dayaniŋ mĕsin, dados lampahiŋ motor, margi wontĕn iṅkaŋ ñababakĕn, iṅgiḥ punika : mĕsin, wontĕnipun blĕḍèg, sakiŋ kĕmpaliŋ négatiép kaliyan positiép, dados sahupami botĕn wontĕn baraŋ kakaliḥ wahu, tamtu botĕn baḍé wontĕn baḷĕḍèg. wontĕnipun toya margi sakiŋ kĕmpaliŋ hydrogén kaliyan éxogén.
makatĕn ugi dumadosiŋ sadaya iṅkaŋ kumĕlip punika iṅgiḥ sakiŋ sabab sabab iṅkaŋ sampun kasumĕṛĕpan. manawi sabab sabab wahu jugar (pisaḥ) sadaya kadadosan tamtu sirṇa. sasampunipun sirṇa iṅgiḥ sagĕd wujud maliḥ, aṅgĕr sabab sabab wahu sampun ṅaḷĕmpak papak, laḥ iṅgiḥ runtutiŋ sabab sabab punika iṅkaŋ limrahipun kawastanan : natūr.
wajibul wujud.
wajibul wujud tĕgĕsipun : wajib wontĕnipun. katraṅan : sadaya sabab sabab iṅkaŋ sampun kacariyosakĕn iŋ ṅiṅgil punika salugunipun takṣiḥ nama : mumkinul wujud, awit sabab wahu iṅgiḥ takṣiḥ kadadosan sakiŋ sabab (takṣiḥ wontĕn sababipun) gambaranipun makatĕn : wontĕnipun motor sagĕd lumampaḥ, amargi kaṇṭi sabab : mĕsin. mĕsin punika wujudipun iṅgiḥ mawa sababab, iṅgiḥ punika : kĕmpaliŋ pépéraṅanipun makatĕn salajĕṅipun. makatĕn ugi wujudiŋ toya sakiŋ kĕmpaliŋ hydrogén kaliyan éxogén. hydrogén lan éxogén iṅgiḥ takṣiḥ wontĕn sababipun maliḥ, iṅkaŋ manusa sapunika dèrèŋ sagĕd aṅgayuḥ. sajatosipun sadaya sabab sabab wahu manawi kahurutakĕn tamtu pantog, iṅgiḥ pantogiŋ pantog punika iṅkaŋ kawastanan : sabab khakiki (sajatiniŋ sabab), mujid khakiki (kaŋ ṅanakaké sajati) utawi iŋ basa malayu dipunwastani : sébab yaŋ mula pértama.
dados manawi makatĕn iṅkaŋ limraḥ kawastanan natuur punika satĕmĕnipun sanès sajatiniŋ sabab, awit takṣiḥ mawi sabab maliḥ. iṅgiḥ sabab kakiki punika, iṅkaŋ dados sabab wontĕnipun sadaya sabab.
sabab khakiki, sabab kawitan iṅgiḥ punika iṅkaŋ wontĕnipun tanpa sabab, punika : wajibul wujud. dados iṅgiḥ dèrèŋ nama : sabab kawitan manawi wujudipun takṣiḥ gumantuŋ iŋ sabab sanès. anaṅiŋ iṅkaŋ awas saḍèrèk, sabab iṅkaŋ kawitan punika botĕn kéṅiŋ ginayuḥ sarana mripat. sabab iṅkaŋ cĕlak kémawon kaṭaḥ saṅĕt iṅkaŋ kita takṣiḥ pĕtĕŋ utawi pañcèn botĕn sagĕd aṅgadug sarana mripat, laḥ punapa maliḥ sabab iṅkaŋ kawitan, utawi sébab yaŋ mula pértama.
putusan : ora ana kaŋ ana, kajaba saka kaŋ maṣṭi anané (iṅgiḥ punika wajibul wujud).
sadaya mumkin punika mawi kawitan.
iŋ ṅajèŋ sampun katĕraṅakĕn : sadaya mumkin punika tamtu mawi sabab, kados kadadosaniŋ griya punika sababipun warṇi warṇi, kados ta : saka, baluṅan, rèŋ, payon sapiturutipun. botĕn baḍé sagĕd dados griya manawi sabab sabab wahu dèrèŋ papak. wujudipun sĕratan sarana karumiyinan iṅkaŋ ñĕrat, maṅsi, gagaŋ pèn sapiturutipun.
mĕṅgaḥ kawontĕnaniŋ sabab sajati utawi sababiŋ sabab, iṅgiḥ sabab khakiki, punika botĕn sarana karumiyinan sabab, awit manawi karumiyinan sabab, lajĕŋ batal aṅgènipun dados sabab iṅkaŋ kawitan. kabuṇḍĕlana wontĕn iŋ sanubari : sabab khakiki punika rumiyin piyambak, tĕgĕsipun botĕn karumiyinan sabab sanèsipun.
sahupami sabab khakiki punika iṅgiḥ wujudiŋ mumkin punika, punika saya botĕn pinaṅgiḥ nalar. sapisan : lajĕŋ batal dados sabab iṅkaŋ kawitan, déniŋ botĕn sagĕd jumĕnĕŋ piyambak, kapiŋ kaliḥ : wujudiŋ sabab saṛĕŋ kaliyan iṅkaŋ dipunsababi, makatĕn punika sami kaliyan tĕtĕmbuṅan : si suta iku umuré paḍa lan bapakné.
makatĕn ugi manawi kawontĕnaniŋ mumkin laṅkuŋ rumiyin tinimbaŋ kaliyan sabab khakiki punika iṅgiḥ mokhal kalampahanipun, kados upaminipun : wujudiŋ sĕratan laṅkuŋ rumiyin tinimbaŋ iṅkaŋ ñĕrat sapirantosipun. dados wontĕnipun sabab khakiki punika rumiyin piyambak, aṅrumiyini sadaya mumkin, malaḥ wujudipun tanpa kawitan, amargi manawi mawi kawitan tamtu ambĕtahakĕn iŋ sabab sanèsipun, lajĕŋ batal aṅgènipun dados sabab khakiki.
wontĕn sawĕnèhiŋ goloṅan anékadakĕn biliḥ gusti allaḥ punika kĕmpal kaliyan sadaya iṅkaŋ dumados, punika ḷĕpat, awit manawi makatĕn, tamtu wujudiŋ sabab kaliyan iṅkaŋ dipunsababi saṛĕŋ tur dados satuṅgal. punapa punika botĕn nama mokhal. iṅkaŋ ḷĕpas punika tamtu rumiyin sababipun.
wontĕn maliḥ sawĕnèhiŋ goloṅan gaḍaḥ piyandĕl makatĕn : saduruṅé dumadi ana, kaŋ jumĕnĕŋ amuŋ allaḥ pribadi. allaḥ bañjur mlĕtik dadi titaḥ saṅalam iki kabèḥ, dadi iya ṅalam iki kabèḥ plĕtikané gusti allaḥ, bésuk yèn wus tumĕka titi maṅsané bakal ṅalumpuk dadi sawiji manèḥ. punika saya anèḥ saṅĕt, kula lajĕŋ sagĕd aṅwontĕnakĕn pitakèn : laḥ apa bédané kaŋ nitahaké lan kaŋ dititahaké.
wontĕn ṅulami iṅkaŋ ṅandika makatĕn : iŋ sajroniŋ jobaḥ iki ora ana sapa sapa kajaba gusti allaḥ. wontĕn maliḥ tiyaŋ iṅkaŋ ṅucap : gusti allaḥ iku iya ṅalam kaŋ gumĕlar iki. paṅucap iṅkaŋ makatĕn punika botĕn kéṅiŋ lajĕŋ katampi walaka. salugunipun punika paṅucapipun tiyaŋ iṅkaŋ sampun matĕŋ saṅĕt tahokidipun, naṅiŋ kaṭaḥ tiyaŋ iṅkaŋ klèntu tampi. déné tĕgĕsipun paṅandika makatĕn wahu : biliḥ kita baḍé añumĕṛĕpi gusti allaḥ, cĕkap amanaha, iṅkaŋ wontĕn iŋ saḷĕbĕtiŋ jobaḥ, sarta manaḥ manaha kawontĕnaniŋ sadaya ṅalam.
__________
allaḥ tan kinasat mripat.
samukawis iṅkaŋ kéṅiŋ kagrayaŋ utawi katiṅalan déniŋ pirantosiŋ pañcadriya punika maṣṭi mawi blĕgĕr, arupi, lan awarṇi. anaṅiŋ manawi baraŋ iṅkaŋ tanpa blĕgĕr wahu alus, pañcadriya iṅgiḥ botĕn sagĕd sumĕṛĕp. makatĕn ugi ṅaṅĕn aṅĕn utawi ṅaṇṭak aṇṭakakĕn iṅgiḥ botĕn sagĕd.
gusti allaḥ punika botĕn kéṅiŋ ginayuḥ kaliyan pañcadriya. manawi gusti allaḥ kéṅiŋ tiniṅalan kaliyan mripat, tamtu gusti allaḥ punika mawi blĕgĕr, samaṅsa mawi blĕgĕr, iṅgiḥ kéṅiŋ kapéraŋ, sarta wujudipun lajĕŋ karumiyinan iŋ péraŋ péraṅanipun.
riṅkĕsipun : manuṅsa botĕn agaduk iŋ datiŋ paṅéran, naṅiŋ iṅkaŋ sagĕd dipunsumĕṛĕpi déniŋ manuṅsa punika namuŋ sipat sipatipun, sumĕṛĕpipun katitik sakiŋ lalabĕtaniŋ dadamĕlanipun. kaṅjĕŋ nabi muhammad ḍawuḥ makatĕn : mikir mikira titahiŋ allaḥ, aja mikir mikir iŋ daté.
kula damĕlakĕn upami : guru punika sagĕd ñumĕṛĕpi sipat sipatiŋ muridipun, katitik sakiŋ pandamĕlanipun. guru sumĕṛĕp sĕrataniŋ muridipun : ṛĕgad, awon, pranatanipun groboḥ, punika lajĕŋ sagĕd anĕtĕpakĕn biliḥ laré iṅkaŋ ñĕrat punika sipat : boḍo, kĕmproḥ, groboḥ sapiturutipun. mĕṅgaḥ kaṭaḥ utawi sakĕḍikipun aṅgèniŋ ñumĕṛĕpi sipatipun punika amuŋ gumantuŋ wontĕn iŋ ṅèlmunipun iṅkaŋ ñipati.
__________
kudrat jawinipun : kuwahos.
sadaya baraŋ punika tamtu mawi sipat, iṅgiḥ punika katĕraṅan, cĕmĕŋ, pĕṭak, alus, kasar, agĕŋ, alit punika sipat namanipun. déné iṅkaŋ kadunuṅan sipat punika dat, tĕmbuŋ iṅkaŋ kaṅgé ñatakakĕn dat punika dipunwastani : asma. déné pandamĕliŋ dat punika dipunwastani : apṅal.
makatĕn ugi gusti allaḥ iṅgiḥ kaguṅan : dat, sipat, asma sarta apṅal. datipun gusti allaḥ sampun katĕraṅakĕn botĕn ginayuḥ sarana mripat. iṅkaŋ sagĕd kasumĕṛĕpan déniŋ manuṅsa punika namuŋ tigaŋ prakawis, iṅgisuhnika : asma, apṅal, sarta sipat, anaṅiŋ iṅgiḥ kĕdaḥ èṅĕt, tamtunipun botĕn sagĕd sumĕṛĕp sadaya, namuŋ gumantuŋ wontĕn iŋ ṅilmunipun, utawi iṅkaŋ sampun katĕdahakĕn déniŋ gusti allaḥ. iṅkaŋ kula tĕraṅakĕn laṅkuŋ rumiyin punika sipat sipatipun gusti allaḥ, naṅiŋ iṅgiḥ namuŋ sawatawis, iṅkaŋ kula manaḥ sakintĕn parlu.
sawĕg wujudiŋ sĕratan, kula sagĕd anĕtĕpakĕn biliḥ iṅkaŋ ñĕrat gaḍaḥ sipat : kuwahos, aṅgèn kula sagĕd anĕtĕpakĕn manawi gusti allaḥ wontĕn punika anitik sakiŋ dadamĕlanipun, iṅgiḥ punika wujudiŋ alam sahisinipun. yèn ta kita waṣpadakakĕn, sawĕg baraŋ iṅkaŋ sapélé, punika iṅkaŋ damĕl kĕdaḥ gaḍaḥ sipat : kuwahos. dados kula botĕn kaladuk yèn ta amastanana, biliḥ iṅkaŋ adamĕl ṅalam sahisinipun punika akaguṅan sipat : kuwahos. manawi botĕn kuwahos, tamtu botĕn sagĕd adamĕl ṅalam iṅkaŋ èdi pèni punika. dados gusti allaḥ punika kaguṅan sipat kuwahos, iŋ tĕmbuŋ arab dipunwastani : kudrat, mustahil (mokal) manawi kaguṅan sipat apĕs (botĕn kuwahos) sagĕd amujudakĕn ṅalam sahisinipun punika. mĕṅgaḥ kuwahosipun gusti allaḥ, amĕṅku sadaya paṅuwahos iṅkaŋ dumunuŋ wontĕn iŋ sadaya titaḥ.
__________
iradat jawinipun : karṣa.
manawi kula ṅaraŋ karaṅan, iŋ saḷĕbĕtiŋ manaḥ tamtu gaḍaḥ kajĕŋ aṅaraŋ. punapa baḍé sagĕd dados karaṅan, manawi kula punika botĕn gaḍaḥ kajĕŋ. makatĕn ugi sanès sanèsipun. tiyaŋ baḍé damĕl baṅku, griya, gambaran, énz énz, punika iŋ manaḥ tamtu gaḍaḥ : kajĕŋ. dados manawi kula sumĕṛĕp baraŋ, upaminipun : karaṅan, griya, gambaran, kurṣi sapiturutipun, iŋ manaḥ lajĕŋ sagĕd anĕtĕpakĕn, biliḥ iṅkaŋ damĕl tamtu gaḍaḥ : kajĕŋ. punapa iṅgiḥ baḍé sagĕd dados baraŋ wahu, manawi iṅkaŋ damĕl botĕn gaḍaḥ : kajĕŋ. utawi punapa baḍé kalampahan, manawi dadosipun baraŋ baraŋ wahu namuŋ kapinujon. sapunika kula gaṭukakĕn kaliyan iŋ ṅiṅgil : manawi niṅali wujudiŋ alam, iŋ laṅit patiŋ gaḷĕbyar, manawi niṅali ron ronan ijo riyu riyu, manawi niṅali wit witan patiŋ cĕṅkuwĕg sajak dipunukir ukir, punapa wuwujudan iṅkaŋ makatĕn wahu namuŋ kapijujon, tamtunipun botĕn. dados iŋ ṅriki kula sagĕd nĕtĕpakĕn biliḥ : gusti allaḥ punika kaguṅan sipat : karṣa, iŋ tĕmbuŋ arab kawastanan : iradat.
mĕṅgaḥ ĕmpaniŋ sipat iradat punika makatĕn : manuṅsa iku mahuné ora ana, bañjur ana, wĕkasan mati, punika sampun dados karṣanipun paṅéran.
_________
khayat, rahman, rakim, jawinipun : gĕsaŋ, wĕlas, asiḥ.
iŋ ṅajĕŋ sampun kĕṛĕp saṅĕt kula aṇḍarakĕn, biliḥ satĕṅaḥ sakiŋ titikan utawi pasĕkṣèn iṅkaŋ kaṅgé ñumĕṛĕpi sipatipun gusti allaḥ punika titahipun. manawi kula sumĕṛĕp baraŋ baraŋ, upaminipun sĕratan, kula lajĕŋ sagĕd nĕtĕpakĕn sipatiŋ tiyaŋ iṅkaŋ ñĕrat, lan botĕn baḍé sagĕd kalampahan dados, manawi iṅkaŋ ñĕrat wahu botĕn gĕsaŋ kuwasa, pintĕr makatĕn ugi wujudiŋ alam, mokhal saṅĕt manawi iṅkaŋ damĕl (allaḥ) punika séda. dados tĕtĕp gusti allaḥ punika asipat gĕsaŋ.
manawi kula tliti sayĕktos kawontĕnan iŋ alam doña punika sadaya satimbaŋ, botĕn sagĕd awrat sisiḥ. kados ta : kéwan iṅkaŋ wontĕn iŋ papan bĕntèr dipunpariṅi wacucal iṅkaŋ mawi wulu paṇḍĕs, kados ta : ḷĕmbu, m ahésa, unta sapiturutipun. kosokwaṅsulipun iṅkaŋ wontĕn iŋ papan iṅkaŋ asrĕp, punika kéwan kéwanipun mawi wulu iṅkaŋ kandĕl, supados botĕn kasrĕpĕn, kados ta : abir lan sapanuṅgilanipun. iṅkaŋ wulu paṇḍĕs supados botĕn sumuk. kéwan iṅkaŋ wontĕn iŋ ḍasariŋ sagantĕn iṅkaŋ ḷĕbĕt saṅĕt, sahiṅga botĕn kaḍatĕṅan sorotiŋ srĕṅéṅé, kados ta zeesalamandér kapariṅan paṅgrayaŋ iṅkaŋ laṇḍĕp saṅĕt (tastorganén). ulam toya iṅkaŋ ĕmpuk, gampil kamunasika déniŋ mĕṅsahipun, kapariṅan sisik utawi kulit iṅkaŋ wuḷĕd, supados sagĕd naṅgulaṅi mĕṅsahipun. ulam maṅsi (inktviscḥ) iŋ sagantĕn paṅgénanipun, punika riṅkiḥ saṅĕt, gampil kasikara déniŋ kéwan sanès iṅkaŋ ugi nuṅgil paṅgénanipun, punika kapariṅan pirantos iṅkaŋ sagĕd ambukĕtakĕn toya, biliḥ kataman babaya, lajĕŋ ṅĕdalakĕn maṅsi, supados mĕṅsahipun lajĕŋ biṅuŋ. mirid aṇḍaran utawi katraṅan iŋ ṅiṅgil punika kula botĕn sagĕd mamaŋ maliḥ pañcĕn gusti allaḥ punika : dat iṅkaŋ asipat ṅadil, wĕlas lan asiḥ.
wĕlas asihipun gusti allaḥ karṣa papariŋ tanpa kasuwun. laré iṅkaŋ takṣiḥ wontĕn guwa garbaniŋ biyuṅipun, punika sajatosipun ugi sampun bĕtaḥ nĕḍa, anaṅiŋ sarèhniŋ dèrèŋ sagĕd nĕḍa piyambak iṅkaŋ mĕdal iŋ caṅkĕm, iŋ ṅriku gusti allaḥ ugi sampun mariṅi uruŋ uruŋ kaṅgé ṅlĕbĕtakĕn tĕḍa ḍatĕŋ waḍukipun laré, sakiŋ ari ari mĕdal iŋ pusĕr. makatĕn ugi saṛĕŋ lahir, iŋ ṅriku tiyaŋ sĕpuhipun lajĕŋ trĕsna, iṅkaŋ wĕkasanipun purun aṅgulawĕṇṭaḥ ḍumatĕŋ anakipun ṅantos agĕŋ, sahéṅga sagĕd ṅupados paṅupa jiwa piyambak. tĕtéla gusti allaḥ punika maha wĕlas lan maha asiḥ.
__________
kasawijèn.
iṅkaŋ ṅatos atos para saḍèrèk pamahos, sami sami aṅrĕmbag sipatipun gusti allaḥ, sipat kasawijèn punika kĕdaḥ kaĕmatakĕn iṅkaŋ sayĕktos. botĕn kéṅiŋ aṅgènipun ñurahos kasambi kaliyan sasakĕcanipun, iṅgiḥ sipat kasawijènipun gusti allaḥ punika iṅkaŋ ambédakakĕn agami agami iṅkaŋ gumĕlar punika tumrap aṅgènipun ñipati ḍatĕŋ paṅéran. sawĕnèhiŋ tiyaŋ aṅucap : kabèḥ agama iku paḍa b ahé, punika baḍé katawis ḷĕpatipun sakiŋ sipat kasawijèn.
sipat kasawijènipun gusti allaḥ punika kapéraŋ dados kaliḥ :
1. wihdatussahsi, jawinipun : kasawijèn kaŋ tanpa wilaṅan.
2. wihdatulitlak, jawinipun : kasawijèn kaŋ tanpa péraṅan.
1. kasawijèn kaŋ tanpa wilaṅan : drijiné taṅan iku lima. woŋ iku kupiṅé loro.
gusti allaḥ iku loro, tĕlu, papat, akèḥ punika mawi wilaṅan. mĕṅgaḥ piyandĕlipun tiyaŋ islam : gusti allaḥ punika satuṅgal ṭil, botĕn puputra lan botĕn pinutrakakĕn, tanpa kañca tuwin tanpa kaṇṭi. punika cocog kaliyan ḍawuhiŋ ayat iṅkaŋ kasĕrat wontĕn iŋ kuran surahosipun makatĕn : ṅucapa sira, muhammad : sajatiné allaḥ iku muŋ siji, kaŋ dèn sĕdya, ora puputra lan ora pinutrakaké. tĕraṅipun makatĕn :
iŋ ṅajĕŋ sampun kula tĕraṅakĕn, biliḥ gusti allaḥ punika dat iṅkaŋ asipat maha kuwahos, ṅilmu tuwin karṣa. manawi gusti allaḥ laṅkuŋ sakiŋ satuṅgal, tamtu iṅgiḥ sami kuwahosipun, naṅiŋ béda ṅèlmu sarta karṣanipun. manawi wontĕn kawujudan laṅkuŋ sakiŋ satuṅgal, maṅka sami kuwahosipun, punika kakajĕṅanipun tamtu cĕṅkaḥ, wĕkasan lajĕŋ craḥ. iṅkaŋ kawon lajĕŋ batal ka-allahanipun. bokmanawi wontĕn iṅkaŋ ṅintĕn utawi pitakèn : yèn allaḥ allaḥ mahu paḍa rukun, kapriyé. punika ugi ḷĕpat, awit kaliḥ kalihipun lajĕŋ apĕs, déné satuṅgal satuṅgalipun botĕn sagĕd maréntaḥ iŋ wĕṅkoniŋ sanèsipun. kasawijèniŋ paṅéran punika sampun nocogi ḍawuhiŋ para sagĕd, biliḥ sadaya kawontĕnan punika waṅsul ḍatĕŋ sabab satuṅgal (grondoorzahak). ḍawuhiŋ ayat : sahupama iŋ bumi laṅit ana paṅéran saliyané allaḥ, bumi laṅit maṣṭi ḷĕbur. (amriḥ cĕṭanipun maliḥ mrikṣanana buku muslimaḥ ciṭakan tahun 1924 kaca 29-33).
sawĕnèhiŋ goloṅan sami nékadakĕn biliḥ gusti allaḥ punika : kaliḥ, iṅgiḥ punika : allaḥ iŋ paḍaŋ tuwin allaḥ iŋ pĕtĕŋ (lichtgod én god dér duistérṇis). allaḥ iŋ papaḍaŋ iṅkaŋ damĕl sadaya kasahénan, tuwin allaḥ iŋ pĕpĕtĕŋ iṅkaŋ damĕl sakaṭahiŋ piyawon. punika iṅgiḥ kéṅiŋ katĕraṅakĕn kados iŋ ṅiṅgil wahu. allaḥ wontĕn kaliḥ, iṅkaŋ satuṅgal tukaŋ damĕl kas ahénan, satuṅgalipun damĕl piyawon, punika tamtu saya craḥ kakajĕṅanipun. punapa baḍé rukun, punika saya mokhal !
tiyaŋ brahma sami pitados, biliḥ gusti allaḥ punika tiga :
1. brahma (schepper = iṅkaŋ andadosakĕn).
2. wisnu (onderhouder = iṅkaŋ ṅrĕkṣa).
3. siwaḥ (verdelger = iṅkaŋ ṅrisak). aṅgènipun andamĕl upami makatĕn : sĕkar mĕgar, iṅkaŋ mujudakĕn punika : brahma (schepper). iṅkaŋ ṅrisak (aṅgègrègakĕn) punika : siwaḥ (verdelger). lastantuniŋ sĕkar wiwit jumĕḍul dumugi aṅgègrègi punika iṅkaŋ aṅrĕkṣa : wisnu (ondérhoudér).
tumrap tiyaŋ iṅkaŋ wĕniŋ akalipun, dados : risak, ḷĕstantunipun samukawis bĕgja, cilaka, awon sahé sapiturutipun, punika malaḥ dados sakṣi iṅkaŋ apsaḥ kaṅgé anĕtĕpakĕn : gusti allaḥ punika satuṅgal sayĕktos.
mĕṅgaḥ mĕgariŋ sĕkar punika sajatosipun kaṅgé aṅrĕkṣa pĕntil calon woḥ. supados sagĕd lastantun botĕn risak, sahupami botĕn kaṛĕkṣa sawatawis wĕkdal, calon woḥ wahu baḍé botĕn sagĕd dados woḥ, awit pañcèn ñata calon woḥ wahu takṣiḥ riṅkiḥ, botĕn kiyat yèn ta tanpa katutupan. saḷĕbĕtipun mĕgar dumadakan wontĕn tawon ḍatĕŋ, lajĕŋ nĕsĕp madunipun, sarta iṅgiḥ tawon punika iṅkaŋ asriŋ añjoḍokakĕn sĕkar. saṛĕŋ kintĕn kintĕn pĕntil wahu kiyat kaĕculakĕn piyambak, tĕgĕsipun tanpa kahaliŋ aliṅan roniŋ sĕkar, iŋ ṅriku sĕkar lajĕŋ aṅgègrègi. miturut aṇḍaran kula iŋ ṅiṅgil punika sampun cĕṭa kawontĕnaniŋ sĕkar, mĕgar lan aṅgègrègi, punika atut aruntut, tanpa sulaya, amriḥ sampurṇaniŋ woḥ. dados tĕraŋ gambĕlaŋ biliḥ iṅkaŋ anitahakĕn satuṅgal. mokhal saṅĕt yèn ta kaṭaha, tĕka sagĕd runtut iṅkaŋ dados makatĕn.
amriḥ tĕraṅipun kula damĕl upami maliḥ makatĕn : toya jawaḥ sakiŋ uwabiŋ toya blumbaŋ blumbaŋ, lèpèn lèpèn, sagantĕn sapiturutipun, miṅgaḥ dados mĕṇḍuŋ, mĕṇḍuŋ ḍawaḥ dados jawaḥ, toya jawaḥ sagĕd aṅgĕsaṅakĕn sadaya tutuwuhan. tutuwuhan sagĕd dados paṅgèsaṅaniŋ manusa lan sato kéwan, punika harak runtut saṅĕt (harmoniscḥ), tamtu iṅkaŋ damĕl namuŋ satuṅgal ṭil, ḍawuhiŋ ayat kiraŋ laṅkuŋ makatĕn : sahupama iŋ bumi laṅit iku ana paṅéran saliyané allaḥ, bumi laṅit maṣṭi ḷĕbur.
2. gusti allaḥ punika satuṅgal tanpa péraṅan, upaminipun makatĕn : diyan iku siji, anaṅiŋ lajĕŋ kéṅiŋ kapisaḥ pisaḥ, iki sĕmproṅé, iki sumbuné, iki tèḍèṅé. dilaḥ punika satuṅgal, anaṅiŋ mawi péraṅan. tuṅgilipun : grip iki siji, naṅiŋ kéṅiŋ katugĕl tugĕl dados pintĕn pintĕn péraṅan, laḥ punika iṅgiḥ satuṅgal mawi péraṅan. punapa gusti allaḥ iṅgiḥ makatĕn.
wujudipun diyan tamtu gumantuŋ sakiŋ péraṅanipun wahu, dèrèŋ nami diyan manawi : sĕmproŋ, sumbu tèḍèŋ sapiturutipun wahu dèrèŋ kĕmpal. dados rumiyin wujudiŋ péraŋ péraṅan wahu makatĕn ugi wujudiŋ grip iṅgiḥ gumantuŋ wontĕn iŋ péraŋ péraṅaniŋ grip.
sapunika waṅsul ḍatĕŋ gusti allaḥ, manawi gusti allaḥ punika kéṅiŋ kapéraŋ tamtu lajĕŋ batal aṅgènipun kaguṅan sipat rumiyin piyambak. sarta dèrèŋ dados gusti allaḥ manawi péraŋ péraṅan wahu dèrèŋ gaṭuk. punapa suwuŋ, lan sintĕn iṅkaŋ baḍé aṅĕmpalakĕn péraŋ péraṅan wahu. sajatosipun gusti allaḥ punika sabab hakiki, utawi sabab iṅkaŋ kawitan, iṅgiḥ grondoorṣahak ipun sadaya titaḥ.
tiyaŋ iṅkaŋ anékadakĕn gusti allaḥ laṅkuŋ sakiŋ satuṅgal, punika dipunwastani tiyaŋ musrik, awit sakiŋ punika kula sadaya ñuñuwun ḍumatĕŋ gusti allaḥ, mugi mugi gusti allaḥ anĕbihakĕn iŋ kita sakiŋ iktikad iṅkaŋ isrok.
__________
kalam.
iŋ ṅajĕŋ sampun kula aṇḍarakĕn, biliḥ iṅkaŋ kahaṅgĕp gawat punika ṛĕmbag sipat : kasawijèn, makatĕn ugi sipat : kalam, iṅgiḥ makatĕn, mila iṅgiḥ kula aturi aṅgatosakĕn iṅkaŋ sayĕktos aṇḍaran kula bab sipat kalam iŋ ṅaṇḍap punika. malaḥ malaḥ tĕmbuŋ kalam punika ugi dados namaniŋ ṅèlmu iṅkaŋ añjèrèŋ bab : kapaṅéranan.
manuṅsa punika kéṅiŋ kula wastani waḍaḥ kawruḥ, déné kaṭaḥ kĕḍikiŋ kawruḥ punika miturut kamĕmpĕṅan utawi ihtiyaripun manuṅsa piyambak aṅgènipun aṅudi kawruḥ. manuṅsa iṅkaŋ kaṭaḥ gémbolanipun kawruḥ, dipunwastani : tiyaŋ alim utawi tiyaŋ pintĕr. kosokwaṅsulipun tiyaŋ iṅkaŋ sakĕḍik kawruhipun dipunwastani : tiyaŋ boḍo.
mlĕbĕtipun kawruḥ ḍatĕŋ waḍaḥ punika ugi mawi kori utawi margi. déné marginipun iṅgiḥ punika : pañcadriya gaṅsal tuwin ṅakal. iṅkaŋ katampi sarana pirantos nĕm prakawis wahu iṅgiḥ punika : sĕratan, suwara tuwin isaraḥ. sĕratan, suwara, isaraḥ iṅkaŋ kaṅgé ṅlĕbĕtakĕn kawruḥ, punika iṅkaŋ kawastanan iŋ tĕmbuŋ arab : kalam. upaminipun kados ta : kula ṅèṅĕtakĕn ḍatĕŋ laré makatĕn : aja paḍa kĕkĕṛĕṅan, punika kalam, iṅkaŋ mĕdal sarana suwara, añjogipun ḍatĕŋ iŋ waḍahiŋ ṅilmu mĕdal iŋ pamiṛĕŋ.
wontĕn uṅĕl uṅĕlan sĕrat makatĕn : pati iku satĕmĕné pitutur kaŋ ñukupi. laḥ, punika kalam iṅkaŋ mĕdal sarana sĕratan.
wontĕn tiyaŋ dipunusuli ṛĕmbag iṅkaŋ sakalaṅkuŋ kaṭaḥ saṅĕt. waṅsulanipun namuŋ gèḍèg, punika kalam iṅkaŋ mĕdal isaraḥ. makatĕn sapiturutipun.
gusti allaḥ amiji ḍatĕŋ satĕṅaḥ sakiŋ kawulanipun, iṅgiḥ punika para rusul, dipuntètèsi kawruḥ iṅkaŋ botĕn mĕdal sarana margi margi utawi pirantos kadosdéné manuṅsa limraḥ.
laḥ sapunika gaṭukipun kaliyan tĕmbuŋ kalam makatĕn, sarèhniŋ manuṅsa aṅgènipun aṅlĕbĕtakĕn kawruḥ ḍatĕŋ manuṅsa sanèsipun, sarana sĕratkan, suwara tuwin isaraḥ, punika dipunwastani : kalam, mila tĕmbuŋ : kalam, lajĕŋ kasĕbut kaṅgé amastani aṅgènipun gusti allaḥ nètèsakĕn ṅilmu (wahyu), ḍatĕŋ para rusul. dados tĕmbuŋ kalam wontĕn iŋ ṅriku punika sajatosipun sambutan, botĕn sagĕd plĕk manawi kaṅgé aṅgambarakĕn sipat kalamipun gusti allaḥ.
__________
apṅaliŋ paṅéran.
manuṅsa punika kaḷĕbĕt titahipun gusti allaḥ. manuṅsa punika gaḍaḥ apṅal (pandamĕl). anaṅiŋ sajatosipun tĕmbuŋ apṅal iṅkaŋ dumunuŋ iŋ manuṅsa punika sambutan, awit apṅaliŋ manuṅsa punika sajatosipun kalimputan iŋ apṅaliŋ paṅéran.
laḥ sapunika punapa bédanipun : apṅaliŋ kawula tinimbaŋ apṅaliŋ paṅéran. apṅaliŋ manuṅsa punika tamtu mĕdal sakiŋ pamiliḥ, kakajĕṅan tuwin kikiyatanipun. kados upaminipun manuṅsa nindakakĕn satuṅgiliŋ prakawis, punika tamtu sampun dados kajĕṅipun, sampun dipunpiliḥ sarta iṅgiḥ namuŋ sakikiyatanipun. éwadéné sadaya tindakipun punika botĕn maṣṭi sagĕd awoḥ kadosdéné iṅkaŋ dipunkajĕṅakĕn, malaḥ tarkaḍaŋ akosokwaṅsul kaliyan iṅkaŋ dipunsĕdya, déné kadadosanipun makatĕn punika maṣṭi mawi sabab, mĕṅgaḥ sababipun makatĕn :
1. sakiŋ pépékanipun, kados upaminipun tiyaŋ dagaŋ, punika paṅaṅkahipun maṣṭi nĕdya ṅaṅkaḥ aṅsal baṭi iṅkaŋ kaṭaḥ, naṅiŋ jĕbul kéṅiŋ alaṅan, laḥ punika tamtu wontĕn sababipun, déné sawĕnèḥ sakiŋ sababipun iṅgiḥ punika sakiŋ sĕmbrananipun aṅgènipun kikilak, kiraŋ paṅatos atos aṅgènipun ñadé sapiturutipun. tiyaŋ iṅkaŋ kacupĕtan sĕdya sabab sakiŋ pépékanipun, punika iṅkaŋ kaṭaḥ lajĕŋ nĕtaḥ badanipun piyambak, lajĕŋ tumandaŋ maliḥ, kaṇṭi paṅatos atos.
2. sakiŋ wontĕn iṅkaŋ ṅalaŋ alaṅi. kados upaminipun tiyaŋ sasadéyan, lajĕŋ dipunjèjèri iŋ sanès, iṅgiḥ sasadéyan baraŋ iṅkaŋ sami wujudipun, tur laṅkuŋ miraḥ ṛĕginipun, punika tamtu lajĕŋ iṅgiḥ botĕn katurutan sĕdyanipun maliḥ, tiyaŋ iṅkaŋ kacupĕtan sĕdya sabab kados makatĕn punika, iṅkaŋ kaṭaḥ lajĕŋ botĕn ṛĕna ḍatĕŋ tiyaŋ iṅkaŋ ṅĕjori utawi iṅkaŋ ṅalaŋ alaṅi wahu.
3. sakiŋ kikiyatan iṅkaŋ ghaib (botĕn kinasat mripat). kados upaminipun laré sinahu, iŋ paṅaṅkaḥ manawi sampun 7 tahun, sagĕd tamat aṅgènipun sinahu. éwadéné sĕdya wahu sagĕd ugi botĕn sagĕd katurutan, sabab sakiŋ sakit tuwin sanès sanèsipun iṅkaŋ wasananipun añjalari ṅantos cupĕt iṅkaŋ kasĕdya (botĕn tamat 7 tahun). tiyaŋ nĕnanĕm, gaḍaḥ paṅajĕŋ ajĕŋ ḍatĕŋ suburiŋ tatanĕman, tarkaḍaŋ tanĕmanipun katrajaŋ iŋ ama, botĕn sagĕd mĕdal. makatĕn salajĕṅipun.
miturut sabab iŋ ṅiṅgil punika manuṅsa lajĕŋ maṅĕrtos, pañcèn manuṅsa punika tinitaḥ apĕs, gaḍaḥ apṅal iṅkaŋ kadosdéné sarwa kapĕkṣa. tiyaŋ ṛĕmĕn awèt ĕnèm, dumadakan uwanipun sampun mĕmplak. tiyaŋ khajat sugiḥ dados malarat. khajat saras, lajĕŋ sakit sapiturutipun. manawi kita purun aṅrahosakĕn iṅkaŋ sayĕktos, tamtu lajĕŋ maṅĕrtos biliḥ kikiyatanipun sadaya manuṅsa punika kahasta iŋ paṅuwahos iṅkaŋ aṅédab édabi. malaḥ tiyaŋ iṅkaŋ laṇḍĕp ṅakalipun tamtu lajĕŋ yakin, botĕn mamaŋ mamaŋ maliḥ, biliḥ sadaya kikiyatanipun punika kalimput déniŋ kikiyatan iṅkaŋ aṅédab édabi wahu, dados sapunika nama sampun sèlèḥ, manuṅsa punika gaḍaḥ apṅal, naṅiŋ takṣiḥ kalimputan déniŋ paṅuwahosipun gusti allaḥ.
sadaya apṅaliŋ paṅéran punika sampun maṣṭi mĕdal sakiŋ karṣa lan ṅilmunipun. dados apṅaliŋ paṅéran punika botĕn déniŋ sarana kapĕkṣa, kados ta : aṅgènipun pariŋ rijĕki, nitahakĕn, mĕjahi, aṅgañjar tuwin ñikṣa, sasaminipun, punika sadaya sampun dados kapaṛĕṅiŋ karṣa sarta miturut ṅilminipun.
para mahos tamtu maṅĕrtos : cacak tiyaŋ iṅkaŋ sampun iṅgil darajatipun sarta kaṭaḥ ṅilmunipun kémawon, punika sadaya iṅkaŋ katindakakĕn sampun tamtu kahaṅkaḥ iṅkaŋ mawi hikmaḥ, dados botĕn pisan pisan yèn ta samukawis iṅkaŋ katindakakĕn wahu namuŋ mlaha utawi tanpa tĕgĕs. awit sakiŋ punika mila manawi wontĕn tiyaŋ iṅkaŋ ṛĕmĕn ambucal wĕkdal, kĕṛĕp nindakakĕn pandamĕl iṅkaŋ tanpa gina, punika sampun tĕtéla biliḥ tiyaŋ iṅkaŋ makatĕn wahu pañcèn kiraŋ ṅèlmunipun. laḥ samaṅké punapa maliḥ gusti allaḥ iṅkaŋ sariranipun tĕtéla akaguṅan sipat laṅkuŋ luhur sarta maha sampurṇa, punapadéné ṅilmunipun aṅlimputi sadaya kawontĕnan, sampun tamtu kémawon sadaya iṅkaŋ dados kapaṛĕṅiŋ karṣanipun maṣṭi amĕṅku hikmaḥ iṅkaŋ sakalaṅkuŋ agĕŋ. éwadéné makatĕn wahu tumrapipun manuṅsa, kaṭaḥ kaṭahipun sami botĕn sumĕṛĕp.
malaḥ tarkaḍaŋ kaṭaḥ saṅĕt manusa iṅkaŋ kumĕdaḥ kĕdaḥ baḍé aṅéwahi apṅaliŋ paṅéran, kados ta : sumĕṛĕp iŋ apṅaliŋ paṅéran, rumahosipun kiraŋ adil, iŋ maṅka sajatosipun, apṅaliŋ paṅéran punika sampun sampurṇa tur ṅadil saṅĕt. supados sagĕd tĕraŋ maliḥ samaṅké kula upamèkakĕn makatĕn : wontĕn tiyaŋ gaḍaḥ uḍĕŋ, sarta tiyaŋ wahu manawi ṅagé uḍĕŋ, iṅgiḥ sampun sagĕd aṅĕtrapakĕn kaṇṭi sahé sarta sampurṇa. uḍĕŋ wahu gaḍahanipun piyambak, dados sahupami uḍĕṅipun wahu lajĕŋ kahaṅgé siñjaŋ (bĕbĕdan) punika maṣṭi botĕn wontĕn iṅkaŋ ṅalaŋ alaṅi. éwadéné manawi tiyaŋ wahu bĕbĕdan mawi uḍĕṅipun, tiyaŋ wahu maṣṭi lajĕŋ kéṅiŋ dipunwastani : tiyaŋ iṅkaŋ botĕn sampurṇa paṅaṅgénipun uḍĕŋ. sarèhniŋ tiyaŋ wahu sampun sampurṇa paṅaṅgénipun uḍĕŋ, dados paṅaṅgénipun uḍĕŋ sampun tamtu botĕn kalintu. manawi wontĕn tiyaŋ botĕn ṅĕrtos matrapakĕn paṅaṅgénipun uḍĕŋ, iŋ maṅka ṅéwahi, punika sampun maṣṭi dados kalintu.
kawuniṅana, gusti allaḥ punika maha sampurṇa aṅuṅkuli sadaya kawontĕnan, sampun samaṣṭinipun manawi sadaya apṅalipun botĕn baḍé kalintu. dados manawi wontĕn tiyaŋ iṅkaŋ baḍé aṅéwahi utawi ñéda apṅaliŋ paṅéran, laḥ tiyaŋ makatĕn wahu kéṅiŋ winastan tiyaŋ iṅkaŋ kalintu saṅĕt, amargi sipat kasampurṇanipun paṅéran punika tĕraŋ manawi laṅkuŋ sakiŋ kasampurṇanipun manuṅsa sadoña punika.
dumugi samantĕn karaṅan punika kula aṅgĕp dados sajilid, jilidan iṅkaŋ kapiŋ kaliḥ insya allaḥ lajĕŋ nĕraṅakĕn dunuṅipun iman ḍatĕŋ malékat, ḍatĕŋ para rusul, sapiturutipun.
ṅlĕṛĕsakĕn kaḷĕpataniŋ ciṭakanipun : bayanul iman.
kaca 11, sakiŋ ṅaṇḍap 3 larik, iṅkaŋ muṅĕl : kadosdéné goloṅan toyosopi. ṅilmu ka-allahan lajĕŋ dipunṛĕmbag sarana mupakatan punika ḷĕṛĕsipun : kados déné sawĕnèhipun goloṅan téyosopi tuwin sanès sanèsipun, ṅrĕmbag ṅilmu ka-allahan lajĕŋ dipuntĕtĕpakĕn sarana ṅakalipun piyambak, botĕn mawi kantaran papaḍaṅiŋ kuran.
