sĕrat pandom pruwita
kahimpun sarta kakaraŋ déniŋ r. adisupana iŋ surakarta
pambuka
nuwun, punika sĕrat pandom pruwita, minaṅka sambĕtipun sĕrat pandom praja. mila kula sukani nama pandom pruwita, tĕgĕsipun pandom atĕgĕs pitĕdaḥ iṅkaŋ ḷĕṛĕs, pruwita atĕgĕs maguru.
dados sakiŋ pikajĕŋ kula, sĕrat punika kéṅiŋ kaṅgé pitĕdaḥ, ancĕr ancĕr, cocogan, tuladan utawi pasakṣèn ḍatĕŋ para iṅkaŋ sawĕg aṅudi pados ṅèlmi kasampurṇan utawi iṅkaŋ aṅulaḥ ṅèlmi wahu. pancènipun iṅkaŋ pantĕs amĕḍarakĕn babagan kawruḥ kasampurṇan punika sanès tiyaŋ iṅkaŋ kados sakula, limrahipun kĕdaḥ tiyaŋ iṅkaŋ sampun sĕpuḥ iṅkaŋ mumpuni iŋ ṅèlmi kasampurṇan. mila iṅgiḥ layak kémawon upami sĕrat punika iŋ tĕmbé iṅèsĕman utawi tuwuḥ iŋ panacad déniŋ para sĕsĕpuḥ iṅkaŋ marṣudi iŋ kasampurṇan, kabĕkta sakiŋ kawontĕnaniŋ umur kula iṅkaŋ mĕṅgaha wanci makatĕn sawĕg anduṅkap bĕḍug, dados mĕṅgahiŋ sĕsĕṛĕpan utawi nalar tamtunipun dèrèŋ dumugi. wontĕnipun kula kadĕṛĕŋ cumaṇṭaka lan sumĕṅka, punika sakiŋ gaḍaḥ rahos ajak ajak ḍatĕŋ para diwasa supados sami kasĕṅsĕm ḍatĕŋ kawruḥ kasampurṇan wahu. manawi tiyaŋ kina iṅkaŋ kaṭaḥ botĕn mrayogèkakĕn biliḥ tiyaŋ nèm aṅguguru kasampurṇan, awit kajawi dèrèŋ wanci, iṅgiḥ miṇḍak ṅĕṇḍokakĕn kakajĕṅan iṅkaŋ tumrap kaṅgé ṅudi ḍatĕŋ kadonyan. makatĕn punika manawi sakiŋ pamanaḥ kula kados botĕn wontĕn awonipun upami tiyaŋ nèm pados kawruḥ wahu. mĕṅgaḥ iŋ rahos, kados botĕn baḍé aṅĕṇḍokakĕn paṅancas iṅkaŋ tumuju ḍatĕŋ kadonyan, naṅiŋ malaḥ sagĕd amĕwahi sampurṇaniŋ tumindak aṅgènipun aṅudi ḍatĕŋ samukawis punapa kémawon. upami kamanaḥ dèrèŋ wanci, punapa botĕn aṅèmuti umuriŋ tiyaŋ punika pipiṇḍanipun kadosdéné klapa iṅkaŋ wontĕn iŋ witipun, déné punika dèrèŋ namtokakĕn kahuṇḍuḥ ṅĕntosi manawi sampun kĕmaḍuḥ, tarkaḍaŋ sawĕg dados dĕgan kémawon sampun kapĕṇḍĕt.
kajawi ancas iṅkaŋ kasĕbut ṅiṅgil, iṅgiḥ sakiŋ saṅĕt kapéṅin kula nyumĕṛĕpi jaman rahayuniŋ budi, supados tinĕbihan iŋ papa druhaka, makatĕn punika iṅkaŋ sagĕd aṅombulakĕn drajadiŋ kamanusan wontĕn iŋ donya dumugi iŋ akératipun, awit sadaya tiyaŋ iṅkaŋ ulaḥ ṅèlmi kĕdaḥ ulaḥ lampaḥ, mila iŋ ṅriki iṅgiḥ ṅĕwrat lampaḥ gaṇḍèṅipun kalihan ṅèlmi sajati.
wasana sapintĕn kaṭahiŋ ḷĕpat kula, kabĕkta sakiŋ tunaduṅkapiŋ rahos tuwin tĕtĕmbuṅan iṅkaŋ wontĕn saḷĕbĕtiŋ sĕrat punika, manawi wontĕn iṅkaŋ karṣa aṅlĕṛĕsakĕn, kula caḍoŋ asta kakaliḥ supados malaḥ sagĕd damĕl paḍaṅiŋ manaḥ lan èṅĕtan.
bab gĕsaŋ.
bab 1. purwa dumadiniŋ agĕsaŋ wiwit sakiŋ adam.
bab 2. kawontĕnaniŋ agĕsaŋ iṅkaŋ tamtu linampahan.
gĕsaŋ kita punika kasinuṅan kodrad iradad sĕkawan prakawis. kodrad punika kuwasaniŋ gusti, iradad pandamĕliŋ kawula, dados tĕgĕsipun kodrad iradad, kuwahosiŋ gusti kawan prakawis wahu jumbuḥ kalihan pandamĕliŋ kawula, karṣa kuwahosiŋ gusti iṅgiḥ sakiŋ pandamĕl kita, pandamĕl kita sakiŋ kuwahosiŋ gusti, nama tĕgĕs tinĕtĕpan. déné kodrad iradad wahu : 1. kĕdaḥ nyaṇḍaŋ, 2. nĕḍa, 3. tiḷĕm, 4. sahwad. punika babaripun sadaya mahanani jagad sagĕd ramé, jalaran kita gĕsaŋ kasinuṅan kakajĕṅan iṅkaŋ watakipun mulur, liripun upami namuŋ bĕtaḥ tiḷĕm iṅkaŋ pancènipun sagĕd sahĕṅgèn ĕṅgènipun, wusana kakajĕṅanipun ṅajak tiḷĕm sagĕda tansaḥ wontĕn iŋ griya sahé, iŋ ṅriku lajĕŋ tuwuḥ pikajĕṅaniŋ manusa damĕl griya winaṅun mawarṇi warṇi, makatĕn sapiturutipun bab aṅgènipun baḍé nyaṇḍaŋ, nĕḍa, sahwad. kakajĕṅan makatĕn punika ugĕr absaḥ iṅgiḥ botĕn dados punapa, kawontĕnanipun sahé kémawon. iṅkaŋ dipun wastani tindak botĕn absaḥ punika sadaya lampaḥ iṅkaŋ awon, upaminipun : nyoloŋ, ṅrĕbat, ṅapusi, tumindak laṅkuŋ samĕṣṭi, sapiturutipun. gusti allaḥ anitahakĕn kita wontĕn iŋ ṅalam donya, aṅèṅiṅakĕn kémawon suka suka, naṅiŋ ugĕr tansaḥ èṅĕt sarta manĕmbaḥ iŋ gusti, ṅantos bénjiŋ dumugi wusananipun kapaṛĕŋ nuṅgil wontĕn iŋ swarga mulya lan paṅéran. tiyaŋ supados botĕn ḷĕpat kahèṅĕtan sarta panĕmbahipun ḍatĕŋ paṅéran kĕdaḥ puruhita rumiyin kawruḥ ṅèlmi kasampurṇan.
bab 3. saṅuniŋ agĕsaŋ.
tiyaŋ katitahakĕn wontĕn iŋ ṅalam donya, punika kula upamèkakĕn tiyaŋ kĕkésahan iṅkaŋ ṅambaḥ margi aṅèl, punika manawi botĕn saṅu arta utawi pirantos iṅkaŋ nyĕkapi, sahèstu baḍé ṅrĕkahos kawontĕnanipun wontĕn iŋ margi. sĕmantĕn ugi gĕsaŋ kita, iṅgiḥ kĕdaḥ sarana saṅu, supados sagĕd sakéca gĕsaṅipun, ṅantos dumugi iŋ wasana (pĕjaḥ), sampun ṅantos ḷĕpat purugiŋ gĕsaṅipun. déné saṅunipun ṅagĕsaŋ wahu : 1. kasagĕdan, punika iṅkaŋ dados lantaranipun sagĕd aṅupaboga, 2. sahéniŋ kalakuwan, supados cinĕlakan rahayuniŋ jiwa raga, 3. prĕlu iŋ agĕsaŋ kĕdaḥ gaḍaḥ ṅèlmi kasampurṇan, supados sampun ṅantos sĕpuhipun winastan sĕpi sĕpa sarta pĕjahipun sampun ṅantos pĕjaḥ sasar.
bab 4. tataraniŋ agĕsaŋ.
tuṇḍa tuṇḍaniŋ gĕsaŋ kita punika wontĕn sakawan tataran, mĕṅgaḥ dipun wujudana sasagĕd sagĕd dipun kados kawontĕnanipun riṅgit purwa paṇḍawa gaṅsal kados ṅaṇḍap punika :
1. nalika takṣiḥ laré, punika kawontĕnanipun kadosdéné nakula sadéwa, déné wawatakanipun takṣiḥ ṛĕmĕn éla èlu. nakula sadéwa punika wadad, liripun laré punika dèrèŋ birahi, botĕn wantun ḍatĕŋ wanita, kabĕkta dèrèŋ maṅsa.
2. saṛĕŋ diwasa, punika kawontĕnanipun kadosdéné janaka, sampun dumugi maṅsa birahi, mila lajĕŋ ṛĕmĕn ḍatĕŋ wanita, mĕṅgaḥ katurutana sarta kasĕmbadan, botĕn narimaḥ rabi gaṅsal sapiturutipun, naṅiŋ janaka botĕn ṅĕmuṅakĕn ṛĕmĕn ḍatĕŋ wanita kémawon, takṣiḥ nĕtĕpi kasatriyanipun, iṅgiḥ punika ṛĕmĕn ḍatĕŋ ulaḥ praja. kajawi punika janaka ṛĕmĕn puruhita iŋ ṅèlmi kasampurṇan ḍatĕŋ para paṇḍita linaṅkuŋ. janaka kasĕbatakĕn pusĕr lan lalanaṅiŋ jagad, liripun kita manusa iṅkaŋ nĕḍĕŋ diwasa iṅgiḥ punika dumugi tĕṅaḥ tĕṅahiŋ umur, punika sawĕg majĕŋ majĕṅipun ḍatĕŋ wanita, naṅiŋ kita ḷĕpat manawi botĕn andandosi prajanipun sarta botĕn purun ulaḥ ṅèlmi kasampurṇan. kita diwasa kĕdaḥ pados ṅèlmi kasampurṇan lan nyinahuwa iṅkaŋ dados lampaḥ lampahipun. lampahiŋ ṅèlmi kasampurṇan sakalaṅkuŋ déniŋ aṅèl lan awrat, dados manawi botĕn dipun sinahu awit saṅkaniŋ nèm, aḍakanipun iṅgiḥ botĕn sagĕd dados. kajawi punika dèrèŋ namtokakĕn manawi agĕsaŋ punika dumugi sĕpuḥ sawĕg pĕjaḥ.
3. saṛĕŋ sampun sĕpuḥ, punika kawontĕnanipun dipun kados wrĕkudara,
tékadipun aṅgaṇḍuli iŋ kajatèn, linampahan kaṇṭi santosa, ḷĕṛĕs, kĕncĕŋ. wiwit suda napsunipun ḍatĕŋ wanita sarta sampun botĕn nĕṅĕnakĕn ḍatĕŋ gagayuhan praja (sampun kapĕṅkĕr).
4. dumugi akir sĕpuḥ, mĕṅgaha wanci sampun mancik liṅsir kilèn, punika kawontĕnanipun iṅkaŋ kados ratu ṅamarta, liripun sampun muṅkur iŋ donya, sabar darana, narima, éklas.
kasĕbat iŋ ṅiṅgil wahu sadaya, dadosa pahugĕran kita, tĕraṅipun kados ṅaṇḍap punika.
1. tiyaŋ nèm kĕdaḥ ṅudi kadonyan, naṅiŋ iṅgiḥ kĕdaḥ kawruḥ kasampurṇan lan nyinahu lampahipun.
2. tiyaŋ sĕpuḥ sagĕda sampun rampuŋ aṅgènipun ṅudi kadonyan, sanadyan dèrèŋ katutugan kĕdaḥ sawatawis kèndĕl, iṅkaŋ prĕlu kĕdaḥ ṅĕncĕṅi lampaḥ iṅkaŋ tumuju ḍatĕŋ kasampurṇan.
3. tiyaŋ iṅkaŋ sampun sĕpuḥ saṅĕt, kĕdaḥ sampun muṅkur iŋ kadonyan.
sapunika manawi tiyaŋ ṅudi praja, maṅka iŋ tĕmbé tilar kapaṇḍitan punika ḷĕpat.
tiyaŋ ulaḥ kapaṇḍitan, maṅka dèrèŋ ṅĕṅgèni sampurṇaniŋ kaprajan, punika iṅgiḥ ḷĕpat.
tiyaŋ nèm iṅkaŋ sumĕṅka ṅaṅgé tataran iṅkaŋ puṅkasan, punika iṅgiḥ ḷĕpat prajanipun, wujudipun kadosdéné gĕsaṅiŋ para majĕnun. makatĕn punika kaṅgé tiyaŋ nèm manawi botĕn kaḷĕṛĕsan sagĕd ṅéwahakĕn utawi aṅgiṅsirakĕn èṅĕtan.
bab 5. iṅkaŋ dipun wastani gĕsaŋ sarta kawontĕnanipun.
gĕsaŋ punika tanpa wujud, katiṅalipun biliḥ gĕsaŋ punika wontĕn, iṅkaŋ dados taṇḍa lan tĕṅĕranipun sabab aṅgaḍahi abṅal iṅgiḥ punika pakarti utawi pandamĕl. wontĕnipun baraŋ gĕsaŋ sagĕd mobaḥ mosik utawi tumindak sagĕd punapa punapa, punika sakiŋ pandamĕliŋ gĕsaŋ, naṅiŋ gĕsaŋ botĕn nyambut damĕl, awit sadaya pandamĕlan sampun kapasrahakĕn ḍatĕŋ satuṅgal satuṅgaliŋ pirantos, kados ta : wontĕnipun sagĕd niṅali, aṅganda, amiṛĕṅakĕn, aṅrahos, punika sampun kapasrahakĕn déniŋ pancadriya. wontĕnipun sagĕd mikir, ṅaṅĕn aṅĕn, nyipta sapiturutipun, punika budi iṅkaŋ anindakakĕn, dunuṅipun wontĕn iŋ utĕg, makatĕn sapiturutipun ṅagĕsaŋ sagĕd sampurṇa pakartinipun sadaya. rèhniŋ sadaya pirantos iṅkaŋ dumunuŋ wontĕn iŋ raga punika dados karéréhaniŋ gĕsaŋ, kasĕbatakĕn kawula, iṅkaŋ dados gustinipun gĕsaŋ. gĕsaŋ kajawi botĕn nyambut damĕl, iṅgiḥ botĕn éwaḥ giṅsir, botĕn kéṅiŋ sakit lan pĕjaḥ. iṅkaŋ kéṅiŋ sakit pĕjaḥ éwaḥ giṅsir punika raga lan pirantosipun wahu. dados upami tiyaŋ sakit, susaḥ, édan, punika iṅkaŋ naṇḍaŋ raganipun, déné gĕsaṅipun botĕn ṅrahosakĕn baraŋ baraŋ. raga punika kalihan gĕsaŋ béda saṅĕt kawontĕnanipun, awit raga ṛĕgĕd, gĕsaŋ sukci. raga kasar (waḍag), gĕsaŋ alus (botĕn katiṅal). raga kéṅiŋ saṅsara, gĕsaŋ mulya. raga apĕs utawi pĕjaḥ, gĕsaŋ laṅgĕŋ. gĕsaŋ iṅkaŋ wontĕn kita punika sarana nyawa. iṅkaŋ dados taṅsuliŋ nyawa napas, manawi napas wahu kèndĕl tĕrus raganipun pĕjaḥ, gĕsaṅipun oncat sakiŋ raga, dados gĕsaŋ iṅkaŋ tanpa nyawa, iŋ ṅriku gĕsaŋ wahu sampurṇa punapa botĕn, punika gumantuŋ lampahiŋ raganipun iṅkaŋ waḍag lan alus duk nalika gĕsaŋ wontĕn iŋ donya, iṅgiḥ punika iṅkaŋ andadosakĕn tiyaŋ ṅudi kasampurṇan kĕdaḥ sarana lampaḥ, awit sagĕdipun sampurṇa gĕsaṅipun wahu, sajatosipun raga iṅkaŋ nĕtĕpakĕn. kosokwaṅsulipun wontĕnipun sagĕd gaḍaḥ raga, punika gĕsaŋ iṅkaŋ nĕtĕpakĕn, mila raga lan gĕsaŋ punika sami tĕtĕp tinĕtĕpan. sapunika tiyaŋ pĕjaḥ iṅkaŋ gĕsaṅipun botĕn sagĕd sampurṇa, iŋ ṅriku gĕsaŋ lajĕŋ andadosakĕn raga maliḥ, iṅgiḥ punika wontĕnipun kawruḥ tumimbal lahir utawi nyakramaṅgiliṅan. déné gĕsaŋ iṅkaŋ sagĕd sampurṇa punika sampun botĕn tumimbal lahir maliḥ iŋ donya, naṅiŋ gĕsaŋ wahu manuṅgil lan gĕsaṅiŋ paṅéran, ḷĕstantun dados maliginiŋ gĕsaŋ iṅkaŋ tanpa nyawa.
gĕsaŋ iṅkaŋ aṅlimputi raga punika aṅgĕsaṅi pirantosiŋ raga sadaya, iṅgiḥ punika kawontĕnanipun kita sagĕd gĕsaŋ, naṅiŋ gĕsaŋ wahu takṣiḥ ginĕsaṅan, déné iṅkaŋ aṅgĕsaṅi iṅgiḥ punika gĕsaŋ iṅkaŋ sajati, sajatiniŋ gĕsaŋ iṅgiḥ punika gĕsaŋ iṅkaŋ sampun sagĕd sampurṇa. gĕsaŋ iṅkaŋ sampun oncat sakiŋ raga, punika dados maliginiŋ gĕsaŋ, tĕgĕsipun gĕsaŋ iṅkaŋ botĕn kawoworan utawi kĕmpal kalihan pirantosiŋ raga, sĕmantĕn wahu manawi sagĕd sampurṇa. déné manawi botĕn sagĕd sampurṇa, sagĕd ugi botĕn tumimbal lahir maliḥ sarana badan waḍag, naṅiŋ gĕsaŋ ṅaṅgé badan alus. gĕsaŋ iṅkaŋ abadan alus punika, kados ta : jin, sétan, ḍanyaŋ, pĕri, prayaṅan. iŋ wiṅkiŋ baḍé katĕraṅakĕn bab gĕsaŋ sampurṇa, gĕsaŋ lahir lan iṅkaŋ ḍatĕŋ badan alus.
gĕsaŋ iṅkaŋ sampun mĕṅkĕr sakiŋ donya punika tilaranipun namuŋ turas kalihan asma. turas punika dunuṅipun turun, asma dumunuŋ iŋ pocapan. tilar pocapan makatĕn sampun ṅantos pocapan iṅkaŋ awon, awit punika naṇḍakakĕn gĕsaṅipun wontĕn iŋ donya lan akérat botĕn sahé lalampahanipun. tilar baṇḍa lan kapintĕran punika wosipun iṅgiḥ namuŋ dados pocapan kémawon. bab tilar turas lan asma punika sajatosipun botĕn mahédahi tumrap gĕsaṅipun iṅkaŋ sampun ṅancik jamaniŋ akérat, naṅiŋ sanadyan botĕn mahédahi, kita sasagĕd sagĕd aṅudiya sagĕdipun gaḍaḥ turun lan sagĕda panjaŋ punapadéné aṅaraha tĕtĕpiŋ sahéniŋ asma supados sagĕd sampurṇa iŋ donya lan iŋ akérat.
punapa iṅkaŋ dados taṇḍanipun tiyaŋ pĕjaḥ iṅkaŋ gĕsaṅipun sagĕd sampurṇa, awit kawontĕnaniŋ pĕjaḥ botĕn kéṅiŋ dipun nyatakakĕn. iṅkaŋ dados taṇḍanipun namuŋ sakiŋ gĕlariŋ kahanan nalika gĕsaŋ wontĕn iŋ donya, awit sakiŋ sampun ḷĕṛĕs lampaḥ lan ṅèlminipun. punapa iṅkaŋ dados pasĕkṣènipun pĕjaḥ iṅkaŋ gĕsaṅipun botĕn sagĕd sampurṇa déné lajĕŋ tumimbal lahir utawi lajĕŋ dados badan alus. pĕjaḥ iṅkaŋ tumimbal lahir lan pĕjaḥ iṅkaŋ lajĕŋ dados badan alus, punika pancèn botĕn sagĕd dipun nyatakakĕn déniŋ manusa iṅkaŋ takṣiḥ gĕsaŋ. wontĕnipun sagĕd pinaṅgiḥ dados kawruḥ lan ṅèlmi, punika bubukanipun sakiŋ manusa iṅkaŋ saṅĕt tinarimaḥ utawi rinakĕt déniŋ paṅéran. manusa wahu pinariṅan ilham rinilan déniŋ kaŋ maha sukci amĕḍarakĕn kawruḥ utawi ṅèlmi. tiyaŋ iṅkaŋ sagĕd makatĕn punika rumiyin kados ta radèn ṅabèi raṅgawarṣita pujaṅga iŋ nagari surakarta. para paṇḍita iṅkaŋ linaṅkuŋ, wali, nabi, punika iṅgiḥ sagĕd tampi karṣaniŋ kaŋ murbèŋ gĕsaŋ bab ṅèlmi ṅèlmi. kawruḥ lan ṅèlmi kaŋ winĕḍarakĕn déniŋ manusa iṅkaŋ tinarimaḥ wahu, iŋ lahir katiṅal sakiŋ pandamĕl utawi krĕkatipun piyambak, naṅiŋ mĕṅgahiŋ kabatosan, sajatosipun pandamĕl sarta krĕkat nalika pados kawruḥ lan ṅèlmi (manĕgĕs) punika sakiŋ abṅal utawi karṣaniŋ paṅéran. rèhniŋ makatĕn punika, iṅkaŋ sagĕd maṅrĕtos namuŋ manusa iṅkaŋ tinarimaḥ wahu sanèsipun tiyaŋ (tiyaŋ iṅkaŋ limraḥ) botĕn sagĕd sumĕṛĕp, iŋ ṅriku namuŋ dados kawruḥ kaprĕcayan ṅantos dumugi sapunika, éwadéné sanadyan dados kawruḥ kaprĕcayan, manawi dipun padosi kalihan nalar kaṅgé pasakṣèn iṅgiḥ sagĕd cocog, jéréṅanipun makatĕn : sampun pinaṅgiḥ iŋ kanyatahan, biliḥ sadaya kawontĕnan punika mèḥ sadaya mubĕŋ utawi nyakramaṅgiliṅan. jagad mubĕŋ sahisinipun, kawontĕnanipun manawi mĕntas wontĕn ṅiṅgil lajĕŋ dados wontĕn ṅaṇḍap manawi sampun wontĕn ṅaṇḍap lajĕŋ wontĕn ṅiṅgil maliḥ. alam donya punika dados tata lahiripun alam akérat, manawi sagĕd maṅrĕtos utawi nyumĕṛĕpi lahiripun, tamtu sagĕd mĕstani kabatosanipun, iṅgiḥ punika alam akérat. gumĕlar kawontĕnaniŋ alam donya punika sampun dados pasakṣèniŋ alam akérat, mila manusa botĕn usaḥ kapéṅin nyumĕṛĕpi kawontĕnaniŋ alam akérat. rèhniŋ sampun tĕraŋ sadaya kawontĕnan punika mubĕŋ, dados bab pĕjaḥ iṅgiḥ waṅsul ḍatĕŋ alam donya maliḥ tumimbal lahir, makatĕn salaminipun. éwasamantĕn gĕsaṅiŋ manusa sagĕd ṅaraḥ supados sampun nyakramaṅgiliṅan utawi tumimbal lahir, iṅgiḥ punika manawi gĕsaṅiŋ manusa wahu ṅaraḥ sagĕdipun sampurṇa. déné paṅaraḥ wahu pipiṇḍanipun makatĕn : kawontĕnaniŋ tumimbal lahir utawi kawontĕnaniŋ donya akérat punika kadosdéné roḍa iṅkaŋ mubĕŋ sĕsĕr, gĕsaṅiŋ manusa lan sadaya titaḥ punika piṇḍanipun rujiniŋ roḍa, punika tamtu wuṅsal waṅsul ḍawaḥ ṅaṇḍap lan ṅiṅgil, iṅgiḥ punika gĕsaṅiŋ titaḥ iṅkaŋ tansaḥ tumimbal lahir. sapunika sagĕdipun dumunuŋ wontĕn iŋ roḍa sampun ṅantos tumut mubĕŋ maṅaṇḍap maṅiṅgil kĕdaḥ dumunuŋ wontĕn iŋ iṇḍĕn utawi as. iṇḍĕn utawi as punika sampun kagaliḥ iṇḍĕn iṅkaŋ takṣiḥ katiṅal mubĕŋ, naṅiŋ anyiptaha tĕṅaḥ tĕṅahiŋ iṇḍĕn punika wontĕn titik iṅkaŋ ḷĕmbat saṅĕt, titik iṅkaŋ ḷĕmbat saṅĕt takṣiḥ gaḍaḥ tĕṅaḥ maliḥ ṅantos botĕn katiṅal, titik iṅkaŋ botĕn katiṅal sajatosipun takṣiḥ gaḍaḥ tĕṅaḥ maliḥ makatĕn sapiturutipun. punapa punika kéṅiŋ winastan mubĕŋ iṅkaŋ lajĕŋ ḍawaḥ ṅaṇḍap lan ṅiṅgil. makatĕn mĕṅgahiŋ nalar, manawi nalar dèrèŋ sagĕd maṛĕmakĕn iṅgiḥ kĕdaḥ pitados kémawon ḍatĕŋ kawruḥ iṅkaŋ sakawit, éwadéné manawi mĕkṣa kamokalakĕn iṅgiḥ sumaṅga karṣa, aṅgèn aṅgèn wontĕn iŋ sariranipun piyambak piyambak. sapunika ṅrĕmbag iṅkaŋ dados pasakṣènipun tiyaŋ pĕjaḥ iṅkaŋ sagĕd manukma ḍatĕŋ baṅsaniŋ badan alus. sampun kĕṛĕp kémawon tiyaŋ iṅkaŋ nyipati tiyaŋ pĕjaḥ iṅkaŋ sakiŋ patrap murṣal lajĕŋ kubur utawi tilasipun wontĕn mĕmĕdi iṅkaŋ kadadosanipun sakiŋ iṅkaŋ pĕjaḥ, gandarwo purun ṅrĕmĕni tiyaŋ èstri, awit gandarwo wahu nalika takṣiḥ dados tiyaŋ ṛĕmĕn lampaḥ bandrèk jina. baṅsaniŋ ḍanyaŋ kéṅiŋ dipun takèni tiyaŋ iṅkaŋ maṅrĕtos, ṅakĕn biliḥ sakiŋ kadadosaniŋ manusa. tiyaŋ pĕjaḥ kalap iṅkaŋ sagĕd gĕsaŋ maliḥ sagĕd nyariyosakĕn nalika wontĕn jaman kahalusan, malaḥ nyariyosakĕn réncaṅipun punapa iṅkaŋ sampun pĕjaḥ rumiyin iṅgiḥ sami abadan alus.
bab paguron kasampurṇaniŋ gĕsaŋ.
bab 1. pambukaniŋ bab paguron.
paguroniŋ tiyaŋ muriḥ sagĕd nawuŋ kriḍa, punika sanès pakartinipun tiyaŋ ṅupadi kawruḥ, naṅiŋ pakartinipun tiyaŋ ulaḥ ṅèlmi, awit yèn ta botĕn makatĕna, sahèstu sampun tanpa wilaṅan cacahiŋ tiyaŋ jawi iṅkaŋ ṅambah kawicakṣanan. sampun pintĕn atus tahun sumĕbariŋ agami islam iŋ tanaḥ kita ṅriki, ancasiŋ agami wahu botĕn sanès baḍé anjunjuŋ drajad kita sagĕda ṅancik jagadiŋ kawicakṣanan. naṅiŋ kahuniṅana, saḷĕbĕtipun kita wontĕn jaman madya, iṅgiḥ punika iŋ ṅalam donya, sahèstu laṅkuŋ gawat lampaḥ kita sagĕdipun anjog kumpuliŋ kawula gusti (sampurṇa). sakawit kita kĕdaḥ aṅgaḍahi paṅaṅgĕp iṅkaŋ ḷĕṛĕs ḍatĕŋ iṅkaŋ dipun wastani paṅéran. paṅéran punika punapa, lan kados pundi kawontĕnanipun, makatĕn punika anjalari tuwuhiŋ kawruḥ lan ṅèlmi bab ka-allahan. sasampunipun makatĕn, punapa iṅkaŋ dados kuwajiban kita ḍatĕŋ ꦅ wahu, rèhniŋ kita botĕn sagĕd oncat sakiŋ purba wasésaniŋ paṅéran lan kados pundi patrapipun sagĕdipun kita katarimaḥ iŋ gusti iŋ bénjiŋ sagĕdipun nuṅgil sasana, makatĕn punika anjalari wontĕnipun lampaḥ. kaliḥ bab punika kaṅgé tiyaŋ iṅkaŋ ṅudi kasampurṇan iŋ dĕlahan kĕdaḥ maṅrĕtos lan anindakakĕn.
kasĕbat ṅiṅgil kawruḥ punika sajatosipun sanès ṅèlmi, awit kawruḥ makatĕn amuŋ aṇḍaran kaṅgé anĕraṅakĕn ṅèlmi. kaṭaḥ tiyaŋ utawi goloṅan iṅkaŋ kalèntu sĕrap, kawruḥ kawruhipun sampun kahaṅgĕp dados ṅèlmi, awit sakiŋ tĕmbuŋ ṅèlmu aṅgènipun nĕgĕsi dados panĕmu, mila botĕn purun ṅawontĕnakĕn ṅèlmu, iṅkaŋ wontĕn namuŋ panĕmu utawi kawruḥ. maṅka ṅèlmu punika wontĕn piyambak sanès kawruḥ. bédaniŋ kawruḥ lan ṅèlmi, manawi kawruḥ sakiŋ pandamĕl utawi pamaṅgihiŋ manusa, saṛĕŋ ṅèlmi sakiŋ pariŋ utawi paṅandika(ṅèlmi)niŋ paṅéran ḍatĕŋ manusa. iṅkaŋ sagĕd tampi ṅèlminipun paṅéran punika kados ta kaṅjĕŋ nabi muhamad. ṅèlmi iṅkaŋ sanès sakiŋ papariṅipun paṅéran iṅgiḥ wontĕn, iṅgiḥ punika ṅèlmi iṅkaŋ sakiŋ pandamĕliŋ manusa, naṅiŋ punika naminipun ṅèlmi karaŋ, tĕgĕsipun ṅèlmi iṅkaŋ sakiŋ kakaraṅanipun manusa, naṅiŋ kĕdaḥ manusa iṅkaŋ tinarimaḥ, manawi dèrèŋ tinarimaḥ botĕn sagĕd dados, saya maliḥ manawi katularakĕn. iŋ kitab kitab kuran kaṭaḥ pinaṅgiḥ ṅèlmi ṅèlmi iṅkaŋ kaṅgé umat islam, sadaya punika sajatosipun iṅgiḥ karaŋ, karaṅanipun kaṅjĕŋ nabi muhamad. ṅèlmi iṅkaŋ sakiŋ paṅandikanipun paṅéran punika namanipun ṅèlmi gahib utawi ṅèlmi sajati. tuṅguliŋ ṅèlmi sadonya punika ṅèlmi sajati. wiji wontĕnipun ṅèlmi karaŋ, gahib, kak, kodrad, sĕsorogan punika pĕṇḍĕtan sakiŋ ṅèlmi sajati, naṅiŋ atas sakiŋ karṣaniŋ paṅéran. sapunika iṅkaŋ dipun wastani paṅandikaniŋ paṅéran punika kados pundi kawontĕnanipun, awit iŋ salaminipun dèrèŋ naté wontĕn manusa dipun paṅgihi déniŋ paṅéran. manusa sagĕd tampi paṅandikaniŋ paṅéran tumrap ṅèlmi sajati, punika botĕn sakiŋ dipun paṅgihi utawi miṛĕṅakĕn suwantĕn, naṅiŋ sakiŋ cipta sasmita iṅkaŋ karahos iŋ daḷĕm rahśa iṅkaŋ kalayan botĕn dipun araḥ, punika manawi maṅaṇḍapipun dipun wastani prĕntuliŋ cipta, naṅiŋ punika takṣiḥ sagĕd malèsèt utawi goroḥ.
sapunika ṅrĕmbag bab paguroniŋ ṅèlmi kasampurṇan, punika iṅkaŋ kahudi wosipun ḍatĕŋ ṅèlmi sajati, déné pahugĕranipun wontĕn tigaŋ prakawis, iṅgiḥ punika :
1. ṅudi kawruḥ ka-allahan,
2. ṅudi bab kawontĕnaniŋ pĕjaḥ sampurṇa,
3. ṅudi lampaḥ gaṇḍèṅipun lan ṅèlmi sajati.
tigaŋ bab punika kĕdaḥ kacakup, manawi wontĕn salaḥ satuṅgal kémawon iṅkaŋ botĕn sagĕd sampurṇa, tamtu baḍé ḷĕpat paṅancasipun tumrap murid lan gurunipun iṅkaŋ kiraŋ sampurṇa wahu. awit kaṭaḥ kémawon paguroniŋ ṅèlmi kasampurṇan iṅkaŋ namuŋ ṅĕndĕlakĕn katarimahiŋ ṅèlminipun, bab lampaḥ botĕn kaparṣudi iṅkaŋ sahèstu, makatĕn punika kados pundi sagĕdipun dumugi paṅancasiŋ ṅèlminipun. wontĕn maliḥ sawĕnèhiŋ tiyaŋ utawi goloṅan iṅkaŋ namuŋ ṅĕndĕl ĕndĕlakĕn lampah utawi panĕmbaḥ, makatĕn punika iṅgiḥ kados pundi sagĕdipun dumugi, awit sadaya lampaḥ kĕdaḥ sarana paṅancas (ṅèlmi).
pinaṅgihipun sapunika, ṅèlmi sajati punika wontĕn warṇi warṇi, maṅka sabĕn guru amĕjaŋ paṅaṅgĕpipun iṅgiḥ punika iṅkaŋ nama ṅèlmi sajati. guru sami gaḍaḥ gĕgĕbĕṅan piyambak piyambak lan sami aṅĕkahi biliḥ punika iṅkaŋ sajati, punika iṅgiḥ wontĕn èmpĕripun, jalaran iṅkaŋ kaṛĕmbag punika kahanan jati, namuŋ bab ḷĕṛĕsiŋ gĕgĕbĕṅan wahu dèrèŋ kantĕnan. déné iṅkaŋ dados taṇḍaniŋ ḷĕṛĕs kĕdaḥ cocog kalihan pasĕkṣèn utawi nalar iṅkaŋ absaḥ.
kabĕkta sakiŋ kawruḥ utawi ṅèlmi kita jawi iṅkaŋ mawarṇi warṇi wahu, anjalari kawruḥ kita dipun aṅgĕp déniŋ sawĕnèhiŋ goloṅan, aṅgènipun mastani ṅèlmi alus alus, klĕnik, tékad iṅkaŋ sasar lan rupi rupi maliḥ. makatĕn punika pancèn iṅgiḥ tĕmĕn, ṅèlminipun tiyaŋ jawi punika patiŋ tlĕniŋ. wontĕnipun patiŋ tlĕniŋ wahu sakiŋ pandamĕlipun tiyaŋ iṅkaŋ cupĕt iŋ kawruḥ mĕṅgahiŋ ṅèlmi kasampurṇan. kajawi kawruḥ kita aṅsal cacadan kados iŋ ṅiṅgil, iṅgiḥ anjalari aṅèliŋ paṅudi kita ḍatĕŋ ṅèlmi iṅkaŋ sajati.
bab 2. paguron iṅkaŋ takṣiḥ kalintu.
iŋ ṅajĕŋ sampun kasĕbat biliḥ tiyaŋ ṅrĕmbag kawruḥ ka-allahan lan kawruḥ kasampurṇaniŋ pĕjaḥ punika sakalaṅkuŋ déniŋ wĕrit, awis awis tiyaŋ utawi guru iṅkaŋ sagĕd sampurṇa mĕstani ḍatĕŋ bab punika.
rĕmbag bab ka-allahan, punika guru rupi rupi aṅgènipun mĕstani lan nĕraṅakĕn, kados ta :
1. namuŋ sakiŋ pasĕmon supados dipun padosi piyambak déniŋ murid iṅkaŋ takèn, upaminipun dilaḥ dipun pĕjahi, kacu dipun kalèbètakĕn sasaminipun. makatĕn punika sahèstu damĕl juḍĕgiŋ tiyaŋ iṅkaŋ puruhita.
2. dunuṅiŋ gusti allaḥ wontĕn iṅkaŋ mĕstani kados ta : wontĕn iŋ jantuŋ, utĕg, manaḥ, ayaŋ ayaṅan iṅkaŋ wontĕn saḷĕbĕtiŋ mripat sapanuṅgilanipun. tiyaŋ gaḍaḥ paṅaṅgĕp makatĕn wahu sagĕd mahanani maṅéran ḍatĕŋ ḍiri. maṅka sadaya péraṅaniŋ ḍiri (badan), sanadyan dumugi péraṅan iṅkaŋ alus pisan, punika sanès sajatiniŋ paṅéran.
3. wontĕn iṅkaŋ nyurahos sakiŋ tĕmbuŋ iṅsun, awit ṅèlmi kasampurṇan pancèn nyĕbatakĕn biliḥ gusti allaḥ punika dumunuŋ iŋ iṅsun. rapal saha dad iṅgiḥ mĕṅku surahos iṅsun, iṅkaŋ maknanipun jawi kiraŋ laṅkuŋ makatĕn : sajatiné ora ana paṅéran aṅiŋ iṅsun, muhamad iku utusan iṅsun, déné rasul rahśaniṅsun. iṅkaŋ makatĕn wahu anjalari kaṭaḥ guru iṅkaŋ kalèntu sĕrap, sami aṅgĕgĕgi paṅaṅgĕpipun piyambak piyambak, paṅrahosipun iṅgiḥ punika (iṅkaŋ kasbat bab 2 paguron iṅkaŋ takṣiḥ kalintu) iṅkaŋ dipun wastani iṅsun (gusti allaḥ). tiyaŋ iṅkaŋ gaḍaḥ paṅaṅgĕp makatĕn punika dipun wastani kumiṅsun, tĕgĕsipun sanès iṅsun dipun iṅsun iṅsunakĕn.
4. wontĕn iṅkaŋ mĕstani biliḥ gusti allaḥ punika wujudipun kĕmbar kalihan rupinipun piyambak. wontĕn iṅkaŋ ṅaṅgĕp maliḥ iṅgiḥ wujud kĕmbar namuŋ wontĕn bédanipun, iŋ ṅriku cahyanipun wĕniŋ saṅĕt sarta dumunuŋ wontĕn saḷĕbĕtiŋ buwĕṅan iṅkaŋ ṛĕsik tur bĕniŋ. paṅaṅgĕp makatĕn punika iṅgiḥ ḷĕpat.
5. wontĕn iṅkaŋ mastani dunuṅipun gusti allaḥ punika wontĕn iŋ swarga, déné swarga prĕnahipun wontĕn ṅiṅgil utawi jamaniŋ akérat, iŋ bénjiŋ manawi tiyaŋ pĕjaḥ sagĕd tinarimaḥ baḍé sumĕṛĕp wujudipun gusti kaŋ maha sukci. tiyaŋ mĕstani makatĕn punika ṅawur, tarkaḍaŋ sakiŋ gĕṭok tular botĕn mawi dipun nalar iṅkaŋ absaḥ.
6. wontĕn iṅkaŋ sampun mĕncit kawruhipun, gĕsaṅipun piyambak utawi gĕsaŋ kita (titaḥ) punika kahaṅgĕp paṅéran iṅkaŋ sajati. makatĕn punika iṅgiḥ dèrèŋ dumugi, dĕstun sawĕg dumugi kikisiŋ kawula gusti. manawi paṅéran punika gĕsaŋ kita maṅké rak lajĕŋ sami kémawon kalihan tiyaŋ iṅkaŋ manĕmbaḥ iŋ asma, bontosipun namuŋ dumugi gĕsaŋ gĕsèŋ kémawon.
sapunika ṛĕmbag bab kawontĕnaniŋ pĕjaḥ, kados ta :
1. bénjiŋ dumunuŋ wontĕn iŋ wawayaṅan bundĕr iṅkaŋ wontĕn saḷĕbĕtiŋ mripat, sagĕdipun katiṅal wawayaṅan wahu manawi mripat kapidiḥ.
2. bénjiŋ dumunuŋ wontĕn iŋ boloṅan iṅkaŋ piṇḍa sĕkar kacubuŋ iṅkaŋ mawi sorot kocor kocor kadya kartika byor.
3. iŋ bénjiŋ miṅgaḥ suwarga iṅkaŋ èdipèninipun iŋ donya ṅriki botĕn wontĕn iṅkaŋ ṅuṅkuli.
4. anamtokakĕn iŋ bénjiŋ tumimbal lahir.
5. aṅancĕr ancĕri iŋ bénjiŋ manawi sampun wontĕn cahya upaminipun pĕṭak utawi manawi sampun wontĕn janma kakasihiŋ paṅéran, upaminipun kaṅjĕŋ nabi muhamad utawi kaṅjĕŋ nabi ṅisa, punika kinèn anumuti kémawon. wontĕn maliḥ piwĕliŋ, iŋ bénjiŋ manawi dèrèŋ dipun ḍatĕṅi tiyaŋ iṅkaŋ rupinipun kĕmbar kados wujudipun piyambak, sampun ṅantos gaḍaḥ sĕdya punapa punapa, awit tiyaŋ iṅkaŋ nyami rupi wahu iṅkaŋ baḍé anĕdahakĕn jaman karamatollaḥ.
6. wontĕn iṅkaŋ pĕjaḥ aṅraga sukma utawi pĕjaḥ iṅkaŋ raganipun kabĕkta musna.
warṇi warṇiniŋ pitĕdaḥ kados iṅkaŋ kasĕbat ṅiṅgil takṣiḥ kaṭaḥ tuṅgilipun maliḥ, makatĕn wahu dadosa paṅémut émut déniŋ para iṅkaŋ pados ṅèlmi sajati, manawi wontĕn guru iṅkaŋ ṅakĕn sagĕd nĕdahakĕn wujudipun iṅkaŋ maha sukci punapadéné mujudakĕn paṅgénanipun iŋ bénjiŋ, punika prayogi sampun dipun gĕga kémawon.
bab 3. wawaraḥ ḍatĕŋ tiyaŋ iṅkaŋ pados ṅèlmi kasampurṇan.
tiyaŋ pados ṅèlmi kasampurṇan utawi baḍé ṅawruhi kawontĕnan bab pĕjaḥ punika sampun samĕṣṭinipun lan wajib, awit tiyaŋ gĕsaŋ tamtu baḍé aṅlampahi. manawi bab punika botĕn dipun budi lan dipun èṅĕti, iŋ bénjiŋ sagĕd andadosakĕn kawontĕnan iṅkaŋ botĕn kaḷĕṛĕsan. sintĕn tiyaŋ iṅkaŋ gaḍaḥ rahos utawi wirahosan : ĕmbuḥ buriné iŋ bésuk, ṅantos babar pisan botĕn dipun prĕduli, makatĕn punika nama tiyaŋ iṅkaŋ supé utawi nyupèkakĕn gĕsaṅipun. wontĕnipun tiyaŋ sami botĕn mrĕduli ḍatĕŋ bab punika sakiŋ kĕtarik kawontĕnan warṇi warṇi, kados ta :
1. sabab katuṅkul kasĕṅsĕm iŋ kadonyan,
2. aṅgorohakĕn kawruḥ kawruḥ kasampurṇan,
3. rumahos aṅèl paṅudinipun.
tiyaŋ aṅgayuḥ kasampurṇan punika nyata aṅèl, wiwit pados dumugi sasampunipun aṅsal sarwa aṅèl kémawon. aṅèlipun tiyaŋ pados ṅèlmi kasampurṇan, punika dèrèŋ namtokakĕn aṅsal margi gampil sagĕdipun aṅsal ṅèlmi iṅkaŋ ḷĕṛĕs. tiyaŋ aṅsal ṅèlmi kasampurṇan iṅkaŋ dèrèŋ ḷĕṛĕs, punika nama tiyaŋ kojur, jalaran iŋ bénjiŋ baḍé anasarakĕn gĕsaṅipun piyambak. wontĕn tiyaŋ iṅkaŋ kapétaŋ lantip sagĕd maṅrĕtos ḍatĕŋ kawruḥ iṅkaŋ takṣiḥ ḷĕpat, ṅantos dipun réncaṅi maguru marambaḥ rambaḥ tansaḥ dèrèŋ aṅsal ṅèlmi iṅkaŋ ḷĕṛĕs sahèstu, makatĕn wahu tarkaḍaŋ dipun réncaṅi nĕlas nĕlasakĕn baraŋ darbèkipun kaṅgé ṅawontĕnakĕn ragad. sĕmantĕn aṅèlipun tiyaŋ pados ṅèlmi, éwasĕmantĕn iṅgiḥ wontĕn iṅkaŋ aṅsalipun kaṇṭi gampil kémawon, makatĕn punika dumunuŋ iŋ tiyaŋ iṅkaŋ sampun kawahyon, sapunika tiyaŋ sasampunipun aṅsal ṅèlmi kasampurṇan, punika saya aṅèl, iṅgiḥ punika aṅèl lampahipun, babasan sèwu namuŋ satuṅgal iṅkaŋ sagĕd dados, awit lampahipun wahu kĕdaḥ santosa sarta dèrèŋ cĕkap manawi namuŋ ṅaṅgé lampaḥ sahé kémawon, naṅiŋ kĕdaḥ prayitna sanadyan wujudipun sahé, manawi botĕn ḷĕṛĕs iṅgiḥ dèrèŋ sagĕd dumugi, iŋ wiṅkiŋ baḍé katĕraṅakĕn.
pawitanipun tiyaŋ pados ṅèlmi kasampurṇan punika kĕdaḥ :
1. saṅu kalantipan, supados sumĕṛĕp ḷĕṛĕs ḷĕpatiŋ kawruḥ iṅkaŋ katampi. kajawi punika sanadyan sampun aṅsal ṅèlmi iṅkaŋ ḷĕṛĕs, manawi botĕn lantip, sagĕd anjalari ḷĕpat paṅancasipun ḍatĕŋ kasampurṇan.
2. kĕdaḥ saṅu sahéniŋ kalakuwan, supados cĕlak iŋ kawahyonipun, awit tiyaŋ iṅkaŋ wawatakanipun botĕn burus punika tiyaŋ iṅkaŋ baḍé aṅaṇḍapi ṅèlmi iṅgiḥ ṅaḥ (kogĕl), awit guru aṅaṇḍapakĕn ṅèlmi sajati punika iṅgiḥ wontĕn wawatonipun, kados ta : 1. botĕn kéṅiŋ ḍatĕŋ tiyaŋ iṅkaŋ baḍé ambalilu, cubluk, sasakan, tiyaŋ iṅkaŋ pakulinanipun sapélé lan rèmèḥ sasaminipun. 2. ḍatĕŋ tiyaŋ iṅkaŋ botĕn sahé wawatakanipun, upaminipun tiyaŋ lèrwèḥ botĕn sagĕd anyimpĕn wados, gumĕḍé, ladak, mamak, andĕlaruŋ, ambĕlasar, botĕn gaḍaḥ dugi prayogi sapiturutipun. wawaton pamilihiŋ guru ḍatĕŋ murid punika kaṭaḥ lan warṇi warṇi, naṅiŋ iŋ ṅriki iṅkaŋ prĕlu katĕraṅakĕn namuŋ kaliḥ warṇi wahu, kados para guru botĕn baḍé kĕkilapan piyambak.
sawĕnèḥ wontĕn rékadayaniŋ guru iṅkaŋ dipun suwuni barkaḥ ṅèlmi, maṅka tiyaŋ iṅkaŋ nyuwun wahu kaḷĕbĕt tiyaŋ iṅkaŋ kados kasĕbat ṅiṅgil, guru wahu supados botĕn maṅsulakĕn kajĕṅiŋ tiyaŋ iṅkaŋ mĕmpĕŋ, kaṅgé aṅécani manaḥ, guru wahu lajĕŋ purun mĕjaŋ, naṅiŋ iṅkaŋ kawĕjaṅakĕn sanès ṅèlmi iṅkaŋ sajati sahèstu, manawi botĕn kaplèncèṅakĕn iṅgiḥ mawi ṅèlmi sĕdullan kados iṅkaŋ kasĕbat bab 2 péraṅan na. kala suwargi radèn ṅabèi raṅgawarṣita iṅgiḥ kĕṛĕp anindakakĕn makatĕn, wontĕnipun makatĕn pancèn dipun jarag, panjĕnĕṅanipun botĕn kiraŋ waṣpada ḍatĕŋ watak antĕp saha kalakuwanipun baḍé murid, awit tiyaŋ baḍé nètèsakĕn ṅèlmi iṅkaŋ sajati sahèstu, punika kĕdaḥ mawaŋ tiyaṅipun, tiyaŋ iṅkaŋ baḍé kawucal punika upaminipun siti wontĕn iṅkaŋ waḍas utawi loḥ, manawi pasitèn waḍas kasĕbarana wiji sahé iṅgiḥ tanpa damĕl. amijèkakĕn ṅèlmi mawi mawaŋ tiyaŋ punika prĕlu, awit manawi lèrwèḥ punika prĕsasat aṅasorakĕn ḍatĕŋ kaluhuraniŋ dad. ṅèlmi sajati pancèn dados kĕkĕraniŋ paṅéran, botĕn kéṅiŋ kaṅgé miraḥ utawi dolanan, kocap makatĕn punika baḍé wontĕn sisikunipun, para nabi wali dèrèŋ wontĕn iṅkaŋ karṣa aṅlahirakĕn miraḥ, kabĕkta sakiŋ ajriḥ bĕbĕnduniŋ paṅéran amiyak kĕkĕraniŋ dad.
bab 4. titikaniŋ guru iṅkaŋ kaṅgénan ṅèlmi ḷĕṛĕs sarta iṅkaŋ pantĕs ginuron.
tiyaŋ pados ṅèlmi kasampurṇan punika sampun ṅantos pados guru aṅgĕr guru kémawon, awit guru punika kawruhipun kaṭaḥ kados iṅkaŋ kasĕbat iŋ bab 2 péraṅan na. tarkaḍaŋ tiyaŋ maguru mawi ṅĕdalakĕn ragad kaṭaḥ tur warṇi warṇi iṅkaŋ tundonipun namuŋ kaṅgé pokil utawi ragad tanpa pahédaḥ.
tiyaŋ pados guru prayogi amiliha sasagĕd sagĕd manawi aṅsal guru iṅkaŋ kawontĕnanipun kados ṅaṇḍap punika :
1. iṅkaŋ bĕkti iŋ allaḥ.
2. tiyaŋ iṅkaŋ sampun sĕpuḥ iṅkaŋ sampun muṅkur utawi nipisakĕn kadonyan, sukur aṅsal tiyaŋ iṅkaŋ maḍĕp iŋ paṅéran sarta sampun suméṇḍé iŋ takdir tumrap badanipun piyambak.
3. iṅkaŋ sukci, liripun tĕmĕn botĕn purun goroḥ, botĕn purun aṅlampahi awon.
4. sĕpĕn hawa nabsu, liripun sampun aṅiṅiraṅi samukawis, botĕn gaḍaḥ kamélikan, pakaṛĕman, botĕn ṛĕmĕn pamèr lan ṅajèkakĕn badan.
5. aṇḍap asor saha alus solahbawanipun.
6. sugiḥ cariyos kaṇṭi titis lan tĕtĕs, iṅgiḥ punika cocog kalihan kawontĕnanipun, botĕn ṅiraṅi lan mĕwahi.
7. botĕn gumunan, was sumĕlaṅan, gĕtunan, kagètan, kawontĕnanipun iṅkaŋ ajĕg jĕjĕg sarta awas émut.
8. botĕn gugon tuhon.
manawi sagĕd aṅsal guru kados iṅkaŋ kasĕbut ṅiṅgil punika, bokmanawi sapisan kémawon sampun aṅrampuṅi.
bab ṅèlmi sajati lan kawruḥ kawruḥ.
bab 1. babaranipun ṅèlmi sajati.
ṅèlmi sajati punika ṅèlmi iṅkaŋ nĕdahakĕn kahanan sajati, mila dipun wastani ṅèlmi sajati. kahanan sajati punika kahanan iṅkaŋ botĕn goroḥ, kahanan iṅkaŋ botĕn goroḥ punika kahanan iṅkaŋ laṅgĕŋ botĕn éwaḥ giṅsir, botĕn risak, botĕn ical salami laminipun, déné kahanan sajati iṅgiḥ punika kahananiŋ paṅéran sanès kahananiŋ manusa. kahananiŋ manusa lan titaḥ sadaya punika kahanan iṅkaŋ goroḥ, sabab wontĕnipun namuŋ sawatawis maṅsa kémawon, liripun sagĕd ical iṅgiḥ punika pĕjaḥ, kéṅiŋ risak kéṅiŋ éwaḥ giṅsir. kahanan sajati punika dados kanyatahanipun kahanan gorohan, mila kahanan gorohan wahu minaṅka dados gambaraniŋ kahanan sajati. alam donya lan kahananiŋ titaḥ punika gambaran utawi wawayaṅan, déné iṅkaŋ dipun gambar utawi iṅkaŋ gaḍaḥ wawayaṅan iṅgiḥ punika kahanan sajati. alam akérat iṅgiḥ punika kahanan sajati punika sami kémawon kalihan kahanan donya iṅgiḥ punika iṅkaŋ goroḥ, piṇḍanipun kadosdéné wawayaṅan iṅkaŋ wontĕn saḷĕbĕtiŋ paṅilon kalihan iṅkaŋ ṅilo, sahèstu sami kémawon, namuŋ kahot wawayaṅan iṅkaŋ wontĕn saḷĕbĕtiŋ paṅilon punika botĕn tĕmĕn wontĕnipun, naṅiŋ manawi iṅkaŋ ṅilo tĕmĕn kanyatahanipun. rèhniŋ alam donya lan alam akérat sami, mila botĕn prĕlu nakèkakĕn alam akérat, sok ugĕra alam donya sampun kasumĕṛĕpan sampun cĕkap. iṅkaŋ makatĕn wahu kita sahèstu sampun nyumĕṛĕpi kawontĕnaniŋ akérat, namuŋ kahot dèrèŋ sagĕd nyatakakĕn lan ṅrahosakĕn, awit takṣiḥ gĕsaŋ wontĕn iŋ donya, naṅiŋ sampun kéṅiŋ winastan : wĕruḥ maraŋ sajatiniŋ kira, tĕgĕsipun kintĕn iṅkaŋ tamtu ḷĕṛĕs.
ṅèlmi sajati béda kalihan ṅèlmi iṅkaŋ sanès sajati. ṅèlmi iṅkaŋ sanès sajati punika japa mantra utawi doṅa, iṅkaŋ kaṅgénipun namuŋ wontĕn iŋ donya kémawon. naṅiŋ manawi ṅèlmi sajati, punika sanès japa mantra utawi puji doṅa sarta pahédahipun kaṅgé :
1. nyumĕṛĕpi wosiŋ gĕsaṅipun.
2. supados gaḍaḥ paṅaṅgĕp iṅkaŋ ḷĕṛĕs mĕṅgahiŋ kawruḥ ka-allahan.
3. nyumĕṛĕpi kawruḥ bab pĕjaḥ iṅkaŋ sampurṇa lan iṅkaŋ sasar.
4. kaṅgé aṅancas utawi aṅracut sukma sagĕdipun dados sampurṇa.
5. kaṅgé nyumĕṛĕpi wontĕnipun tindak awon kĕdaḥ dipun sirik, tindak sahé kĕdaḥ dipun aṅgé, amargi mĕṅgahiŋ wulaŋ wuruk punika manawi namuŋ kèndĕl wontĕn iŋ ucap ucapan kémawon, punika aṅèl sagĕdipun dipun gĕga kaṇṭi maṛĕmakĕn manaḥ, saya manawi iṅkaŋ mulaŋ muruk punika botĕn sagĕd aṅlampahi piyambak, punika saya dipun sapèlèkakĕn. béda kalihan tiyaŋ iṅkaŋ sampun kaṅgénan ṅèlmi sajati, sahèstu sagĕd sahé sakiŋ kajĕṅipun piyambak, jalaran sampun maṅrĕtos iŋ wawatonan iṅkaŋ botĕn kéṅiŋ katrajaŋ.
ṅèlmi sajati ugi kawastanan ṅèlmi rasa utawi rahśa sajati, mila dipun wastani ṅèlmi rasa awit paṅrahos iṅkaŋ ṅrahosakĕn. rèhniŋ paṅrahos, mila iṅgiḥ sanès japa mantra utawi puji doṅa. rahos makatĕn botĕn sagĕd biliḥ katampèkakĕn ḍatĕŋ sanès tiyaŋ, sagĕdipun kĕdaḥ sarana tĕtĕmbuṅan utawi wĕwĕjaṅan. rèhniŋ dados wĕjaṅan, mila lajĕŋ dipun namakakĕn ṅèlmi. manawi tiyaŋ sampun kadunuṅan paṅrahos sajati utawi ṅèlmi sajati, punika bénjiŋ manawi sampun wancinipun kapuṇḍut ḍatĕŋ jaman kalaṅgĕṅan, prĕlu kaṅgé ṅancas sagĕdipun dumugi iŋ kasampurṇan. tiyaŋ ṅancas kasampurṇan punika manawi sampun gumoloŋ, riṅkĕsipun lajĕŋ dados, ḷĕŋ, iṅgiḥ ḷĕŋ wahu iṅkaŋ binasakakĕn ginuluŋ bundĕr kantun samrica binubut. tiyaŋ baḍé pĕjaḥ punika wontĕnipun namuŋ kantun cipta iṅkaŋ riṅkĕs, mila manawi mawi aṅrapalakĕn japamantra utawi doṅa, sampun maliḥ panjaŋ, tarkawaŋ cĕlak cĕlakan kémawon sampun supé. mila iṅgiḥ dadosa paṅèṅĕt èṅĕt tumrap iṅkaŋ sawĕg ṅudi ṅèlmi, manawi wontĕn guru iṅkaŋ nyugatani rapalan iṅkaŋ panjaŋ utawi kaṭaḥ kaṭaḥ kados sĕkar iṅkaŋ rinoncé, prayogi sampun agé agé.
ṅèlmi sajati punika wontĕnipun sampun kina makina, wiwit kala jamanipun para wali lan nabi nabi. nabi wali wahu sami kaguṅan pusaka gĕgĕbĕṅan ṅèlmi sajati, namuŋ paṅawikan lan wirahosipun béda béda, naṅiŋ mĕṅgahiŋ wos, ancas utawi ḷĕṅipun sami kémawon. para wali wawĕjaṅanipun iṅgiḥ béda béda, naṅiŋ iṅgiḥ sami nuṅgil tékad. kala jamanipun kaṅjĕŋ sultan aguŋ, ṅèlminiŋ para wali wolu kahimpu katata dados satuṅgal, lajĕŋ wujud dados wĕjaṅan satuṅgal, naṅiŋ sakiŋ kaṭahiŋ para sagĕd, ṅèlmi wahu lajĕŋ kababar maliḥ dados warṇi warṇi. saṛĕŋ dumugi jamanipun radèn ṅabèi raṅgawarṣita, ṅèlmi ṅèlmi kasampurṇan lajĕŋ ririṅkĕsan maliḥ dados sawĕjaṅan satuṅgal, karṣanipun ugĕr cocog kalihan wĕḍaraniŋ para wali lan nabi maṇḍapipun ḍatĕŋ para paṇḍita. wontĕnipun radèn ṅabèi raṅgawarṣita wahu kaguṅan karṣa iṅkaŋ makatĕn iṅgiḥ atas sakiŋ karṣaniŋ kaŋ murbèŋ gĕsaŋ, rinilan lan pinariṅan ilham. mila mĕṅgahiŋ tiyaŋ iṅkaŋ sawĕg aṅudi ṅèlmi aṅaṅgéa waton kawan prakawis, kados ṅaṇḍap punika :
1. nocogi kalihan paṅandikaniŋ paṅéran, punika nama mupakat lan dalil.
2. nocogi kalihan paṅandikaniŋ kaṅjĕŋ nabi muhamad, punika nama mupakad lan kadis.
3. nocogi kalihan paṅandikaniŋ para wali, punika nama mupakat lan ijmak.
4. nocogi kalihan paṅandikaniŋ para paṇḍita, punika nama mupakat lan kiyas.
sadaya punika wahu sami ambuka kĕkĕraniŋ dad sadaya. mila manawi wontĕn ṅèlmi iṅkaŋ botĕn mupakat kalihan kawan prakawis wahu sampun ṅantos kasasa dipun aṅgé, prayogi kahabsahna utawi kasarasèhna, sanadyan kalihan tiyaŋ iṅkaŋ botĕn tuṅgil ṅèlmi botĕn dados punapa, ugĕr sampun ṅantos kĕncĕŋ kinĕncĕṅan pados mĕnaṅiŋ kawruhipun, maṅké daṅu daṅu miṇḍak dados gaṛĕjĕgan, naṅiŋ kasĕdyakna tiyaŋ musawaratan punika kaṅgé madosi punapa kawruhipun wahu sampun ḷĕṛĕs sahèstu punapa takṣiḥ ḷĕpat. manawi ḷĕpat prayogi budidaya maliḥ, déné manawi sampun ḷĕṛĕs iŋ ṅriku kĕdaḥ wiwit kèndĕl sampun ṛĕmĕn bantaḥ utawi susuwalan, miṇḍak kabarabéan iŋ wĕkasan kécalan, kajawi ta manawi wontĕn iṅkaŋ ambĕtahakĕn.
bab 2. kawruḥ iṅatasiŋ paṅéran (ka-allahan)
sintĕn iṅkaŋ kita paṅérani. gusti allaḥ. kita botĕn kéṅiŋ maṅéran sanèsipun gusti allaḥ. kados ta : kita botĕn kéṅiŋ maṅéran ḍatĕŋ badanipun piyambak, tawaŋ towaŋ punapadéné papan tulis, suwantĕn utawi ujar lan kawruḥ.
botĕn kéṅiŋ maṅéran iŋ ora, guru ratu utawi nabi wali, botĕn kéṅiŋ maṅéran iŋ pancadriya utawi aṅĕn aṅĕn.
tĕmbuŋ maṅéran punika atĕgĕs namuŋ ṅĕmuṅakĕn baraŋ warṇi satuṅgal iṅkaŋ dipun tĕṅĕnakĕn utawi iṅkaŋ dipun ḷĕbĕtakĕn manaḥ, upaminipun : maṅéran ḍatĕŋ donya, punika tĕgĕsipun iŋ ṅriku paṅèṣṭi iṅkaŋ kaḷĕbĕt iŋ manaḥ kajawi namuŋ ḍatĕŋ bab donya (kadonyan), tiyaŋ wahu sanadyan gaḍaḥ paṅaṅgĕp gusti allaḥ punika wontĕn, éwadéné takṣiḥ kawon kalihan aṅgènipun mrĕlokakĕn ḍatĕŋ bab kadonyan.
gusti allaḥ punika iṅkaŋ wajib kita paṅérani piyambak lan wajib kita sĕmbaḥ. kawontĕnanipun tiyaŋ manĕmbaḥ iŋ paṅéran punika wontĕn warṇi kaliḥ :
1. tiyaŋ nindakakĕn manĕmbaḥ, naṅiŋ dèrèŋ maṅrĕtos makna utawi kawontĕnaniŋ iṅkaŋ sinĕmbaḥ, punika dipun wastani nĕmbaḥ iŋ asma kawontĕnan makatĕn punika sahé, naṅiŋ sajatosipun dèrèŋ ḷĕṛĕs utawi dèrèŋ absaḥ.
2. tiyaŋ manĕmbaḥ iṅkaŋ sampun maṅrĕtos iŋ makna lan kawontĕnaniŋ iṅkaŋ sinĕmbaḥ, kawontĕnan makatĕn punika iṅkaŋ ḷĕṛĕs sahé lan absaḥ.
tiyaŋ manĕmbaḥ iŋ asma tilar makna, punika dèrèŋ ḷĕṛĕs iṅkaŋ sahèstu, wujudipun kados ta tiyaŋ sĕmbahyaŋ iṅkaŋ dèrèŋ maṅrĕtos ḍatĕŋ hyaṅipun, punika takṣiḥ kaḷĕbĕt kupur. sapunika tiyaŋ iṅkaŋ maṅrĕtos iŋ makna, maṅka botĕn purun nindakakĕn manĕmbaḥ iŋ asma, wujudipun kadosdéné tiyaŋ iṅkaŋ ṅèlmi iṅkaŋ botĕn purun aṅlampahi utawi muji asmaniŋ paṅéran sapiturutipun, makatĕn punika takṣiḥ kawilaŋ kapir. déné tiyaŋ iṅkaŋ ṅorakakĕn, liripun botĕn maṅrĕtos iŋ paṅéran lan botĕn purun anĕmbaḥ, punika dipun wastani kopar.
makna tuwin kawontĕnaniŋ paṅéran punika kados pundi. makna punika wujud. gusti allaḥ botĕn wujud, botĕn katiṅal lan iṅgiḥ botĕn kados baṅsaniŋ iṅkaŋ abadan alus, naṅiŋ mokal manawi gusti allaḥ wahu botĕn wontĕn, naṅiŋ malaḥ sadaya wuwujudan sadonya punika wujud kaguṅaniŋ paṅéran, atĕgĕs iṅgiḥ wujud kita punika wujudiŋ paṅéran kaŋ maha sukci. manawi rinahos botĕn wontĕn baraŋ wujud kajawi namuŋ paṅéran. wĕjaṅan wahananiŋ dad nyĕbatakĕn makatĕn : sajatiné ora ana apa apa kajaba muŋ iṅsun (paṅéran).
sapunika ṅrĕmbag kahananiŋ paṅéran. paṅéran punika gĕsaŋ, gĕsaṅipun dados wiji sadaya gĕsaŋ iŋ donya punika, iŋ ṅajĕŋ sampun kapratélakakĕn iŋ bab 1. gĕsaŋ kita punika iṅgiḥ kaguṅaniŋ paṅéran, atĕgĕs gĕsaŋ kita iṅgiḥ gĕsaṅiŋ paṅéran. naṅiŋ sanadyan gĕsaŋ kita punika gĕsaṅiŋ paṅéran, kita botĕn kéṅiŋ maṅéran ḍatĕŋ gĕsaŋ kita utawi ḍatĕŋ gĕsaṅipun piyambak, awit gĕsaŋ kita wahu namuŋ gĕsaŋ kadadosan, sanès iṅkaŋ dados, déné iṅkaŋ dados iṅgiḥ punika paṅéran. rèhniŋ gĕsaŋ kita punika namuŋ kadadosan, dados gĕsaŋ kita wahu sanès sajatiniŋ paṅéran, naṅiŋ namuŋ dados warana utawi wakil, déné sajatiniŋ gĕsaŋ iṅgiḥ punika gĕsaṅiŋ paṅéran. gĕsaŋ kita punika gĕsaŋ iṅkaŋ takṣiḥ ginĕsaṅan, iṅkaŋ aṅgĕsaṅi iṅgiḥ punika gĕsaŋ iṅkaŋ sajati kasĕbut iṅkaŋ damĕl gĕsaŋ. gĕsaŋ sajati punika gĕsaŋ piyambak botĕn wontĕn iṅkaŋ aṅgĕsaṅi. kaṭaḥ kémawon tiyaŋ iṅkaŋ marṣudi iŋ ṅèlmi iṅkaŋ kalèntu sĕrap, sinĕṅguḥ gĕsaŋ kita utawi gĕsaṅipun piyambak punika paṅéran. tiyaŋ makatĕn wahu kĕḷĕbĕt maṅéran iŋ ḍiri utawi badanipun piyambak.
kita punika gaḍaḥ badan waḍag lan alus. badan waḍag lan alus wahu aṅgaḍahi tĕḷĕŋ, tĕḷĕṅipun gĕsaṅipun piyambak. sapunika gĕsaŋ iṅkaŋ kita aṅgé punika takṣiḥ wontĕn tĕḷĕṅipun maliḥ, iṅgiḥ punika tĕḷĕṅipun wontĕn iŋ gĕsaŋ iṅkaŋ sajati. gĕsaŋ iṅkaŋ sajati amurba wasésa sadaya ṅagĕsaŋ, mila kasĕbut iṅkaŋ murbèŋ gĕsaŋ.
gĕsaŋ iṅkaŋ ginĕsaṅan lan gĕsaŋ iṅkaŋ aṅgĕsaṅi utawi gĕsaŋ kita lan gĕsaṅiŋ paṅéran, punika botĕn pisaḥ lan botĕn wontĕn kaliḥ, naṅiŋ tuṅgal utawi satuṅgal, punika piṇḍanipun kadosdéné gĕṇḍis lan ḷĕginipun, ron lan ijĕmipun, wawaṅunan lumahiŋ baraŋ lan watĕsipun, surya lan sorotipun, punika moriŋ kaliḥ dados satuṅgal, botĕn kéṅiŋ biliḥ kapisahĕn. makatĕn punika katĕmbuṅakĕn : siji niṅa (naṅiŋ) loro, loro niṅa (naṅiŋ) tuṅgal. moriŋ kaliḥ dados satuṅgal wahu manawi karahosakĕn iŋ manaḥ sanadyan amor satuṅgal, iṅgiḥ wontĕn pilaḥ utawi bédanipun.
gĕsaŋ kita punika kalihan gĕsaṅiŋ paṅéran katĕmbuṅakĕn : cĕḍak tanpa kĕḷĕtan, tĕgĕsipun cĕlak saṅĕt botĕn mawi ḷĕt ḷĕt, badanipun piyambak ṅantos kawon cĕlak, sabab pancèn sampun amor. katĕmbuṅakĕn maliḥ : adoḥ tanpa watĕsan, tĕgĕsipun tĕbiḥ botĕn mawi watĕs, sabab amor, naṅiŋ tĕbiḥ saṅĕt bédanipun.
bab 3. kawontĕnanipun gusti (paṅéran).
kawontĕnanipun paṅéran punika : kawasa, luhur, aguŋ, sukci, mulya, adil, asiḥ, laṅgĕŋ, wikan, wicakṣana, lan sampurṇa, tĕraṅipun makatĕn :
1. kawasa : kawasanipun sagĕd anitahakĕn bumi laṅit sahisinipun, kawasa damĕl pĕjaḥ gĕsaŋ, ṅukum utawi aṅganjar kabĕgjan, kawasa damĕl kahélokan sapiturutipun.
2. luhur : luhuripun botĕn wontĕn iṅkaŋ ṅuṅkuli, ratuniŋ ratu dèrèŋ sapintĕna manawi kataṇḍiŋ kalihan luhuriŋ paṅéran.
3. aguŋ : atĕgĕs botĕn kĕkiraṅan iŋ samukawis, iṅgiḥ punika kaguṅan tanpa waṅĕnan, botĕn wontĕn kasugihan iṅkaŋ sagĕd mapaki kasugihanipun paṅéran. paṅéran kaguṅan punapa kémawon sarwa mĕpaki.
4. sukci : atĕgĕs ṛĕsik utawi tĕmĕn. rèhniŋ paṅéran botĕn abadan waḍag lan alus, maṅka badan waḍag lan alus punika iṅkaŋ murugakĕn ṛĕgĕd, mila paṅéran piyambak iṅkaŋ ṛĕsik. paṅéran sanadyan nuṅgil lan kawula iṅkaŋ kĕbak mamala lan kĕmproḥ utawi iṅkaŋ ṛĕgĕd bubudènipun ṅantos kéṅiŋ binasakakĕn tiyaŋ caṇḍala utawi gĕlaḥ gĕlahiŋ jagad, éwadéné paṅéran botĕn tumut ṛĕgĕd, punika piṇḍanipun kadosdéné sorotiŋ papaḍaŋ anyuluhi baraŋ utawi papan iṅkaŋ saṅĕt kĕṭĕr, papaḍaŋ wahu sahèstu botĕn sagĕd katutan iŋ susukĕr. sapunika katĕmĕnanipun paṅéran, manusa takṣiḥ kaṭaḥ gorohipun, naṅiŋ manawi paṅéran babar pisan botĕn naté goroḥ (èṅĕt bab 2 péraṅan ca).
5. mulya : liripun sakéca, paṅéran botĕn naté ṅrahosakĕn sakit, susaḥ, payaḥ.
6. adil : awit paṅéran papariṅipun panduman utawi karampuṅan ḍatĕŋ sadaya titaḥ sagĕd timbaŋ, ḷĕṛĕs, botĕn malèsèt. sintĕn awon sinikṣa, sintĕn sahé ginanjar kaṇṭi botĕn mawaŋ asor luhuriŋ paṅkat, paṅadilanipun sagĕd murwat sapintĕn iṅkaŋ dipun lampahi déniŋ titahipun.
7. asiḥ : atĕgĕs wĕlas lan trĕsna. manusa baḍé aṅlampahi awon kados punapa paṅéran mĕkṣa anuruti. kawĕlasanipun déné pariŋ saṇḍaŋ tĕḍa lan kabĕtahan iṅkaŋ kagĕlar wontĕn iŋ donya ḍatĕŋ sadaya ṅagĕsaŋ, sanadyan manusa iṅkaŋ saṅĕt musibat iṅgiḥ winĕlasan kapariṅan.
8. laṅgĕŋ : punika wilujĕŋ salaminipun botĕn sagĕd pĕjaḥ.
9. wikan : punika awas utawi maṅrĕtos. paṅéran maṅrĕtos ḍatĕŋ obaḥ osik utawi sĕdya krĕkatiŋ sadaya titaḥ, prikṣa sadèrèṅipun winaraḥ lan purwa madya wasana sadaya.
10. wicakṣana lan sampurṇa : punika pakarti iṅkaŋ botĕn ṅuciwani. paṅéran sahèstu botĕn kéwran anata jagad sahisinipun.
bab 4. anasir lan dadiŋ gusti sarta jéréṅanipun.
anasiriŋ gusti punika wontĕn kawan prakawis iṅgiḥ punika : dad, sipat, asma, abṅal.
1. dad punika wujud, iṅgiḥ gĕsaŋ kita punika wujud rupinipun iṅkaŋ maha sukci.
2. sipat punika warṇa, iṅgiḥ warṇa kita punika warananipun iṅkaŋ maha sukci.
3. asma, punika aran, iṅgiḥ aran kaṭaḥ punika sayĕkti kahakĕn asmanipun iṅkaŋ maha sukci.
4. abṅal, punika pakarti, iṅgiḥ pandamĕl utawi ṅakal kita punika wawayaṅan abṅalipun iṅkaŋ maha sukci.
sakawan bab punika sawĕg gĕgĕlaranipun, paṅguluṅanipun dèrèŋ, punika manawi dipun guluŋ bundĕr kantun samrica binubut, naṅiŋ punika kĕkĕran, truwacanipun kĕdaḥ sarana wisikan. sampun was sumĕlaŋ iŋ galiḥ, jatiniŋ paṅéran sampun kasarira wontĕn iŋ kita tansaḥ tuṅgil wontĕn iŋ ṅriki (dĕlahan), déné iṅkaŋ kaṅgé pikĕkaḥ kita, biliḥ kita punika dados kanyatahanipun paṅéran iṅkaŋ sajati iṅkaŋ kaṅgé watonan dalil. iŋ ṅaḍap punika pĕṭikan sakiŋ satuṅgaliŋ dalil dipun wastani wisikan ananiŋ dad, iṅkaŋ kapaṅandikakakĕn kaṅjĕŋ nabi muhammad ḍatĕŋ sayidina ṅali makatĕn :
sajatiné dat kaŋ maha sukci iku aṅlimputi iŋ sipat iṅsun, anartani iŋ asmaniŋ sun, amrataṇḍani iŋ abṅal iṅsun.
iŋ ṅaṇḍap punika culikan sakiŋ satuṅgaliŋ dalil maliḥ, dipun wastani wĕḍaran wahananiŋ dad, nukilan sakiŋ kitab dakahikal khakahik, iṅkaŋ kapratatélakakĕn waṅsitipun paṅéran iṅkaŋ maha sukci ḍatĕŋ kaṅjĕŋ nabi muhammad, karahos iŋ daḷĕm rahśa, iṅgiḥ punika kacipta sasmita makatĕn :
sajatiné iṅsun dad kaŋ amurba wasésa, kaŋ kawasa anitahaké iŋ sawiji wiji dadi paḍa sanalika, sampurṇa saka kodrad iṅsun.
tĕmbuŋ iṅsun iŋ ṅiṅgil punika tĕraṅipun iṅsun paṅéran, paṅéran punika gĕsaŋ iṅkaŋ sajati, gĕsaŋ sajati punika dados kajatèniŋ sadaya titaḥ. gĕsaŋ sajati kalihan gĕsaŋ iṅkaŋ dèrèŋ sajati iṅgiḥ punika gĕsaŋ kita iŋ ṅajĕŋ sampun katĕraṅakĕn kadosdéné gĕṇḍis kalihan ḷĕginipun, gĕsaŋ kita iṅgiḥ gĕsaṅiŋ paṅéran, mila kita iṅgiḥ sampun kéṅiŋ aṅakĕni iṅsun ḍatĕŋ gĕsaṅipun, naṅiŋ iṅsun iṅkaŋ dérèŋ sajati. iṅsun iṅkaŋ dèrèŋ sajati rèhniŋ abadan waḍag lan alus, mila kawastanan ḍiri, déné gĕsaŋ iṅkaŋ sampun sajati punika paṅéran, dipun wastani pribadi, awit paṅéran wahu jumĕnĕŋ piyambak utawi botĕn wontĕn baraŋ sanèsipun kajawi paṅéran pribadi (ḍéwé = piyambak), tĕraṅipun iṅkaŋ cĕṭa : tiyaŋ, kéwan, tutuwuhan lan titaḥ sanès sanèsipun, punika sariranipun gusti allaḥ, naṅiŋ wontĕn pilahipun piyambak piyambak iṅkaŋ dipun wastani gusti lan kawula. badan kita iṅkaŋ waḍag lan alus punika kawula, déné gĕsaŋ kita wawayaṅan utawi sorotipun dadiŋ paṅéran, gĕsaŋ kita manawi sampun murṇi, mligi, sajati, sampurṇa iŋ tĕmbé gusti allaḥ. iṅkaŋ makatĕn wahu manawi kita sampun sagĕd kadunuṅan rahśa : jlĕg, satata aṅakĕni paṅéraniŋ bawana. èṅĕt, sampun ṅantos kalèntu sĕrap, botĕn kok kita punika paṅéran, manawi kita gaḍaḥ rahos makatĕn, iŋ maṅké miṇḍak aṅsal duduka utawi sisikuniŋ paṅéran, amargi kawula punika tĕtĕp kawula, gusti tĕtĕp gusti, kita kéṅiṅaṅakĕni naṅiŋ botĕn kéṅiŋ aṅĕṅkoki. rahśa kita wahu sawĕg dumugi kikisiŋ kawula gusti.
sapunika sampun cĕṭa biliḥ pribadi utawi kajatèn kita iṅgiḥ iṅkaŋ katĕmbuṅakĕn mawi iṅsun, punika sajatosipun dadiŋ paṅéran iṅkaŋ maha sukci sajati.
dalil iṅkaŋ kapiŋ kaliḥ iṅkaŋ sampun kasĕbat iŋ ṅajĕŋ, anyĕbatakĕn sajatiné iṅsun dad kaŋ murba wasésa, punika wĕnaŋ sinantunan, sajatiné kajatèné, murṇiné, pribadiné, maliginé, sampurṇané uripku iku dadé gusti kaŋ maha sukci sajati, tĕmbuŋ ku wahu sakiŋ aku, ḍawahipun wontĕn iŋ ḍiri utawi badan. iṅsun punika iṅgiḥ atĕgĕs aku, naṅiŋ pikajĕṅiŋ wĕjaṅan, iṅsun, maṭukipun sanès aku, sanadyan katumrapna ḍatĕŋ sadayaniŋ aku (titaḥ sadaya) iṅgiḥ mĕkṣa botĕn maṭuk, naṅiŋ maṭukipun kĕdaḥ aku iṅkaŋ sampun murṇi, sajati, sampurṇa, mligi, iṅgiḥ punika pribadi (kajatèn).
kajatèn punika dados tĕḷĕŋ utawi pokiŋ sadaya titaḥ, sanès kajatènipun piyambak kémawon. sadèrèṅipun gĕsaŋ kita murṇi dados pribadi utawi kajatèn, murṇi utawi jatiniŋ gĕsaŋ iṅgiḥ punika paṅéran, kajatĕn utawi paṅéran wahu sampun wontĕn. wĕkdal gĕsaŋ kita dados maliginiŋ gĕsaŋ (sampurṇa) iŋ ṅriku botĕn nama kawitan utawi puṅkasan tumrap paṅéran. paṅéran punika pok, tuk, tĕḷĕṅipun sadaya gĕsaŋ, iṅgiḥ punika iṅkaŋ wajib kita suwuni, kita èṅĕti, kita aḍĕpi, kita sĕmbaḥ, kita sambat sĕbuti, kita ajrihi, kita trĕsnani, kita paṅérani. iṅgiḥ punika iṅkaŋ prikṣa sahobaḥ osikiŋ iṅkaŋ kumĕlip wontĕn iŋ ṅalam donya iṅkaŋ katiṅal tuwin iṅkaŋ botĕn katiṅal, iṅgiḥ punika iṅkaŋ botĕn kéṅiŋ kinayaṅapa cinakrabawa, iṅkaŋ ṅlimputi iŋ sajagad rad tuwin alam sadaya iṅgiḥ punika iṅkaŋ sagĕd mĕṣṭèkakĕn iŋ samubaraŋ sarta botĕn kéwran damĕl lalampahan sadaya salajĕṅipun.
bab 5. pamoriŋ gusti iŋ kawula.
gusti punika iŋ salaminipun tansaḥ amor wontĕn iŋ ṅriki wontĕn iŋ ṅrika (akérat) kalihan kawula. makatĕn wahu sampun kagaliḥ saṛĕŋ gusti lan kawula, gusti wahu lajĕŋ ical utawi piṇḍaḥ paṅgénan, manawi makatĕn punika maṅké wontĕnipun lajĕŋ namuŋ kawula, gustinipun botĕn wontĕn. mila sajatosipun ḷĕpat manawi kawula lan gusti punika dipun upamèkakĕn kadosdéné wisnu kalihan krĕsna, icaliŋ wisnu dados krĕsna, utawi kadosdéné saŋ panji iṅkaŋ aṅumbara aṇḍĕḍalaŋ, murcaniŋ saŋ panji dados ḍalaŋ, konduripun puliḥ saŋ panji putra iŋ jĕṅgala. gusti nuṅgil lan kawula punika iṅkaŋ nuṅgil namuŋ sorot utawi pépéraṅaniŋ dadiŋ gusti kémawon, tĕraṅipun kados ṅaṇḍap punika :
dadipun gusti iṅkaŋ maha sukci punika satuṅgal, tĕgĕsipun piyambak, naṅiŋ péraṅanipun wontĕn tiga, iṅgiḥ punika : urip, kaŋ ṅuripi, kaŋ gawé urip.
1. urip, iṅgiḥ punika gĕsaŋ iṅkaŋ kita aṅgé sapunika, amĕṅkoni badan waḍag lan alusipun piyambak, kawontĕnanipun sampun maha laṅgĕŋ. gĕsaŋ salaminipun laṅgĕŋ botĕn kéṅiŋ pĕjaḥ, déné iṅkaŋ sagĕd pĕjaḥ punika badan waḍag lan alusipun, gĕsaŋ kajawi laṅgĕŋ iṅgiḥ botĕn éwaḥ giṅsir, liripun badan kéṅiŋ sakit, susaḥ, édan, pĕjaḥ, naṅiŋ manawi gĕsaŋ botĕn tumut naṇḍaŋ baraŋ baraŋ, mila kasĕbut kaŋ maha laṅgĕŋ, kaŋ maha mulya. tĕmbuŋ uripé sapisan rusak, punika manawi panyurahosipun kalugokakĕn ḷĕpat, ḷĕpasipun badan lan pikirané nalika urip kaŋ sahiki rusak.
2. kaŋ ṅuripi, iṅgiḥ punika wontĕnipun badan kita sami sagĕd gĕsaŋ mobaḥ mosik punika sakiŋ dayaniŋ kaŋ ṅuripi. dunuṅipun kaŋ ṅuripi punika wontĕn iŋ badan kita piyambak lan badaniŋ asanès, gĕsaṅipun piyambak lan gĕsaṅipun asanès punika kaŋ ṅuripi. gĕsaŋ kita piyambak punika aṅgĕsaṅi badan waḍag lan alusipun piyambak, mila sagĕd tumindak baraŋ baraŋ. gĕsaṅiŋ asanès kados ta : gĕsaṅiŋ liyan, pantun utawi sawarṇiniŋ tutuwuhan, sato kéwan, bumi, latu, toya, hawa, surya sapiturutipun, punika iṅgiḥ aṅgĕsaṅi gĕsaŋ kita. mila kawontĕnanipun moripun gĕsaŋ kita piyambak lan gĕsaṅiŋ asanès punika kasĕbat kaŋ ṅuripi, punika amĕṅkoni iṅkaŋ gumĕlar punika sadaya iṅkaŋ baṅsa waḍag lan alus utawi roḥ, kasĕbatipun kaŋ maha miraḥ lan kaŋ maha asiḥ.
3. kaŋ gawé urip, iṅgiḥ punika pokiŋ sadaya gĕsaŋ, winastan gĕsaŋ sajati, kajatèn, pribadi, dunuṅipun wontĕn iŋ kabatosaniŋ gĕsaŋ kita. kaŋ gawé urip wahu amĕṅkoni badan waḍag lan alus iṅkaŋ sampun gumĕlar lan iṅkaŋ dèrèŋ gumĕlar tumitaḥ, punika dados tuk, tĕḷĕŋ, pokiŋ sadaya gĕsaŋ, kawontĕnanipun, maha purba, maha wasésa, maha aguŋ, maha kawasa, maha sukci, maha élok sarta botĕn kasamaran lan kéwran ḍatĕŋ iṅkaŋ gahib gahib utawi lalampahan punapa kémawon.
manusa sagĕd nyatakakĕn gahibiŋ gĕsaṅiŋ paṅéran, naṅiŋ sagĕdipun namuŋ kaliḥ péraṅan, iṅgiḥ punika urip kalihan kaŋ ṅuripi. miṅgahipun ḍatĕŋ kaŋ gawé urip sampun botĕn sagĕd.
gĕsaŋ kita piyambak iṅkaŋ kita aṅgé punika dados pahugĕran kita piyambak, manawi kita sagĕd amĕsu iŋ kahĕniṅan pinaṇṭĕŋ aṅèṣṭi satuṅgal, iŋ ṅriku sagĕd katiṅal wujud rurupèn iṅkaŋ kĕmbar kalihan rupinipun piyambak, mĕdal sakiŋ badan kita pribadi. rurupèn punika sinĕbat guru sajati, sukma sajati, manusa sajati, punika manawi ṅandika botĕn karṣa goroḥ, sagĕd pariŋ pitĕdaḥ iṅkaŋ sanyata. prĕlambaṅipun kadosdéné saŋ déwaruci maṅgihi wrĕkudara.
sapunika gĕsaŋ kita lan gĕsaṅiŋ asanès, iṅgiḥ punika kaŋ ṅuripi, punika winĕnaŋ déniŋ kaŋ murbèŋ gĕsaŋ amurbani ṅagésaŋ. manawi kita iṅkaŋ pinĕsu kaṇṭi aṅĕniṅakĕn ṅèṣṭi satuṅgal ḍatĕŋ iṅkaŋ ṅuripi, iŋ ṅriku sagĕd katiṅal wujud iṅgiḥ kĕmbar kalihan rupinipun piyambak, namuŋ kahot iŋ ṅriku cahyanipun sakalaṅkuŋ wĕniŋ dumunuŋ wontĕn iŋ saḷĕbĕtiŋ buwĕṅan bĕniŋ, punika sinĕbat wawakiliŋ gusti iṅkaŋ aṅidèni panuwun sĕdyaniŋ manusa, mĕdalipun iṅgiḥ sakiŋ badan kita pribadi.
bab 6. anasir lan péraṅaniŋ dadiŋ kawula.
anasiriŋ kawula punika wontĕn kawan prakawis, iṅgiḥ punika : bumi, gĕni, aṅin, banyu. kahalusanipun kawan prakawis wahu ṅawontĕnakĕn baḷĕgĕr badan waḍag sapirantosipun, punika dados kawujudaniŋ sipatipun iṅkaŋ maha sukci, iŋ ṅriku kapanjiṅan mudaḥ gaṅsal prakawis, iṅgiḥ punika : nur, rahśa, roḥ, napsu, budi. nur punika cahya utawi pramana, rahśa = rasa, roḥ = nyawa, napsu = kaṛĕp, budi = pikiran. gaṅsal prakawis punika minaṅka warananipun wajaḥ, tĕgĕsipun wajaḥ dadipun kaŋ maha sukci, déné mudaḥ dadipun kawula. kĕmpaliŋ gaṅsal prakawis wahu kapurba déniŋ gĕsaŋ, anjalari manusa sampurṇa saprabotipun sadaya.
sapunika dadiŋ kawula, punika péraṅanipun iṅgiḥ wontĕn tiga, iṅgiḥ punika : badan waḍag, badan alus, gĕsaŋ (gĕsaŋ punika mĕlokipun gusti allaḥ).
badan waḍag wontĕnipun sagĕd sampurṇa tumindakipun punika sakiŋ pandamĕliŋ tigaŋ kahanan, iṅgiḥ punika : rasa, ati, budi.
1. rasa, iṅgiḥ punika rahosiŋ badan sakojur, kados ta : gatĕl, kĕri, sakit, risi, cĕmlĕkit, bĕntèr sapiturutipun, punika tĕḷĕṅipun wontĕn iŋ palaṇḍuṅan, alamipun dipun wastani janaloka,
kaṭaḥ ugi iṅkaŋ mastani bétal mukhadas, punika kahalusanipun dados sĕṅsĕmiŋ jalu wanita. iṅkaŋ mĕṅkoni janaloka wahu paparabipun saŋ hyaŋ antaga. pralambaṅipun kala iŋ purwa nalika hyaŋ antaga dèrèŋ ṅéjawantaḥ dados togog.
2. manaḥ, iṅgiḥ punika iṅkaŋ murugakĕn sagĕd : gĕla, cuwa, sĕnĕŋ, maṛĕm, énak, kapénak, buṅaḥ, susaḥ sapiturutipun, punika tĕḷĕṅipun wontĕn iŋ manaḥ utawi ḍaḍa, limrahipun iṅakaṭaḥ dipun wastani bétal mukharam utawi alam éndraloka, iṅkaŋ mĕṅkoni iŋ ṅriku apaparab saŋ hyaŋ ismaya, pralambaṅipun iŋ purwa nalika hyaŋ ismaya dèrèŋ ṅéjawantaḥ dados sĕmar.
3. budi, iṅgiḥ punika iṅkaŋ murugakĕn sagĕd : mikir, nimbaŋ awon sahé, ṅaṅĕn aṅĕn, nyipta, ṅira, ṅakal sapiturutipun, punika tĕḷĕṅipun wontĕn iŋ utĕg, limrahipun iṅakaṭaḥ dipun wastani bétal makmur utawi alam guruloka, iṅkaŋ mĕṅkoni iŋ ṅriku paparabipun saŋ hyaŋ manikmaya, iṅgiḥ punika kawontĕnaniŋ baṭara guru mĕṅgahiŋ pralambaṅan wontĕn iŋ purwa, baṭara guru aṅratoni titaḥ iŋ ṅarcapada, liripun utĕg punika aṅratoni utawi dados guruniŋ badan. wontĕn iŋ riṅgit purwa baṭara guru dipun wujudi gambar tiyaŋ iṅkaŋ taṅanipun sĕkawan iṅkaŋ satuṅgal ambĕkta jĕmpariŋ sarta ṅadĕg wontĕn saṅiṅgiliŋ mahésa andini, punika tĕgĕsipun kiraŋ laṅkuŋ makatĕn : baṭara guru taṅan sakawan, iṅgiḥ punika utĕg gaḍaḥ plawaṅan sĕkawan : mripat, kupiŋ, iruŋ, lésan, taṅan iṅkaŋ satuṅgal ambĕkta jĕmpariŋ, iṅgiḥ punika lésan kita sagĕda ambĕkta pusaka gĕgĕbĕṅan ṅèlmi iṅkaŋ kaṅgé nyampurṇakakĕn pĕjaḥ. aṅadĕg wontĕn saṅiṅgiliŋ mahésa, atĕgĕs manusa punika bubudènipun sampun ṅantos sami kalihan baṅsaniŋ kéwan sasaminipun, naṅiŋ kĕdaḥ wontĕna saṅiṅgilipun. mahésanipun andini,
andini punika nama èstri, dados manusa manawi jaḷĕr sampun ṅantos kados watakiŋ èstri utawi tiyaŋ jaḷĕr kĕdaḥ wontĕn saṅiṅgiliŋ manahipun iṅkaŋ èstri (simahipun).
adĕg gĕsaṅiŋ manusa alam triloka sampun kawĕṅku, manawi sagĕd anipisakĕn janaloka lan éndraloka iṅgiḥ punika rasa rasaniŋ kadonyan utawi ubaliŋ pancadriya, iṅkaŋ kantun iŋ ṅriku namuŋ guruloka, punika prasasat sampun jumĕnĕŋ sarira baṭara utawi baṭara guru, iṅgiḥ punika manusa iṅkaŋ sampun ahli budi, punika sampun dados kontĕniŋ kajatèn (wĕnaŋ aṅgayuḥ iŋ kajatèn).
palaṇḍuṅan, manaḥ, utĕg, wontĕnipun sagĕd tumindak sampurṇa awit kasiram déniŋ tirtamarta, iṅgiḥ punika toya wahyuniŋ gĕsaŋ. upaminipun rasa lan manaḥ botĕn karadinan iŋ tirtamarta, sagĕd anjalari éwaḥ utawi onyaniŋ pirantosipun kaliḥ bab wahu. sapunika manawi utĕg iṅgiḥ punika pagĕḍoṅaniŋ budi, botĕn karadinan iŋ tirtamarta, sagĕd anjalari : éwaḥ, gĕṇḍĕŋ, édan.
sapunika ṅrĕmbag dadiŋ gĕsaŋ kita, iṅkaŋ sampun kahupamèkakĕn iŋ ṅajĕŋ kadosdéné ron lan ijĕmipun, sampun botĕn kéṅiŋ kapisahĕn, wosipun gĕsaŋ kita iṅgiḥ gĕsaṅiŋ paṅéran (gusti allaḥ) punika amĕṅkoni muhamad lan rasul. allaḥ muhamad lan rasul punika dumunuṅipun iṅgiḥ wontĕn iŋ kita, kasĕbat tĕlu tĕluniŋ atuṅgal. allaḥ punika gĕsaŋ, muhamad cahya utawi pramana, rasul, rasa lan paṅrasa.
muhamad punika péraṅanipun wontĕn tiga, iṅgiḥ punika : muhamad jaba, muhamad jĕro, lan muhamad kadim, dunuṅipun satuṅgal satuṅgal wontĕn iŋ gĕsaŋ kita, kados ṅaṇḍap punika :
1. muhamad jaba, iṅgiḥ punika baḷĕgĕriŋ badan kita.
2. muhamad jĕro, iṅgiḥ punika kawontĕnaniŋ : paṅripta, paṅlocita, panyipta, paṅrasa, paṅgagas, paṅaṅĕn aṅĕn sapiturutipun.
3. muhamad kadim, iṅgiḥ punika iṅkaŋ murugakĕn sagĕd sumĕṛĕp alamiŋ pasupĕnan.
rasul punika péraṅanipun iṅgiḥ wontĕn tiga : rasul jaba, rasul jĕro lan rasul kadim. dunuṅipun satuṅgal satuṅgal wontĕn iŋ gĕsaŋ kita kados ṅaṇḍap punika :
1. rasul jaba, iṅgiḥ punika paṅrahosiŋ badan sakojur, kados ta : gatĕl, kĕri, risi, sapanuṅgilanipun.
2. rasul jĕro, iṅgiḥ punika paṅrahosiŋ pancadriya, kados ta ṅrahosakĕn : ḷĕgi guriḥ asin, énak kapénak, buṅaḥ susaḥ, ḷĕga cuwa sapiturutipun.
3. rasul kadim, iṅgiḥ punika rahos wawayaṅaniŋ rahos kajatèn, piṇḍanipun kadosdéné rahosiŋ tiḷĕm iṅkaŋ botĕn supĕna, iŋ ṅriku kawontĕnanipun namuŋ nikmat, manpaṅat, rahmat. rasul kadim iṅgiḥ punika rahos wawayaṅaniŋ kajatèn lan kajatèn, punika sami gaḍaḥ daya. dayaniŋ kajatèn iṅajĕŋ sampun kapratélakakĕn biliḥ sagĕd amurba wasésa sapiturutipun, déné dayaniŋ rasul kadim sagĕd sambĕt rahos iŋ pundi pundi, upaminipun : anak naṇḍaŋ sakit wontĕn iŋ purug, punika manahiŋ tiyaŋ sĕpuhipun sagĕd karahos sasaminipun. tiyaŋ maṇṭĕṅakĕn paṅancas ḍatĕŋ bab iṅkaŋ dipun rahosakĕn sahèstu, iŋ wusana sagĕd katurutan, punika iṅgiḥ sakiŋ dayaniŋ rasul kadim. tiyaŋ sagĕd aṅirup utawi sagĕd aṅgĕndam, punika iṅgiḥ sakiŋ prabawaniŋ rasul kadim. tiyaŋ manĕgĕs punika rahosipun iṅgiḥ kĕdaḥ dumugi rasul kadim, mila kasĕbatakĕn anutupi babahan hawa sasaṅa, tĕgĕsipun anyĕpĕnakĕn rahos paṅrahos, sĕpĕniŋ rahos paṅrahos punika ginĕntosan iŋ rasul kadim. tiyaŋ sagĕd gaḍaḥ mukjijad utawi kahélokan, maṅrĕtos iŋ gahib sagĕd layap liyĕpiŋ aluyut iṅgiḥ punika paniṅal iṅkaŋ awas, punika sadaya sakiŋ dayaniŋ rasul kadim. rasul kadim wontĕnipun sagĕd gaḍaḥ daya jalaran kadayan déniŋ kajatèn, iṅgiḥ punika paṅéran. rasul kadim iṅgiḥ dados sorot, wawayaṅan utawi wakilipun iṅkaŋ maha sukci sajati. dadon muhamad lan rasul wahu sapunika dumugi iŋ tĕmbé baḍé ḍĕḍéncaṅan, awit paṅéran makatĕn gĕsaŋ iŋ kahanan kaliḥ, wontĕn iŋ donya gĕsaŋ lan wontĕn iŋ akérat iṅgiḥ gĕsaŋ.
bab pĕjaḥ
bab 1. wontĕnipun agĕsaŋ sagĕd pĕjaḥ.
jalaranipun ṅagésaŋ sagĕd pĕjaḥ punika sakiŋ waḍag utawi raganipun risak. raga punika waḍahiŋ gĕsaŋ, dados manawi raga wahu risakipun ṅantos kĕsaṅĕtĕn, gĕsaŋ utawi sukmanipun sagĕd oncat, wontĕnipun oncat, awit kĕmpaliŋ raga lan gĕsaŋ punika tinaṅsulan (kagaṇḍèŋ) déniŋ napas, raga iṅkaŋ risakipun kĕsaṅĕtĕn, punika sagĕd anjalari ṛĕṇḍĕt lampahiŋ napas, daṅu daṅu napas wahu pĕḍot, satĕmaḥ pĕjaḥ. raga sagĕdipun risak punika katarik sakiŋ sabab warṇi warṇi, kados ta : kéṅiŋ pahalan kabilahèn, upaminipun ḍawaḥ mĕmènèk sapiturutipun, kéṅiŋ sasakit iṅkaŋ saṅĕt utawi ambabayani, sakiŋ risakiŋ manaḥ iṅkaŋ ṅantos botĕn kuwawi nyabili, ṅanyut tuwuḥ, mĕḍot napas sarana ṅuntal ambĕgan sasaminipun. raga manawi sampun sĕpuḥ saṅĕt, raga wahu iṅgiḥ sagĕd risak.
raga risak sakiŋ sĕpuḥ punika jalaran sakiŋ punapa. kodradipun tiyaŋ iṅkaŋ sampun sĕpuḥ saṅĕt, punika iṅkaŋ tamtu risak raganipun, kados ta : dagiŋ atos dados gémbyor gémbyor, tarkaḍaŋ kĕra akiŋ, kulit kisut mripat kiraŋ prĕmana, rambut pĕṭak kupiŋ suda pamiṛĕṅan lan napasipun cĕkak, wosipun pirantosiŋ raga sadaya saya risak, saya risak raganipun saya riṇḍik lampahiŋ napas daṅu daṅu pĕḍot lajĕŋ pĕjaḥ. déné risakiŋ raga wahu katarik sakiŋ saya sĕpuḥ tansaḥ suda panĕḍanipun, maṅka tĕḍa wahu sarinipun sagĕd dados dagiŋ, dados manawi tansaḥ suda, raganipun iṅgiḥ saya kĕra. sapunika sudaniŋ panĕḍa punika jalaran sakiŋ pĕpĕriŋ pirantos kados ta : waḍuk usus bayu otot. pĕpĕriŋ pirantos punika jalaran sakiŋ kĕsalat utawi alum déniŋ prĕbawa ubaliŋ hawa nabsu, manaḥ susaḥ lan budi pikiran kaṭaḥ, satĕmaḥ raḥ bĕntèr otot bayu alum, anjalari kulit kisut suda pamiṛĕṅan lan paniṅalipun, sanadyan malikiŋ rambut punika iṅgiḥ sakiŋ éwahiŋ pirantos, naṅiŋ lajĕŋ dados wujud pĕṭak, pĕṭakipun wahu sakiŋ kodrad, punika botĕn sagĕd dipun tĕraṅakĕn, naṅiŋ wontĕnipun sagĕd malik punika wontĕn sababipun dipun wastani iradad. mila mĕṅgahiŋ kodrad lan iradad salaminipun gaṇḍèŋ utawi dados titimbaṅanipun.
andumugèkakĕn ṛĕmbag bab gĕsaŋ lan pĕjaḥ. kakajĕṅan utawi tutuwuhan punika tanpa napas, kéṅiŋ punapa sagĕd gĕsaŋ sarta iṅkaŋ kasĕbat ṅiṅgil wahu manawi napas botĕn wontĕn lajĕŋ pĕjaḥ, sagĕdipun pĕjaḥ punika manawi kados pundi.
baṅsaniŋ tutuwuhan punika botĕn gaḍaḥ napas kadosdéné gĕsaṅiŋ manusa utawi baṅsaniŋ kéwan, wontĕnipun sagĕd gĕsaŋ sabab gaḍaḥ pakarti nĕḍa, iṅgiḥ tĕḍa wahu iṅkaŋ dados paṅgĕsaṅanipun, naṅiŋ manawi pirantos iṅkaŋ kaṅgé nĕḍa wahu dipun icali, baraŋ wahu iṅgiḥ pĕjaḥ. iŋ ṅriku tĕtéla manawi napas punika sajatosipun botĕn murugakĕn gĕsaŋ kaṅgé titaḥ sadaya, naṅiŋ tumrapiŋ manusa lan kéwan, napas wahu gunanipun kaṅgé ṅébahakĕn tumindakiŋ pirantosipun raga sadaya. déné baraŋ gĕsaŋ iṅkaŋ tanpa napas sahèstu botĕn sagĕd tumindak punapa punapa, kados ta botĕn sagĕd nyipta, ṅrahos sapiturutipun. napas mĕṅgahiŋ pirantos jam dipun wastani pir.
wontĕn maliḥ baraŋ gĕsaŋ iṅkaŋ tanpa napas tanpa nĕḍa, kados ta : surya, lintaŋ, ṛĕmbulan, bumi sasaminipun, punika sagĕdipun gĕsaŋ kados pundi lan sagĕdipun pĕjaḥ kados pundi. wontĕnipun sagĕd gĕsaŋ, jalaran baraŋ wahu kadunuṅan trimurti (aṅèṅĕtana bab 1. péraṅan ha). déné sagĕdipun pĕjaḥ manawi baraŋ wahu sagĕd ical utawi sampun botĕn gaḍaḥ daya pakarti, namuŋ sagĕdipun bénjiŋ punapa lan kados pundi botĕn wontĕn iṅkaŋ sagĕd maṅrĕtos, punika gumantuŋ wontĕn kuwahosiŋ paṅéran.
punapa iṅkaŋ kaṅgé titikanipun baraŋ iṅkaŋ gĕsaŋ lan iṅkaŋ pĕjaḥ. titikanipun baraŋ gĕsaŋ iṅgiḥ punika gaḍaḥ pakarti (abṅal) tarkaḍaŋ baraŋ wahu wontĕn iṅkaŋ sagĕd miṇḍak utawi éwaḥ agĕŋ lan wujudipun. déné titikanipun baraŋ iṅkaŋ pĕjaḥ botĕn gaḍaḥ daya pakarti, déné manawi baraŋ wahu gaḍaḥ napas, napasipun sampun ical.
bab 2. sukmaniŋ tiyaŋ pĕjaḥ iṅkaŋ tampi ganjaran utawi iṅkaŋ aṅsal ukumiŋ allah.
tiyaŋ punika manawi pĕjaḥ sukmanipun oncat sakiŋ raga, sukma wahu manawi botĕn sagĕd sampurṇa waṅsul ḍatĕŋ asalipun, punika dipun wastani sukma kĕsasar utawi aṅsal ukumaniŋ allaḥ. kĕsasariŋ sukma punika botĕn kéṅiŋ tinamtokakĕn ḍatĕŋ pundi purugipun, wontĕn iṅkaṅ
tumimbal lahir maliḥ takṣiḥ nuṅgil jinis, wontĕn iṅkaŋ ṅalam alam iṅgiḥ punika maṅgèn wontĕn iŋ alam kahalusan, wontĕn iṅkaŋ manitis ḍatĕŋ baṅsaniŋ kéwan rumaṅkaŋ, gĕgrĕmĕtan, ibĕr ibĕran lan iṅkaŋ gĕsaŋ wontĕn iŋ toya, wontĕn iṅkaŋ manitis ḍatĕŋ baṅsaniŋ tutuwuhan, wontĕn iṅkaŋ dados baṅsaniŋ jin, sétan, ḍanyaŋ, pĕri, prayaṅan, brĕkasakan iṅkaŋ sami maṅgèn wontĕn iŋ kajĕŋ, séla, siti, pojokan, kuburan, wontĕn maliḥ iṅkaŋ sirṇa dipun wastani manjiŋ iŋ swasana utawi dados ĕṇḍĕg amun amun. dados mĕṅgahiŋ sukma ḷĕpat manawi tinamtokakĕn tumimbal lahir maliḥ, manawi makatĕn maṅké baḍé kaṭaḥ tiyaŋ iṅkaŋ aṅgagampil gĕsaṅipun, ciptanipun : aku iya tak aṅlakoni bĕcik, naṅiŋ yèn muŋ ala sawatara bahé aṅgĕré slamĕt rak iya ora dadi ṅapa, bésuk yèn aku mati ta ora wuruŋ bali lahir mĕnyaŋ donya manèḥ, donya iku tĕmĕné iya nyĕnĕṅaké, taṇḍa nyatané kéré kaŋ baṅĕt kasrakatan uripé, rasa rasané kaŋ akèḥ iya ĕmoḥ mati, iku taṇḍa yèn donya aṅrasanaké, mulané prĕlu apa aku wĕdi mati lan prĕlu apa lakuku tak kĕncĕṅi. wontĕn sawĕnèḥ maliḥ iṅkaŋ nyĕpèlèkakĕn bab pĕjaḥ ciptanipun makatĕn : ya aṛĕpa aku bésuk dadi kéré, dadi cèlèŋ, dadi mĕmĕdi, cĕkaké dadi apaha bahé, yèn wis pĕṣṭiné ya kapĕkṣa ṅlakoni, aku ya gĕḷĕm lan kuwat, tur mĕṣṭiné ya isiḥ kadunuṅan sĕnĕŋ lan bĕgja. punapa kawontĕnan utawi panimbaŋ iṅkaŋ makatĕn punika ḷĕṛĕs, mokal manawi sakéca lan botĕn sakéca, kéwan lan manusa sami kémawon.
sapunika kados pundi iṅkaŋ dipun wastani pĕjaḥ iṅkaŋ tampi pahukuman lan pĕjaḥ iṅkaŋ tampi ganjaran.
pĕjaḥ iṅkaŋ tampi pahukuman iṅgiḥ punika pĕjaḥ iṅkaŋ sukmanipun kaplorot drajadipun, upami suwahunipun dados manusa lajĕŋ pĕjaḥ tumimbal lahir dados kéwan, sétan, tutuwuhan sasaminipun. sanadyana dados manusa, naṅiŋ manusa iṅkaŋ papa, saṅsara, musakat, rinubuŋ iŋ mamala, mĕdal jĕḍul sakiŋ guwa garba sampun ambĕkta sasakit, kados ta : wuta, ciri, cacad. wontĕn maliḥ lajĕŋ katiṅal gaḍaḥ sasakit papaṣṭèn, kados ta : ayan, bisu, édan, goṇḍok sasaminipun. tiyaŋ busuŋ, pĕjaḥ sapaliḥ, kataman sasakit bubraḥ sasaminipun punika sanès sasakit papaṣṭèn, taṇḍanipun sanès sasakit papaṣṭèn, awit manusa tarkaḍaŋ sagĕd maluyakakĕn. naṅiŋ manawi sasakit papaṣṭèn sampun botĕn sagĕd dipun sarasakĕn. sasakit iṅkaŋ sanès papaṣṭèn, punika iṅkaŋ kaṭaḥ minaṅka pahukuman aṅgènipun tiyaŋ purun anindakakĕn piyawon ṅantos kĕsaṅĕtĕn wontĕn iŋ donya iṅkaŋ dipun lampahi sapunika, éwadéné iṅgiḥ mĕkṣa kéṅiŋ katĕtĕpakĕn biliḥ punika gaṇḍèŋ kalihan pahukuman awoniŋ gĕsaṅipun iṅkaŋ rumiyin, mila ḷĕṛĕs wontĕnipun uṅĕl uṅĕlan : yèn woŋ ṅlakoni ala iku pahukumané ana iŋ donya lan akérat.
sapunika iṅkaŋ dipun wastani pĕjaḥ iṅkaŋ tampi ganjaran, punika kawontĕnanipun sok waṅsul kalihan iṅkaŋ pĕjaḥ tampi pahukuman, iṅgiḥ punika sanadyana tumimbal lahir, naṅiŋ sagĕd sakéca prĕnahiŋ panitisipun, dipun wastani kawontĕnan darajadiŋ gĕsaṅipun miṅgaḥ, kados ta : gĕsaṅiŋ tiyaŋ mlarat saṛĕŋ pĕjaḥ sagĕd manitis dados tiyaŋ iṅkaŋ sagĕd sugiḥ, tiyaŋ sudra papa dados luhur, sanadyana wontĕn alam kahalusan iṅgiḥ sagĕd sakéca kawontĕnanipun makatĕn sapiturutipun. mila tiyaŋ gĕsaŋ sasagĕd sagĕd damĕla ṅamal kasahénan supados sampun ṅantos kaplorot drajadiŋ gĕsaṅipun manawi ṅantos manitis utawi sagĕda maṅgiḥ kawontĕnan iṅkaŋ sahé lan sakéca manawi ṅantos wontĕn iŋ alam kahalusan, sukur sagĕd rampuŋ dumugi kasampurṇanipun, awit sasĕkéca sĕkécaniŋ wontĕn iŋ donya (tumimbal lahir) dèrèŋ paja paja kalihan sakécanipun gĕsaŋ iṅkaŋ sagĕd sampurṇa.
bab 3. pĕjaḥ iṅkaŋ sampurṇa (sampurṇaniŋ gĕsaŋ).
iṅkaŋ dipun wastani pĕjaḥ sampurṇa punika pĕjaḥ iṅkaŋ sukmanipun sagĕd manuṅgil kalihan paṅéran, manawi botĕn sagĕd manuṅgil punika dipun wastani pĕjaḥ sasar. pĕjaḥ punika wontĕn warṇi tiga, iṅgiḥ punika : mati, manitis (tumimbal lahir), muliḥ.
mati, tĕgĕsipun sirṇa, liripun badanipun sirṇa dados ḷĕbu, sukmanipun sirṇa dados ĕṇḍĕg amun amun manjiŋ swasana dados suwuŋ bluŋ.
manitis tumimbal lahir utawi ṅaliḥ paṅgénan, mila bab pĕjaḥ iṅkaŋ lajĕŋ abadan alus utawi iṅkaŋ ṅalam alam punika iṅgiḥ kaḷĕbĕt péraṅan manitis.
muliḥ, punika pĕjaḥ iṅkaŋ sagĕd sampurṇa utawi mantuk ḍatĕŋ asalipun. gĕsaŋ kita punika asal sakiŋ gĕsaṅiŋ paṅéran, mantukipun iṅgiḥ kĕdaḥ ḍatĕŋ paṅéran, manawi botĕn sagĕd mantuk punika nama kasasar. kasĕbut gusti allaḥ punika tanpa araḥ tanpa ĕṅgèn, mila mantukiŋ gĕsaŋ kita iṅgiḥ botĕn andadak mawi ṅaraḥ utawi nuju ĕṅgèn. dados sajatosipun wĕjaṅan iṅkaŋ kaṅgé kasampurṇaniŋ pĕjaḥ punika botĕn kaṅgé ṅaraḥ utawi nuju, anaṅiŋ kaṅgé dadamĕl utawi tĕṅĕraniŋ cipta lan rahos punapa sampun dumugi punapa dèrèŋ iŋ kasampurṇanipun manawi sampun dumugi sahèstu rumahos byar wontĕn iŋ kasampurṇan. lampahipun dumugi iŋ kasampurṇan punika botĕn sakiŋ aṅgènipun mĕntas nampik lan gaḍaḥ pamiliḥ, awit sanadyan nampika manawi mĕṣṭinipun kasasar jalaran sakiŋ kiraŋ santosaniŋ lampaḥ nalika gĕsaṅipun, sahèstu iṅgiḥ botĕn sagĕd sélak. sapunika sanadyana botĕn miliḥ, naṅiŋ manawi rumiyin santosa iŋ lampaḥ kasĕmbuḥ rahśanipun, sampun aṅakĕni ḍatĕŋ gĕsaṅipun iṅkaŋ sajati, sahèstu katarik déniŋ dayaniŋ kajatèn, lajĕŋ waluya nuṅgil lan gĕsaṅiŋ paṅéran.
iṅkaŋ dipun wastani manuṅgil punika kados pundi trap utawi kawontĕnanipun, punapa nuṅgil papan, punapa dados abdi karéréhan, punapa nyantana, punapa wontĕn iŋ swarga nuṅgil lan paṅéran punapa kados pundi.
sadaya iṅkaŋ kasĕbat punika ḷĕpat, ḷĕṛĕs lan trapipun manuṅgil punika kadosdéné warṇiniŋ buṅlon iṅkaŋ suwahunipun cĕmĕŋ lajĕŋ maliḥ warṇi dados ijĕm, awit kadayan warṇiniŋ ron ronan iṅkaŋ ijĕm, kosokwaṅsulipun sagĕd dados cĕmĕŋ jalaran maṅgèn wontĕn iŋ papan cĕmĕŋ. sĕmantĕn ugi gĕsaŋ kita manawi iṅolaḥ santosa sagĕdipun dumugi kajatèn, sahèstu kajatènipun gaḍaḥ daya iṅkaŋ laṅkuŋ kiyat utawi laṅkuŋ kandĕl kalihan daya sanèsipun, upaminipun daya iṅkaŋ murugakĕn tumimbal lahir sasaminipun. gĕsaŋ iṅkaŋ sampun kandĕl dayaniŋ kajatèn, iŋ ṅriku kajatèn wahu lajĕŋ dayanipun amalikakĕn utawi aṅicalakĕn iṅgiḥ punika sapĕcatiŋ sukma sakiŋ raga lajĕŋ sukma wahu sirṇa byuḥ icalipun jumĕnĕŋ jumbuḥ kalihan dadipun gusti kaŋ maha sukci sajati.
bab lampaḥ.
bab 1. gaṇḍèṅipun ṅèlmi lan lampaḥ.
ṅèlmi punika kĕdaḥ sarana lampaḥ, awit ṅèlmi wahu sajatosipun namuŋ dados paṅancas utawi pitĕdaḥ, sanadyana wontĕn paṅancasipun, manawi botĕn dipun lampahi, paṅancas wahu tamtu botĕn sagĕd dumugi, mila ḷĕpat manawi tiyaŋ anjagèkakĕn katarimahiŋ ṅèlminipun. tiyaŋ ṅèlmi botĕn lampaḥ punika gagar aṅgagar, déné manawi lampaḥ tanpa ṅèlmi punika wigar, manawi tanpa ṅèlmi tanpa lampaḥ punika ambalasar namanipun, tiyaŋ ṅèlmi tanpa lampaḥ punika sami kémawon kadadosanipun kalihan tiyaŋ iṅkaŋ botĕn gaḍaḥ ṅèlmi, ṅèlmi iṅkaŋ dipun aṅgé punika sajatosanipun éman éman, awit ṅèlmi punika aṅèl pados padosanipun tur iṅgiḥ pusaka gĕgĕbĕṅan sahèstu, piṇḍanipun kadosdéné tiyaŋ gaḍaḥ pusaka ḍuwuŋ iṅkaŋ pĕṅpĕṅan, naṅiŋ botĕn sagĕd aṅrawati utawi aṅgènipun ṅopèni sarta salaminipun wontĕn iŋ pasimpĕnan botĕn naté kahunus tiniṅalan, daṅu daṅu wilahiŋ ḍuwuŋ wahu ṛĕgĕd ṅantos kĕlèt kalihan waraṅkanipun, wusana lajĕŋ wontĕn pancabaya aṇḍatĕṅi iṅkaŋ kĕdaḥ pinrĕjaya kalihan ḍuwuŋ wahu, iṅkaŋ maṅka ḍuwuṅipun sampun botĕn kéṅiŋ dipun unus, makatĕn wahu pancabaya sahèstu anrajaŋ damĕl tiwasipun, dados tiyaŋ gaḍaḥ ḍuwuŋ iṅkaŋ kados makatĕn punika tanpa damĕl. sapunika lampaḥ iṅkaŋ tanpa ṅèlmi, punika iṅgiḥ éman éman ṅèlminipun, awit tiwas aṅèl lampahipun, wusana kawontĕnanipun kadosdéné pĕkṣi branjaṅan kémawon, liripun saṅĕt aṅgènipun muluk kĕkĕjĕr botĕn wuruŋ waṅsul ḍatĕŋ paṅgénanipun maliḥ, iṅgiḥ punika kawontĕnanipun tumimbal lahir utawi nyakramaṅgiliṅan. tiyaŋ lampah
tanpa ṅèlmi punika kadosdéné tiyaŋ késaḥ iṅkaŋ dèrèŋ maṅrĕtos prĕnahiŋ ancasipun, punika aḍakanipun iṅgiḥ kasasar sasar utawi waṅsul maliḥ, déné tiyaŋ ṅèlmi tanpa lampaḥ, punika papan prĕnahipun iṅkaŋ dipun ancas sampun sumĕṛĕp, naṅiŋ lajĕŋ mĕdal margi iṅkaŋ kaṭaḥ bégalan utawi babayanipun, punika aḍakan kaṇḍĕg wontĕn margi kéṅiŋ bégalan ṅantos botĕn sagĕd dumugi iṅkaŋ sinĕdya. sapunika tiyaŋ iṅkaŋ ṅèlmi mawi lampaḥ utawi lampaḥ mawi ṅèlmi, punika kadosdéné tiyaŋ késaḥ sampun prĕmana iṅkaŋ dipun tuju, marginipun iṅgiḥ sampun mĕdal margi iṅkaŋ paḍaŋ lan wilujĕŋ sadaya prabot prabot sampun suḍiya, iṅkaŋ makatĕn punika iṅkaŋ tamtu sagĕd tulus ḷĕstantun dumugi.
bab 2. gugulaṅan lampaḥ.
raga kita iṅkaŋ waḍag lan alus punika dados waḍaḥ utawi sĕṅkĕraniŋ gĕsaŋ, maṅka gĕsaŋ kita punika gĕsaṅiŋ paṅéran, mila kita punika sajatosipun dados waḍahiŋ paṅéran. kita gĕsaŋ kaprĕlambaṅan wujud wontĕn iŋ riṅgit purwa saŋ nata iŋ dwarawati, jujulukipun saŋ prabu padmanaba, tĕgĕsipun padmana : waḍaḥ, ba : kĕmbaŋ, dados pikajĕṅipun saŋ nata dwarawati wahu minaṅka waḍaḥ utawi kaṅgénan kĕmbaŋ jayakusuma, wrĕdinipun kĕmbaŋ jayakusuma paṅgĕsaṅanipun sadaya titaḥ, iṅgiḥ punika gusti allaḥ. manawi kita aṅèṅĕti biliḥ raga kita punika maḍahi gusti allaḥ, sahèstu kita botĕn awrat nucèni raga iṅgiḥ punika tabĕri nindakakĕn kasahénan. kita manawi aṅlampahi awon, sanadyan babasanipun aṇḍĕlik wontĕn lèṅiŋ sĕmut botĕn wontĕn iṅkaŋ nyumĕṛĕpi, naṅiŋ gĕsaṅiŋ paṅéran iṅkaŋ kita waḍahi tamtu aṅuniṅani. kita manawi botĕn purun anucèni raga, gĕsaŋ iṅkaŋ winaḍahan raga wahu sahèstu botĕn sagĕd sampurṇa dados maliginiŋ gĕsaŋ iṅkaŋ sajati iṅgiḥ punika paṅéran, awit kaliŋ kaliṅan utawi sulap kĕṇḍiḥ déniŋ ṛĕṛĕgĕdiŋ raga wahu, déné iṅkaŋ dipun wastani ṛĕṛĕgĕdiŋ raga kados ṅaṇḍap punika :
raga punika wontĕn péraṅanipun kaliḥ, iṅgiḥ punika raga waḍag lan alus.
raga waḍag punika wontĕn péraṅanipun pitu iṅkaŋ agĕŋ (prĕlu) iṅgiḥ punika : 1. baluŋ, 2. kulit, 3. dagiŋ, 4. gĕtiḥ, 5. wulu, 6. utĕg (suṅsum), 7. toya iṅkaŋ sahé mèmpĕr lisaḥ. iṅkaŋ makatĕn wahu raga kita iṅkaŋ waḍag winastan bumi sap pitu. kawontĕnanipun pituŋ péraṅan wahu andadosakĕn warṇi warṇiniŋ pirantos raga, kados ta : kupiŋ, iruŋ, mripat, lésan, taṅan, suku lan sanès sanèsipun, punika sadaya kaṛĕsikan utawi pinardiya iŋ lampaḥ, upaminipun kados ṅaṇḍap punika :
kupiŋ, sampun kaṅgé mimiṛĕṅakĕn ṛĕmbag utawi panyatur awon.
iruŋ, sampun kaṅgé ṅiṅisĕp awoniŋ sanès.
mripat, sampun kaṅgé niniṅali pandamĕl awon utawi iṅkaŋ botĕn pantĕs.
lésan, sampun kaṅgé aṅginĕm utawi ṅrahosi awoniŋ sanès.
taṅan, sampun ṅantos kaṅgé mĕmĕṇḍĕt darbèkiŋ sanès tanpa nĕmbuŋ utawi nyĕnyoloŋ.
suku, sampun ṅantos kaṅgé tumindak pandamĕl awon, upaminipun késaḥ manduŋ, ṅabotohan, bandrèk utawi jina sapiturutipun.
sadaya kasbat ṅiṅgil bokmanawi punika wontĕnipun agami islam manawi baḍé sĕmbahyaŋ kĕdaḥ mĕṇḍĕt toya wudlu rumiyin, déné katiṅal iṅkaŋ dipun sucèni mawi toya kados iṅkaŋ kasbat ṅiṅgil.
sapunika raga iṅkaŋ alus ugi kapéraŋ dados pitu, iṅgiḥ punika : 1. nur, 2. rahśa, 3. roḥ, 4. napsu, 5. ṅakal, 6. budi, 7. gĕsaŋ. pituŋ péraṅan punika dipun wastani laṅit sap pitu, awit laṅit makatĕn botĕn wujud. déné patrapipun ṅrĕsiki pituŋ péraṅan wahu kados ṅaṇḍap punika :
1. nur, ṛĕsikiŋ nur punika maliginipun dipun wastani nur muhamad, nur muhamad punika cahya kodrad, warṇinipun ṛĕsik, gumilaŋ gilaŋ tanpa wawayaṅan. iṅkaŋ ṅaliŋ aliṅi cahya kodrad iṅgiḥ punika cahya iradad, cahya iradad punika sakiŋ pandamĕl kita piyambak, upaminipun makatĕn : kanĕpson kita punika sagĕd ṅawontĕnakĕn cahya abrit, ḍahga utawi kamuktèn kita sagĕd dados cahya cĕmĕŋ, pépéṅinan kita sagĕd dados cahya jĕné, lobaniŋ kahutamèn kita sagĕd dados cahya pĕṭak, kararas kita sagĕd dados cahya ijĕm, makatĕn sapiturutipun, maṅké wontĕn iŋ sĕrat pandom pralaya baḍé katĕrusakĕn, wosipun kita sasagĕd sagĕd sampun ṅagĕṅakĕn kanĕpson, kamuktèn, pépéṅinan, ulaḥ kasutapan utawi tarak brata lan maṅguŋ ulaḥ raras.
2. rahśa, iṅgiḥ rasa utawi paṅrasa kita sampun kaṅgé aṅrahosakĕn iṅkaŋ botĕn prayogi.
3. roḥ, iṅgiḥ nyawa utawi napas kita, sagĕda iṅkaŋ tamban utawi sarèḥ.
4. napsu, iṅgiḥ punika iṅkaŋ ṅĕdalakĕn hawa, mila lajĕŋ dipun wastani napsu hawa, sasagĕd sagĕd napsu hawa kita sampun ṅantos kahumbar tumrap iṅkaŋ botĕn prayogi.
5. ṅakal, tĕgĕsipun kaṛĕp, kita sampun ṅantos gaḍaḥ kakajĕṅan iṅkaŋ botĕn prayogi.
6. budi, iṅgiḥ punika pikiran, pikir kita sagĕda iṅkaŋ ĕnĕŋ, ĕniŋ, awas, éliŋ.
7. gĕsaŋ, lampahipun iṅkaŋ sabar, narima, tĕmĕn, éklas, santosa ṅèṣṭi sawiji (tuṅgal).
wasana dumugi samantĕn kémawon, kiraṅipun baḍé kasambutan wontĕn iŋ sĕrat pandom pralaya. awit bakuniŋ sĕrat punika iṅkaŋ prĕlu namuŋ aṅginĕm kawruḥ sajati.
tamat.
sĕrat caṇḍakipun :
sĕrat pandom pralaya
iṅgiḥ punika sĕrat paṭokan kaṅgé aṅudi kasampurṇan iŋ dĕlahan, supados sampun ṅantos malèsèd. isinipun :
péraṅan 1 bab dad.
1. anĕraṅakĕn ḍiri, pribadi, aku, iṅsun, lan maha sukcèkakĕn iŋ dad kita.
2. tiyaŋ iṅkaŋ tĕmĕn sampun ṅrumahosi iŋ dadipun iṅkaŋ aguŋ.
3. lampaḥ kaṅgé nyatakakĕn dad kita iṅkaŋ aguŋ.
péraṅan 2 bab pĕjaḥ.
1. warṇi warṇiniŋ papaṅkataniŋ pĕjaḥ,
2. kawruḥ panĕṅĕran yèn baḍé pĕjaḥ tumrap iṅkaŋ ṅudi kasampurṇan.
3. kawontĕnaniŋ sakaratil mahot.
4. sampurṇaniŋ pĕjaḥ. 5. suwarga lan naraka.
péraṅan 3 bab lampaḥ.
1. tuṇḍa tuṇḍaniŋ lampaḥ.
2. lampaḥ iṅkaŋ kaṅgé péraṅan tiyaŋ takṣsiḥ nèm iṅkaŋ marṣudi iŋ ṅèlmi.
3. lampaḥ kaṅgé manawi sampun sĕpuḥ.
4. lampaḥ kaṅgé manawi sampun sĕpuḥ saṅĕt.
