palsapaḥ siti djénar

ṅĕwrat paṅrĕmbag paham wahdatul wujud (paṇṭèhismé) iŋ tanaḥ jawi, iṅkaŋ méṅgok dados paham ṅakĕn allaḥ tuwin ṅorakakĕn wontĕnipun iṅkaŋ nitahakĕn (aṭèhismé)

déniŋ : bratakésawa (pĕṅaraŋ sĕrat : "kuñci swarga ")
saṅkala "marganiŋ basuki aṅèṣṭi tuduḥ "

lahisa albarra an tuwalluu wujuuhakum qibala almasyriqi wa almaghribi

kabĕcikan iku dudu kaŋ ṅaḍĕpaké rahiné maṅétan lan maṅulon (al baqaraḥ : 177)

بِسْمِ‌اللّهِ‌الرَّحْمنِ‌الرَّحِيْمِ

awit asma daḷĕm gusti allaḥ iṅkaŋ maha miraḥ maha asiḥ.

prawacana
tuwuhipun sĕdya kula ṅoñcèki paham sitijĕnar (= wahdatul wujud iŋ tanaḥ jawi) iṅkaŋ kula namani sĕrat "palsapaḥ sitidjénar " punika sasampunipun sĕrat "kuñci swarga " (miptahul jannati) jilid i ii iii mĕdal, sarta kabuktèn aṅsal kawigatosan agĕŋ wontĕn iŋ madyaniŋ masyarakat kita sakiŋ aliran paham warṇi warṇi. botĕn sakĕḍik para mahosipun kuñci swarga wahu iṅkaŋ sami ṅlahirakĕn maṛĕmiŋ paṅgalihipun, laṅkuŋ laṅkuŋ iṅkaŋ sami kapaṛĕŋ rawuḥ muṇḍut saraséhan, kawistara iŋ sĕmu sami suka piṛĕna iṅkaŋ pinaṅgiḥ.

iṅkaŋ makatĕn wahu kula ṅucap suka sukur iŋ paṅéran, déné nur (pĕpaḍaŋ) iṅkaŋ namuŋ saplĕtikiŋ latu manawi katimbaŋ kalihan papaḍaṅiŋ agama iṅkaŋ apiṇḍa surya, iṅkaŋ sampun kula siyarakĕn dĕmi kĕpĕntiṅaniŋ baṅsa iŋ saḷĕbĕtipun maṅsa ambaṅun akhlaq samaṅké punika : botĕn ical muspra kémawon.

tĕraṅipun : wĕḍaran bab ṅèlmi ka allahan punika kĕdaḥ mawi pahugĕran dalil naqli (kitabiŋ paṅéran iṅkaŋ rinĕkṣa sakiŋ éwaḥ giṅsir) akalihan dalil 'aqli (akal pikiran iṅkaŋ bébas sakiŋ gugon tuhon, panatismé lan dogmatismé). pahugĕran wahu tétéla botĕn namuŋ kula piyambak iṅkaŋ ṅruṅkĕbi, manawi kula botĕn klintu, para mahosipun sĕrat kuñci swarga ugi makatĕn gĕgĕbĕṅanipun.

déné sĕdya kula aṅgubaḥ sĕrat palsapaḥ sitijĕnar punika, botĕn gaḍaḥ makṣud anacad utawi aṅlĕpatakĕn pahamiŋ liyan, dĕstun namuŋ nĕdya saraséhan kalihan para saḍèrèk iṅkaŋ nuṅgil paham : aṅoñcèki aḍaḍasar dalil kaliḥ warṇi kasĕbut ṅiṅgil (naqli lan 'aqli) :

a. punapa paham sitijĕnar punika sagĕd kawastanan satuṅgaliŋ ṅèlmu utawi kawruh?

b. manawi kawastanan kawruḥ, punapa pahédahipun tumrap iṅkaŋ kadunuṅan?

jawabanipun pitakèn punika makatĕn :
tĕmbuŋ kawruḥ punika tĕgĕsipun aṅsal aṅsalanipun aṅgènipun wĕruḥ, arabipun : 'ilmu punika aṅsal aṅsalanipun aṅgènipun 'alama. wĕruḥ iŋ ṅriki béda kalihan andulu iṅkaŋ mawi pirantos pandulu (mripat) ; 'alama punika béda kalihan 'ajanaḥ utawi ta'ajjanaḥ iṅkaŋ mawi pirantos 'ahin (mripat). wĕruḥ iŋ ṅriki punika mèḥ sami kalihan ṅrĕti, 'alama mèḥ sami kalihan 'arapa. amila kawruḥ punika tĕgĕsipun mèḥ sami kalihan paṅrĕti.

wondéné paṭokanipun iṅkaŋ nama kawruḥ punika mĕṣṭi andadosakĕn kamajĕṅan : awon utawi sahé, lahir utawi batos, tĕrkaḍaŋ lahir batos, tumrap iṅkaŋ kadunuṅan kawruḥ wahu.

manawi makatĕn, paham sitijĕnar punika iṅgiḥ sagĕd kawastanan satuṅgaliŋ ṅèlmu utawi kawruḥ. déné bab pahédahipun tumrap iṅkaŋ kadunuṅan, baḍé kaṛĕmbag sajĕlas jĕlasipun wontĕn iŋ sĕrat punika.

tinĕṅĕran : marganiŋ basuki aṅèṣṭi tuduḥ 1885

paṅripta. 1. sarékat abaṅan.
nalika tahun 1920 1921 masèhi, kula maṅgèn wontĕn iŋ kiṭa kaḍistrikan dĕlaṅgu, kabupatèn klaṭèn, karésiḍénan surakarta. kapaṛĕṅiŋ lalampahan, kula srawuŋ supĕkĕt ṅantos botĕn basan binasanan, kalihan satuṅgaliŋ kulawarga (jaḷĕr kakaŋ aḍi) iṅkaŋ ṅakĕnipun sami ṅruṅkĕbi paham sarékat abaṅan.

salajĕṅipun kula ugi dipun tĕpaṅakĕn kalihan panuntun utawi gurunipun, iṅgiḥ punika saḍèrèk iṅkaŋ mĕmĕjaŋ sarta ñiyarakĕn paham wahu. naṅiŋ tĕpaŋ kula kalihan guru wahu dèrèŋ nama supĕkĕt, bokmanawi jalaran awis awis pinaṅgiḥ, jĕr griyanipun radi tĕbiḥ, sarta bokmĕnawi jalaran botĕn babag umur umuranipun kalihan kula. kala samantĕn umur kula sawĕg 23 tahun, pun guru sampun 40 tahunan.

miturut kahèṅĕtan kula, sabĕn kula papaṅgihan kalihan piyambakipun, iṅkaŋ kaṛĕmbag iṅgiḥ namuŋ prakawis iṅkaŋ umumipun kawastanan "politik " botĕn naté ṅrĕmbag ṅèlmon. dados aṅsal kula katraṅan bab paham sarékat abaṅan sarta riwayatipun punika iṅgiḥ namuŋ sakiŋ kulawarga iṅkaŋ kula supĕkĕti wahu, sarta iŋ sĕmu kula pañcèn dipun tarik tarik sagĕda nuṅgil paham.

sanajan tĕpaŋ kula kalihan pun guru wahu kula rumahos dèrèŋ supĕkĕt, éwadéné sasampunipun kula piṇḍaḥ sakiŋ dĕlaṅgu, maṅgèn iŋ kiṭa ṅayogyakarta, iŋ tahun 1922 masèhi, èṅĕt kula : kula dipun tuwèni kapiŋ kaliḥ utawi kapiŋ tiga déniŋ guru wahu.

iṅkaŋ tĕraŋ kahèṅĕtan kula : kula dipun pasrahi buku naṣkaḥ karaṅan sĕkar warṇi warṇi, sĕratanipun piyambak, supados kula wrat wontĕn iŋ kalawarti, awit kala samantĕn kula ñambut damĕl wontĕn iŋ salaḥ satuṅgaliŋ kalawarti basa jawi "paṅgugaḥ " iṅkaŋ katuntun déniŋ r.m. suwardi suryaniṅrat (ki hajar déwantara). surahosipun karaṅan karaṅan wahu namuŋ baṅsaniŋ "kritik ", sarta èṅĕt kula botĕn wontĕn iṅkaŋ kula wrat. ṅantos lami buku naṣkaḥ wahu kula simpĕni, icalipun sakiŋ simpĕnan kula sawĕg watawis 10 tahunan sapriki (± tahun 1947 m).

wontĕn maliḥ iṅkaŋ kula kèṅĕtan tĕraŋ, iṅkaŋ punika kula naté kapuriḥ ṅèstrèni aṅgènipun mĕjaŋ kawruḥ wontĕn iŋ kampuŋ gandalayu saḷĕbĕtipun kiṭa ṅayogyakarta, iŋ griyanipun saḍèrèk puṅgawa i.s.p. pĕrṇahiŋ griya sarta warṇinipun iṅkaŋ gaḍaḥ griya, sapriki takṣiḥ kèṅĕtan cĕṭa, déné iṅkaŋ dipun wĕjaŋ watawis saḍèrèk 25, kawĕjaŋ sasaṛĕṅan. kadospundi pamĕjaṅipun, maṅké baḍé kula aturakĕn sasampunipun dumugi urutiŋ cariyos.

saṛĕkat abaṅan punika sayĕktosipun namaniŋ paham utawi gĕgĕbĕṅan babagan ṅèlmu ka allahan : kacariyos aṅgènipun migunakakĕn tĕmbuŋ "abaṅan " punika jalaran iṅkaŋ dipun ruṅkĕbi punika pahamipun sèḥ ḷĕmaḥ abaŋ iṅgiḥ sèḥ sitijĕnar. déné aṅgènipun migunakakĕn tĕmbuŋ "sarékat " punika jalaran wontĕn iŋ wilayaḥ ṅriku lajĕŋ mujudakĕn satuṅgaliŋ paguyuban utawi grombolan, sanajan botĕn mawi pĕṅurus iṅkaŋ ṛĕsmi kapiliḥ déniŋ para warganipun. nama sarékat abaṅan punika kaaṅgé ambédakakĕn kalihan sarékat sarékat iṅkaŋ sampun wontĕn iṅgiḥ punika sarékat islam (kala samantĕn dèrèŋ nama p.s.i.i.) kalihan sarékat hiṇḍia (n.i.p.). iṅkaŋ kasĕbut kantun punika wontĕn iŋ wilayaḥ ṅriku saṅĕt agĕŋ daya prabhawanipun, katuntun déniŋ dr. cipta maṅunkusuma sarta ḥ.m. misbacḥ. (saḍèrèk ḥ.m. misbacḥ dèrèŋ mlĕbĕt p.k.i., awit p.k.i. dèrèŋ lahir, takṣiḥ nama i.s.d.v.).

panuntunipun sarékat abaṅan punika tilas luraḥ ḍusun iŋ karaṅwuṅu, ondĕr ḍistrik polanharja, kaḍistrikan dĕlaṅgu kasĕbut ṅiṅgil, iṅkaŋ lèrèhipun botĕn margi sakiŋ pañuwunipun piyambak.

nitik sakiŋ sĕratanipun sarta ginĕmipun iṅkaŋ kula piṛĕŋ tuwin kula sumĕṛĕpi, piyambakipun pañcèn kaḷĕbĕt tiyaŋ iṅkaŋ laṇḍĕp pikiranipun, micara, tuwin gaḍaḥ ḍasar ṅaraŋ sinawuŋ sĕkar. déné buṇḍĕlanipun politik : nasionalis jawi, pro raja (péodalistis) naṅiŋ ultra révolusionèr. aṅgènipun ultra révolusionèr punika bokmĕnawi kabĕkta sakiŋ lèrèhipun sakiŋ pandamĕlan botĕn karana pañuwunipun piyambak punika wahu. dados upami mlĕbĕt parté politik iṅkaŋ sampun wontĕn, iṅkaŋ ragi cĕlak punika : budi utama, naṅiŋ ḍatĕŋ budi utama botĕn ṛĕmĕn amargi botĕn révolusionèr. amila piyambakipun botĕn lumĕbĕt salaḥ satuṅgal parté politik.

kĕbĕkta sakiŋ sĕmaṅatipun révolusionèr iṅkaŋ makantar kantar punika wahu, iŋ sadèrèṅipun tahun 1920 masèhi, nalika sarékat hiṇḍia nutun pogokan pogokan kahum tani kabudidayan iŋ wilayaḥ klaṭèn (iṅkaŋ kasuwur agĕŋ agĕṅan, pogokan iŋ ḍusun ṅluṅgé), para warganipun sarékat abaṅan ugi katuntun tumut mogok. kadadosanipun ḥ.m. misbacḥ katahan sarta kasĕṛĕg iŋ paṅadilan, kaḍawahan pidana kuñjara. makatĕn ugi panuntunipun sarékat abaṅan wahu. déné dr. cipta maṅunkusuma lajĕŋ katuṇḍuŋ botĕn kéṅiŋ ṅidak wilayaḥ surakarta.

éṅgaliŋ cariyos, sarékat hiṇḍia n.i.p. (parténipun tri tuṅgal : douwés dékkér, cipta, suwardi) sa iṇḍonésia lajĕŋ dipun bibarakĕn piyambak déniŋ pĕṅurusipun. déné ḥ.m. misbacḥ samĕdalipun sakiŋ kinuñjara prakawis ṅluṅgé, kantun aktip wontĕn iŋ paguyuban islam s.a.t.v. iṅkaŋ ṅĕdalakĕn kalawarti nama "médan muslimin " lan "islam bérgérak ", tuwin aktip wontĕn iŋ... p.k.i., sabab kala samantĕn i.s.d.v. sampun ambabar ĕlar dados p.k.i. wasana sasampunipun ṅalami kinuñjara maliḥ marambaḥ rambaḥ, ḥ.m. misbaḥ lajĕŋ kasiṅkirakĕn ḍatĕŋ manukwari, sarta tilar duña wontĕn iŋ ṅrika. innaa iillahi wahinnaa ilahihi raji'uun. déné pĕnuntunipun sarékat abaṅan, samĕdalipun sakiŋ kinuñjara prakawis ṅluṅgé, sanajan takṣiḥ ṛĕmĕn ṛĕṛĕmbagan babagan politik, naṅiŋ sampun botĕn nama aktip ḍatĕŋ politik. paguronipun ṅèlmu kĕ allahan iṅkaŋ kaaṅgĕp miturut pahamipun sèḥ sitijĕnar, wontĕn iŋ wilayaḥ ṅrika ugi sampun siṛĕp. srawuṅipun kalihan warganipun namuŋ manawi dipun tĕḍani iguḥ bab aṅgènipun maṅgiḥ riribĕt prakawisan.

éwadéné, saṛĕŋ wontĕn gègèran komunis, piyambakipun katut kasiṅkirakĕn ḍatĕŋ digul, iṅkaŋ wasananipun ugi tilar duña wontĕn ṅrika. innaa lillahi wahinnaa ilahihi raji'uun.

para nupikṣa bokmanawi kaṭaḥ iṅkaŋ sampun naté mahos utawi miṛĕŋ, sĕrat iṅkaŋ namanipun "kalabraṣṭa ". sĕrat wahu kintĕn kintĕn kala tahun 1910 masèhi kaĕwrat wontĕn iŋ ariwarti "darmakaṇḍa ", kintĕn kintĕn kala tahun 1920 masèhi kaĕwrat iŋ ariwarti "sĕdya tama " sarta saḷĕbĕtipun jaman mardika punika naté kawĕdalakĕn nuṅgil sĕrat jaṅka warṇi warṇi déniŋ salaḥ satuṅgaliŋ saḍèrèk. kawuniṅana, iṅgiḥ panuntunipun sarékat abaṅan wahu punika iṅkaŋ ṅaraŋ sĕrat kalabraṣṭa. déné surahosipun aṅosok waṅsul sĕrat "kalatiḍa " karaṅan raṅgawarṣitan. sĕkaripun ugi sinom kados kalatiḍa, kaṭahipun ugi namuŋ 12 pada kados kalatiḍa.

kados ta : iŋ wiwitaniŋ kalatiḍa muṅĕl : maṅkya darajatiŋ praja, kawuryan wus sunya ruri..., iŋ wiwitaniŋ kalabraṣṭa muṅĕl : maṅkya darajatiŋ praja, iŋ tanaḥ jawa wus kèkṣi... makatĕn salajĕṅipun. iŋ puṅkasaniŋ kalatiḍa muṅĕl : boroŋ aṅga suwarga mèsi martaya. punika isi sandi asma raṅgawarṣitan. iŋ puṅkasanipun kalabraṣṭa muṅĕl : kaŋ amaṅun dwijaniŋ atmaja tama. punika ugi isi sandi asmaniŋ paṅaraṅipun, iṅgiḥ panuntun sarékat abaṅan wahu.

tĕraṅipun : sĕrat kalabraṣṭa punika botĕn isi pahamipun panuntun sarékat abaṅan iŋ babagan kĕ allahan, surahosipun namuŋ ñariyosakĕn satuṅgaliŋ jaman, iṅkaŋ sĕmunipun dipun ajĕŋ ajĕŋ ḍatĕṅipun déniŋ paṅaraṅipun. dados kéṅiŋ dipun wastani isi gagasan iṅkaŋ mĕṅku paṅajĕŋ ajĕŋ utawi jaṅka babagan politik.

mĕṅgaḥ pahamipun sadaya tiyaŋ punika, iŋ babagan punapa kémawon, sakĕḍik utawi kaṭaḥ mĕṣṭi dipun pĕrbawani déniŋ kawontĕnaniŋ ḍiri tuwin kawontĕnan iŋ sakiwa tĕṅĕnipun. makatĕn ugi pahamipun panuntun saṛĕkat abaṅan iŋ babagan ka allahan punika, iṅkaŋ tamtu iṅgiḥ dipun pĕrbawani déniŋ lalampahanipun iṅkaŋ sampun kula aturakĕn sadaya wahu.

miturut criyosipun kulawarga iṅkaŋ kula supĕkĕti kasĕbut ṅiṅgil, pahamipun warga sarékatan abaṅan babagan kabatosan punika riṅkĕsipun makatĕn : a. gusti allaḥ punika : ĕmbuḥ. naṅiŋ ĕmbuhipun punika botĕn atĕgĕs : ora wĕruḥ, kaṭaḥ lèrègipun ḍatĕŋ ora ana.

b. kitab kitab suci punika namuŋ isi apus apusan, supados tiyaŋ gampil dipun préntaḥ lan dipun tiṇḍĕs.

c. tiyaŋ punika samaṅsa sampun pĕjaḥ, iṅgiḥ sampun bar, botĕn wontĕn lalampahan maliḥ : nabi, wali, ratu, bajiṅan, sami kémawon.

d. paṅadilan ghaib punika botĕn wontĕn. iṅkaŋ mastani dosa lan iṅkaŋ ṅadili dosa wahu : sasaminiŋ tiyaŋ. amila pandamĕl iṅkaŋ botĕn kasumĕṛĕpan iŋ tiyaŋ sanès, iṅgiḥ botĕn wontĕn iṅkaŋ baḍé ṅadili.

makatĕn riṅkĕsipun paham sarékat abaṅan, iṅkaŋ paṅakĕnipun miturut pahamipun sèḥ sitijĕnar. déné nalika kula ṅèstrèni pamĕjaṅipun panuntun sarékat abaṅan wontĕn iŋ gandalayu, wĕjaṅanipun makatĕn :

"para saḍèrèk sadaya, kula aturi mirṣani " wicantĕnipun guru, kalihan ṅĕjrèsakĕn dimik rèk iŋ kloṇṭoṅanipun, sasampunipun murub lajĕŋ dipun damu : pĕt.

"cobi para saḍèrèk kula aturi maṅgaliḥ, urubipun rèk sadèrèṅipun dipun jrèsakĕn wahu : wontĕn pundi, sasampunipun dipun damu wahu : wontĕn pundi? "

"sampun uwas sumĕlaŋ maliḥ, sampun gagan gaganĕn cariyos iṅkaŋ anèḥ anèḥ, iṅgiḥ kados urubiŋ rèk wahu kawontĕnanipun gĕsaŋ kita manuṅsa. "

"iŋ nalika dèrèŋ tumitaḥ : kados urubiŋ rèk nalika dèrèŋ dipun jrèsakĕn. sasampunipun tumitaḥ : kados urubiŋ rèk sasampunipun dipun jrèsakĕn. saṛĕŋ dumugi iŋ pĕjaḥ : kados urubiŋ rèk sasampunipun dipun damu "... sampun.

iṅgiḥ namuŋ kados makatĕn punika pamĕjaṅipun. éwadéné iṅkaŋ tampi wĕjaṅan tĕka iṅgiḥ katiṅal sami maṛĕm. lajĕŋ sasaṛĕṅan ṅuñjuk wĕdaŋ sarta ḍahar ñamikan, sinambi ṅandikan warṇi warṇi iṅkaŋ sanès baṅsa ṅèlmon, wasana bibaran.

bokmanawi kabĕkta sakiŋ kĕṭul kula, utawi jiriḥ kula, utawi gugon tuhon kula, déné kula wiwit maṅgèn wontĕn iŋ dĕlaṅgu : dipun ḷĕbĕti paham wahu déniŋ kulawarga iṅkaŋ saṅĕt supĕkĕt tĕpaṅipun, dumugi kula maṅgèn wontĕn iŋ ṅayogyakarta : ñipati piyambak pamĕjaṅipun pun guru ḍatĕŋ saḍèrèk kaṭaḥ, anaṅiŋ paham wahu tĕka botĕn sagĕd dados piyandĕl kula lan botĕn sagĕd damĕl pamaṛĕmiŋ manaḥ kula.

kala samantĕn (tahun 1920 1921 1922 masèhi) kula dèrèŋ sagĕd pitakèn utawi mitĕraŋ jĕlasipun paham wahu, jĕr kula takṣiḥ suwuŋ bluŋ. ḷĕṛĕs kala samantĕn kula sampun naté maguru kapiŋ kaliḥ, sampun kaṭaḥ aṅgèn kula mahos buku kabatosan, malaḥ sampun lumĕbĕt pakĕmpalan ṭéosopié tuwin miṛĕṅakĕn sĕsorahipun para gémboŋ ṭéosoop, anaṅiŋ dèrèŋ wontĕn iṅkaŋ srĕg dados piyandĕl kula, iṅkaŋ minaṅka ḍasar aṅgèn kula baḍé pitakèn. dados aṅgènipun paham sarékat abaṅan botĕn sagĕd lumĕbĕt iŋ ati sanubari kula punika, botĕn jalaran kula sampun gaḍaḥ gégémbolan sanès, sahèstunipun namuŋ jalaran panimbaṅiŋ akal pikiran kula iṅkaŋ cĕṭèk saṅĕt : apa iya para sarjana sujana kaŋ paḍa ulaḥ ṅèlmu lan ñiṅkiri pĕṅgawé dosa iku boḍo boḍo kabèh? maṅka mitra kula wahu botĕn sagĕd nĕdahakĕn conto kalahiran utawi kabatosan iṅkaŋ méṅinakĕn, sakiŋ dayaniŋ paham iṅkaŋ dipun ruṅkĕbi wahu.

mitra kula punika iṅkaŋ sĕpuḥ umur 30 tahunan, ḍuḍa, kurban mogokan pabrik gĕṇḍis, lajĕŋ ṅaṅgur botĕn purun istiyar ñambutdamĕl maliḥ, piyambakipun punika kĕpalanipun tiyaŋ sagriya. iṅkaŋ ĕnèm sababag kalihan umur kula, dèrèŋ naté mĕṅku simaḥ, tansaḥ ṛĕmĕn ṅaṅgur kémawon, tuṅgil sagriya wontĕn iŋ ṅriku. batiḥ sanèsipun : ibu sarta bapa kuwalon, iṅkaŋ ugi botĕn ñambutdamĕl.

dados kawontĕnaniŋ kĕlahiranipun, mitra kula wahu iṅgiḥ nalaṅsa saṅĕt. paṅgĕsaṅanipun kintĕn kintĕn namuŋ sakiŋ pituluṅanipun pamili, tuwin pawèwèhipun saḍèrèk iṅkaŋ dipun iguhakĕn aṅgènipun prakawisan. bokmanawi sakiŋ mlaratipun wahu kawêwahan tumindakipun iṅkaŋ botĕn ambédakakĕn kalal kalihan karam punika, añjalari kulawarga wahu kasiṅkur wontĕn madyaniŋ masyarakat wilayaḥ ṅriku.

déné kawontĕnaniŋ kabatosanipun, iṅkaŋ katitik sakiŋ solahbawa, muna kalawan muni, tumrap ḍatĕŋ sasami tuwin ḍatĕŋ tiyaŋ tuṅgil sagriya, iṅgiḥ katawis kisruhipun.

jalaran sakiŋ punika, amila pahamipun iṅkaŋ tansaḥ dipun imiŋ imiṅakĕn ḍatĕŋ kula wahu, pupuntoniŋ pamanaḥ kula kala samantĕn, namuŋ kula ḷĕbĕtakĕn iŋ "lĕmantun ès " rumiyin. sawĕg sapunika kula bikak, sasampunipun sumimpĕn... 32 tahun !

miturut pamaṅgiḥ kula sapunika, iṅgiḥ ḷĕṛĕs paham saṛĕkat abaṅan punika ugi kéṅiŋ kawastanan satuṅgiliŋ kawruḥ, iṅkaŋ lèrègipun tumuju ḍatĕŋ kamajĕṅan, anaṅiŋ kamajĕṅanipun, ḍatĕŋ sahé namuŋ sakĕḍik, kamajĕṅanipun ḍatĕŋ awon mĕnaŋ kaṭaḥ. déné iṅkaŋ nama sahé tumrap kawruḥ kabatosan punika, botĕn sanès kajawi iṅkaŋ murugakĕn tĕntrĕm ḍatĕŋ iṅkaŋ kadunuṅan, tuwin murugakĕn sakéca wontĕn iŋ pasrawuṅan.

sahénipun paham wahu : botĕn gugon tuhon, botĕn ṅĕsorakĕn ḍiri, pitados ḍatĕŋ pribadinipun, déné awonipun dados... liar (wild) iṅkaŋ ṅébat ébati. maṅka tĕntrĕmipun satuṅgal tuṅgaliŋ tiyaŋ sarta sakécanipun pasrawuṅan punika, tĕraŋ botĕn baḍé pinaṅgiḥ mĕnawi sarana liar liaran.

iṅkaŋ dados soal sapunika : punapa ñata pahamipun sarékat abaṅan punika sami kalihan pahamipun sèḥ sitijĕnar? punika baḍé kula oñcèki wontĕn iŋ bab ii salajĕṅipun. wêwahan : sanajan pahamipun sarékat abaṅan punika kados iṅkaŋ sampun kapratélakakĕn iŋ ṅiṅgil, anaṅiŋ panuntunipun sarékat abaṅan punika iṅgiḥ pitados wontĕnipun daya kĕkiyatan ghaib, iṅkaŋ dumados sakiŋ gumoloṅiŋ ciptanipun manuṅsa. amila piyambakipun ugi kaḷĕbĕt tiyaŋ iṅkaŋ ahli ṅlampahi (tirakat). kacariyos sadèrèṅipun piyambakipun ṅĕdĕgakĕn paguron sarékat abaṅan iṅkaŋ éwon muridipun punika, mĕntas ṅlampahi tapa kuṅkum iŋ lèpèn sawatawis wulan laminipun.

kabaripan ḷĕkas makatĕn wahu dipun ambali maliḥ wontĕn iŋ digul. anaṅiŋ ñaṛĕṅi kalihan apĕsiŋ badan : maṅgiḥ babaya kasarap iŋ baya, andadosakĕn lan tiwasipun. mĕmĕlas !

kula nuwun, para mahos mugi sampun klintu tampi, pun paṅripta botĕn gaḍaḥ pamaṅgiḥ, biliḥ lalampahanipun sdr. panuntun sarékat abaṅan sadaya wahu kabĕkta sakiŋ akibatipun paham iṅkaŋ dipun ruṅkĕbi, punika botĕn.

sakiŋ kayakinan kula : kawruḥ kabatosan punika kotĕn wontĕn iṅkaŋ añjalari saṅsara, iṅkaŋ katĕmbuṅakĕn kuwalat. kasaṅsaran punika tuwuhipun botĕn sanès kajawi namuŋ sakiŋ tumindakipun kalahiran, iṅkaŋ ñulayani hukum alam tuwin hukum masyarakat (kaḷĕbĕt hukum praja). hukum warṇi kaliḥ wahu asriŋ botĕn dipun gatosakĕn déniŋ para ahli kabatosan iṅkaŋ sampun kasinuṅan iktikat santosa. amila sanajan ṅalami saṅsara iṅkaŋ kados punapa kémawon wujudipun, iṅgiḥ ayĕm kémawon, kados iṅkaŋ baḍé kacariyosakĕn wontĕn iŋ bubukaniŋ bab iv iŋ wiṅkiŋ.

wondéné sdr. panuntun sarékat abaṅan wahu, manawi kula kapaṛĕŋ matur barès, aṅgènipun ṛĕmĕn ambantiŋ raga punika dados prataṇḍa biliḥ piyambakipun dèrèŋ aṅsal katĕntrĕman lan botĕn nĕdya aṅgayuḥ katĕntrĕman. ambantiŋ raga punika lampahipun tiyaŋ aṅgayuḥ drajat, sĕmat, kramat. manawi aṅgayuḥ katĕntrĕman punika lampaḥ iṅkaŋ prayogi piyambak namuŋ añĕmbĕlèḥ... napsu.

ii. sèḥ sitijĕnar punika sintĕn?
sampun kalimraḥ iŋ basa jawi, nama (éigénnaam) tiyaŋ utawi paṅgénan punika asriŋ dipun éwahi pakĕcapanipun, tĕrkaḍaŋ dipun santuni tĕmbuŋ sanès iṅkaŋ sami utawi mèḥ sami tĕgĕsipun. laṅkuŋ laṅkuŋ tumrap iŋ sĕkar (agĕŋ, tĕṅahan, macapat), iṅkaŋ ḍapukanipun larikan kawĕṅku iŋ ugĕr wicalaniŋ wanda, ugĕr antĕb èṇṭèṅiŋ swara tuwin ugĕr ḍoŋ ḍiŋ.

wujudiŋ éwaḥ éwahan wahu, wontĕn nama iṅkaŋ aḍapur tĕmbuŋ ṅoko : dipun kramakakĕn, kados ta : raṅga lawé dados raṅgi wĕnaŋ, tuban dados tubin, bañuwaṅi dados toya arum l.s.s. wondéné iṅkaŋ aḍapur tĕmbaŋ jarwa, dipun kawèkakĕn, kados ta : damarwulan dados damarṣasaṅka, surabaya dados surèṅkéwuḥ, mataram dados ṅèkṣiganda l.s.s.

kosokwaṅsulipun ugi wontĕn nama iṅkaŋ aḍapur tĕmbuŋ krama : dipun ṅokokakĕn, iṅkaŋ aḍapur tĕmbuŋ kawi : dipun jarwakakĕn. malaḥ wontĕn iṅkaŋ tĕmbuŋ arab : dipun jawèkakĕn (mubtadarawi dados purwakaṇḍa) wontĕn iṅkaŋ tĕmbuŋ jawi (kina) dipun sanṣkritakĕn (ahirlaṅga dados jalalaṅga).

iṅkaŋ makatĕn wahu, sanajan sagĕd ugi mĕwahi èdi, anaṅiŋ asriŋ ṅoḍĕṅakĕn. kados ta namanipun rajaputra iŋ kĕḍiri, iṅkaŋ asli : r. gunuṅsari punapa r. malayakusuma? (kaliḥ kalihipun sami atĕgĕs ṛĕdi sĕkar). tuwin nama nama iṅkaŋ wiwitanipun mawi tĕmbuŋ iṅkaŋ atĕgĕs kapal, punika sajatosipun : kuda punapa uṇḍakan? (kaliḥ kalihipun sami atĕgĕs kapal).

makatĕn ugi iṅkaŋ kasĕbut nama sitijĕnar, sitibrit, sitiabrit, sitiṛĕkta, ḷĕmahbaŋ, ḷĕmahabaŋ, punika asliniŋ nama iṅkaŋ pundi, sahèstu aṅèl aṅgèn kula ṅĕcupi. wêwaḥ aṅèlipun maliḥ, déné tĕmbuŋ kawi jĕnar punika tĕgĕsipun jĕné, botĕn abrit. bokmanawi pamanahipun iṅkaŋ yasa nama wahu : tumrapipun siti, jĕné kalihan abrit punika sami kĕmawon. punapa makatĕn?

salajĕṅipun wontĕn pamanahan maliḥ : nama nama wahu namaniŋ tiyaṅipuu, punapa padunuṅanipun?

punika lajĕŋ nuwuhakĕn pamaṅgiḥ warṇi warṇi, anaṅiŋ kula botĕn sagĕd ṅrujuki pamaṅgiḥ iṅkaŋ mastani namaniŋ tiyaṅipun ; amargi nama iṅkaŋ mawi tĕmbuŋ "siti " (arab : sitti) punika limrahipun wanita. pamaṅgiḥ kula nama wahu tĕraŋ namaniŋ paṅgénan, dados nama sèḥ sitijĕnar sami kémawon kalihan : sèḥ majaaguŋ, sunan kalijaga, paṅéran karaṅgayam, l.s.s. déné iŋ sĕrat sĕrat kacariyosakĕn biliḥ namaniŋ paḍépokanipun sèḥ sitijĕnar punika iŋ krĕṇḍasawa, punika namuŋ nama susulan, yasanipun iṅkaŋ ṅĕṅgèni utawi yasanipunpaṅaraṅipun sĕrat kémawon.

kula ugi botĕn sagĕd ṅrujuki ḍatĕŋ paṅintĕn intĕn, biliḥ padunuṅanipun sèḥ sitijĕnar punika wontĕn iŋ paṅgénan (ḍusun) iṅkaŋ sapunikanipun nama jĕnar utawi kajĕnar (iŋ tanaḥ jawi kaṭaḥ nama makatĕn punika), amargi nama sitijĕnar lami lami éwaḥ dados jĕnar utawi kajĕnar punika laṅka kalampahanipun.

gadugiŋ pamaṅgiḥ kula, namaniŋ padunuṅan wahu tĕraŋ ḷĕmahbaŋ (lĕmahabaŋ), déné dadosipun nama sitijĕnar lan sanès sanèsipun punika namuŋ yasanipun pujaṅga iṅkaŋ ñariyosakĕn lalampahanipun saŋ sèḥ punika kémawon. wontĕn ugi iṅkaŋ gaḍaḥ pamaṅgiḥ, kawrat iŋ sĕrat nama "sandijĕnar ", aṅintĕn namaniŋ paṅgénan wahu sayĕktosipun tanahabaŋ (jakarta), punika kula ugi botĕn sagĕd ṅrujuki. déné ḍusun iṅkaŋ nama ḷĕmahbaŋ, ḷĕmabaŋ utawi ḷĕmahabaŋ punika iŋ tanaḥ jawi kaṭaḥ. naṅiŋ ḷĕmahbaŋ iŋ pundi, punika kula botĕn sagĕd ṅaturakĕn ; awit manawi tanpa yakti : kiraŋ prayogi.

maṅka taṇḍa yakti wahu kintĕn kula botĕn baḍé pinaṅgiḥ iŋ salami laminipun. awit tiyaṅipun iṅkaŋ kasĕbut iŋ babad nama sèḥ sitijĕnar punika kémawon wontĕnipun sayĕktos utawi botĕnipun : takṣiḥ dèrèŋ sagĕd katĕtĕpakĕn. punika kula sumaṅgakakĕn para ahli sajaraḥ (babad). iŋ sĕrat punika sĕdya kula namuŋ baḍé ṅoñcèki kawruhipun.

iŋ sĕrat babad namuŋ kacariyosakĕn : nalika sunan bénaŋ mĕjaŋ iktikad ḍatĕŋ sunan kalijaga wontĕn satĕṅahiŋ bahita, bahitanipun ṛĕmbĕs.bahita wahu lajĕŋ dipun popok mawi ĕṇḍut, dilalaḥ ĕṇḍutipun katutan ĕlur (caciŋ alit). amila pun ĕlur sagĕd miṛĕŋ wĕjaṅan wahu sadaya, lajĕŋ ṅuwuḥ satataniŋ jalma. wusana dipun sabda déniŋ sunan bénaŋ : dados jalma, sarta kasukanan nama sèḥ sitijĕnar, tuwin sinĕṅkakakĕn sakiŋ ṅaṇḍap iŋ ṅaluhur : dados wali.

laminiŋ lami sèḥ sitijĕnar miroŋ lampaḥ kampuḥ jiṅga, ṅadĕgakĕn paguron wĕjaṅan ṅakĕn allaḥ, lajĕŋ kapatrapan ukum pĕjaḥ. makatĕn ugi ki agĕŋ pĕṅgiŋ handayaniṅrat (iṅkaŋ rama jaka tiṅkir iṅkaŋ akhiripun jumĕnĕŋ sultan pajaŋ), iṅgiḥ kapatrapan ukum pĕjaḥ, amargi maguru utawi guru ginuru kalihan sèḥ sitijĕnar, sarta ugi ambaléla.

namuŋ makatĕn iṅkaŋ kasĕbut wontĕn iŋ babad. kadospundi aṇḍaranipun aṅgènipun "ṅakĕn allaḥ " punika botĕn kapratélakakĕn.

para nupikṣa botĕn kĕkilapan, biliḥ cariyos bab ĕlur dados manuṅsa punika namuŋ pasĕmon kémawon (upaminipun pasĕmon : asalipun sakiŋ sudra papa), utawi namuŋ pantasinipun iṅkaŋ ṅaraŋ (gagasan kawĕḍar kaṅgé anèḥ anèhan). iṅkaŋ dados soal punika : punapa ḷĕṛĕs kala jaman karaton dĕmak aal, wontĕn lalampahan salaḥ satuṅgaliŋ wali utawi guru agĕŋ iṅkaŋ kapatrapan ukum pĕjaḥ jalaran ñiyarakĕn iktikad ṅakĕn allah?

hla punika iṅkaŋ mastani wontĕn sayĕktos kalihan iṅkaŋ mastani botĕn wontĕn, sami déné tanpa bukti. anaṅiŋ kula goloṅan iṅkaŋ mastani biliḥ lalampahan wahu wontĕn sayĕktos, amargi :

i. sanajan juru ṅaraŋ babad punika asriŋ ṅiraṅi, mĕwahi, utawi ṅéwahi, anaṅiŋ bakuniŋ lalampahan iṅkaŋ dipun kiraṅi, dipun wêwahi, tuwin dipun éwahi punika : wontĕn. sanajan juru ṅaraŋ babad punika ugi purun ñĕrat pantasi, anaṅiŋ lalampahan iṅkaŋ gawat lan pĕntiŋ kados lalampahanipun sèḥ sitijĕnar punika, mokal saṅĕt upami namuŋ pantasi. ii. lampahan kados iṅkaŋ dipun alami sèḥ sitijĕnar punika sampun wontĕn tĕpa palupinipun, dados sagĕd nuwuhakĕn paṅintĕn : kaṭaḥ ḷĕṛĕsipun. laṅkuŋ laṅkuŋ aṅèṅĕti kawontĕnan kala samantĕn : nagari dĕmak iṅkaŋ aḍaḍasar agama islam, sawĕg ṅadĕg añar añaran. tamtu kémawon prĕlu tumindak kĕras ambraṣṭa sadaya anasir iṅkaŋ sagĕd ṅriṅkihakĕn adĕgiŋ praja.

déné tĕpa palupi wahu makatĕn :

kala jamanipun karajan bani abbas iŋ nagari baghdad, iṅkaŋ jumĕnĕŋ khalipaḥ : al muktadir billaḥ, iŋ nagari ṅriku wontĕn satuṅgaliŋ pujaṅga shupi nama husin bin mansur al hallaj. punika wutaḥ rahipun iŋ bahiḍaa wilayaḥ pèrṣi, lahir kala tahun 244 hijraḥ (858 masèhi), wiwit ṅañcik diwasa lajĕŋ maṅgèn wontĕn iŋ wasiṭ sacĕlakiŋ kiṭa baghdad.

al hallaj punika wiwit takṣiḥ muḍa sampun marṣudi kawruḥ tashawwup, para shupi iṅkaŋ kasuwur iŋ nagari pundi kémawon sampun naté dipun guroni. amila akiripun al hallaj dados pujaṅga shupi iṅkaŋ linaṅkuŋ iŋ nalika samantĕn.

kawruhipun al hallaj punika adamĕl gègèripun goloṅan puqaha (para paqiḥ = para ahli kawruḥ piqhi) déniŋ agĕṅiŋ daya prabhawanipun ḍatĕŋ masyarakat. maṅka goloṅan puqaha punika iṅkaŋ dados adpisuripun nagari. amila al hallaj lajĕŋ katĕtĕpakĕn dados mĕṅsahiŋ nagari : sasampunipun kinuñjara 8 tahun, lajĕŋ kapatrapan ukum pĕjaḥ kaṇṭi paṅaniaya iṅkaŋ aṅgĕgirisi (iŋ tahun 309 ḥ = 221 m.).

para nupikṣa botĕn kĕkilapan, biliḥ pidana iṅkaŋ kapatrapakĕn ḍatĕŋ al hallaj punika sayĕktosipun botĕn sakiŋ kawruhipun (pahamipun), anaṅiŋ sakiŋ agĕṅiŋ pĕṅaruhipun kawruḥ wahu, iṅkaŋ kakintĕn déniŋ goloṅan puqaha sagĕd aṅgĕmpalakĕn tata raharjaniŋ nagari. dados pidana wahu tĕraŋ aḍaḍasar politik : karana kapĕntiṅaniŋ nagari utawi karana añjagi santosaniŋ kurṣi paḷĕṅgahanipun para maṅgalaniŋ praja.

hla pidana iṅkaŋ kapatrapakĕn ḍatĕŋ sèḥ iŋ ḷĕmahbaŋ punika botĕn béda iṅgiḥ kados lalampahanipun al hallaj wahu. amargi kala samantĕn nagari dĕmak sawĕg ṅadĕg añar añaran, piṇḍa gĕḍoŋ iṅkaŋ kaadĕgakĕn wontĕn saṅiṅgiliŋ jugrugan babatur hiṇḍu lan animismĕ, mawi pondamèn saréṅatipun agama islam. dados manawi wontĕn kawruḥ iṅkaŋ ñapèlèkakĕn ḍatĕŋ saréṅat, iṅgiḥ atĕgĕs ṅriṅkihakĕn adĕgiŋ praja kala samantĕn. laṅkuŋ laṅkuŋ déné saŋ sèḥ wahu tĕka sasambĕtan kalihan ki agĕŋ iŋ pĕṅgiŋ, iṅkaŋ tumut gaḍaḥ waris karaton majapahit.

dados sami sami kapatrapan ukum pĕjaḥ karana politik, sèḥ sitijĕnar laṅkuŋ ñĕlaki aḍaḍasar panimbaŋ tumrap kapĕntiṅaniŋ praja, déné al hallaj kaṭaḥ lèṛĕgipun sakiŋ kuwatosipun para puqaha suda prabhawanipun utawi kagĕntosan kurṣinipun. manawi kawruhipun, sayĕktos botĕn wontĕn babayanipun. iṅkaŋ ambĕbayani tumrap iṅkaŋ añiyarakĕn punika : ĕmpan papanipun, maṅsa kalanipun, tuwin caranipun ñiyarakĕn. buktinipun makatĕn :

sapĕṅkĕripun al hallaj watawis tigaŋ abad maliḥ, wontĕn pujaṅga shupi nama muhyiddin ibnu arabiy, wutaḥ rahipun iaŋ mèrcia (andaluzié) lahir kala tahun 598 ḥ (1202 m). sasampunipun maguru ḍatĕŋ nagari pundi pundi iŋ bab kawruḥ piqhi, palsapaḥ tuwin tashawwup, akiripun maṅgèn wontĕn iŋ ḍamaṣkus (syam) dumugi séda iŋ tahun 638 ḥ (1240 m).

agĕṅiŋ daya prabhawanipun kawruhipun ibnu arabiy iṅkaŋ kasiyarakĕn ḍatĕŋ masyarakat punika botĕn kawon kalihan kala jamanipun al hallaj. para puqaha ugi ṅlawan kĕras paham wahu, anaṅiŋ paṅalamanipun pañiaran namuŋ sarana pañiaran ugi, botĕn migunakakĕn paṅuwahosiŋ nagari. amila ibnu arabiy botĕn ṅalami lalampahan kados al hallaj.

pahamipun al hallaj kalihan ibnu arabiy punika sayĕktosipun sami kémawon, namuŋ bĕda aṅgènipun nĕraṅakĕn lan nĕmbuṅakĕn. wosipun : kawruḥ iktikad bab datiŋ paṅéran, iṅkaŋ tumrap ahli piqhi lan ahli sunnaḥ kaaṅgĕp sasar. anaṅiŋ wĕḍaranipun ibnu arabiy punika tashawwupipun mawi palsapaḥ, iṅkaŋ sagĕd tinampi déniŋ akal pikiran, amila iṅkaŋ ñarujuki ugi botĕn sakĕḍik.

iṅgiḥ bédaniŋ ĕmpan papan, maṅsa kala, tuwin caranipun ñiyarakĕn punika, iṅkaŋ añjalari bédaniŋ lalampahanipun al hallaj kalihan ibnu arabiy. makatĕn ugi sèḥ sitijĕnar iṅkaŋ maṅgiḥ lalampahan kados al hallaj, botĕn sanès iṅgiḥ sakiŋ ĕmpanipun iṅkaŋ botĕn mapan, tuwin maṅsa kalanipun iṅkaŋ "tidak méṅijinkan " punika wahu, sagĕd ugi kawêwahan : caranipun ñiyarakĕn iṅkaŋ kiraŋ prigĕl, gampil nuwuhakĕn klintu tampi, tuwin asipat mĕmĕṅsahan.

manawi kawruhipun iṅkaŋ kasiyarakĕn déniŋ sèḥ sitijĕnar punika kéṅiŋ katamtokakĕn tularan sakiŋ ibnu arabiy, botĕn sakiŋ al hallaj. amargi jamanipun laṅkuŋ cĕlak kalihan ibnu arabiy (adĕgipun kraton dĕmak awal iŋ tahun 1478 1518 masèhi) punapadéné sumĕbariŋ pun kawruḥ ḍatĕŋ jagad wétanan, ugi laṅkuŋ jĕmbar kawruhipun ibnu arabiy.

anaṅiŋ prakawis "naṇḍiŋ kawruhipun " punika botĕn wontĕn taṇḍa yaktinipun, amargi sèḥ sitijĕnar botĕn titilar sĕrat sĕrat karaṅan kados pujaṅga shupi kakaliḥ kasĕbut ṅiṅgil. malaḥ wontĕnipun tiyaŋ nama sèḥ sitijĕnar kémawon takṣiḥ dados caṅkriman.

dados : pitakénan iṅkaŋ kasĕbut iŋ puṅkasaniŋ bab i, iṅkaŋ uṅĕlipun "punapa ñata pahamipun sarékat abaṅan punika sami kalihan pahamipun sèḥ sitijĕnar "... tétéla botĕn sagĕd kajawab, amargi sèḥ sitijĕnar botĕn titilar sĕrat sĕrat iṅkaŋ nĕraṅakĕn pahamipun. déné paṅakĕnipun panuntunipun sarékat abaṅan ṅruṅkĕbi pahamipun sèḥ sitijĕnar, punika bokmanawi ḷĕṛĕsipun : ṅruṅkĕbi pahamipun salaḥ satuṅgaliŋ pĕṅaraŋ sĕrat sitijĕnar kémawon.

iii. pĕṅaraṅipun sĕrat sitijĕnar.
cariyosipun sèḥ sitijĕnar iṅkaŋ kasĕbut iŋ babad dĕmak : namuŋ cĕkak, kados iṅkaŋ sampun kula aturakĕn iŋ ṅajĕŋ. déné iṅkaŋ nama sĕrat sitijĕnar punika karaṅan kantun, sasampunipun sĕrat babad wontĕn.

sahèstunipun sĕrat sitijĕnar punika botĕn namuŋ sawarṇi kémawon, naṅiŋ iṅkaŋ baḍé kula oñcèki wontĕn iŋ ṅriki punika namuŋ sĕrat sitijĕnar iṅkaŋ sampun naté kaĕwrat minaṅka lampiranipun almĕnak ḥ. buniŋ ṅayogyakarta kintĕn kintĕn iŋ tahun 1913 1914 masèhi, iṅkaŋ ṅalamatipun muṅĕl makatĕn :

"sĕrat sèḥ sitijĕnar " pĕṭikan sakiŋ babad dĕmak, mĕṇḍĕt cariyosipun nalika sèḥ sitijĕnar saraséhan ṅèlmi kalihan kyayi agĕŋ handayaniṅrat iŋ pĕṅgiŋ, mawi rinĕṅga pocapanipun déniŋ radèn pañji natarata, iŋ ṅajĕŋ pañji ḍistrik ṅijon ṅayogyakarta, lajĕŋ piṇḍaḥ nama radèn sasrawijaya.

pramila makatĕn, amargi isinipun sĕrat sitijĕnar wĕdalan buniŋ punika iṅkaŋ moñcèr piyambak wĕḍaranipun iktikad, tuwin isinipun sĕrat wahu iṅkaŋ populér piyambak wontĕn iŋ madyaniŋ masyarakat. populéripun kawruḥ sitijĕnar (lĕṛĕsipun : kawruḥ nataratan) punika iŋ sadèrèṅipun sĕrat wahu kaĕcap sumiyar iŋ ṅakaṭaḥ. awit nalika r.p. natarata takṣiḥ sugĕŋ, sampun matahun tahun aṅgènipun jumĕnĕŋ guru kabatosan, sarta botĕn sakĕḍik siswanipun. sadèrèṅipun pañjĕnĕṅanipun séda, para siswanipun wontĕn iṅkaŋ sampun kalilan ñiarakĕn kawruḥ wahu. laṅkuŋ laṅkuŋ saṛĕŋ pañjĕnĕṅanipun sampun séda, prasasat iŋ sabĕn nagari wontĕn tilas murid nataratan iṅkaŋ jumĕnĕŋ guru ñiyarakĕn kawruḥ wahu.

déné mĕdalipun sĕrat sitijĕnar wĕdalan buniŋ punika sasampunipun r.p. natarata séda watawis kaliḥ dasanan tahun. wĕdalipun sĕrat punika amĕwahi saya populéripun kawruḥ wahu. wondéné réḍakturipun almĕnak buniŋ kala samantĕn : r. wigñaharja, asli sakiŋ surakarta, punika muridipun m.ŋ. prajapustaka (ki padmasusastra) iṅkaŋ asmanipun misuwur wontĕn iŋ jagadiŋ kasusastran jawi punika. déné prajapustakan punika murid nataratan iṅkaŋ kacĕlak saṅĕt.

para nupikṣa iṅkaŋ yuswa 50 tahunan laṅkuŋ, iṅkaŋ tamtu takṣiḥ kèṅĕtan ḍatĕŋ asmanipun swargi r. martadarṣana pĕmimpin ṛĕḍakṣi ariwarti "jawi kaṇḍa " lan "jawi iswara " iŋ surakarta, iṅkaŋ ugi misuwur jĕmĕnĕŋ guru kabatosan "icip pati ". punika murid prajapustakan, dados ugi kahilèn kawruḥ natarata lumantar prajapustakan.

makatĕn ugi swargi r. harjasumitra pĕmimpin ṛĕḍakṣi ariwarti "sĕdya tama " iŋ ṅayogyakarta, priyantun asli sakiŋ surakarta, punika ugi kahilèn kawruḥ nataratan lumantar prajapustakan. ṅrĕtos kula sadaya wahu sakiŋ pañjĕnĕṅanipun punika, nalika kula ñambutdamĕl wontĕn iŋ "sĕdya tama ".

prajapustakan punika nalika takṣiḥ nèm nèman naté maguru kawruḥ kabatosan ḍatĕŋ r.ŋ. raṅgawarṣita, pujaṅga. saṛĕŋ sampun satĕṅaḥ sĕpuḥ lajĕŋ puruhita ḍatĕŋ r.p. natarata kasĕbut ṅiṅgil. naṅiŋ sajakipun iṅkaŋ dipun antĕpi iktikad nataratan, sarta iktikad nataratan punika iṅkaŋ kawĕjaṅakĕn ḍatĕŋ para siswanipun.

déné iktikadipun panuntun sarékat abaṅan iṅkaŋ sampun kaṛĕmbag pañjaŋ wontĕn iŋ bab i, punika punapa sakiŋ wohipun aṅgènipun maguru ḍatĕŋ murid nataratan, punapa sakiŋ aṅgènipun maguru ḍatĕŋ muridiŋ murid nataratan, punapa namuŋ sakiŋ aṅgènipun mahos sĕrat sitijĕnar karaṅan nataratan, kula botĕn sumĕṛĕp.

iṅkaŋ prĕlu dipun kawuniṅani punika : kawruhiŋ guru iṅkaŋ katĕtĕsakĕn ḍatĕŋ murid punika dèrèŋ kantĕnan takṣiḥ murṇi wontĕn iŋ pun murid. saya timbal tumimbal, saya kéṅiŋ katamtokakĕn éwahipun. laṅkuŋ laṅkuŋ manawi tumimbalipun punika namuŋ asarana mahos sĕrat karaṅaniŋ guru, iṅkaŋ kaṭaḥ basanipun sinandi.

éwahiŋ kawruḥ iṅkaŋ timbal tumimbal punika, pipiṇḍanipun kadosdéné toya iṅkaŋ kasiliŋ ḍatĕŋ waḍaḥ sanès. manawi waḍaḥ wahu wontĕn punapa punapanipun, amĕṣṭi ṅéwahakĕn sipatiŋ toya katularan punapa punapa. déné manawi waḍaḥ wahu paṅawak sariṅan, éwahiŋ sipatiŋ toya dados saya bĕniŋ.

r.p. natarata punika priyantun iṅkaŋ jajaḥ saṅĕt aṅgènipun maguru. kasĕbut iŋ karaṅanipun iṅkaŋ kanamakakĕn sĕrat "bayanullaḥ " (ugi kawĕdalakĕn minaṅka lampiranipun almanak ḥ. buniŋ) : guru pintĕn pintĕn punika wĕjaṅanipun ṅayawara, iṅkaŋ maṛĕmakĕn namuŋ satuṅgal : sayid odrus. makatĕn pĕṭikanipun (ḍaṇḍaŋgula) :

nuli iṅsun sakiŋ séraŋ bali, mriŋ batawi nĕdya muruhita, ṅèlmu kasidan patrapé, antuk warta sahèstu, kampuŋ krukut jujuluk sayit, odrus putrèŋ ajĕmam, kramat iṅkaŋ kasub, tumulyèṅsun puruhita, tan alami n‍unuwun lumunturiŋ siḥ, sampurṇaniŋ kasidan.

sidaniŋ woŋ tumitaḥ nèŋ bhumi, urip iku joḍoné palastra,... slj.

wusnya sun matur mriŋ tuwan sayid, gya winĕjaŋ wijaṅiŋ sasmita, kaŋ ñamut mĕmĕt umĕté, iŋ kéné tan kasĕbut, awit walèḥ mĕlèhkĕn kiḍip, manawa kawadaka, wiwijaṅanipun, salaḥ tampané kaŋ tampa, tan prayoga ṅuculi ṅèlmu iṅkaŋ wis, manawa kaṭéṭéran.

kaŋ wus klantur ṅèlmu ṅuni uni, yèn kawiyak kawruḥ kaŋ sañata,... slj.

makatĕn pĕṭikan sĕrat bayanullaḥ, anaṅiŋ botĕn sagĕd katĕtĕpakĕn : biliḥ iktikad nataratan iṅkaŋ kasiyarakĕn ḍatĕŋ para siswanipun punika plĕg kalihan wĕjaṅanipun sayid odrus. iṅkaŋ tamtu iṅgiḥ wontĕn éwahipun kados iṅkaŋ mĕntas kula aturakĕn punika wahu.

hla iktikadipun sayid odrus punika aṅsalipun sakiŋ pundi? manawi wijinipun sakiŋ al hallaj punapa ibnu arabiy, sampun tumimbal kapiŋ pintĕn? tumimbalipun mawi ṅlaṅkuṅi salaḥ satuṅgaliŋ wali utawi guru agĕŋ iŋ tanaḥ jawi iṅkaŋ nama sèḥ ḷĕmahbaŋ punapa botĕn? sadaya wahu namuŋ mujudakĕn pitakénan pitakénan iṅkaŋ botĕn sagĕd kajawab.

jalaran sakiŋ punika, amila paham iṅkaŋ baḍé dipun oñcèki wontĕn iŋ sĕrat punika (wahdatul wujudiyaḥ iŋ tanaḥ jawi) sĕyĕktosipun iṅgiḥ namuŋ baḍé ṅoñcèki pahamipun r.p. natarata pĕṅaraŋ sĕrat sitijĕnar. déné aṇḍaran iṅkaŋ sampun sampun sadaya wahu, namuŋ minaṅka ubarampéniŋ paṅrĕmbag lan panimbaŋ kémawon.

jaṅkĕpipun tiyaŋ ṅoñcèki salaḥ satuṅgaliŋ paham punika umumipun nĕraṅakĕn riwayat gĕsaṅipun iṅkaŋ gaḍaḥ paham wahu. anaṅiŋ cuwaniŋ manaḥ kula, déné riwayat sugĕṅipun r.p. natarata punika pun paṅripta botĕn patos cĕṭa sumĕṛĕpipun sarta sadaya aṅkaniŋ tahun punika namuŋ aḍapur kintĕn kintĕn. amila manawi wontĕn iṅkaŋ kapaṛĕŋ mĕwahi utawi ṅlĕṛĕsakĕn : sahiba biṅahiŋ manaḥ kula.

swargi r.p. natarata punika priyantun asli ṅayogyakarta dĕḷĕs, kintĕn kintĕn sugĕṅipun iŋ tahun 1810 1890 masèhi. pañjĕnĕṅanipun puniki santana daḷĕm nata śri sultan ḥ.b. kapiŋ pintĕn, tuwin graad pintĕn : botĕn tĕraŋ. iṅkaŋ kéṅiŋ katamtokakĕn pañjĕnĕṅanipun punika mĕṣṭi turun abdi daḷĕm. awit kala jaman sĕmantĕn, iṅkaŋ sami kaabdèkakĕn iŋ pañjĕnĕṅan daḷĕm nata punika mĕṣṭi warisipun tiyaŋ iṅkaŋ sampun kaciḥna sĕtya paṅabdinipun ḍatĕŋ nagari.

nitik aṅkaniŋ tahun ṅiṅgil, dados nalika pĕraŋ dipanagara (1825 – 1830 m), pañjĕnĕṅanipun mĕṣṭi sampun suwita iŋ nagari, naṅiŋ ñĕpĕŋ ayahan punapa, sarta kala samantĕn namanipun sintĕn, ugi botĕn tĕraŋ,

nalika pañjĕnĕṅanipun yuswa kawan dasanan tahun, dados kintĕn kintĕn kala tahun 1850 m. kapaṛĕṅipun nagari, pañjĕnĕṅanipun sakiŋ paṅkat mantri pulisi iŋ gandawuluŋ bawaḥ kabupatèn kalasan, kawisuḍa dados pañji kĕpala ḍistrik iŋ ṅijon bawaḥ kabupatèn suléman (sléman), sarta kapatĕḍan nama radèn pañji natarata. nama iṅkaŋ namuŋ kawan wanda tur ṅlĕgana sadaya (manawi kasĕrat akṣara jawi) punika iṅkaŋ akiripun kasuwur sarta tansaḥ kacaṅkiŋ caṅkiŋ wontĕn iŋ masyarakat jawi, samaṅsa ṛĕṛĕmbagan prakawis ṅèlmon.

nalika r.p. natarata jumĕnĕŋ pañji kĕpala ḍistrik punika kéṅiŋ kawastanan pañji iṅkaŋ puñjul iŋ ṅapapak, mrojol iŋ ṅakĕṛĕp. botĕn wontĕn pañji iṅkaŋ ñamèni, punapa maliḥ ṅuṅkuli kasagĕdanipun. sanajan para bupati pisan, punapadéné papatiḥ daḷĕm, iṅgiḥ botĕn wontĕn iṅkaŋ ñamèni kasagĕdanipun r.p. natarata.

kala jaman samantĕn, iṅkaŋ kaṭaḥ kaṭaḥ para pañji punika takṣiḥ sami wuta sastra, namuŋ sagĕd taṇḍa asta mawi akṣara jawi, naṅiŋ dèrèŋ iamtu sagĕd mahos lan ñĕrat akṣara jawi. malaḥ wontĕn ugi iṅkaŋ taṇḍa astanipun punika namuŋ cap dumuk utawi awujud garis prapatan kémawon. déné para bupati tuwin papatiḥ daḷĕm, sami sagĕd mahos lan ñĕrat akṣara jawi, naṅiŋ ḍatĕŋ akṣara latin iṅgiḥ botĕn tĕpaŋ, amila iṅgiḥ botĕn sagĕd mahos sĕrat sĕrat basa mlayu akṣara latin. manawi ṅandikan kalihan baṅsa mañca, mawi basa mlayu iṅkaŋ kaṭaḥ campuranipun jawi.

wondéné r.p. natarata sagĕdipun mahos lan ñĕrat akṣara jawi botĕn namuŋ sagĕd sagĕdan kémawon, malaḥ kapétaŋ ahli basa jawi. kajawi punika ugi sagĕd mahos lan ñĕrat akṣara latin,sagĕd ṅandikan mawi basa mlayu kaṇṭi botĕn ṅuciwani, lan sagĕd ṅrĕtos mahos sĕrat sĕrat basa mlayu akṣara latin. punapadéné pañjĕnĕṅanipun punika ugi sagĕd mahos lan ñĕrat akṣara arab, tuwin ṅrĕtos mahos sĕrat basa arab. jalaran kasagĕdanipun ḍatĕŋ basa dalaḥ akṣaranipun punika wahu, amila r.p. natarata iṅkaŋ ḍasaripun pañcèn ṛĕmĕn marṣudi kawruḥ, asarana mamahos lajĕŋ sagĕd iŋ bab kawruḥ étaŋ, 'alam, palintaṅan, palakiyaḥ, biologi, anatomi lss.

anaṅiŋ wontĕn iŋ jagad pasuwitan iŋ jaman punapa kémawon, tiyaŋ suwita iṅkaŋ kasagĕdanipun ṅuṅkuli sasami tuwin ṅuṅkuli paṅiṅgilanipun punika umumipun malaḥ maṅgiḥ cuwa. makatĕn ugi kawontĕnanipun r.p. natarata kala samantĕn, kajawi sadintĕn dintĕn rumahos kiraŋ srĕg aṅgènipun ṅladosi karṣanipun para paṅagĕŋ jawi sarta para paṅagĕŋ wlandi, tuwin kajĕṅipun para tuwan kabudidayan, ugi rumahos botĕn baḍé sagĕd miṅgaḥ paṅkatipun maliḥ, jalaran aṅgènipun asriŋ tumindak "bérani karéna bénar ".

bĕgjanipun, déné kawontĕnan iŋ duña iṅkaŋ namuŋ tansaḥ adamĕl cuwa punika botĕn patos anabĕti ḍatĕŋ r.p. natarata, amargi pañjĕnĕṅanipun punika kajawi ṛĕmĕn marṣudi kawruḥ kawruḥ kasĕbut ṅiṅgil, ugi ṛĕmĕn ṅudi kawruḥ kasukṣman : ṛĕmĕn maguru maguru, tuwin ṛĕmĕn mahos sĕrat sĕrat basa jawi tuwin basa arab iṅkaŋ ṅĕwrat babagan punika. sanajan iktikadipun bab paṅéran wahunipun dèrèŋ gumaṭok, anaṅiŋ pañjĕnĕṅanipun sampun insyap, biliḥ kawontĕnan iŋ duña punika botĕn laṅgĕŋ botĕn urup dipun kuṛĕbi.

kĕinsyapan iṅkaŋ makatĕn wahu tumrap r.p. natarata sampun kajiwa karaga. punika iṅkaŋ añjalari pañjĕnĕṅanipun ṅidak garis lalampahan éṅgal, mawi lantaran kahélokan makatĕn :

iŋ ḍistrik goḍéan, taṅga ḍistrik kalihan ṅijon, punika wontĕn pĕkĕnipun. salaḥ satuṅgaliŋ baṅo iŋ pĕkĕn ṅriku dipun tiḷĕmi tiyaŋ jaḷĕr sampun sĕpuḥ, iṅkaŋ umumipun kawastanan "kéré " limraḥ kémawon.

anuju satuṅgaliŋ dintĕn, kéré sĕpuḥ wahu rumahos baḍé dumugi iŋ jañji, tĕka kéṅkénan tiyaŋ : ṅaturi rawuḥ pañji ḍistrik ṅijon r.p. natarata, botĕn pañji ḍistrik goḍéan, iṅkaŋ laṅkuŋ cĕlak tur iṅkaŋ ambawahakĕn.

tĕpaṅipun utawi sambĕtipun kéré sĕpuḥ kalihan r.p. natarata punika kadospundi, botĕn kasumĕṛĕpan. cĕkakiŋ cariyos r.p. natarata botĕn sagĕd rawuḥ, amargi sawĕg wiwit napukakĕn konprènsi. dipun piŋ kalihi mĕkṣa botĕn sagĕd rawuḥ, amargi konprènsi dèrèŋ rampuŋ.

kocapa saṛĕŋ konpĕrènsi sampun bibar, r.p. natarata éṅgal éṅgal rawuḥ ḍatĕŋ baṅo iŋ pĕkĕn goḍéan, pinaṅgiḥ pun kéré sĕpuḥ wahu sampun... ṅajal. éṅgaliŋ cariyos, r.p. natarata lajĕŋ mrayogakakĕn ḍatĕŋ para kawogan iŋ ṅriku, supados jinazahiŋ kéré punika kakubur wontĕn satĕṅahiŋ pĕkĕn kémawon. pamrayogi wahu dipun èstokakĕn, ḷĕstantun dumugi sapriki : iŋ satĕṅahiŋ pĕkĕn goḍéan wontĕn kuburanipun sabadan, iṅgiḥ pun kéré sĕpuḥ wahu. élokipun, sadumuginiŋ daḷĕm, r.p. natarata tansaḥ rumahos gĕtun aṅgènipun botĕn sagĕd minaṅkani panĕḍanipun pun kéré sĕpuḥ wahu, sahéṅga pinaṅgihipun kalihan iṅkaŋ gaḍaḥ panĕḍa sampun kĕlajĕŋ ṅajal. sababipun botĕn sagĕd minaṅkani panĕḍanipun sasaminiŋ titaḥ iṅkaŋ baḍé dumugi iŋ jañji punika, botĕn sanès jalaran sawĕg nindakakĕn ayahaniŋ padamĕlanipun.

gĕtunipun makatĕn wahu rinahos saya krahos, ginagas saya kagagas. pupuntoniŋ tékad, r.p. natarata lajĕŋ ñèlèhakĕn pandamĕlanipun. botĕn mawi ṅĕntosi ḍawuhipun nagari iŋ bab lèrèhipun wahu, r.p. natarata lajĕŋ nilar... daḷĕm, garwa, putra, paṅkat lan drajatipun,... ṅulandara sapurug purug.

cĕkakipun r.p. natarata sampun yakin biliḥ duña punika sipatipun batĕn laṅgĕŋ lan botĕn ñata, amila sĕdyanipun ṅupadosi iṅkaŋ laṅgĕŋ lan iṅkaŋ ñata, sarana pitĕdahiŋ para guru. wiwit kala samantĕn lajĕŋ piṇḍaḥ nama : radèn sasrawidjaja.

lampahipun sakiŋ ṅayogyakarta maṅétan ṅantos dumugi bañuwaṅi tuwin bali, maṅilèn ṅantos dumugi séraŋ, dados satanaḥ jawi sampun dipun ambaḥ, sarta sabĕn wontĕn guru kabatosan, dipun ampiri prĕlu dipun puruhitani.

paṅalamanipun nalika lalana maṅétan dumugi iŋ bali punika dipun aṇḍarakĕn dados sĕrat kanamakakĕn "purwacarita bali ", naṣkahipun kapisuṅsuṅakĕn ḍatĕŋ gupĕrmèn, sarta kaĕcap iŋ gĕḍoŋ paṅĕcapan gupĕrmèn ('s lands drukkérij). iṅgiḥ sĕrat purwacarita bali punika, karaṅanipun r. sasrawidjaja (r.p. natarata) iṅkaŋ kawitan, sarta iṅkaŋ dipun cap sĕḷĕbĕtipun pañjĕnĕṅanipun takṣiḥ sugĕŋ. punika sĕrat gañcaran, bubukanipun èṅĕt kula muṅĕl makatĕn : "kula radèn sasrawidjaja, tiyaŋ asli sakiŋ ṅayogyakarta... " iŋ puṅkasanipun wontĕn piwulaṅipun iŋ basa mlayu sinawuŋ sĕkar macapat, èṅĕt kula wiwitanipun muṅĕl : "suṅguḥ suṅguḥ anak cucu kami... ".

kala samantĕn tiyaŋ sagĕd ñĕrat jaṅkĕp kémawon takṣiḥ awis awis, laṅkuŋ laṅkuŋ iṅkaŋ sagĕd ṅaraŋ, saya awis saṅĕt. jalaran sakiŋ karaṅanipun sĕrat purwacarita bali wahu, amila saṛĕŋ pamulaṅan calon guru (kwéékṣchool) iŋ surakarta, gurunipun basa jawi lowoŋ, r. sasrawidjaja katantun dados guru basa jawi, sarta iṅgiḥ purun aṅlampahi. kintĕn kintĕn iŋ tahun 1860 m.

kwéékṣchool iŋ surakarta punika pamulaṅan calon guru iṅkaŋ kawitan iŋ iṇḍonésia, adĕgipun kala tahun 1848 m. gurunipun basa jawi kawitan nama radèn pañji puṣpawilaga, punika wayahipun r.t. sastranagara (yasadipura ii) pujaṅga, dados tuṅgil ĕmbaḥ kalihan r.ŋ. raṅgawarṣita pujaṅga. sadèrèṅipun dados guru basa jawi, pañjĕnĕṅanipun dipun kaṇṭi tuwan t. roorda ḍatĕŋ nagari wlandi dados juru sĕrat ṅréñcaṅi pandamĕlipun bahusastra jawi – wlandi. akṣara jawi cap capan iṅkaŋ kawitan, punika polanipun iṅkaŋ damĕl r.p. puṣpawilaga nalika wontĕn iŋ nagari wlandi wahu. iṅgiḥ punika akṣara jawi moḍèl jĕjĕg, sukon lañcip, iṅkaŋ takṣiḥ kĕlimraḥ dumugi samaṅké punika.

dados r. sasrawidjaja punika guru basa jawi iŋ pamulaṅan ṅriku iṅkaŋ kapiŋ kalihipun. aṅgènipun dados guru basa jawi, kintĕn kintĕn botĕn ṅantos 10 tahun lajĕŋ ñuwun kandĕl, dipun gĕntosi r. surana putra patiḥ purwadadi (madiun), murid tamatan sakiŋ pamulaṅan ṅriku.

nalika r. sasrawidjaja wontĕn iŋ surakarta, pañjĕnĕṅanipun wiwit karṣa ñiyarakĕn iktikadipun babagan kabatosan sarta botĕn sakĕḍik iṅkaŋ sami puruhita, kaḷĕbĕt ki padmasusastra iṅkaŋ kula aturakĕn iŋ ṅajĕŋ.

kajawi sĕrat purwacarita bali, r. sasrawidjaja ugi ṅaraŋ sĕrat warṇi warṇi, sami sinawuŋ sĕkar macapat. miturut paṅĕñam kula, pañjĕnĕṅanipun pañcèn kaguṅan ḍasar sagĕd ṅaraŋ. ikĕtanipun sĕkar mujudakĕn corak piyambak : luwĕsipun kados ikĕtan carak surakarta, naṅiŋ tĕmbuŋ tĕmbuṅipun sarta paṅrakitipun : corak ṅayogyakarta. iṅkaŋ mahos sĕrat karaṅanipun, sanajan sampun rambaḥ rambaḥ : botĕn bosĕn, sarta kumĕdaḥ mahos satamatipun. amila kula piyambak mastani biliḥ r. sasrawidjaja punika pañcèn pujaṅga.

aṅgènipun ṅaraŋ sĕrat sĕrat wahu, kintĕn kula nalika pañjĕnĕṅanipun wontĕn iŋ surakarta punika. naṣkahipun lajĕŋ namuŋ kapasrahakĕn ḍatĕŋ siswanipun iṅkaŋ kacĕlak sarta iṅkaŋ marṣudi kasusastran, iṅgiḥ punika ki padmasusastra, jĕr kala samantĕn dèrèŋ cara wontĕn badan pĕnĕrbit partikĕlir kados sapunika. upami naṣkaḥ naṣkaḥ wahu kapasrahakĕn ḍatĕŋ paṅĕcapan lan badan pĕnĕrbit nagari, mĕṣṭi botĕn katampèn, awit karaṅan karaṅanipun wahu sadaya (kajawi sĕrat purwacarita bali) sami babagan ṅèlmon. amila wĕdalipun sĕrat karaṅanipun wahu, sasampunipun pañjĕnĕṅanipun séda, iṅkaŋ ṅĕdalakĕn muridipun, iṅgiḥ punika :

1. bayanullaḥ iṅkaŋ sampun kula aturakĕn iŋ ṅajĕŋ, ñariyosakĕn wĕjaṅanipun para guru nalika pañjĕnĕṅanipun lalana pados guru.

2. sitijĕnar iṅkaŋ baḍé kula sarasèhakĕn kalihan para mahos wontĕn iŋ sĕrat punika.

3. musawaratanipun para wali, ñariyosakĕn iktikadipun para wali satuṅgal satuṅgal, sabakdanipun sèḥ sitijĕnar kapidana.

4. kañcil kriḍamartana, doṅèŋ kañcil, naṅiŋ isi kawruḥ kawicakṣanan tuwin ṅèlmon.

5. wontĕn saḍèrèk iṅkaŋ cariyos, pañjĕnĕṅanipun ugi ṅaraŋ sĕrat bayan mahot, naṅiŋ kula dèrèŋ naté mahos.

6. miturut sĕrat "burat waṅi " (ki padmasusastra), purwaka mawi sandi asma iṅkaŋ kaṅgé murwakani sĕrat kañcil kasĕbut ṅiṅgil, ugi kaṅgé murwakani sĕrat sanèsipun, sĕrat punapa : kula kasupèn, sarta iṅgiḥ dèrèŋ naté mahos.

7. lan sanès sanèsipun maliḥ, iṅkaŋ kula dèrèŋ naté mahos, utawi dèrèŋ kawĕdalakĕn.

para nupikṣa botĕn kĕkilapan, samantĕn kamoñcèraniŋ kasagĕdanipun r. sasrawidjaja, lahir batos, samantĕn santosaniŋ tĕkadipun tuwin luhuriŋ bubudènipun, samantĕn aṅgènipun botĕn mahèlu ḍatĕŋ duña. anaṅiŋ kawuniṅana, pun duña iṅkaŋ botĕn dipun pahèlu punika pamaḷĕsipun mĕntala saṅĕt.

sanajan pamaḷĕsipun duña wahu mĕṣṭi botĕn nabĕti ḍatĕŋ pañjĕnĕṅanipun, kados limrahipun para shupi iṅkaŋ linaṅkuŋ, anaṅiŋ tumrap iṅkaŋ ñawaŋ, nuwun iṅgiḥ... mĕmĕlas saṅĕt.

r. sasrawidjaja (r.p. natarata) pinariṅan yuswa pañjaŋ, salira sampun riṅkiḥ, botĕn kaguṅan pamĕdal. manawi prĕlu iṅgiḥ takṣiḥ karṣa mĕmĕjaŋ ḍatĕŋ siswa, anaṅiŋ tanpa sarat kados guru sanès sanèsipun. amila kawontĕnanipun kalahiran sakonduripun ḍatĕŋ ṅayogyakarta, iṅgiḥ nalaṅsa saṅĕt. salajĕṅipun : garwa séda ṅrumiyini, putra èstri kakaliḥ botĕn kantĕnan kabaripun, pañjĕnĕṅanipun botĕn kaguṅan padunuṅan iṅkaŋ tĕtĕp. akiripun séda wontĕn iŋ... bambon (wandé pamadatan), jinazaḥ kahurus pamoŋ praja, kasarèkakĕn wontĕn iŋ pundi : botĕn tĕraŋ. innaa lillahi wahinnaa ilahihi raji'uun.

***

wêwahan cap capan iṅkaŋ kapiŋ kaliḥ :

sédanipun r.p. natarata wontĕn iŋ bambon, punika bambonipun babaḥ nié loéŋ, iṅkaŋ sapunika wujud toko buku "ékonomi " jl. tañjuŋ, ṅayogyakarta. déné sumarénipun, pĕṅintĕnipun salaḥ satuṅgaliŋ mitra kula : wontĕn iŋ soñaragi (gĕṇḍèŋ).

sadèrèṅipun séda, r.p. natarata punika kĕṛĕp sowan k.p.ḥ. natasaputra, putra daḷĕm p.a. iii, punapa takṣiḥ gagayutan sĕntana, botĕn tĕraŋ.

kéré iŋ pĕkĕn goḍéan iṅkaŋ pĕjaḥ punika wontĕn kahélokanipun : jinazahipun saya mimpĕs, daṅu daṅu kantun wujud kados toya rasa (kwikzilvér) satètès, nuntĕn ical. nalika r.p. natarata rawuḥ iŋ ṅriku, sampun botĕn ñipati jinazaḥ wahu.

iv. gañcariŋ cariyosipun sĕrat sitijĕnar.
sadèrèṅipun kula ṅaturakĕn gañcariŋ cariyos iṅkaŋ kasĕbut iŋ sĕrat sitijĕnar karaṅanipun r.p. natarata, pun paṅripta kapaṛĕṅa ñambĕti rumiyin aṇḍaran iṅkaŋ kawrat iŋ puṅkasaniŋ bab iii, iṅgiḥ punika bab lalampahanipun r.p. natarata iṅkaŋ wĕkasan punika.

kula nuwun para nupikṣa, lalampahanipun r.p. natarata iṅkaŋ mĕmĕlas tuwin ṅĕṛĕs ĕṛĕṣi miturut sawaṅan lahir punika, sahèstunipun botĕn ñudakakĕn kaluhuranipun iṅatasipun pujaṅga ahli tashawwup (shupi). tamtu kémawon béda kalihan lalampahanipun tiyaŋ ṅudi kabatosan iṅkaŋ botĕn mahèlu ḍatĕŋ drajat lan sĕmat, anaṅiŋ takṣiḥ kĕpéṅin aṅsal kramat. balik r.p. natarata : sampun sagĕd uwal sakiŋ babandaniŋ duña iṅkaŋ awujud pépéṅinan ḍatĕŋ drajat, sĕmat, kramat. amila manawi akiriŋ lalampahanipun kados iṅkaŋ kawurṣita iŋ ṅajĕŋ, punika nama sampun trĕp, botĕn madal sumbi, tĕtĕp iŋ sampurṇanipun.

wondéné manawi kula tuwin umumipun para mahos, takṣiḥ gaḍaḥ pamiliḥ : "ṅudi kasuñatan, ya ṅudi. naṅiŋ woŋ kuwi kĕpénaké nèk duwé padunuṅan siŋ tĕtĕp, sokur omahé ḍéwé. lan manèḥ siŋ dipaṅan lan disaṇḍaŋ : ya kudu ana, sanajan ora méwaḥ méwahan. hla yèn : mati kĕpénaké ya ora saĕṅgon ĕṅgon, sokur akèḥ siŋ ṅĕtĕraké mĕñaŋ kubur. kuburé ya aja ṅanti kapiran. déné yèn duwé anak : kĕpénaké ya siŋ bisa ñawaŋ kaslamĕtané, sokur dadi woŋ mulya ".... pamiliḥ iṅkaŋ makatĕn wahu iṅgiḥ kéṅiŋ (wĕnaŋ). anaṅiŋ kita kĕdaḥ ṅrumahosi : biliḥ wontĕnipun pamiliḥ makatĕn punika jalaran kita punika namuŋ mu'min 'am (limraḥ) kémawon. déné r.p. natarata punika mu'min khas (cérdas), malaḥ sampun kaḷĕbĕt 'arip (ahli makripat), dados saṅiṅgil kita tĕbiḥ.

lĕlampahan iṅkaŋ kasawaŋ mĕmĕlas tuwin ṅĕṛĕs ĕṛĕṣi punika sampun limraḥ kasaṇḍaŋ déniŋ para shupi iṅkaŋ linaṅkuŋ, sarta botĕn nabĕti punapa punapa. pujaṅga shupi al hallaj iṅkaŋ kasĕbut iŋ bab ii punika lalampahanipun botĕn namuŋ mĕmĕlas lan ṅĕṛĕs ĕṛĕṣi kémawon, ugi... aṅgĕgirisi. éwadéné iṅkaŋ kataman ayĕm kémawon.

al hallaj rumiyinipun katahan wontĕn iŋ kuñjara, sawĕg aṅsal satahun sagĕd miruda amargi sakiŋ pituluṅaniŋ sipir kuñjara iṅkaŋ katarik ḍatĕŋ kawruhipun. wusana kacĕpĕŋ maliḥ, sarta katahan iŋ kuñjara ṅantos 8 tahun laminipun. sasampunipun pĕrkawisipun kaprikṣa iŋ paṅadilan, putusanipun kaaṅgĕp tĕraŋ dosanipun, sarta kĕdaḥ nampèni pidana.

al hallaj lajĕŋ dipun bĕkta déniŋ siṅanagara ḍatĕŋ papan pamidana, iṅkaŋ niṅali éwon, kaḷĕbĕt para muridipun. sarèhniŋ para murid añuwun wĕjaṅan iṅkaŋ wĕkasan, amila sasampunipun salat kaliḥ ṛĕkaṅat, al hallaj lajĕŋ ṅucapakĕn wĕjaṅan sinawuŋ iŋ kiduŋ.

niṅali daya pĕrbawanipun iṅkaŋ samantĕn wahu, pun siṅanagara botĕn sabar, al hallaj dipun ṭuṭuk pasuryanipun mawi garaniŋ pĕḍaŋ, kéṅiŋ grananipun : mlĕsĕg, ludira muñcar. éwadéné al hallaj mèsĕm sarta ṅandika : "wis samĕṣṭiné sliramu tumindak maṅkono, sumitra ! "

siṅanagara tumuntĕn nindakakĕn kuwajibanipun : astanipun al hallaj kaliḥ pisan dipun kĕṭoki, lajĕŋ sampéyanipun kaliḥ pisan ugi dipun kĕṭoki. éwadéné iṅgiḥ botĕn sambat, botĕn ṅaḍuḥ. saḷĕbĕtipun kantaka tumuntĕn dipun iṅgahakĕn ḍatĕŋ kajĕŋ pamĕṇṭaṅan : dipun paku.

sasampunipun èṅĕt sakiŋ kantaka, al hallaj takṣiḥ sagĕd mariṅi wĕjaṅan kaliḥ kĕcap ḍatĕŋ para siswa iṅkaŋ takṣiḥ sami ṅĕntosi. wusana lajĕŋ katigas murdanipun, nĕmahi séda. jinazaḥ iṅkaŋ kantun gĕmbuŋ punika ḷĕstantun kapĕṇṭaŋ wontĕn iŋ ṅriku, mustaka sarta péraŋ péraṅaniŋ aṅgota gumléṭak wontĕn sacĕlakipun, kaṅgé paṅéwan éwan ṅantos sawatawis lami. akiripun lajĕŋ dipun bĕsmi, awunipun kabucal ḍatĕŋ lèpèn dajlaḥ... innaa lillahi wahinnaa ilahihi raji'uun.

dados mĕṅgahiŋ paṅrĕtos kula, lalampahanipun al hallaj akalihan r.p. natarata punika sami garisipun. iṅgiḥ punika sami déné tampi pamisésaniŋ duña iṅkaŋ watĕkipun bĕṅis lan mĕntalan punika. amargi pun duña botĕn dipun rèwès hukum hukumipun. pamisésaniŋ duña ḍatĕŋ al hallajawujud pañamaḥ lan paṅaniṅayaniŋ tiyaŋ iṅkaŋ kasérénan paṅwahos, déné pamisésaniŋ duña ḍatĕŋ r.p. natarata awujud papa cintraka. salajĕṅipun, sanajan botĕn kajlèntrèhakĕn pañjaŋ, sok ugi purun manaḥ kaṇṭi nétral kémawon, amĕṣṭi ṅakĕni biliḥ lalampahanipun al hallaj punika botĕn ñudakakĕn kaluhuranipun. sahèstu béda kalihan tiyaŋ iṅkaŋ tampi pañamaḥ lan paṅaniaya iṅkaŋ jalaran kamurkanipun ḍatĕŋ duña, upaminipun durjana kacĕpĕŋ. makatĕn ugi papacintrakanipun r.p. natarata wahu ugi botĕn ñudakakĕn kaluhuranipun. sahèstu béda kalihan papacintrakanipun tiyaŋ iṅkaŋ ṅaṅsa aṅsa ḍatĕŋ duña, anaṅiŋ boḍo sarta kĕsèd ñambutdamĕl, kados ta iṅkaŋ umumipun kasĕbut kéré.

déné iṅkaŋ botĕn nétral pamanahipun, kalayan kasĕsa lajĕŋ mastani biliḥ pujaṅga shupi kakaliḥ wahu sami tampi bĕbĕnduniŋ paṅéran, jalaran sakiŋ sasaripun ṅèlmunipun. pamaṅgiḥ makatĕn punika kula botĕn sagĕd ñuwawèni, amargi miturut ḍawuhiŋ al Quran : "allaḥ ora ṅaniaya kawulané naṅiŋ para kawula kaŋ ṅaniaya awaké ḍéwé " (Xi : 101, XXiX : 40).

iṅkaŋ punika amila pun paṅripta tĕtĕp ṅahosi ḍatĕŋ al hallaj lan r.p. natarata. paṅañji aji kula punika tĕbiḥ sakiŋ paṅaṅgĕp : biliḥ ahli shupi iṅkaŋ botĕn kataman pamisésaniŋ duña punika taṇḍa kiraŋ luhuripun, punika botĕn.

dados : manawi iŋ péraṅan wiṅkiŋ maṅké kula aṅrĕmbag, aṅoñcèki, lan kamipurun ambantaḥ isinipun sĕrat sitijĕnar karaṅan nataratan, punika botĕn katarik sakiŋ kiraŋ paṅaji aji lan pamuṇḍi kula ḍatĕŋ pañjĕnĕṅanipun swargi saŋ paṅaraŋ. sayĕktosipun namuŋ kados iṅkaŋ sampun kula aturakĕn wontĕn iŋ "prawacana ", biliḥ sĕrat punika awujud saraséhan pamaṅgiḥ antawisipun kula kalihan para mahos. déné ugĕriŋ saraséhan punika kĕdaḥ blaka suta, botĕn èwĕd pakèwĕd ṅlahirakĕn pamaṅgiḥ. amila kula iṅgiḥ botĕn baḍé èwĕd pakèwĕd ṅlahirakĕn kritik sawantahipun.

supados para nupikṣa sagĕd ṅuniṅani tĕraŋ paṅrĕmbag iŋ wiṅkiŋ maṅké, prĕlu kula aturakĕn rumiyin gañcariŋ cariyos iṅkaŋ kasĕbut iŋ sĕrat sitijĕnar karaṅan nataratan, iṅkaŋ sampun naté kawrat wontĕn iŋ almĕnak ḥ. buniŋ punika.

sĕrat wahu wontĕn 15 pupuḥ, urut urutanipun kados iŋ ṅaṇḍap punika :

pupuḥ i : sĕkar sinom 21 pada. pada iṅkaŋ wiwitan titimaṅsa aṅgènipun nurun. salajĕṅipun isi cariyos bab ki agĕŋ pĕṅgiŋ sĕdya ambaléla iŋ nata, tuwin ñariyosakĕn kadospundi iktikadipun ki agĕŋ wahu. sèḥ sitijĕnar rumahos kaṭaḥ cocogipun kalihan ki agĕŋ,lajĕŋ mara tamu ḍatĕŋ iŋ pĕṅgiŋ.

pupuḥ ii : sĕkar asmaradana 45 pada. sitijĕnar kalihan ki agĕŋ pĕṅgiŋ saraséhan : guru ginuru. sultan bintara utusan mantri kakaliḥ nimbali ki agĕŋ pĕṅgiŋ : mopo botĕn purun sowan. sultan bintara lajĕŋ utusan ki patiḥ, namuŋ kaṇṭi punakawan kémawon, kaḍawuhan nimbali ki agĕŋ pĕṅgiŋ iṅkaŋ kapiŋ kalihipun. pupuḥ iii : sĕkar ḍaṇḍaŋgula 57 pada. patiḥ bintara kĕpaṅgiḥ ki agĕŋ pĕṅgiŋ, mariṅakĕn soalipun sultan bintara tigaŋ pasal, kaḍawuhan añjawab. soalipun kajawab, anaṅiŋ bab katimbalan mĕkṣa mopo. salajĕṅipun ñariyosakĕn pambalélanipun sèḥ sitijĕnar sarta ñariyosakĕn kadospundi iktikadipun saŋ sèḥ wahu.

pupuḥ iv : sĕkar sinom 30 pada. lajĕṅipun bab iktikadipun sitijĕnar, kaṭaḥ para muridipun iṅkaŋ sami salaḥ kadadèn, déné iṅkaŋ linaṅkuŋ wontĕn sakawan. patiḥ bintara ṅlampahakĕn tĕlik sandi upaya maguru ḍatĕŋ sitijĕnar. sasampunipun tĕraŋ kadospundi kawontĕnanipun, sultan bintara lajĕŋ ṅrĕmbag bab sitijĕnar kalihan para wali.

pupuḥ v : sĕkar ḍaṇḍaŋgula 34 pada. para wali ṅutus paṅéran tĕmbayat lan sèḥ domba : nimbali sitijĕnar : mopo, wontĕn iŋ ṅriku mawi babantahan kawruḥ.

pupuḥ vi : sĕkar paṅkur 45 pada. murid iṅkaŋ nama priṅgabaya tumut bantaḥ. paṅéran tĕmbayat lajĕŋ mariṅakĕn sasmita 4 pasal wĕliṅanipun sunan kalidjaga, supados kajawab. muridipun sitijĕnar iṅkaŋ nama bisana makili gurunipun añjawab sasmita kaṇṭi patitis.

pupuḥ vii : sĕkar asmaradana 60 pada. paṅéran tĕmbayat lan sèḥ domba mantuk, sèḥ domba baḍé kapéñcut ṅèlmunipun sitijĕnar, naṅiŋ dipun dukani paṅéran tĕmbayat. saḍatĕṅiŋ utusan, putusanipun para wali lan sultan bintara : aṅutus maliḥ sunan bénaŋ, sunan kalijaga, sunan kudus, paṅéran modaŋ, paṅéran gĕsĕŋ, sami ambĕkta sakabat : nimbali maliḥ sèḥ sitijĕnar, kaṇṭi nawala wasésa, prĕlu kaajak saraséhan kawruḥ. sitijĕnar saraséhan purun, naṅiŋ tinimbalan mopo.

pupuḥ viii : sĕkar ḍaṇḍaŋgula 35 pada. sitijĕnar bantaḥ kawruḥ kalihan para wali duta, botĕn kéṅguḥ déniŋ nawala wasésa. wusana sitijĕnar miliḥ pĕjaḥ piyambak, sarta nĕraṅakĕn caranipun pĕjaḥ piyambak punika. paṅéran gĕsĕŋ baḍé kapéñcut ḍatĕŋ kawruhipun sitijĕnar, anaṅiŋ tampi sasmita duduka sakiŋ sunan kalijaga.

pupuḥ iX : sĕkar sinom 37 pada. sitijĕnar sampun dumugi pati patitis, sinĕkṣèn para wali duta. muridipun sakawan sami béla iŋ guru, jinazahipun kapasrahakĕn ḍatĕŋ para waris. déné jinazahipun sitijĕnar kabĕkta ḍatĕŋ masjid bintara, kakubur ḍĕḍĕmitan. iṅkaŋ kapitontonakĕn ḍatĕŋ umum kasantunan kirik guḍigĕn : kagantuŋ, sinartan sĕrat uṇḍaŋ uṇḍaŋ.

pupuḥ X : sĕkar asmaradana 38 pada. baṭaŋ sĕgawon wusana kakubur. loṇṭaŋ sĕmaraŋ, muridipun sitijĕnar, nĕdya ambélani gurunipun, ḍatĕŋ masjid bintara : ṅuwus uwus para wali. pupuḥ Xi : sĕkar paṅkur 33 pada. lajĕṅipun paṅuwus uwusipun loṇṭaŋ samaraŋ lajĕŋ pĕjaḥ piyambak, jinazaḥ kakubur iŋ daganiŋ gurunipun (baṭaŋ sĕgawon).

pupuḥ Xii : sĕkar asmaradana 34 pada. ki agĕŋ tiṅkir tuwi ḍatĕŋ pĕṅgiŋ : mituturi, naṅiŋ ki agĕŋ pĕṅgiŋ tĕtĕp nĕdya ambaléla. kala samantĕn ñi agĕŋ pĕṅgiŋ babaran, kanamakakĕn mas karèbèt, bayi kabĕkta ḍatĕŋ tiṅkir. antawis lami ki agĕŋ pĕṅgiŋ tuwi ḍatĕŋ tiṅkir, ki agĕŋ tiṅkir pamit séda.

pupuḥ Xiii : sĕkar sinom 38 pada. ki agĕŋ kakaliḥ saraséhan bab paṅèṣṭiniŋ pati patitis. ki agĕŋ tiṅkir séda kasĕkṣèn ki agĕŋ pĕṅgiŋ, jinazaḥ kakubur sacara islam, ki agĕŋ pĕṅgiŋ lajĕŋ kondur. sultan bintara kalihan para wali aṇḍawahakĕn putusan : ṅutus sunan kudus kaḍèrèkakĕn sakabat, nimbali ki agĕŋ pĕṅgiŋ kaṇṭi nawala wasésa.

pupuḥ Xiv : sĕkar maṣkumambaŋ 66 pada. ki agĕŋ pĕṅgiŋ ñukani soal kawan pasal, sunan kudus botĕn sagĕd añjawab, lajĕŋ amaguru. wusana ki agĕŋ pĕṅgiŋ tĕtĕp mopo botĕn purun sowan ḍatĕŋ bintara, miliḥ séda piyambak : kasakṣèn sunan kudus. sunan kudus lajĕŋ nilar pĕṅgiŋ. para siswanipun ki agĕŋ pĕṅgiŋ kaṭaḥ iṅkaŋ béla, jinazaḥ sampun sami kahupakara.

pupuḥ Xv : sĕkar ḍaṇḍaŋgula 8 pada. sunan kudus dumugi iŋ bintara, ṅlapurakĕn sarèhiŋ dinuta. praja bintara sirṇa klilipipun.

makatĕn urut urutaniŋ cariyos iṅkaŋ kawrat iŋ sĕrat sitijĕnar karaṅan natarata. déné wĕḍaraniŋ iktikad iktikad, baḍé kapratélakakĕn iŋ bab v salajĕṅipun. pamĕṭik kula mawi ñĕbutakĕn aṅkaniŋ pupuḥ lan aṅkaniŋ pada, supados gampil kacocogakĕn kalihan pratélan iŋ ṅiṅgil cakĕt punika wahu.

***

wêwahan cap capan iṅkaŋ kapiŋ gaṅsal :

samĕdalipun sĕrat "palsapaḥ sitijĕnar " punika, kaṭaḥ para mitra iṅkaŋ mrayogakakĕn supados pĕnĕrbit ugi ṅĕdalakĕn sĕrat "sitijĕnar tĕmbaŋ " karaṅanipun swargi r.p. natarata, iṅkaŋ dipun ṛĕmbag lan dipun oñcèki paṅripta wontĕn iŋ sĕrat punika.

pamrayogi wahu kula manaḥ sampun saḷĕṛĕsipun, amargi para migatosakĕn lajĕŋ sagĕd ṅuniṅani piyambak aslinipun iṅkaŋ kaṛĕmbag, botĕn namuŋ ñĕmak pĕṭikanipun kémawon. sĕrat wahu sampun sahèstu kawĕdalakĕn kala wulan oktobĕr 1958.

anaṅiŋ kawuniṅana, iṅkaŋ kawĕdalakĕn punika naṣkahipun awujud sĕratan taṅan, takṣiḥ asli, sanès awujud lampiran almĕnak ḥ. buniŋ : iṅkaŋ kaciḥna sampun kaṭaḥ éwahipun. sumĕṛĕp kula mĕnawi sampun kaṭaḥ éwahipun, iṅgiḥ sasampunipun kula aṅsal iṅkaŋ takṣiḥ asli punika.

sakawit sĕdya kula iṅgiḥ baḍé ṅĕdalakĕn plĕg lampiranipun almĕnak ḥ. buniŋ wahu, naṅiŋ sĕrat wahu ical, kula sĕtiyar botĕn sagĕd aṅsal maliḥ. wĕdalan ḥ. buniŋ kalihan iṅkaŋ kula wĕdalakĕn punika, mĕnawi kataṇḍiŋ : uṅĕl uṅĕlipun wontĕn iṅkaŋ botĕn sami. tĕrkaḍaŋ cacahiŋ pada iŋ satuṅgal tuṅgalipun pupuḥ ugi botĕn sami.

anaṅiŋ pinaṅgihiŋ béda punika botĕn ṅéwahakĕn sariniŋ pamaṅgihipun paṅriptanipun sĕrat "palsapaḥ sitijĕnar " punika. namuŋ kémawon, mĕnawi nocogakĕn kalihan pĕṭikan iṅkaŋ kawrat wontĕn iŋ sĕrat punika : kĕdaḥ sĕtiti, jĕr aṅkaniŋ pada wontĕn iṅkaŋ miṅsĕd.

bédanipun cacahiŋ pada iŋ satuṅgal tuṅgalipun pupuḥ kados iŋ ṅaṇḍap punika :

pupuḥ i... buniŋ 21 pada,kulawarga bk 16 pada.

pupuḥ ii... buniŋ 45 pada,kulawarga bk 47 pada.

pupuḥ iiii... buniŋ 57 pada,kulawarga bk 57 pada.

pupuḥ iv... buniŋ 30 pada,kulawarga bk 30 pada.

pupuḥ v... buniŋ 34 pada,kulawarga bk 37 pada.

pupuḥ vi... buniŋ 45 pada,kulawarga bk 46 pada.

pupuḥ vii... buniŋ 60 pada,kulawarga bk 55 pada.

pupuḥ viii... buniŋ 35 pada,kulawarga bk 33 pada.

pupuḥ iX... buniŋ 37 pada,kulawarga bk 37 pada.

pupuḥ X... buniŋ 38 pada,kulawarga bk 39 pada.

pupuḥ Xi... buniŋ 33 pada,kulawarga bk 39 pada.

pupuḥ Xii... buniŋ 34 pada,kulawarga bk 35 pada.

pupuḥ Xiii... buniŋ 38 pada,kulawarga bk 40 pada.

pupuḥ Xiv... buniŋ 66 pada,kulawarga bk 66 pada.

pupuḥ Xv... buniŋ 8 pada,kulawarga bk 8 pada.

v. bab allaḥ tuwin iṅkaŋ sinĕbut budi.
kayakinan tumrap iṅkaŋ sinĕbut allaḥ, iṅgiḥ punika bab wontĕn lan botĕn wontĕnipun, bab dat sipat tuwin apṅalipun, punika prĕlu saṅĕt iṅatasipun manuṅsa umumipun, laṅkuŋ laṅkuŋ tiyaŋ iṅkaŋ sampun wiwit ṅudi kasuñatan. amargi iktikad wahu iṅkaŋ dados pandom tumindakipun manuṅsa : lahir batos.

iŋ ṅaṇḍap punika pĕṭikan sĕrat sitijĕnar iṅkaŋ mĕḍarakĕn bab iṅkaŋ sinĕbut allaḥ tuwin iṅkaŋ sinĕbut budi.

i. 5 : ḍasar makṣiḥ gama brama (ki agĕŋ pĕṅgiŋ), kalakuan wisnumurti, mriḥ sĕḍakĕp suku tuṅgal, ṅukut pañca driya pati, jro budi nora kaliḥ, paṅéraniŋ ḍèwèkipun, sakiŋ adrĕṅiŋ karṣa, sukṣma sarupa jĕŋ kyayi, kasat mata wus yayaḥ mayaṅga séta.

ii. 1 : sasampunnya kyagĕŋ pĕṅgiŋ, tampi sasmitèŋ oliya, paṅéran ḷĕmahbaŋ jarwané, sĕtyambĕk tyas martotama, kawruḥ mukṣyaniŋ aṅga, baṅkit ñjèrèŋ baṅkit ṅĕjum, tĕmaḥ sirṇa maraŋ iya. id. 2 : iya janma kaŋ kakiki, wujud kak kiyamul kodrat, jumĕnĕŋ anané ḍéwé, sukṣma manukṣmèŋ kawula, kawula nukṣmèŋ sukṣma, napas sirṇa mañjiŋ suwuŋ, badan ḷĕbur wor bantala.

id. 3 : ananiŋ allaḥ wit ḍikir, ḍikir pana iŋ dat sipat, asma apṅaliŋ hyaŋ manon, gumuluŋ dadya antaya, rahsa iŋ ḍèwèkira, iya sira iya iṅsun, mosik jumĕnĕŋ dat mulya.

id. 4 : jroniŋ ṅalam kabir sahir, kéné kana nora béda, amuŋ manuṅsa anané. kyagĕŋ pĕṅgiŋ ndayaniṅrat, wani ṅlahirkĕn tékad, allaḥ majas wujud palsu, kakikiné sakiŋ asma.

id. 5 : asma manuṅsa sajati, mĕṅku sipat kaliḥ dasa, buddha islam sampun awor, wujud juga loro asma, aṅèlé wus waṣkiṭa, gampaŋ kasampar kasaṇḍuŋ, kyagĕŋ pĕṅgiŋ wus pranawa.

ii. 42 : muŋ kaṇṭi punakawan tri (patiḥ bintara), wus ḷĕpas tantara lama, praptèŋ pĕṅgiŋ tatanya lon, mriŋ woŋ macul anèŋ latar, tur wruḥ kyagĕŋ nèŋ laṅgar, èwĕd lagya imbal wuwus, lan kaŋ murbèŋ ḍèwèkira.

iii. 27 : mila maṅkya tyasñarda kalahir (sèḥ sitijĕnar), umahya tĕkad ro jabariyaḥ, kadariyaḥ maṅsuk tyasé, aṇḍaku datullahu, budi éliŋ dèn aṅgĕp gusti, paṅéraniŋ manuṅsa, sinipat roŋ puluḥ, mahujud kidam lan baka, mukalapaḥ lilkawadis ñulayani, gumlarṇya baraŋ añar.

id. 28 : kodrat iradat jumĕnĕŋ ṅèlmi, kayat samak basar lan kadiran, muridan ṅaliman kèhé, kaliḥ dasa ginuluŋ, rumakĕt iŋ budi ḷĕstari, tĕgĕsé wujud mutlak, dadya dat ranipun, tan wiwitan tan wĕkasan, nora saṅkan nora paran ṅénal yakin, iŋ tékad sipatullaḥ.

id. 29 : sèḥ sitibaŋ maṅaṅgĕp hyaŋ widi, wujud kaŋ nora katon satmata, sarupa kadya ḍèwèké, iṅkaŋ sipat mahujud, lir wuwujud blĕgĕr tan kaliḥ, warṇarja tanpa céda, mulus alus lurus, kaŋ ñata tan wujud dora, lirṇya kidam ḍihin jumĕnĕŋ tan kèri, sakiŋ pribadinira.

id. 30 : baṅsa baka laṅgĕŋ tan antawis, nora rumakĕt lara kapénak, jumĕnĕŋ nèŋ kana kéné, tan ika datan iku, mukalapaḥ lilkawadisi, pradikané prabéda, lan sakèhiŋ wujud, baraŋ añar gumlariŋ rat, ñulayani sipat antéro dumadi, jroniŋ bhumi akasa.

id. 31 : tĕmbuŋ kodrat kuwasa pribadi, nora ana kaŋ mirib kaŋ mada, tanpa prabot kuwasané, ṅadam praptaniŋ wujud, ñjaba ñjĕro sébak sawiji, iradat tĕgĕsira, karṣa tanpa ṅrĕmbug, ṅèlmu ṅawruhi kaanan, iṅkaŋ pisaḥ sakiŋ pañca driya tĕbiḥ, ṅuṅkuli puṅlu tiṅgar.

id. 32 : kayat urip sarana pribadi, tinĕtĕpkĕn kayunnya sañata, nora ṅaṅgo roḥ uripé, tan mèlu lara ḷĕsu, sirṇa buṅaḥ miwaḥ prihatin, jumnĕŋ sakarṣa karṣa, yéka kayat kayun. sèḥ sitijĕnar waṣkiṭa, waṣkiṭa traŋ tétéla janma linuwiḥ, marma ṅaku paṅéran. id. 33 : salat limaŋ wĕktu puji dikir, prastawèŋ tyas karṣanya pribadya, bĕnĕr luput tampa ḍéwé, sadarpa guŋ tĕrtamtu, badan alus kaŋ munaḥ karti, ṅĕndi ana hyaŋ sukṣma, kĕjaba muŋ iṅsun, midĕr duña cakrawala, luhur laṅit sapta bhumi duruŋ maṅgiḥ, wujudnya dat kaŋ mulya.

id. 34 : ṅĕndi ĕndi kabèḥ sĕpa sĕpi, ṅalor ṅidul ṅulon ṅétan tĕṅaḥ, kana kana muŋ nèŋ kéné, kéné wujudku dudu, naṅiŋ jroku awaŋ wuŋ suñi, isi dagiŋ jĕroan, ṛĕṛĕgĕd daḷĕmku, dudu jantuŋ dudu utak, iṅsun iṅkaŋ pisaḥ lir culiŋ jĕmpariŋ, mĕkaḥ madinaḥ ṅambaḥ.

id. 35 : dudu budi aṅĕn aṅĕn ati, dudu éliŋ pikir dudu niyat, hawa napas paran dédé, suwuŋ lan waŋ wuŋ dudu, wandaniṅsun jisim kawadis, tan wun dadya guṣṭika, bosok mawur ḷĕbu, napaṣku midrawèŋ jagad, bhumi gĕni bañu aṅin muliḥ asli, yéka añar sadaya.

id. 36 : waṅsul iṅsun dat kaŋ nukṣmèŋ wadi, paṅéranku sipat jalal kamal, nora karṣa salat ḍéwé, nora karṣa ḍaḍawuḥ, dé woŋ salat pakoniŋ budi, budi lanat musibat, tan kĕna ginugu, salin salin paréntaḥnya, méñcla méñclé tak tĕmĕni nora dadi, tansaḥ ṅajak durjana.

id. 37 : jroniŋ salat budiku mamaliŋ, jroniŋ dikir budi ñidrasmara, kaḍaŋ mélik amal akèḥ, séjé datul guyubu, iṅsun iki hyaŋ maha sukci, dat mahulana ñata, kaŋ layu kayapu, tan kĕna kinaya ṅapa, mila sitijĕnar budi nukṣmèŋ widi, ṅrusak gama mustapa.

id. 38 : sadat salat puwasa tan apti, sĕdéné jakat kaji mriŋ mĕkaḥ, iku wuwus palson kabèḥ, nora kĕna ginugu, sadayèku durjanèŋ bhumi, ṅapusi liyan titaḥ, sinuŋ swarga bésuk, woŋ boḍo anut oliya, tur ñatané paḍa bahé duruŋ uniŋ, séjé iṅsun ḷĕmahbaŋ.

id. 39 : datan ṅgugu préntaḥ osik budi, jĕṅkaŋ jĕṅkiŋ nèŋ masjid tiŋ krĕmbyaḥ, gañjarané mbésuk bahé, yèn wus ṅapal baṭukmu, sajatiné nora pinaṅgiḥ, nèŋ duña bahé paḍa, susaḥ samya mikul, lara saṅsara tan béda, marma sitijĕnar muŋ ṅantĕpi siji, gusti dat mahulana.

id. 40 : kaŋ sudibya gunardikèŋ budi, tur kaŋ mĕṅku sipat kaliḥ dasa, atas sabaraŋ karṣané, kawasa murwèŋ kawruḥ, jalal jamal kamal kahari, nirmala muka warṇa, yayaḥ kwulanipun, wahyèŋ aṅga tan katara, sakti murti mumpuni liriŋ dumadi, mindrawa mindra loka.

id. 41 : yéka iṅkaŋ dèn aṅgĕp hyaŋ widi, sèḥ ḷĕmahbaŋ darmastutèŋ karṣa, sumaraḥ iŋ hyaŋ ḍawuhé, tékad jabriyaḥ kagluŋ, kadarijaḥ wimbaniŋ lahir, maḍĕp mantĕp tur paṅgaḥ, kuwat iŋ paṅaṅkuḥ, kukuḥ kasmala nirmala, aṅantĕpi urip praptèŋ laju yakin, tan maṅran budi cipta.

id. 42 : ciptaniŋ tyas sitijĕnar makṣiḥ, wujudira iṅaṅgĕp mukamad, mĕṅku rasul sañatané, mukamad sipat kudus, añar urip paḍa ṅañari, rumakĕt pañca driya, sajatiné ṅgaḍuḥ, yèn wus pinuṇḍut kaŋ gaḍaḥ, dadi ḷĕmaḥ bosok mumur dadi najis, paran dadya gaṇḍulan.

id. 43 : budi pikir aṅĕn aṅĕn éliŋ, tuṅgal wujud ṅakal kĕnèŋ édan, susaḥ biṅuŋ lali saré, budi kèḥ nora jujur, rina wĕṅi maṅayuḥ drĕṅki, mriḥ arjané pribadya, rusakiŋ lyan sukur, srèhi pakṣa nrak durjana, tur gumuṅguŋ umuk tĕmaḥ tibèŋ niṣṭip, ṅalani wandanira.

id. 44 : gĕtun yèn wus tumibèŋ iŋ ḍiri, séjé dat wajibul mulyaniŋ rat, mukaniŋ budyayu kabèḥ, wardaniŋ janma muhuŋ, ana wujud karṣa sawiji, iku bahé tan bisa, ṅlakoni saḍawuḥ, loro manèḥ kuwawaa, laḥ ta ĕndi pisahé dat lawan budi, supaya janma nrima.

id. 45 : sèḥ ḷĕmahbaŋ lumĕkĕt jatiniŋ, ĕndi sirṇaniŋ antaya mulya, dat kadimaḥ budayané, dalilnya ramahitu, sahmaṅanil kahos lirṇèki, uculiŋ jĕmpariŋ plas, gaṇḍéwané ĕmbuḥ, sréṅat tarékat kakékat, myaŋ makripat palaṣṭa datan kabudi, datu jatiniŋ wanda.

id. 46 : rapal allaḥ tanpa wrana kèkṣi, sajatiné biṅuŋ ĕmbuḥ ñata, tan wun jumĕnĕŋ sun wité, dadya musamanipun, jati asma nèŋ jalitani, taju min kahulina, cukul rèḥ pamuwus, mukamadan rasulullaḥ, wujud kapir sipat dagiŋ bosok mimir, mumur dadya bantala.

id. 47 : déné kita nukṣmèŋ dat linuwiḥ, kaŋ sadarpa sakti dibyèŋ laya, méndraniŋ rat paṅérané, murba misésa ulun, sipat wahdaniyat sawiji, bisa laṅgĕŋ ṅambara, aṅuṅkuli puṅlu, dudu budi dudu ñawa, dudu urip tanpa saṅkan sakiŋ pundi, tanpa paraniŋ sĕdya.

id. 48 : dat sajati yayaḥ wujud mami, tan ṛĕkasa kodrat karṣanira, mlaya saparan parané, nora ṅlak nora ḷĕsu, tanpa lara kalawan ṅĕliḥ, gunardikarjèŋ kara, tan drĕŋ cipta luluḥ, ḷĕbdané sakiŋ jiwaṅga, tan katara wahyanya nora ṅlakoni, paṅgya wus anèŋ kana.

Xi. 10 : yèn jarwané sèḥ ḷĕmahbaŋ (wicantĕnipun loṇṭaŋ sĕmaraŋ ḍatĕŋ sunan bénaŋ), woŋ sĕmbahyaŋ tan antuk ṅrika ṅriki, yèn katĕkan lara biṅuŋ, yèn turu yayaḥ bujaŋ, lamun mlarat ñjaluk sugiḥ nora antuk, luwiḥ manèḥ lamun sĕkarat, jlalatan kaḍaŋ mĕcicil.

id. 11 : sakiŋ suṅkan niṅgal duña, kaŋ maṅkono dubilaḥ woŋ trayoli, prandéné santri kĕpahuŋ, dikir pan napi isbat, ṅaṅgit aṅgit narupakkĕn datullahu, nuli ana rupanira, iku dèn aṅgĕp hyaŋ widi. id. 12 : apa iku dudu sasar, prataṇḍané ñjaluk sugiḥ tan oliḥ, prandéné sun kinèn makbud, salat karya saréṅat, yèn jumuṅaḥ maraŋ masjid patiŋ kraṇṭuk, mumuji paṅéran sunya, dédé ṅrika dédé ṅriki.

Xii. 11 : wikan cocog wikan sisip (aturipun ki agĕŋ pĕṅgiŋ ḍatĕŋ ki agĕŋ tiṅkir), wusñamba mĕcaḥ pralambaŋ, kya patiḥ paṅandikané, kula kapariṅan inaḥ, iŋ daḷĕm tigaŋ warṣa, maṅké sampun wañcinipun, naṅiŋ pamanaḥ kawula.

id. 12 : makṣiḥ dèrèŋ añoṇḍoṅi, kĕkaḥ ṅrasa tan kabawaḥ, jĕr bhumi laṅit saliré, sadaya darbèk manira, kula kaŋ suka nama, prataṇḍané duk pukulun, dèrèŋ tumitaḥ tan ana.

id. 13 : nadyan allaḥ sĕpa sĕpi, jiwaṅga kita pulaṣṭa, sampun maliḥ saŋ akatoŋ, sami titaḥ sipat añar, prataṇḍa takṣiḥ samar, ratu tan uniŋ hyaŋ aguŋ, kula tan wĕruḥ hyaŋ sukṣma.

id. 14. jumĕnĕŋ ṅoŋ rèḥ pribadi, urip sakarṣa manira, dawa cĕṇḍak sakaṛĕpé, boga busana ṅupaya, kodrat kula pribadya, budayèŋ ciptamba turut, aṅĕn aṅĕn gusti kita.

id. 15 : iṅkaŋ kawula ṅèṅèri, mituhu ratri myaŋ rina, kaŋ kula nut sapakoné, botĕn mèstu paṅran liya, jaba mituhu cipta, mobaḥ molaḥ mosik muwus, atas karṣané datullaḥ.

id. 16 : nulya nĕbut maha sukci, lahilaha hahilullaḥ, punika asma kémawon, musaminé wujud kula, ñjawi punika raṅka, iŋ ñjro curiga hyaŋ aguŋ, kaŋ tan pahé lan waraṅka.

Xiii. 28. ñahi wĕrda (nini nini wilayaḥ pĕṅgiŋ) nambuŋ sabda (ḍatĕŋ sunan kudus), kyagĕŋ nora nampik wañci, nèŋ kroboṅan imbal sabda, lan dat kaŋ murwèŋ ñjĕŋ kyayi, kaŋ tĕbiḥ kaŋ tanpa wis, paṛĕk tan kĕna dinumuk, purbaniŋ ḍèwèkira, tuṅgal iṅkaŋ ṅajak urip, ṅajak néndra ṅajak séda wus kadriya.

id. 29 : lamun sira yun kapaṅgya, sun pĕṣṭèkkĕn nora oliḥ, rèhniŋ lagya badan sukṣma, maṅĕniṅkĕn puja ghaib, kaŋ pinaji amuji, kaŋ dinulu lagyandulu, ṅandika lagya ṅucap, mosik mĕnĕŋ kumpul siji, hèḥ ta anak tamu balia kéwala.

id. 30 : lakunira tanpa guna, ñjĕŋ sunan kudus maṅsuli, ñahi sun iki utusan, iŋ hyaŋ kaŋ murwèŋ dumadi, sun malahékat ṅlaṅit, mariṅkĕn kamulyan aguŋ, ñahi sira tutura, mriŋ gustimu kyayi pĕṅgiŋ, aturana mĕtu saḍéla kéwala.

id. 31 : ñi tuwa sumahur sugal, sirèku janma tan bĕcik, taṇḍané patrap tan tata, mĕṣṭi gawéné ṅapusi, apĕs ṅupaya riṅgit, katara wuwusmu palsu, sĕṅadi dutaniŋ hyaŋ, malahékat saka ṅlaṅit, yèn woŋ pĕṅgiŋ satus yuta tan pracaya. id. 32 : iŋ kéné akèḥ bijakṣa, kaŋ tyas nirmala dimurti, caturmu kabèḥ katara, woŋ durjana ṅrusak yukti, ṅĕndi ana hyaŋ widi, koṅkoṅan kaya sliramu, allaḥ cĕḍak lan iṅwaŋ, sasolaḥku ṅudanèni, malaḥ lamun ki agĕŋ kiyas tan ana.

***

kula nuwun para nupikṣa, manawi kula kapaṛĕŋ matur tĕrus tĕraŋ, wĕḍaran bab allaḥ pĕṭikan sakiŋ sĕrat sitijĕnar iŋ ṅiṅgil wahu sadaya, sahèstu ambiṅuṅakĕn iṅkaŋ mahos, iṅkaŋ akibatipun sagĕd añjalari lajĕŋ gagap gagap sakĕcĕpĕṅipun. sababipun ambiṅuṅakĕn amargi caranipun nĕraṅakĕn pañcèn ruwĕd, tĕrkaḍaŋ katraṅan iŋ ṅajĕŋ kalihan iŋ wiṅkiŋ pinaṅgiḥ akosokwaṅsul.

wĕḍaran wahu pañurahos kula makatĕn :

miturut pahamipun r.p. natarata : allaḥ iṅkaŋ kasĕbut nitahakĕn bhumi laṅit dalaḥ sahisinipun, iṅgiḥ iṅkaŋ kasĕbut bapa babu, iṅkaŋ aṅratoni lan aṅlimputi sadaya gumlariŋ alam punika : botĕn wontĕn, amargi botĕn wontĕn tiyaŋ iṅkaŋ sagĕd papaṅgihan kalihan allaḥ. déné kita manuṅsa aṅgènipun ñipati gumĕlariŋ alam punika : sampun awujud kados wontĕnipun samaṅké punika. dados "allaḥ " punika tĕtĕp namuŋ asma kémawon, tur iṅkaŋ ñukani nama iṅgiḥ pun manuṅsa piyambak (pupuḥ ii : 3 4, iii : 46, Xii : 12 13, Xiii : 32).

anaṅiŋ pañjĕnĕṅanipun yakin, biliḥ kita manuṅsa punika kalimputan, kapurba tuwin kawasésa déniŋ... iṅsun. sukṣma sinukṣmanipun iṅsun ḍatĕŋ manuṅsa punika iŋ daḷĕm kawontĕnanipun iṅkaŋ winados saṅĕt. iṅgiḥ "iṅsun " punika sajatos jatosipun paṅéraniŋ manuṅsa, iṅkaŋ kaguṅan sipat kaliḥ dasa, tuwin iṅkaŋ kita juluki hyaŋ sukṣma, hyaŋ widdhi lss., ugi iṅkaŋ kita juluki... allaḥ (pupuḥ ii : 2 5 42, iii : 27 33 36 41 47, Xii : 14 15, Xiii : 28 29 32).

namuŋ kémawon, pandumukipun iṅkaŋ sinĕbut "iṅsun " punika... ruwĕd.

iŋ pupuḥ i : 5 kasĕbut sarupa kalihan pun kawula, sarta iṅkaŋ yayaḥ mayaṅga séta ; iii : 29 sarupa kalihan pun kawula sarta iṅkaŋ tanpa céda : iii : 48 lan Xii : 16 ugi kados pun kawula. naṅiŋ iŋ pupuḥ Xi : 11 12 paham makatĕn wahu kaaṅgĕp... sasar. sarèhniŋ saŋ paṅaraŋ piyambak ugi sampun mastani sasar, amila botĕn prĕlu kaṛĕmbag.

satĕrusipun iŋ pupuḥ Xii : 14 15 kasĕbutakĕn biliḥ iṅkaŋ dipun aṅgĕp gusti lan dipun paṅéran punika... aṅĕn aṅĕn utawi cipta. anaṅiŋ iŋ pupuḥ iii : 35 41 43 kasĕbutakĕn biliḥ aṅĕn aṅĕn kalihan cipta punika kaḷĕbĕt pirantos iṅkaŋ éwaḥ giṅsir, amila yèn dipun paṅéran : sasar. sarèhniŋ saŋ paṅaraŋ piyambak ugi sampun mastani sasar, amila ugi botĕn prĕlu dipun oñcèki. wontĕn maliḥ iṅkaŋ karahos ruwĕd, iṅgiḥ punika saŋ paṅaraŋ aṅgènipun migunakakĕn tĕmbuŋ... budi.

iŋ iii : 27 kasĕbut budi éliŋ punika kaaṅgĕp gusti, paṅéraniŋ manuṅsa, manawi iŋ iii : 28 kasĕbut budi ḷĕstari, iŋ iii : 37 kasĕbut budi nukṣmèŋ widi, iŋ iii : 40 kasĕbut kaŋ sudibya gunardikèŋ budi, iŋ iii : 44 kasĕbut mukaniŋ budyayu kabèḥ.

anaṅiŋ iŋ iii : 35 43 47 kasĕbutakĕn biliḥ budi punika sanès paṅéran, makatĕn ugi osik budi (iii : 39) tuwin budi cipta (iii : 41) ugi sanès paṅéran. malaḥ iŋ iii : 36 37 43 kasĕbutakĕn budi punika méñcla méñclé lan ṅajak ḍatĕŋ pandamĕl awon. déné éliŋ (iii : 35 43) ugi sanès paṅéran.

sayĕktosipun tĕmbuŋ "budi " punika pañcèn tĕgĕsipun warṇi warṇi, amila laṅkuŋ prayogi umpami saŋ paṅaraŋ botĕn migunakakĕn tĕmbuŋ wahu, iṅkaŋ wohipun namuŋ ambiṅuṅakĕn. ḍasar saŋ paṅaraŋ piyambak ugi sampun ṅrumahosi pakèwĕd baḍé misahakĕn antawisipun dat (iṅsun) kalihan budi (pupuḥ iii : 44).

tĕgĕsipun tĕmbuŋ budi iṅkaŋ kĕsampar kĕsaṇḍuŋ iṅgiḥ punika : a. kalakuan (luhur budiné), b. réka daya (ṅĕtog budiné), c. rèwèl (budi tak sĕmbadani) lss.

tĕgĕs iṅkaŋ mawi katraṅan iṅgiḥ punika :

a. kĕmpaliŋ karṣa, cipta, rasa, iṅkaŋ wohipun lajĕŋ anama kĕbudayan tuwin kabudidayan.

b. namaniŋ wit witan (buddi) iṅkaŋ ṅaṇḍapipun kaaṅgé ḷĕṅgaḥ nalika saŋ siḍarta aṅsal papaḍaŋ, amila lajĕŋ ajujuluk saŋ buddha.

c. namaniŋ alam tataran 4 sakiŋ alam pipitu :

1. maha pari nirwana (ahadiyat), 2. pari nirwana (wahidiyat), 3. nirwana (wahdat), 4. budi (arwaḥ), 5. pikiran (mitsal), 6. paṅrahos (ajsam), 7. waḍag (insan kamil).

anaṅiŋ budi iṅkaŋ kapratélakakĕn sadaya wahu tĕraŋ sanès paṅéran. makatĕn ugi rupané ḍéwé utawi mayaṅga séta (wĕwajaṅan putiḥ), aṅĕn aṅĕn utawi cipta iṅkaŋ kasĕbut iŋ ṅiṅgil wahu sadaya : ugi sanès paṅéran. amila botĕn prĕlu dados paṅgalihan maliḥ.

iṅkaŋ prĕlu dados paṅgalihan, kantun katraṅan bab iṅsun utawi gusti paṅéraniŋ manuṅsa, iṅkaŋ uṅĕlipun : dudu wujudku (waḍag), dudu jantuŋ, dudu utak, iṅgiḥ punika : iṅsun iṅkaŋ pisaḥ lir culiŋ jĕmpariŋ (iii : 34), uculiŋ jĕmpariŋ plas, gaṇḍéwané ĕmbuḥ (iii : 45) dudu ñawa, dudu urip (iii : 47). déné pamaṅgiḥ kula makatĕn : katraṅan iṅkaŋ muṅĕl dudu iki, dudu iku... punika sampun samĕṣṭinipun, amargi iki iku punika sadaya namuŋ pirantosiŋ gĕsaŋ utawi prataṇḍaniŋ gĕsaŋ, déné gĕsaŋ punika namuŋ salaḥ satuṅgaliŋ sipatipun iṅsun sakiŋ sipat iṅkaŋ kaliḥ dasa punika.

wondéné manawi iṅsun dipun gambarakĕn kados jĕmpariŋ lumĕpas, punika miturut pamaṅgiḥ kula sagĕd añjalari sasar. maṅka paṅintĕn kula saŋ paṅaraŋ botĕn makatĕn karṣanipun.

jĕmpariŋ lumĕpas punika atĕgĕs uwal sakiŋ gaṇḍéwa : piṇḍaḥ sakiŋ papan satuṅgal ḍatĕŋ papan sanès, tuwin asipat ijèn ijèn (induvidualistis). maṅka iṅsun punika sipatipun tĕtĕp iŋ salami laminipun. iŋ daḷĕm kawontĕnan mĕlèk, tiḷĕm, pĕjaḥ, punika namuŋ soal makartiniŋ pirantos kémawon, anaṅiŋ tĕtĕp kalimputan déniŋ iṅsun. kajawi punika iṅsun punika asipat sawiji gĕmblĕŋ (univérṣil), manawi ijèn ijèn : sanès iṅsun, namuŋ pirantos kémawon.

supados botĕn sagĕd añjalari sasar, pramila wontĕn iŋ sĕrat "kuñci suwarga " lss. aṅgèn kula nĕraṅakĕn paṅéran punika : iṅsun kaŋ tan kĕna kinaya ṅapa, tuwin : iṅsun kaŋ iya sira, iya ḍèwèké.

salajĕṅipun kula yakin, biliḥ manuṅsa iṅkaŋ dumugi tataran makripat, iṅgil iṅgilipun iṅgiḥ namuŋ dumugi makripat ḍatĕŋ iṅsun punika wahu. anaṅiŋ kula botĕn sagĕd aṇḍèrèk ḍatĕŋ paham iṅkaŋ mastani biliḥ iṅkaŋ nitahakĕn bhumi laṅit sahisinipun punika botĕn wontĕn.

mila ḷĕṛĕs pun manuṅsa sampun maṅgiḥ gumĕlariŋ alam punika, mila ḷĕṛĕs asma allaḥ punika pun manuṅsa iṅkaŋ yasa. anaṅiŋ manawi takṣiḥ purun migunakakĕn ḍatĕŋ akal pikiran, amĕṣṭi ṅakĕni biliḥ bhumi laṅit sahisinipun punika sanès damĕlanipun manuṅsa.

hla damĕlanipun sintĕn? manawi dipun urut urut amĕṣṭi tanpa wusana utawi ĕmbuḥ ora wĕruḥ. sarèhniŋ tanpa wusana punika mokal mĕṅgahiŋ akal, sarta "ĕmbuḥ ora wĕruḥ " punika sagĕd añjalari sasar ḍatĕŋ "ĕmbuḥ ana ĕmbuḥ ora ", amila kitab kitab suci lajĕŋ yasa asma iṅkaŋ katékadakĕn : jumĕnĕŋ kalawan pribadi, ḍisik ora ana kaŋ aṇḍisiki, lss. iṅgiḥ pañjĕnĕṅanipun iṅkaŋ katékadakĕn : nitahakĕn bhumi laṅit sahisinipun punika. aṅgènipun nitahakĕn namuŋ sarana sabda, komplitipun saḷĕbĕtipun nĕm dintĕn (Qur'an XXXii : 4, lvii : 4, génésis i : 1 – 31).

iṅkaŋ nitahakĕn (khaliq) punika, tiyaŋ arab aṅgènipun nĕṅĕri asma : allaḥ, tiyaŋ jawi ñĕbut : paṅéran, hyaŋ sukṣma, hyaŋ widi, lss. sarta wontĕn iŋ wirid wirid ugi sinĕbut... iṅsun. sadaya asmanipun sami kalihan asmanipun iṅkaŋ aṅliputi titaḥ (makhluq) kasĕbut ṅiṅgil. muriḥ botĕn klintu tampi, wontĕn iŋ sĕrat "kuñci swarga " lss. aṅgèn kula nĕraṅakĕn : iṅsun – makhluq punika namuŋ wawayaṅanipun iṅsun – khaliq kémawon. upami iṅsun – khaliq punika surya iŋ wañci tĕṅaṅé, sarta makhluq punika jĕmbaṅan 1000 isi toya, iŋ satĕṅahiŋ alun alun, iṅsun – makhluq punika wawayaṅaniŋ surya iŋ satuṅgal tuṅgaliŋ jĕmbaṅan wahu.

dados iṅkaŋ nama makripat iŋ paṅéran punika botĕn sanès kĕjawi kados makripatipun pun jĕmbaṅan isi toya ḍatĕŋ wawayaṅaniŋ surya punika. makripatipun ibnu arabij lss. iṅkaŋ ṅruṅkĕbi paham wahdatul wujud (paṇṭéismé) ugi kados makatĕn punika, botĕn mawi wêwahan paṅaṅgĕp : biliḥ surya iṅkaŋ gaḍaḥ wawayaṅan punika botĕn wontĕn (aṭéismé). miturut hukum agami, aṭéismé punika kaḷĕbĕt kupur (kuprun).

sarèhniŋ paṅaraṅipun sĕrat sitijĕnar punika kaṭaḥ méṅgokipun ḍatĕŋ kapir aṭéist (pĕṅanut aṭéismé), botĕn anèḥ manawi wĕḍaranipun iṅkaŋ kaḍapur ginĕmipun sitijĕnar utawi muridipun : ananacad tiyaŋ nindakaké sĕmbahyaŋ saréṅat. maṅka manawi para paṇṭéist (péṅanut paṇṭéismé), para ahli shupi tuwin para aripin, umumipun botĕn sami nilar sĕmbahyaŋ saréṅat. samantĕn bédanipun !

kajawi punika paṅaraŋ sĕrat sitijĕnar wahu manawi mĕṭik dalil utawi lapal (iii : 45 – 48) kĕṛĕp kĕṛĕpipun namuŋ mĕṭik uṅĕliŋ kitab karaṅanipun salaḥ satuṅgaliŋ ṅulama kémawon. punika kiraŋ prayogi kaaṅgé goṇḍélan. iṅkaŋ prayogi punika mĕṣṭinipun namuŋ nukil Qur'an tuwin hadits iṅkaŋ shahiḥ, sarta kĕdaḥ ṅèṅĕti iṅkaŋ kasĕbut iŋ lapal ṅriku punika bab punapa, tuwin tuwuhipun (= nuzulipun) lapal wahu karana punapa, supados botĕn nama "dudu bĕrasé ditĕmpuraké ".

vi. bab 'alam kubur, swarga – nraka lan pati patitis.
sahèstu dèrèŋ nama jaṅkĕp, manawi pun paṅripta namuŋ mĕṭik lan ṅoñcèki iktikadipun paṅaraŋ sĕrat sitijĕnar bab allaḥ kémawon, kados iṅkaŋ sampun kawrat iŋ bab v. mila iŋ ṅriki baḍé kula lajĕṅakĕn pamĕṭik kula : kadospundi iktikadipun saŋ paṅaraŋ wahu tumrap bab bab iṅkaŋ kasĕbut iŋ ṅalamatipun bab vi punika.

iŋ ṅaṇḍap punika pĕṭikan wĕḍaranipun sĕrat sitijĕnar iṅkaŋ ñariyosakĕn bab 'alam kubur lan swarga – nraka.

iii. 21 : sĕjatiné kawula woŋ mati (wicantĕnipun ki agĕŋ pĕṅgiŋ ḍatĕŋ ki patiḥ), sabĕn rintĕn ratri pati suda, nèŋ duña pira lawasé, daṅu manira iḍup, mantuk maliḥ mriŋ asal urip duña pira lawasé, daṅu manira iḍup, mantuk maliḥ mriŋ asal urip, pati sugiḥ duraka, sikṣa nraka aguŋ, waṅsul béñjaŋ yèn wus gĕsaŋ, tanpa pétaŋ laṅgĕŋ iŋ salami lami...

id. 49 : sitijĕnar pamĕṅkuniŋ urip (tĕmbuṅipun paṅaraŋ sĕrat), anèŋ duña puniku pralaya, ri ratri layon ciptané, purwaniŋ kuna iḍup, ṅunandika paṅran sitibrit, ṅuṅun rumakĕt pĕjaḥ, kèḥ nraka karasuk, lara lapa aḍĕm panas, bunĕg biṅuŋ risi susaḥ jroniŋ pati, séjé urip kaŋ mulya.

id. 50 : iḍup mulya jumĕnĕŋ pribadi, nora lalantaran babu bapa, sabaraŋ karṣané ḍéwé, tan asal sakiŋ bañu, bhumi gĕni kabèḥ kawadis, ṅalap mriŋ karusakan, kèḥ sikṣa tinĕmu, malaḥ jumnĕŋ sipat añar, ṅoṭak aṭik ṅĕṭukkĕn paṅgawé silip, durjananiŋ agama.

id. 51 : puṅguŋ muḍa woŋ kaḍaḍuŋ budi, cipta éblis lanat pikir sétan, aṅĕn aṅĕn coba gĕḍé, n‍ununtun maraŋ dudu, woŋ kaŋ tiba naraka api, sakiŋ paṅgèndèŋ driya, ṅrakĕt catur napsu, iṛĕŋ abaŋ kuniŋ séta, pira pira maḷĕkṣa makĕṭi kĕṭi, rumasuk mriŋ jiwaṅga.

id. 52 : gĕtun tĕmĕn uripku iŋ ṅuni, tĕtĕp suci tan kacakrabawa, tan araḥ tanpa ĕṅgoné, iṛĕŋ baŋ putiḥ ĕmbuḥ, ijo dudu biru lan kuniŋ, kapan sun bali maraŋ, uripku rumuhun, wahyèŋ ati madyapada, kok maṅkéné rasané woŋ darbé ati, woŋ mĕṅku kayat añar.

id. 53 : kayun añar kodrat iradati, ṅèlmu samak basar lan ṅaliman, ṅrĕkasa timĕn rasané, pañca pranawa kudus, kabèḥ wandaniṅsun sakalir,ñjro ñjaba nora ana, kaŋ ginawa mantuk, kaṅgo uripku nèŋ kana, datan kĕkaḥ kabèḥ iki wujud najis, jĕmbĕr tur dadya wisa.

id. 54 : warṇa warṇa gumlar jroniŋ pati, pati duña ṅrakĕt pañca driya, ṅaṅgo kayat kayun kiyé, cacaḥ sipat roŋ puluḥ, mèḥ kapéñcut dèrèŋ sun mati, panasaran mayuta, iŋ swarga nraka guŋ, kabèḥ iku kĕna rusak, wujud baṭaŋ ṛĕgĕd arus amis bacin, cocog daliliŋ Qur'an.

id. 55 : wa'ama ṅalamu jéwatuni, gumlariŋ ṅalam duña guṣṭika, laḥ bĕnĕr tĕmĕn maknané, mayit patiŋ biluluŋ, ṅulon ṅétan ṅupaya ḍuwit, busana wastra mulya, sĕsotya mas mañcur, datan wruḥ kabèḥ guṣṭika,...

id. 56 :... nora wĕruḥ ciri yèn wandané mayit, dé arda kumawawa.

id. 57 :... rajabrana dadi paṅgoḍaniŋ pati, marma tĕkad pulaṣṭa.

iv. 1 :... gunardika ṅatas kawrin, kaŋ cinipta duña iṅaranan laya. id. 2 : jroniŋ pati swarga nraka, bĕgja cilaka kapaṅgiḥ, yèku gumĕlariŋ duña, cocog dalil smarakaṇḍi, analmayiti kubri, wayajidu kalibahu, satuhuné woŋ pĕjaḥ, rumakĕt jiwaṅga maṅgiḥ, gagañjaran suwarga lawan naraka.

id. 3 : iya iku sapunika, wis pira pira naṇḍani, suprandéné wali saṅa, kabèḥ kaliru nampani, maṅkya iṅaran urip, bésuk iṅaranan lampus, maṅkya paṅran ḷĕmahbaŋ, rintĕn dalu mardi budi, guna dibya iŋ kawruḥ mukṣwaniŋ aṅga.

v. 13 :... anané jĕnĕŋ manira (wicantĕnipun sitijĕnar ḍatĕŋ paṅéran tĕmbayat) maṅké kĕna ṅarani kawula gusti, rèḥ anèŋ jaman pĕjaḥ.

id. 14. bésuk yèn wus ṅoŋ urip pribadi, tamtu tan ana gusti kawula, muŋ kaŋ urip salawasé, laṅgĕŋ tan ana layu, juḍĕg nikmat nèŋ tĕpĕt suci, marma sun arda susaḥ, sĕḍĕŋ mĕṅku layu, rumakĕt swarga naraka, panasaran pira pira jaman pati, yèki duña punika.

id. 15 :nora bĕtaḥ sun nèŋ ṅriki mati, kapéṅin muliḥ mriŋ jaman gĕsaŋ,....

id. 27 :ruṅokĕna lapalé kaŋ muni, kayun dahim walamut abadan, kaŋ maṅkono pardikané, basa urip tan layu, laṅgĕŋ salaminira ṅahurip, mila duña punika, dudu aran iḍup, prataṇḍané sira pĕjaḥ, anèŋ duña duña iṅaranan pati, laḥ mara rasakĕna.

id. 28 :walmayitu pilṅalamul kubri,yujidu kalibahu tĕgĕsnya, woŋ nèŋ kubur bakal olèḥ, awak awakan nĕmu, marma tampa iŋ swarga adi, wruhanamu samaṅkya, paṅéran bayat muwus, laḥ ĕndi swarga naraka, ṅoŋ yun wĕruḥ tuduḥna iṅsun caṭĕti, katur iŋ wali saṅa.

id. 29 : paṅran jĕnar aṅandika aris, mriŋ kaŋ paman paṅéran tĕmbayat, maṅkana paṅandikané, hèḥ paman wruhanamu, swarga nraka wujud kakaliḥ, tur sakiŋ kadadéyan, kitabmu wis ñĕbut, analjannatu wanara, wujudanimakluk kahanani liriŋ, alanasa punika.

id. 30 : swarga nraka kabèḥ wujud kèkṣi, tur dinadèkakĕn sakiŋ iya, iṅsun kiyas plaṅgĕrané, kabèḥ wujud linĕbur, taṇḍanira suwarga maṅkin, ṅoŋ béṅkas babar pisan, suwarga kaŋ luhuŋ, sĕnĕŋ lan coṇḍoṅiŋ manaḥ, nora kuraŋ woŋ nèŋ kréta mrĕbĕs mili, ojogan ura ura.

id. 31 :... ojogan mriŋ samaraŋ, ana swarganipun, rèḥ sĕnĕŋ paṛĕṅiŋ prana, turu bambon bantal ḍumpal ĕṅgon tiṅgi, jro jiwa suka wirya.

id. 32 :... nuṅgaŋ kréta gléḍag glèḍèg, yèn narakané rawuḥ, mrĕbĕs mili saanak rabi,...

id. 33 : marma wus tétéla duña iki, jĕnĕŋ mati nĕmu swarga nraka,...

vii. 59 : paṅran ḷĕmahbaŋ maṅsuli (ḍatĕŋ paṅéran modaŋ), hèḥ modaŋ prastawakĕna, tañjaniŋ urip rapalé, kayu dahim layamuta, abadan tĕgĕsira, urip jumĕnĕŋ tan layu, abadan salaminira.

id. 60 : déné maṅké jĕnĕŋ mati, jarwané kitab talṅisan, hèḥ ruṅokĕna rapalé, walmayit ṅalamul kubra, yajidu kalibaha, mayit anèŋ ṅalam kubur, nĕmu wak awak sarkara.

viii. 1. mila kubur sun ṅgonkĕn samaṅkin, awit urip iṅsun nĕmu wanda, wujud kawadis maṅkéné, déné plaṅgĕranipun, alṅalamu kulu mujudin, sabĕn ṅalam kuwanda,...

id. 2 : boya samar bĕsuk iṅsun urip, nora ṅawur sapunika pĕjaḥ, uripku caṅkramèŋ kéné, anĕmu jisim wujud, baluŋ suṅsum otot lan dagiŋ, gĕtun kasasar pĕjaḥ, panasaran aguŋ, goḍa ṛĕñcana blis sétan, pira pira naraka rumakĕt jisim, baḷĕṅgu ranté wédaŋ.

Xi. 14 : bok aja maṅkono bénaŋ (wicantĕnipun loṇṭaŋ samaraŋ ḍatĕŋ sunan bénaŋ), wruhanamu duña iki pan pati, iŋ ṅakérat jĕnĕŋ iḍup, laṅgĕŋ tantara maṅsa, kĕna goḍa siŋ sapa kaŋ jĕnĕŋ layu, rumakĕt swarga naraka, panas pĕriḥ ṅĕlak ṅĕliḥ.

makatĕn pahamipun paṅaraŋ sĕrat sitijĕnar tumrap alam kubur lan swarga nraka, iṅkaŋ kacariyosakĕn awawaton dalil. kula matur barès : pahamipun bab swarga nraka punika cocog kalihan paham kula iṅkaŋ kawrat iŋ sĕrat "kuñci swarga " lss, iṅkaŋ wosipun : swarga nraka punika sanès baṅsaniŋ papan paṅgénan, sayĕktosipun rahosiŋ manaḥ sakéca utawi botĕn sakéca iṅkaŋ kita alami saḷĕbĕtipun gĕsaŋ wontĕn iŋ duña punika.

anaṅiŋ pahamipun paṅaraŋ sĕrat sitijĕnar iṅkaŋ ṅaṅgĕp duña punika alam kubur, papanipun tiyaŋ pĕjaḥ, kula botĕn sagĕd aṇḍèrèk, amargi ñulayani dalil naqli lan dalil 'aqli. iŋ Qur'an lan iŋ hadits wontĕn pintĕn pintĕn ayat iṅkaŋ ñariyosakĕn biliḥ alam kubur punika alamipun tiyaŋ iṅkaŋ sampun nilar duña punika. dados manawi saŋ paṅaraŋ botĕn namuŋ awawaton dalil 'aqli kémawon, amĕṣṭi botĕn kalampahan gaḍaḥ paham iṅkaŋ makatĕn wahu. salaḥ satuṅgaliŋ ayatipun Qur'an ñariyosakĕn sambatipun roḥ iṅkaŋ naṇḍaŋ botĕn sakéca wontĕn iŋ alam kubur makatĕn : "ḍuḥ paṅéran mugi kula kawaṅsulna (ḍatĕŋ duña), supados kula titilar pandamĕl sahé ", maṅka paṅéran lajĕŋ ḍawuḥ : "ora bisa, ucapira iku tanpa guna, jĕr sira kaliŋ kaliṅan barzacḥ (alam kubur), ṅanti tĕkan maṅsané ditaṅèkaké " (XXiii : 99 – 100).

panaṇḍaŋ botĕn sakéca wontĕn iŋ alam kubur punika dèrèŋ nama nraka, namanipun sikṣa kubur. makatĕn ugi panaṇḍaŋ sakéca wontĕn iŋ alam kubur : dèrèŋ nama swarga, namanipun nikmat kubur. pinaṅgihipun swarga nraka (sakéca lan botĕn sakécaniŋ manaḥ) punika sasampunipun dipun taṅèkakĕn sakiŋ kubur iŋ dintĕn kiyamat (qiyamat tĕgĕsipun añjĕṅgèlèk), ṅaṅgé awak awakan añar, iṅgiḥ iṅkaŋ kita saṇḍaŋ wontĕn iŋ duña punika.

dados tumrap tiyaŋ iṅkaŋ dèrèŋ sampurṇa, purun botĕn puruna : kapĕkṣa woṅsal waṅsul ḍatĕŋ duña maliḥ, ṅuṇḍuḥ wohiŋ pandamĕlipun. iṅgiḥ punika sababipun wontĕn qadar (pĕpaṣṭèn) awon lan sahé. tĕraṅipun : duña punika ṅakératipun gĕsaŋ kita iṅkaŋ rumiyin, ugi pasawahanipun ṅakérat iṅkaŋ dèrèŋ kalampahan.

wondéné pĕṭikan dalil "urip iku ora mati, laṅgĕŋ salawasé " (pupuḥ v : 27 vii : 59) punika mila ḷĕṛĕs, amargi urip punika salaḥ satuṅgal sakiŋ sipatipun paṅéran. anaṅiŋ botĕn sagĕd dipun tĕgĕsi duña punika alam pati, sĕbab botĕn laṅgĕŋ. miturut daliliŋ Qur'an lan hadits iṅkaŋ cocog kalihan dalil 'aqli : manuṅsa wontĕn iŋ doña punika urip mawi badan alus lan badan waḍag, wontĕn iŋ kubur kantun urip mawi badan alus ṭok, sataṅinipun sakiŋ kubur iṅgiḥ urip mawi badan alus lan awak awakan añar.

déné tiyaŋ iṅkaŋ sampun sampurṇa, nalika nilar duña punika : waṅsul ḍatĕŋ urip kaŋ aguŋ, iṅkaŋ botĕn kéṅiŋ kinaya ṅapa. iṅgiḥ punika iṅgil iṅgilipun gagayuhan.

isinipun sĕrat sitijĕnar iṅkaŋ prĕlu kaṛĕmbag kantun saprakawis : bab patrapiŋ pati patitis, makatĕn pĕṭikanipun :

viii. 19 : yèn si jĕnar (wicantĕnipun sitijĕnar ḍatĕŋ sunan bénaŋ) nutup bañu urip, basa buddha ran tirta nirmaya, bañu kayat cara rabé, sajratul maripatu, cacaḥ tĕlu piŋ tĕlu iji, guṅguŋ saṅa nirmaya, mratani sakojur, kaŋ tĕlu mumpuni karṣa, nomĕr juga kaŋ prĕlu wĕruḥ pĕrmati, tĕlu purbaniŋ kodrat.

id. 20 : nomĕr loro kodrat dayèŋ urip, yèn tinutup budayèŋ suḥ braṣṭa, nomĕr tĕlu iŋ cacahé, pandulu myarṣa ambu, dayèŋ tirta kayat murbani, pañca driya sumamar, kumpulnya katutup, uniŋ ṅanoŋ uniŋ ṅana, pitu tĕlu kaguluŋ dadi sawiji, jumĕnĕŋ sukṣmantaya.

id. 21 : warṇanira ijo biru kuniŋ, maya maya lir bun tĕmpuḥ surya, yèku para woŋ purbané, baṅsat bajiṅan kècu, kéré ṅĕmis ṅlompra iŋ margi, paḍa lawan naréndra, wali nabi jamhur, tan siwaḥ yayaḥ kalpika, kodrat purwa madya wusananiŋ urip, iṅkaŋ murba masésa.

id. 29. hèḥ kabèḥ kaŋ nèŋ kéné pra wali, prastawakna paṅracutiŋ uswa, kodrat lawan iradaté, aja ṅanti tumpaṅsuḥ, hakul mukmin saru yèn muliḥ, tan wun dadya pocapan, yèn klèru pamugut, marma akèḥ woŋ sĕkarat, kodrat duruŋ sirṇa aṅĕn aṅĕn mĕnit, purwané jĕmpalikan.

iX. 1 : warṇanĕn kaŋ lagya layar, sèḥ sitijĕnar amuṣṭi, nutup nupus anpas napas, paṅguluŋ sarèḥ rèḥ mukṣis, ṅukut muṅgèŋ dimbagi, gya kayat kayun munpakun, mĕsat yayaḥ cañcala, plĕŋ pulaṣṭa ñjĕŋ sitibrit, wus tan kĕna kinira cinakrabawa.

id. 2 : tĕtĕp pratélaniŋ Qur'an, idajaha ajalihim, layaktakiru saṅatan, tĕgĕsé lapal puniki, tatkala praptèŋ pati, tan darbé karṣa samĕnut, maṅkono kodratullaḥ, kaŋ muktas bila alatin, tan katara ṅijrahil dérambil ñawa. (para murid iṅkaŋ béla ugi kacariyosakĕn makatĕn).

kula nuwun para nupikṣa, wĕḍaran bab pati patitis iṅkaŋ mĕntas kula pĕṭik punika wahu, saklébatan : kula cocog.anaṅiŋ prĕlu kajlèntrèhakĕn makatĕn :

a. manawi pati patitis punika sagĕd kagayuḥ sarana iklasipun nilar duña, punapa tiyaŋ ṅlalu punika iṅgiḥ patitis? manawi titikanipun namuŋ katiṅalipun aṅlĕr, punapa obat "adalin " utawi "morphiné " punika sagĕd kaaṅgé sarana muriḥ patitis? kaliḥ pisan kula jawab : botĕn.

b. manawi saŋ paṅaraŋ ṅaṅgĕp biliḥ pati punika bar, botĕn wontĕn lalampahan maliḥ, tuwin sintĕn kémawon sami, punika kula botĕn sagĕd nampi, amargi ñulayani dalil naqli lan dalil 'aqli. upami kawruḥ kados makatĕn wahu dipun siyarakĕn ḍatĕŋ umum, iṅkaŋ tuna iŋ budi lajĕŋ dados liar, taṅèḥ maṅgiḥ katĕntrĕman, lan iṅgiḥ mokal sagĕd aṅgayuḥ pati patitis.

c. manawi iṅkaŋ kaaṅgĕp paṅéran punika toya gĕsaŋ utawi ma'ul hayat, kula iṅgiḥ botĕn sagĕd aṇḍèrèk, amargi wéténschap (anatomi) sampun ñumĕṛĕpi bab punika, kanamakakĕn aquahé – ductus sylvii, iṅkaŋ murba saranduniŋ badan 12 warṇi, botĕn namuŋ "tĕlu piŋ tĕlu " (viii : 19) utawi "pitu tĕlu " (viii : 20). punika namuŋ pirantos kémawon saminipun ĕraḥ lan napas.

d. botĕn kèṛĕm ḍatĕŋ duña punika pañcèn minaṅka panumbasiŋ pati patitis, anaṅiŋ botĕn kéṅiŋ takabur, kĕdaḥ sumaraḥ ḍatĕŋ taqdir. déné tiyaŋ iṅkaŋ sĕṅit ḍatĕŋ duña kados kocapipun sitijĕnar (iŋ sĕrat ṅriku kaṭaḥ tĕmbuṅipun makatĕn, botĕn kula pĕṭik) punika sahèstunipun sami kalihan... ṛĕmĕn. dados alaṅan.

wusana, iṅkaŋ prĕlu kawigatosakĕn : sĕnajan kadospundi kémawon pahamipun, botĕn sagĕd namuŋ dados paṅrĕti, tanpa latihan. sitijĕnar piyambak kocapipun iṅgiḥ kulina latihan.

ñumaṅgakakĕn